تحلیل تکامل اجتماعی انسان بر اساس «حکمت متعالیۀ نبوی و ولایی» از دیدگاه صدرالمتألهین
الموضوعات :صالح حسن زاده 1 , حسین کلباسی اشتری 2 , جمال بابالیان 3
1 - استاد گروه معارف اسلامی (فلسفه و کلام)، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
2 - استاد گروه فلسفه، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
3 - دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: فلسفۀ سیاسی, انسان, تکامل اجتماعی, مدینـه فاضلـه, تمـدن متعالـی, حکمـت متعالیـه, صدرالمتألهین,
ملخص المقالة :
پژوهش حاضر به بررسی تکامل اجتماعی انسان بر اساس «حکمت متعالیه نبوی و ولایی» از دیدگاه صدرالمتألهین شیرازی، بروش تحلیلی‌ـ‌توصیفی پرداخته است. اهمیت و ضرورت بحث از آن جهت است که شناخت بسیاری از مقوله‌های اجتماعی، ازجمله «معیار شقاوت و سعادت حقیقی»، «نحوۀ تعامل فرهنگ و سنن جامعه با رفتارهای اجتماعی»، «آزادیهای فردی و اجتماعی»، «حقوق شهروندی» و...، متوقف بر تبیین علت و شاخصه‌ها و آثار تکامل اجتماعی انسان است. در مباحث مطروحه، ضمن آنکه به بررسی مفاهیم کاربردی از کمال و تکامل، حقیقی و اعتباری بودن جامعه و جایگاه انبیا و وارثان آنان توجه شده است، بتبع نظریات ملاصدرا درباب صیرورت نفس ناطقه و حرکت اشتدادی وجود، اتصال انسان به «عقل فعال» و بتبعیت از آن، شکوفایی عقلی، دلیل تکامل برای نوع انسان شمرده شده است. از نظر ملاصدرا، مهمترین شاخصه‌های تحقق کمالات عقلی برای نوع بشر، عبارتند از: متابعت از نبی و ولیّ، تشبه به معبود و تخلّق به اخلاق الله. یافتۀ این تحقیق بر این نکته تمرکز دارد که صدرالمتألهین در مباحث جامعه‌شناسی، با ارتقای حکمت متعالیۀ خود به «حکمت متعالیۀ نبوی و ولایی»، آثار تکامل اجتماعی انسان را در چهار مقولۀ «ایجاد مدینۀ فاضله یا امت واحده»، «کشف و نمایش گنجینه‌های عقلی توسط نبی و ولیّ»، «طلب آخرت و اعراض از حب دنیا» و «تشکیل تمدن متعالی» دنبال مینماید.
قرآن کریم.
مفاتیح الجنان.
ابوطالبی، مهدی (1392) «نظریۀ تکامل و تاریخ استاد شهید مطهری»، معرفت فرهنگی اجتماعی، شمارۀ 3، ص92ـ75.
احسائی، احمدبن زین‌الدین (1384ق) شرح العرشیة، بیروت: مؤسسة البلاغ.
جعفری، محمدتقی (1359) ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
جهانگیری، محسن (1381) «مقدمۀ مصحح» در ملاصدرا، کسر اصنام الجاهلیة، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
حسن‌زاده آملی، حسن (1387) شرح فارسی اسفار الاربعه، قم: بوستان کتاب.
خامنه‌ای، سیدمحمد (1400) «ناموس طبیعت بمثابه راهکار سعادت بشریت»، خردنامه صدرا، شمارۀ 105، ص16ـ13.
دغیم، سمیح (2004 م) موسوعة مصطلحات صدرالدین الشیرازی، بیروت: مکتبة ناشرون.
رضانژاد، غلامحسین (1387) مشاهد الالوهیة، قم: آیت اشراق.
سجادی، جعفر (1379) فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
سجادی، جعفر (1426ق) قاموس المصطلاحات الفلسفیة عند صدرالمتألهین، بیروت: معهد المعارف الحکمیه.
شیروانی، علی (1377) شرح مصطلحات فلسفی بدایة الحکمة و نهایة الحکمة، قم: دفتر تبليغات اسلامی.
شیروانی، علی (1384) تحریر الاسفار، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
صدر، سیدموسی (1391) نای و نی، ترجمۀ علی حجتی کرمانی، تهران: مؤسسه فرهنگی‌تحقیقاتی امام موسی صدر.
صفاری، سعدی؛ رسولی شربیانی، رضا (1398) «رابطۀ معاد و معنای زندگی در اندیشۀ ملاصدرا»، خردنامه صدرا، شمارۀ 97، ص58ـ49.
طباطبایی، سید محمدحسین (1362) المیزان فی تفسیر القرآن، تهران: دار الکتب اسلامیه.
عالمی، سیدرضا (1386) معرفت جاودان (مجموعه مقالات سیدحسین نصر)، تهران: مهر نيوشا.
فارابی، ابونصر محمد (1995م) آراء اهل المدینة الفاضلة، بیروت: دار الهلال.
کلینی، محمدبن یعقوب (1363) الکافی، تصحیح علی‌‌اکبر غفاری تهران: دار الکتب الاسلامیه.
لک‌زایی، شریف (1390) سياست متعاليه از منظر حكمت متعاليه، ج3، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي.
مریجی، شمس‌الله؛ اسلامی تنها، اصغر؛ اسدی، حشسن (1398) «نقش فطرت در تکامل اجتماعی از دیدگاه علامه طباطبایی و شهید مطهری»، معرفت فرهنگی اجتماعی، شمارۀ 4، ص88ـ73.
مصلح، جواد (1383) ترجمه و تفسیر الشواهد الربوبیة، تهران: سروش.
مطهری، مرتضی (1376) مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران: صدرا.
ملاصدرا (1341) العرشیه، ترجمه و تصحیح غلامحسین آهنی، اصفهان: دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
ملاصدرا (1378) المظاهر الالهیة في أسرار العلوم الکمالیة، تصحیح و تحقیق سیدمحمد خامنه‌ای، تهران: بنياد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1380) مبدأ و معاد، ترجمۀ محمد ذبیحی، قم: اشراق.
ملاصدرا (1381) کسر اصنام الجاهلیة، تصحیح و تحقیق محسن جهانگیری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1392) تعلیقات حکمة الاشراق، تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: بنياد حکمت اسلامی صدرا.
هانتینگتون، ساموئل (بی‌تا) تمدنها و بازسازی نظام جهانی، ترجمۀ مینو احمد سرتیپ، تهران: کتابسرا.
