وجوه تمايز مؤلفه‌هاي محرميت معماري متأثر از تفاوت سبك زندگي در فرهنگ شرق و غرب
الموضوعات :
حسن ناصري ازغندي
1
,
محسن طبسی
2
,
حسن رضایی
3
1 - استاديار، گروه معماري، واحد تربت حيدريه، دانشگاه آزاد اسلامي، تربت حيدريه
2 - دانشیار، گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامي، مشهد
3 - استاديار، گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد
الکلمات المفتاحية: فرهنگ غرب, فرهنگ شرق, سبك زندگي, محرميت, معماری.,
ملخص المقالة :
از آنجا كه معماري كالبدي است بر پايه روابط دروني و بيروني، محرميت به عنوان يك مفهوم فرهنگي- اجتماعي در معماري همواره به صور گوناگون نمود داشته است. مطالعات نشان مي‌دهد كه فاصله ايجاد شده مابين لزوم شكل‌گيري محرميت و چگونگي تجلي كالبدي آن وابسته به شرايط دوره تاريخي و يا موقعيت جغرافيايي، سبب شده است كه علاوه بر كالبد محرميت، چگونگي ادراك آن نيز به شدت متأثر از محيط فرهنگي باشد كه در آن واقع شده است. بنابراين محرميت مفهومي است كه وجه ادراكي آن وابسته به فرهنگ و سبك زندگي و وجه كالبدي آن نمود يك مفهوم در معماري است. هدف اصلي تحقيق حاضر آن است که با شناسايي مؤلفه‌هاي محرميت معماري و وجه تمايز آن متأثر از سبك‌زندگي در فرهنگ شرق و غرب، مبنايي براي آسيب‌شناسي مفهوم محرميت در معماري معاصر تبيين نمايد. بنابراين، پژوهشگران در پي پاسخگويي به اين پرسش هستند كه: سبك زندگي متفاوت در دو فرهنگ شرق و غرب چه تمايزي را در مؤلفه‌هاي محرميت معماري سبب شده است؟ پژوهش مبتني بر روش توصيفي با رويكرد تحليل محتوا، جهت دستيابي به نتيجه از استدلال منطقي بهره گرفته است. جمع‌آوري داده‌ها مطابق با مطالعات اسنادي و كتابخانه‌اي است. نتايج مؤيد آن است كه تفاوت در سبك‌زندگي و به تبع آن نوع نگاه به محرميت سبب شده است كه در فرهنگ شرق با تأكيد بيشتر بر شخص با هدف ايجاد حرمت و ارزش، محرميت به عنوان يك پديده حقيقي ديده شود؛ اما در فرهنگ غربي، با ديدي اجتماعي و با هدف حفظ روابط انساني به عنوان پديده‌اي حقوقي مدنظر بوده است كه همسو با خلوت و قلمروپايي است.
ابوالقاسمي، جواد (1384) طرح مطالعات زمينه‌اي براي دستيابي به سياست‌هاي كلان توسعه فرهنگ ديني، موسسه فرهنگي هنري عرش پژوه، تهران.
آلتمن، ايروين (1395) «محيط و رفتار اجتماعي: خلوت، فضاي شخصي، قلمرو و ازدحام»، ترجمه علي نمازيان، تهران، دانشگاه شهيد بهشتي- الوانی، مهدی (1379) «تصمیم گیری وتعیین خط مشی دولتی»، سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم انسانی، سمت.
الكساندر، كريستوفر (1389) «معماري و راز جاودانگي، راه بي‌زمان ساختن»، ترجمه مهرداد قيومي بيدهندي، تهران، دانشگاه شهيد بهشتي.
اميني، ندا و هيربد نوروزيان‌پور (1393) «خلوت و محرميت: شناخت تفاوت‌ها و شباهت‌هاي اين دو مفهوم در معماري و شهرسازي»، مطالعات شهر ايراني اسلامي، شماره 15، صص 99-107.
بابازاده اسكوئي، سولماز و سحر طوفان و سيروس جمالي (1398) «ارتقاي بنيان‌هاي نظري مفهوم حريم در مسكن معاصر از منظر روانشناسي محيطي، نمونه موردي: برج مسكوني ميلاد تبريز»، نشريه باغ نظر، شماره 16، صص 61-72.
بلالي اسكويي، آزيتا و يحيي جمالي و پارسا كاوسي (1401) «تأثيرات فضاهاي تهي و خالي بر حجاب و محرميت در معماري بناهاي مسكوني دوره قاجار در شهر اروميه»، نشريه پژوهش در هنر و علوم انساني، سال هفتم، شماره 4 (پياپي 43) ، صص 13-20.
