تلفیق معماری و هنر با الهام از طبیعت، مطالعه موردی: معماری دوران اسلامی استان کردستان
الموضوعات :آمینه رشیدی 1 , غلامرضا طوسیان شاندیز 2
1 - دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده هنر و رسانه، دانشگاه پیام نور مرکز تهران شرق، تهران
2 - استادیار گروه آموزشی هنر، دانشکده هنر و رسانه، دانشگاه پیام نور مرکز تهران شرق، تهران.
الکلمات المفتاحية: الهام از طبیعت, طبیعت‌گرایی, معماری اسلامی, هنر.,
ملخص المقالة :
با وجود تلاش‌های فراوانی که در دهه‌های اخیر برای بهبود فرایند طراحی معماری انجام گرفته است، به‌ندرت راه‌حل‌هایی روشن برای به‌کارگیری هنر در معماری با الهام از طبیعت تدوین شده است. ازاین‌رو تحلیل، مقایسه و بررسی نمونه های موجود و آثار معماران بزرگ معاصر برای پاسخگویی به چگونگی استخراج راهکارهای طراحی آنان در مواجه با طبیعت و الهام از آن و دستیابی به سرنخ هایی به‌منظور برانگیختن قوه تخیل طراحان در بهره-گیری از آن ضروری به نظر می رسد. در این پژوهش سعی بر آن است مؤلفه های تأثیرگذار هنر الهام گرفته از طبیعت با تأکید بر معماری اسلامی استخراج و دسته بندی گردد. همچنین كوشش مى‌شود، بنيادها و اصولی را كه به صورتى عام و چشمگير در فضاهاى معمارى اسلامی با الهام از طبیعت قابل‌رؤیت و دريافت است، در قالب موضوع‌هاى مختلف تبيين نمود تا دريچه‌اى به ادراك بهتر اين معمارى گشوده شود. بر همین اساس هدف از این پژوهش آگاهی از تداعیات ذهنی هنرمندان در فرآیند طراحی، مبتنی بر الگوگیری از طبیعت در جهت بهبود تفکر معماری اسلامی است. نوع این پژوهش توصیفی – تحلیلی است و از مبنای هدف کاربردی است. داده های مورد نیاز برای شکل‌گیری نظری موضوع با روش کتابخانه ای و تحلیل هایی که برای هر اثر آورده شده با روش مطالعات میدانی جمع‌آوری شده است. در این پژوهش مؤلفه ها و راهکارهایی برای بهره گیری بهتر از هنر و طبیعت جهت انگیزش تخیل و استفاده طراحان از آن‌ها پیشنهاد می گردد. دستاوردهای پژوهش نشان دهنده آن است که طبیعت به‌صورت کلی تأثیر قابل توجهی بر معماری اسلامی دارد و در بسیاری از راهبردهای منتهی به خلاقیت معماری اثرگذار است. هنر طبیعت همیشه در همه‌جا حاضر و طبقه‌بندی‌ناپذیر و به مثابه ابزاری بسیار قدرتمند برای الهام‌بخشی است. موضوعی که در بناهای شاخص و نمونه‌های مطروحه از اهمیت بیشتری برخوردار است. همچنین معماری اسلامی بیش از آنکه در پی شکل و فرم مشخصی باشد، در خدمت انسان مسلمان برای رسیدن به کمال به کمک طبیعت بوده و هدف غایی از خلقت انسان را که همانا عبادت الهی است را پیگیری می‌کند. لذا برداشت‌های فرم‌گرایانه و ظاهری از طبیعت به‌تنهایی کافی نخواهد بود و حضور روح طبیعت در معماری است که به ارتقا و تجلی آن خواهد انجامید. همچنین قابل استنباط است که مسائل اقلیمی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی هر منطقه و ناحیه به‌شدت می‌تواند بر معماری و کارکردهای آن تأثیرگذار باشد، لذا فرهنگ خاص اسلامی نیز فرم‌ها و کارکردهای خاص خود را به وجود می‌آورد و همین نکته است که سبب تفاوت معماری اسلامی با سایر بناها می شود.
1- انصاری، م.، و محمودی نژاد، ه. (1386). باغ ایرانی تمثیلی از بهشت. هنرهای زیبا، (29)، 39-48.
2- آئینی، س.، افضلیان، خ.، اعتصام، ا.، و شریعت¬راد، ف. (1400). طراحی مبتنی بر روایت به‌عنوان روشی تاریخی (نمونه موردی: مسجد جامع فهرج). باغ نظر، 18(104)، 93-110.
3- بزرگمهری، ز.، و خدادادی، آ. (1389). آمودهای ایرانی (شناخت، آسیب شناسی و مرمت). انتشارات سروش دانش. تهران.
4- بلر، ش.، و بلوم، ج. (1381). هنر معماری اسلامی 2. ترجمه آژند، ی. انتشارات سمت. تهران.
5- بمانیان، م. ر.، ارجمندی، س.، و علی محمدی، ف. (1392). تأثیر اصول فقهی مرتبط با حقوق شهروندی بر پایه عدل در طراحی مسکن (نمونه مورد: سه مورد از خانه‌های ایرانی – اسلامی). فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، (12)، 89-100.
