روش‌شناسی عقلانی مولانا در مثنوی در جهت اثبات اختیار بشری
الموضوعات :
ابوالفضل افشاری پور
1
(دانشگاه آزاد اسلامی،ساوه)
رضا حیدری
2
(دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه)
رضا فهیمی
3
(دانشگاه آزاد واحد ساوه)
الکلمات المفتاحية: جبر و اختیار, مولانا, مثنوی, فکر, روش‌شناسی عقلانی,
ملخص المقالة :
مسألۀ جبر و اختیار یکی از نکات بسیار پیچیدۀ علم کلام در دین مبین اسلام است که با توجه به برداشت‌های گوناگون فرق مختلف کلامی و نحله‌های فکری و مذهبی از جمله عارفان از آیات قرآن کریم، احادیث نبوی و برداشت‌های گوناگون و بعضاً متضاد و مخالفی را به دنبال داشته است؛ تا جایی که هر یک از مشرب‌های فکری از جمله اشاعره و معتزله با توجه به زیرساخت‌های فکری و اندیشگانی خویش در جست‌وجوی مستمسکی برای اثبات عقایدشان بوده‌اند. در این میان عارفان مسلمان و از جمله مولانا جلال‌الدین در اثر سترگ خود مثنوی یکی از دلایل محکم و متقنی را که در جهت اثبات اختیار و ارادۀ بشر ذکر می‌نماید بهره‌گیری از روش عقلانی و منطقی قدرت اندیشه و تفکر در جذب خواسته‌ها و طلب کردن پدیده‌هاست که از آن با عنوان «قدر مشترک» یاد می‌نماید. مولانا به کمک روش شناسی عقلانی به دنبال اثبات مسألۀ اختیار و نفی جبر گرایی است و در پرتو اختیار و ارادۀ بشری قدرت اندیشه و فکر را به اثبات می‌رساند. یافته‌های این پژوهش که به شیوۀ توصیفی - تحلیلی و بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای و شیوۀ سندکاوی انجام شده است نشان می‌دهد که قدرت فکر و اندیشه در وجود انسان به عنوان نیرویی در جهت اثبات قدرت اختیار بشری در مشرب کلامی مولانا مورد توجه قرار گرفته است.
قرآن کریم، ترجمه: مهدی الهی قمشه‌ای.
سعادتی،افسانه و همکاران (۱۳۹۶)، «رویکرد مولانا نسبت به فکر و اندیشه»، نشریۀ زبان و ادب فارسی؛ نشریۀ سابق دانشکدۀادبیات دانشگاه تبریز، سال ۷۰، شمارۀ ۲۳۵، صص۹۶-۷۳.
کرمی، بنفشه و همکاران (۱۴۰۰)،« بررسی قانون جذب در اندیشه عرفانی مولانا»، فصلنامۀ علمی عرفان اسلامی سال هجدهم، شمارۀ ۶۹، صص ۳۱۴-۲۹۵.
گوهرین، سید صادق (۱۳۷۰)،منطق الطیر؛ مقامات الطیور، چاپ پنجم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مولانا، جلال الدین محمد بلخی (۱۳۸۴)، مثنوی معنوی، به تصحیح ر.آ. نیکلسون، چاپ هفتم، تهران: نگاه.
مولانا، جلال الدین محمد بلخی (۱۳۹۰)، فیه ما فیه، به تصحیح: بدیع الزمان فروزانفر، تهران: نگاه.
مولانا، جلال الدین محمد بلخی (۱۳۹۰)، کلیات شمس تبریزی، به تصحیح: بدیع الزمان فروزانفر، چاپ سوم، تهران: صدای معاصر.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 46 ـ 27
روش‌شناسی عقلانی مولانا در مثنوی در جهت اثبات اختیار بشری
ابوالفضل افشاری پور 1
رضا حیدری 2
رضا فهیمی 3
چکیده
مسألۀ جبر و اختیار یکی از نکات بسیار پیچیدۀ علم کلام در دین مبین اسلام است که با توجه به برداشت‌های گوناگون فرق مختلف کلامی و نحله‌های فکری و مذهبی از جمله عارفان از آیات قرآن کریم، احادیث نبوی و برداشت‌های گوناگون و بعضاً متضاد و مخالفی را به دنبال داشته است؛ تا جایی که هر یک از مشرب‌های فکری از جمله اشاعره و معتزله با توجه به زیرساخت‌های فکری و اندیشگانی خویش در جست‌وجوی مستمسکی برای اثبات عقایدشان بوده‌اند. در این میان عارفان مسلمان و از جمله مولانا جلال‌الدین در اثر سترگ خود مثنوی یکی از دلایل محکم و متقنی را که در جهت اثبات اختیار و ارادۀ بشر ذکر می‌نماید بهره‌گیری از روش عقلانی و منطقی قدرت اندیشه و تفکر در جذب خواسته‌ها و طلب کردن پدیده‌هاست که از آن با عنوان «قدر مشترک» یاد می‌نماید. مولانا به کمک روش شناسی عقلانی به دنبال اثبات مسألۀ اختیار و نفی جبر گرایی است و در پرتو اختیار و ارادۀ بشری قدرت اندیشه و فکر را به اثبات می‌رساند. یافته‌های این پژوهش که به شیوۀ توصیفی - تحلیلی و بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای و شیوۀ سندکاوی انجام شده است نشان می‌دهد که قدرت فکر و اندیشه در وجود انسان به عنوان نیرویی در جهت اثبات قدرت اختیار بشری در مشرب کلامی مولانا مورد توجه قرار گرفته است.
واژگان کلیدی
[1] . دانشجوی دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.
Email: Abolfazl.afsharipoor1334@gmail.com
[2] . استادیار گروه ادبیات فارسی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران. (نویسنده مسئول)
Email: R.heydarinoori@yahoo.com
[3] . استادیار گروه ادبیات فارسی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.
Email: Fahimi.Ltr@gmail.com
تاریخ دریافت: 25/9/1400 پذیرش نهایی: 23/12/1400