بمانیان، محمدرضا و مسلم زندي (1396) «مسكن ايراني و سبك زندگي»، تهران، اول و آخر.
بمانیان، محمدرضا و سيده سولماز راستجو (1396) «سیر تحول محرمیّت در ساختار فضایی خانه معاصر (نمونه موردی، خانه‌های دهه‌های50 و 60)»، چهارمين كنفرانس ملي دستاوردهاي اخير در مهندسي عمران، معماري و شهرسازي، تهران، صص 1-11.
بمانیان، محمدرضا و نسیم غلامی و جنت رحمت پناه (1389) «عناصر هویت ساز در معماری سنتی خانه‌های ایرانی؛ نمونه موردی خانه رسولیان یزد»، مطالعات هنر اسلامی، ش 13 (پاییز و زمستان 1389)، صص 55-68.
بهرامي برومند، مرضيه و آفرين ايراني‌نژاد (1392) «معماري حجاب، الگوي فرهنگي معماري خانه‌هاي تاريخي كاشان»، دومين همايش ملي معماري و شهرسازي اسلامي، دانشكده هنر معماري تبريز.
پاسبان خمری، رضا و حسن رجبعلی و محمد فرخ زاد (1396) «سیر دگرگونی فضای بسته، فضای سرپوشیده و فضای باز در خانه‌های تاریخی گرگان از دوره قاجاریه به پهلوی اول»، مرمت و معماری ایران، ش 13 (بهار و تابستان 1396) ، صص 91-106.
پرهيزكار، الهه و خسرو دانشجو (1397) «محرميت و حجاب در خانه‌هاي قاجار تهران»، چهارمين همايش ملي معماري و شهر پايدار، دانشگاه شهيد رجايي، تهران.
پورحيدر توچاهي، مريم و محمد مهدي پوراشمنان طالمي (1399) «تأثير مسكن حداقل بر محرميت»، نشريه معماري‌شناسي، شماره 15، صص 1-7.
پور محمد، شهراد و سیدعلیرضا شجاعی و حسین کلانتری خلیل‌آباد و مسعود تقوایی (1400) «کاربست تأثیرشناختی «شاخص خاطره» بر ارتقای حس تعلق ساکنان محلات جدید و قدیم شهر شیراز»، مطالعات شهری، شماره 41 ، زمستان 1400، صص 73-84.
پيرنيا، محمدكريم (1381) «شيوه‌هاي معماري ايران»، تدوين غلامحسين معماريان، تهران، موسسه نشر هنر اسلامي.
جمشيدي نظر، فاطمه و عبداله جاسمي و محمدعلي كاظم‌زاده رائف و صبا ميردريكوندي (1399) «امكان‌سنجي بهره‌مندي از تجارب خانه‌هاي سنتي دزفول براي رعايت حريم سمعي بصري در واحدهاي مسكوني معاصر»، پژوهش‌هاي مرمت و معماري ايراني و اسلامي، سال سوم، شماره هشتم، صص 32-48.
حيدري، علي‌اكبر و مليحه تقي‌پور (1397) «تحليل محرميت بر اساس نسبت توده به فضا (نمونه موردي: خانه‌هاي تك‌حياط در اقليم گرم و خشك)»، نشريه معماري اقليم گرم و خشك، سال ششم، شماره هشتم، صص 77-99.
-------------------------- (1399) «مقايسه روش‌هاي ايجاد محرميت در مسكن سنتي و معاصر (نمونه مطالعاتي: شهر شيراز»، نشريه مرمت و معماري ايران، سال دهم، شماره بيست و چهار، صص 63-80.
راپاپورت، آموس (1392) «انسان‌شناسي مسكن»، ترجمه خسرو افضليان، كسري.
راستجو، سيده سولماز و محمدرضا بمانيان (1398) «گونه‌شناسي ساختار فضايي خانه معاصر ايراني با تكيه بر محرميت و سلسله مراتب»، نشريه هنرهاي زيبا- معماري و شهرسازي، دوره 24، شماره 2، صص 49-58.
رئيسي، محمدمنان (1397) «معماري و شهرسازي متناسب با سبك زندگي اسلامي (از تشريح وضع مطلوب تا تحليل وضع موجود)»، قم، دانشگاه قم.
سيفيان، محمدكاظم و محمدرضا محمودي (1386) «محرميت در معماري سنتي ايران»، هويت شهر، شماره 1، صص 3-14.
شهر شهریور، مهراب و حسین کلانتری خلیل‌آباد و غلامرضا لطیفی (1400) «مدیریت شهرهای ایرانی- اسلامی با رویکرد شهر دانایی محور (مطالعه موردی: شهر شیراز)»، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، سال دوازدهم، شماره 45، صص 47-59.