6- پسران، آ.، پورمحمد، س.، و شکیبا، ف. (1392). بررسی تطبیقی آثار تادائو آندو و سانتیاگو کالاتراوا به منظور ارائه راهکارهایی برای الهام از طبیعت در طراحی معماری. مطالعات تطبیقی هنر، 4(7)، 45-57.
7- تقی¬زاده، ک. (1385). آموزه‌هایی از سازه‌های طبیعی، درس‌هایی برای معماران. هنرهای زیبا، 28(28)، 75-84.
8- خالدیان، س. (1399). پژوهشی بر چیستی معماری اسلامی. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 10(40)، 65-72.
9- دانشجو، خ.، میرحسینی، م.، و مهدوی نژاد، م. ج. (1391). مقدمه‌ای بر گرایش به طبیعت در نمونه¬هایی از معماری معاصر ایران. هویت شهر، 9(23)، 83-90.
10- رایمند، ش. (1398). بررسی اثرگذاری معماری زیست گرا بر شکل‌گیری گفتمان نوین معماری. شباک، 5(7)، 165-172.
11- روحی زاده، ا.، حافظی، م. ر.، فرخ‌زاد، م. و پناهی، س. (1397). بهره¬گیری از طبیعت در آموزش طراحی سازه در معماری. باغ نظر، 15(68)، 59-72.
12- زارعی، م. ا. (1385). مسجد – مدرسه دارالاحسان سنندج. چاپ اول. اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان کردستان. سنندج
13- زارعی، م. ا. (1391). نگاهی به معماری و تأکید بر نقش‌پردازی در آرایه‌های حمام خان سنندج. نشریه هنرهای زیبا – معماری و شهرسازی، 17(1)، 73-85.
14- سعدوندی، م.، و مهوش، م. (1394). آسیب‌شناسی شاخص سازی مفاهیم اسلامی در معماری اسلامی. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 6(21)، 47-56.
15- شرقی، ع.، و قنبران، ع. (1391). آموزه‌هایی از طبیعت در طراحی معماری. علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 14(3)، 107-118.
16- صادقی، س. (1389). ساختار و سازه¬های بیونیک در شکل¬دهی به فرم معماری. چاپ اول. انتشارات سوره. تهران.
17- ضرغامی، ا. (1387). تجلی حقیقت طبیعت در فرآیند منظره‌پردازی. هنرهای زیبا، (35)، 103-114.
18- طیاح، س.، مهدی¬زاده سراج، ف، و محمودی زرندی، م. (1399). تبیین فرآیند تفکر طراحی معماری مبتنی بر الهام گیری از الگوهای طبیعت با استفاده از روش استعاره‌ای زالتمن. باغ نظر، 17(91)، 65-80.
19- عبدالمحمدی، ر.، و فیضی، س. (1401). بازشناسی اصول مؤلفه‌های سازنده مساجد دوره ایلخانی نمونه موردی: شهر تبریز. پژوهش‌های معماری نوین، 3(2)، 37-46.
20- فرشچی، ح. ر. (1388). آموزه¬های طبیعت در هنر مهندسی معماری سازه. نخستین همایش سازه و معماری، تهران.
21- گلابچی، م. (1392). طبیعت، منبع الهام: بررسی و نقد آثار سانتیاگو کالاتراوا. موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران. تهران.
22- مدی، ح.، و ایمانی، م. (1397). فناوری بایومیمیک و الهام از طبیعت. فصلنامه علمی پژوهشی نقش جهان، 8(1)، 47-55.
23- مکی نژاد، م. (1387). تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی تزیینات معماری. چاپ اول. سمت. تهران.
24- مهدوی نژاد، م. ج. (1381). هنر اسلامی در چالش مفاهیم معاصر و افق‌های جدید. هنرهای زیبا، 12(12)، 23-32.
25- مهدوی نژاد، م. ج. (1383). حکمت هنر اسلامی. هنرهای زیبا، 19(19)، 66-57.
26- نصر، س. ح. (1384). دین و نظام طبیعت. ترجمه فغفوری، م. ح. انتشارات حکمت. تهران.
27- نقره‌کار، ع. (1394). برداشتی از حکمت اسلامی در هنر و معماری. انتشارات فکر نو. تهران.
28- نقره‌کار، ع.، حمزه¬نژاد، م.، و رنجبر کرمانی، ع. م. (1397). تبیین معماری و شهرسازی مبتنی بر هویت ایرانی – اسلامی. جهاد دانشگاهی. قزوین.
29- نقره‌کار، ع.، و رئیسی، م. م. (1391). تحقق‌پذیری هویت اسلامی در آثار معماری. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 2(7)، 5-12.
30- هاشم¬نژاد، ه.، فیضی، م.، و صدیق، م. (1389). طبیعت‌گرایی در مکتب ذن و تفکر ایرانی-اسلامی با تأکید بر باغ و بازسازی. معماری و فرهنگ، (39)، 105-114.
31- ورنویت، ا. (1385). ظهور و رشد باستان‌شناسی اسلامی. ترجمه مقدم، پ. مجله گلستان هنر، (4)، 35-50.
