ضرورت تصحیح نسخه‌های خطی متون پارسی (نمونۀ موردی «تصحیح نسخۀ خطی رسالۀ ذخیرۀ اسکندر ذوالقرنین»)
الموضوعات :
جهانگیر کریمی کاکاوند
1
(کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور مرکز اهواز)
مهدی کدخدای طراحی
2
(آموزش عالی)
الکلمات المفتاحية: تصحیح آثار , نسخه¬ی خطی , ذخیره اسکندر ذوالقرنین, علوم غریبه.,
ملخص المقالة :
تصحیح و احیاي میراث علما و فضلاي ادوار گذشته که به صورت نسخه‌های خطی در کنج کتابخانه‌ها مهجور مانده‌اند؛ یکی از بهترین مشخصه‌ها براي آگاهی از پیشینه ی فرهنگ اقوام و بازگوکننده ی حلقه‌اي از میراث فرهنگی ایران و جهان اسلام هستند. آثار و دست نوشته‌های گرانبها و نسخه‌های خطی، حلقه اتصال گذشته و آینده و میراث ارزشمند فرهنگ و تمدن اسلامی هستند که حاوی موضوعات گوناگون شاخه های مختلف علوم بوده، و باید به عنوان اسناد کهن دانش‌های بشری مورد توجه ویژه قرارگیرند تا ارتباط علمی نزدیکی بین مردم هردوره باسطوح علمی مختلف و سابقه‌ی علمی- ادبی و تاریخی دیارشان برقرار گردد. این اسنادِ به ظاهر خاموش، به صد زبان واگویه گذشته اند و از فرهنگ و اندیشه ی دیروز سخن می گویند. اهمیت چنین دانش هایی، نویسندگان این پژوهش را بر آن داشت تا ضمن معرفی یکی از رساله های ارزشمند خطی با عنوان ذخیرۀ اسکندر ذوالقرنین که موضوع آن علوم غریبه است؛ با هدف به دست آمدن متنی صحیح و منقّح، بر اساس تک نسخه ی موجود در کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی به شماره ی ثبت 12559، انتخاب و به تصحیح و تحشیه آن بپردازند. ابتدا متن نسخه بازنویسی شده و سپس مقدمه‌ای در‌بارۀ اهمیت و ضرورت تصحیح نسخه‌های خطی ذکر شده است، در ادامه نیز ویژگی‌های املایی، زبانی و سبکی اثر، مورد بررسی قرار گرفته است.
- اصغری هاشمی، محمدجواد (1388)، شیوه نامه تصحیح متون، راهنمای تحقیق و احیای متون خطی، قم: نشر دلیل ما.
- انجمن عربی و فارسی، (1956م)، فرهنگ لغت عربی به فارسی، لاهور پاکستان: نشر لاهور دانشگاه پنجاب.
- انصاری شیرازی، علی بن حسین(1371)، اختیارات بدیعی، ( تصحیح وتحشیه محمدتقی میر)، چ اول، تهران: شرکت دارویی پخش رازی.
- بهار، محمدتقی(1375)، سبک شناسی، 3ج، تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.
- بیانی، مهدی (1353)، کتابشناسی کتابهای خطی، تهران: انجمن آثار ملی.
- ثروت، منصور(1379)، روش تصحیح انتقادی متون، تهران: نشر پایا.
- جمالی یزدی، مطهربن محمد قرن6 (1386)، فرخ نامه، دایره المعارف علوم و فنون و عقاید، (به کوشش ایرج افشار)، تهران: مؤسسه و انتشارات امیرکبیر.
- جمعی از نویسندگان، (1373)، دایرهالمعارف بزرگ اسلامی، (زیزنظر کاظم موسوی بجنوردی) تهران: مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی.
- جهانبخش، جویا(1378)، راهنمای تصحیح متون، چاپ سوم، تهران: دفتر نشر میراث مکتوب.
- خلیفه، بهمن(1387)، نسخه‌های خطی در اینترنت؛ فهرستواره‌ی گزیده نسخه‌های خطی مجموعۀ کارو میناسیان، کتابخانه دانشگاه vcla، کتاب ماه ادبیات.
- دهخدا، علی اکبر(1373-1372)، لغت‌نامه دهخدا، چ اول، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- سمیعی(گیلانی)، احمد(1375)، شیوه‌نامه دانشنامه‌ی جهان اسلام، چ دوم، تهران: بنیاد دایرهالمعارف اسلامی.
- شیرازی، میرزا فضل الله، متخلص به خاوری(1380)، تاریخ و ذوالقرنین، (تصحیح وتحقیق ناصر افشارفر)، تهران: سازمان چاپ وانتشارات کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
- الطهرانی، العلامه شیخ آقابزرگ(1403ه.ق)، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت: انتشارات دارالاضواء.
- عظیمی، حبیب الله(1387)، کاغذ در نسخه‌شناسی وکتاب پردازی نسخ خطی، تهران: آدینه میراث.
- ------------- (1389)، اصول و مبانی نسخه‌شناسی درکتب خطی، تهران: سازمان اسناد کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
- فدایی، غلامرضا (1386)، آشنایی با نسخ خطی و آثار کمیاب، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی دانشگاهها(سمت).
- فروهر، نصرت الله(1379)، روش تصحیح نسخه های خطی، تهران: کیهان فرهنگی سال هفدهم، ش مسلسل 165.
- کیوانی، مجدالدین(1377)، اسکندرنامه، دایرهالمعارف بزرگ اسلامی، ج هشتم، تهران: مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی، (صص 372-367).
- گرجی، مصطفی(1391)، آئین پژوهش در زبان و ادبیات با رویکرد به منظرهای شش‌دهگانه، چ دوم، تهران: نشر کلک سیمین.
- مایل هروی، نجیب (1369)، نقد و تصحیح متون، مراحل نسخه‌شناسی و شیوه‌های تصحیح نسخه‌های خطی فارسی، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی.
- ------------- (1372)، کتاب آرایی در‌تمدن اسلامی، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
- ------------- (1380)، تاریخ نسخه پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی، چاپ اول، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی.
- محجوب، محمدجعفر (1338)، داستانهای عامیانۀ فارسی؛ اسکندرنامه، چ دهم، تهران: انتشارات سخن.
- مرعشی، محمود(1379)، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی، ج28، چاپ اول، کتابخانه آیت‌الله مرعشی، قم.
- ---------- (1389)، نسخه‌شناسی پژوهش‌هایی درنسخه‌های خطی ایران و جهان، قم: صحیفه وخرد.
- مرکزتحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان(1390)، بانک جامع اطلاعات دارویی، اصفهان: مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان.
- معلوف، لویس(1379)، فرهنگ دانشگاهی 1«المنجدالابجدی عربی به فارسی»،(ترجمۀ احمد سیّاح)،چ چهارم،تهران: انتشارات فرحان.