ضرغامی، اسماعيل و علي خاكي و سيده اشرف سادات (1394) «بازيابي مفهوم محرميت در كالبد سكونتگاه‌هاي ديروز و امروز»، همايش بين‌المللي معماري، عمران و شهرسازي در هزاره سوم، تهران.
عراقي‌زاده، زهرا و سيدهادي قدوسي‌فر و نيلوفر نيك‌قدم (1401) «سنجش محرميت بر اساس روش نحو فضا در خانه‌هاي تاريخي بندر كنگ»، فصلنامه جغرافيا و برنامه‌ريزي منطقه‌اي، سال دوازدهم، شماره 2، صص 129-141.
عليزاده، هوشمند و كيومرث ايران دوست و كيومرث حبيبي و محمد بشير رباطي (1393) «مفهوم محرميت و فضا در شهرهاي دوران اسلامي»، پژوهش‌هاي معماري اسلامي، شماره 2، صص 65-78.
غفوریان، میترا و مینا پی سخن و الهام حصاری (1396) «گونه شناسی سازمان فضایی و سلسله مراتب ورود در خانه‌های ایرانی با تأکید بر محرمیت»، برنامه ریزی توسعه کالبدی، ش 7، صص 129-144.
كاظم‌زاده رائف، محمدعلي و صبا ميردريكوندي (1399) «محرمیّت در خانه سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری (نمونه موردی: خانه رسولیان یزد)»، نشريه معماري‌شناسي، سال سوم، شماره 17، صص 1-8.
گروتر، يورگ (1393) «زيبايي شناسي در معماري»، ترجمه جهانشاه پاكزاد، عبدالرضا همايون، تهران، دانشگاه شهيد بهشتي.
گيدنز، آنتوني (1386) «جامعه‌شناسي»، ترجمه حسن چاوشيان، تهران، نشرني.
مرادي‌نسب، حسين (1399) «تبيين جايگاه محرميت در نسبت با قلمرو و خلوت در مسكن سنتي ايران بر پايه آموزه‌هاي اسلامي»، مسكن و محيط روستا، شماره 172، صص 47-60.
معماريان، غلامحسين و سيدمجيد هاشمي طغرالجردي و حسام كمالي (1389) «تأثير فرهنگ ديني بر شكل‌گيري خانه: مقايسه تطبيقي خانه در محله مسلمانان، زرتشتيان و يهوديان كرمان»، تحقيقات فرهنگي، شماره 3، صص 1-25.
مؤمني، كوروش و ندا ناصري (1394) «بررسي ابزارها و روش‌هاي ايجاد محرميت در خانه زينت‌الملوك شيراز منطبق بر آيات و روايات اسلامي»، پژوهش‌هاي معماري اسلامي، شماره 9، صص 18-35.
مهدوي كني، محمدسعيد (1393) «دين و سبك زندگي؛ مطالعه موردي شركت كنندگان در جلسات مذهبي»، تهران، دانشگاه امام صادق.
ناري قمي، محمد (1389) «مطالعه‌اي معناشناختي در باب مفهوم درون‌گرايي در شهر اسلامي»، نشريه هنرهاي زيبا، معماري و شهرسازي، شماره 43، صص 69-82.
نصرالله‌پور علمداري، ابراهيم و محمد شبديني و علي كريمي خوشحال و عبدالله حاجي صادقي (1394) «مؤلفه‌ها و شاخص‌هاي سبك زندگي اسلامي»، پژوهشكده علوم اسلامي امام صادق، زمزمه هدايت.
نقره‌كار، عبدالحميد و فرهنگ مظفر و سمانه تقدير (1393) «بررسي قابليت‌هاي فضاي معماري براي ايجاد بستر پاسخگويي به نيازهاي انسان از منظر اسلام» مجله شهر ايراني اسلامي، شماره 10، صص 21-34.
نیری فلاح، سیامک و اکرم خلیلی و محمد تاج‌الدین بن محمد رسدی (1392) «لايه‌هاي محرميت در خانه‌هاي سنتي ايران، نماد الگوي ديني در زندگي خانواده»، كنگره بين‌المللي فرهنگ و انديشه ديني، صص 1040-1049.
ولی‌زاده اوغاني، محمدباقر (1393) «اصول و انديشه‌هاي اخلاقي در ساختار فضايي خانه‌هاي سنتي ايران اسلامي، نمونه مورد مطالعه محرميت و حريم خصوصي»، پژوهش هنر، شماره 7، صص 185-203.
