ارزیابی میزان آسیبپذیری بافت‌های شهری در برابر زلزله مطالعه موردی شهر کرمانشاه
الموضوعات :
ایرج تیموری
1
,
هادی حکیمی
2
,
رحیم حیدری چیانه
3
,
آرام حمیدی
4
1 - دانشیار جغرافیای برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تبریز، ایران
2 - دانشیار جغرافیای برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تبریز، ایران
3 - دانشیار جغرافیای برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تبریز، ایران
4 - دانشجوی دکترای جغرافیای برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تبریز، ایران
الکلمات المفتاحية: آسیبپذیری, زلزله, کرمانشاه, تحلیل سلسله مراتبی, GIS,
ملخص المقالة :
زمین‌لرزه ویرانگر‌ترین و مرگبار‌ترین رخداد طبیعی است که کشور ایران نیز با عنایت به وضعیت ویژه تکتونیکی در بیشتر نواحی خود با آن مواجه است. در میان مناطق زلزله‌خیز ایران، منطقه چین، گسل زاگرس که کلانشهر کرمانشاه نیز در آن واقع شده به‌عنوان بخشی از کمربند کوه‌زایی آلپ، هیمالیا از نواحی فعال و با احتمال وقوع زلزله با شدت بالا است. شهر کرمانشاه به‌عنوان بزرگ‌ترین کلانشهر در مرکزیت غرب کشور به لحاظ سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و جمعیتی دارای تأثیر منطقه‌ای بسیار است، این کلانشهر به سبب وضعیت نامناسب کالبد شهری، در صورت رخداد زمین‌لرزه به‌شدت آسیب‌پذیر گردیده و احتمال بروز مشکلات و وضعیت بحرانی در آن بسیار خواهد بود. لذا ارائه روش‌هایی نظام‌مند و کارآمد جهت استفاده در مدیریت بحران به‌منظور کاهش میزان آسیبپذیری در آن ضرورت دارد. هدف این مقاله شناسایی عوامل مؤثر در آسیبپذیری کالبدی شهر و ارائه روش و مدلی به‌منظور ارزیابی میزان آسیبپذیری مناطق شهر جهت کمک به مدیریت شهری در راستای کاهش تلفات و خسارات ناشی از زلزله در مراحل قبل، حین و پس از بحران است. نوع پژوهش کاربردی و روش آن توصیفی، تحلیلی است. در این مقاله با استفاده از مدل تحلیل سلسله‌مراتبی در محیط نرم‌افزار ARC GIS میزان آسیبپذیری مناطق شهر کرمانشاه سنجش و اولویت‌بندی شده است. نتایج مبین آن است که به‌لحاظ معیار پایداری فیزیکی ۳۱/۶۹ درصد از ساختمان‌های شهر در ناحیة آسیبپذیری خیلی زیاد و زیاد هستند و در این معیار منطقه 3 آسیبپذیرترین منطقه شهر است. همچنین از نظر معیار کارایی امدادرسانی به هنگام بحران ۱۳/۶۵ درصد از بنا‌های شهر در ناحیه آسیبپذیری خیلی زیاد و زیاد هستند که با توجه به این معیار، منطقه پنج آسیبپذیرترین منطقه شهر است. به لحاظ آسیبپذیری کالبدی هم ۷۸/۲۳درصد از ابنیه شهر در ناحیه‌ی آسیبپذیری خیلی زیاد و ۰۹۷/۳۴ درصد در پهنه آسیبپذیری زیاد واقع شده‌اند. مناطق ۳، ۷، ۴ و ۲ به ترتیب آسیبپذیرترین مناطق شهر کرمانشاه در صورت وقوع زلزله هستند.
احدی‌نژاد، محسن (1392) ارزیابی عوامل درونی تأثیرگذار و آسیبپذیری ساختمان‌های شهر در برابر زلزله با استفاده GIS نشریه: آمایش محیط، سال1392، دوره6، شماره 20، صص 23-52.
پورمحمدي، امير و همکاران (1392) توسعه چارچوب تحليلي مبتني بر GIS براي ارزيابي دوام شهري در برابر زلزله در مورد تهران، فصلنامه کاهش افتراق فاجعه‌ها، 8، صص 91-105.
جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران، سازمان جوانان (1382) نکات ایمنی قبل، حین و پس از سیل، گرگان الف، 2- نوبت اول.
حبیبی، ا.
(۱۳۸۹) کاهش آسیبپذیری ناشی از زلزله در شهر تهران با استفاده از تحلیل سلسله‌مراتبی AHP و GIS، رساله دکتری، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
حمیدی، علی (۱۳۷۳) شهر برابر زمین‌لرزه.
مرکز تحقیقات و برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای.
زبردست، اردشیر (1380) کاربرد فرآیند تحلیل سلسله‌مراتبی در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، نشریه هنرهای زیبا، شماره 10، صص 21-23.
شريف‌زادگان، محمود و مهدي فتحي (1390) توسعه روشي خودکار براي تحليل واکنش شبکه‌هاي خياباني شهري به زلزله (مطالعه موردي شهر کرمانشاه، ايران).
مخاطرات طبيعي، 63 (3)، صص1567-1584.
شمائی، عبدالمحمد و مجید شمائی و علی فریدحسینی (1399) کاربرد یک مدل فازی AHP برای تحلیل آسیبپذیری بافت‌های تاریخی در شهر کاشان، ایران.
مجله مهندسی سازه و ساختمان، 5 (3)، صص94-104.
شمایی، مجید و همکاران (۱۳۹۶) تحلیل آسیبپذیری پایداری معماری شهر کاشان در برابر زلزله با استفاده از فازی AHP و Expert choice ، ژئوماتیک ایران، ۶ (۳)، صص 143-155.
ضرغامي‌زنگ‌آبادي، مسعود و همکاران (1391) به‌کارگيري دانش تخصصي و تحليل چندمعياري در عملياتي کردن استراتژي‌هاي کاهش خطر در مناطق شهري، مجله برنامه‌ريزي و توسعه شهري، 139(1)، صص 1-9.
قانون مدیریت بحران کشور 4/6/1398.
کلانتری خلیل‌آباد، حسین و همکاران (1391) بررسی نقش سرمایه‌های اجتماعی در کاهش خطر زلزله در بافت تاریخی یزد (مطالعه موردی محله فهادان)، نشریه مطالعات شهرهای ایرانی اسلامی، دوره 3، شماره 9.
ویسه، یدالله (۱۳۸۷) نگرشی بر مطالعات شهرسازی و برنامه‌ریزی شهری در مناطق زلزله‌خیز، انتشارات مؤسسه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله.
Hosseindokht, M. (2010) Identification and prioritization of earthquake vulnerability using AHP and GIS (Case Study: Kermanshah city). Journal of Geographic Information Science, 20(80), 67-79.
ISDR, 2004: Living With Risk: A global review of disaster reduction initiatives United Nations International Strategy For Disaster Reduction.
Ishita, K. (2010) Application of hierarchical analysis method and GIS in earthquake vulnerability estimation. International Journal of Earth Sciences and Engineering, 3(2), 231-238.
Rashed.T,Weeks.J, 2004: Exploring The Spatial Association Between Measures From Satellite Imagery And Patterns Of Urban Vulnerability To Earthquake - Hazards,International Population Center, Department Of Geography,San Diego State University, San Diego.USA.