هاشمی طغرالجردي، سيدمجيد (1390) «رساله دكتري معماري در دانشكده معماري دانشگاه علم و صنعت با عنوان: اصول حاكم بر حريم خانه در انديشه اسلامي: بازشناسي قاعده «لاضرر» در قوانين و مقررات معماري و شهرسازي مرتبط با حريم بصري خانه».
Abu-Gazzeh, T (1995) “Privacy as the basis of architectural planning in the Islamic culture of Saudi Arabia”، Architecture and Behaviour 11: 93- 112.
AlEnazy, T، H., (2007) The Privacy and Social Needs of Women in Contemporary Kuwaiti Homes، Department of Interior Design، The Florida State University, Florida.
AlHemaidi, W., (1996) The Dilemma of Regulating Privacy: Planning Regulations, Privacy and House Form; the Case Study of Low-Density Single-Family Dwellingsin Saudi Arabia، Development Planning Unit، University College London.
Al-Mohannadi, A، Furlan, R (2021) The syntax of the Qatari traditional house: privacy, gender segregation and hospitality constructing Qatar architectural identity، Journal of Asian Architecture and Building Engineering.
Bahammam, A., (1987) Architectural Patterns of Privacy in Saudi Arabian Housing، School of Architcture، McGill University, Montreal.
Booth, M، and Joseph, S., (2013) Women and Islamic Cultures: Disciplinary Paradigms and Approaches, 2003-2013, Leiden: Boston.
Daneshpour, A., Embi, M، R., and Torabi, M., (2012) Privacy in Housing Design: Effective Variables، In: 2th Inrenotional Conference-Workshop on Sustainable architecture and Urban Design (ICWSAUD2012) Malaysia: Universiti Sains Malaysia.
Eben Saleh, M، A., (1997) Life and death of traditional settlements of southwest Saudi Arabia، Journal of Architectural Education, 51 (3), 177–191.
Hall, E، T., (1990) The hidden dimension / Edward T، Hall، Anchor books، New York: Anchor Books: Doubleday & Company.
Hashim, A، H, Z، A، Rahim, et al (2006) “Visual Privacy and family intimacy: a case study of Malay inhabitants living in two storey low- cost terrace housing”، Environment and Planning B 33(2): 301- 318.
Jameson, M., (2001) Space in the Greek city-state، In: Kent, S., ed، Domestic architecture and the use of space: An interdisciplinary cross-cultural study، Cambridge: Cambridge University Press, 92–113.
Mahad Musa, Z، Ravi Abdullah, M.F، Usman, Abur Hamdi، Iskandar, Azwar (2021) Privacy in Islam as a Guide to Housing Development، IJIK 11(2), 67 – 77.
Mahgoub, Y., (2004) Globalization and the built environment in Kuwait، Habitat International, 28, 505–519.
Moghaddasi, A، Moghaddasi, M، Kalantari Khalilabad, H (2020) Mohsen Foroughi (1907–1983): Thoughts and Sustainability in the works of an Iranian modernist architect، Architecture and Engineering, Vol، 5, no، 4, 28 – 34.
Naghizadeh، m (1997) “Title features of Islamic city in Islamic text”، Journal of fine arts (4.5) r.grishman1987-iran-penguing books –New York.
Negoita, A، M., (2012) Domestic spaces and the hierarchy of gender in Islamic society، Romanian review of political sciences and international relations, 11 (2), 10.
Ondia, E، Hengrasmee, S، Chansomsak, S (2019) Addressing the Dilema between Collaboration and Privacy in Coworking Spaces، International Journal of Architecture and Urban Development, 9 (3), 5- 10.
Othman, Z، Aird, R، & Buys, L (2015) Privacy, Moderation, Hospitality and the design of Muslim homes: a literature review، Frontiers of Architectural Research، 4, (1), 12-23.
Rapoport, Amos، "House Form and Culture" (Prentice-Hall, Inc (1979).
Rapoport, A., (1982) The meaning of the built environment: a nonverbal communication approach / Amos Rapoport، Beverly Hills, Calif.; London: Sage, c1982.
Rapoport, A., (2000) Theory, Culture and Housing، Housing, Theory & Society, 17, 145–165.
Rapoport, A., (2005) Culture, Architecture, and Design، Locke Science Publishing Company.
Schoeman, F.D (1984) ‘Philosophical dimensions of privacy: An anthology’، Combridge University Press.
Shahriari, H (2020) A Critical Study of Four Definitions of Privacy from the Viewpoint of Western Ethics، Philosophical Theological Research, 21 (4), 103- 105.
Zeisel, J (1984) Inquiry by Design: Tools for Environment-Behaviour Research، Cambridge, UK: Cambridge University Press.$$
