مبانی و احکام فقه تربیتی اسلامی در حیطه تعلیم و تعلم
الموضوعات :عیسی بهرامی 1 , عباسعلی حیدری 2 , محمود قیوم زاده 3
1 - ادامه تحصیل
2 - استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران
3 - دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه
الکلمات المفتاحية: فقه تربیتی, احکام فقهی, تعلیم و تعلم, مبانی فقهی,
ملخص المقالة :
این مطالعه با هدف بررسی مبانی و احکام فقه تربیتی اسلامی در حیطه تعلیم و تعلم انجام گرفته است. روش پژوهش کیفی – اسنادی بوده جامعه آماری را منابع انتشار یافته در حوزه فقه تربیتی در اسلام تشکیل داده است. روش جمع آوری داده‌ها کتابخانه‌ای و ابزار آن فیش کتابخانه بوده است . به‌منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش توصیفی – تحلیلی پیروی شده است. در این مطالعه تعداد سه فرضیه وجود داشته است که مورد تبیین و تحلیل قرار گرفته است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که فقه تربیتی در پیوند با علوم تربیتی زمینه‌ی کاربرد علم نافع را فراهم می‌آورد زیرا این پیوند علاوه بر تعیین ثواب و عقاب آموخته‌ها آثار و برکات آن را در دنیا و عقبی رقم می‌زند. تعلیم و تعلم بدون توجه به احکام فقهی آن از غنای لازم برخوردار نمی‌باشد. افعال آدمی زمانی از بار معنایی برخوردار می‌شود که در تطبیق باارزش‌های الهی و فقهی سازگاری بیشتری داشته باشد. فقه تربیتی و احکام تعلیم و تعلم ازآن‌جهت که از منابع مشترک برخوردارند، لازم و ملزوم یکدیگرند. منابع آن ها را قرآن کریم، روایات و سیره‌ی نبوی تشکیل می دهد. تقید به احکام تعلیم و تعلم اثربخشی فرایند تعلیم و تربیت در ابعاد فردی و اجتماعی را تضمین می‌نماید.
قرآن کریم
ابن بابویه قمی، محمدبن علی (شیخ صدوق) (1403 ق). الخصال، قم، انتشارات دفتر انتشارات اسلامی.
احسایی، محمدبن علی بن ابراهیم (1403 ق). عوالی اللئالی، ج1، قم، مطبعه سیدالشهدا.
اعرافی، علیرضا (الف 1395). فقه تربیتی، مبانی و پیش فرض ها، ج1، قم، مؤسسه اشراق و عرفان.
________(ب 1395). تأثیرات فقه بر نظام تربیتی، فصل‌نامه راهبرد فرهنگ، (36)، 113-131.
_______ (ج 1395). آداب مشترک تعلیم و تعلم، ج 7، تحقیق و نگارش احمد امامی راد، قم، انتشارات مؤسسه اشراق و عرفان.
_______، طرقی، مجید؛ مولودی، حسین(1397). بررسی قاعده فقهی علم نافع در تعلیم و تعلم، دو فصل‌نامه علمی پژوهشی فقه تربیتی، 5 (10)، 137- 162.
______، محمودیان، حسین؛ شهامت، احمد(1398). وظیفه مندی عمومی در تربیت اخلاقی و فقه تربیتی. دو فصل‌نامه علمی – پژوهشی مطالعات فقه تربیتی.
انصاری، مرتضی. (1420ق). المکاسب، چاپ دوم، قم، انتشارات مجمع الفکر الاسلامی.
بجنوردی، سید محمدحسین (1419ق). القواعد الفقیهه، قم، نشر الهادی.
برقی، احمد (1371ق). المحاسن، چاپ دوم، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
پژوهشگاه حوزه دانشگاه (1395). فلسفه تعلیم و تربیت (درآمدی بر تعلیم و تربیت اسلامی). چاپ چهارم. تهران: انتشارات سمت.
جمعی از نویسندگان (1397). درآمدی بر نظام نامه های تربیتی المصطفی، قم، انتشارات المصطفی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1427ق). مفردات الفاظ القرآن، قم، انتشارات طلیعه نور.
رزاقی، هادی (1381). فقه التربیه(تعامل فقه و تربیت)، مجله پژوهش و حوزه، (9)، 25-38.
رفسنجانی مقدم، مصطفی؛ محمودیان، علی (1395). نگرشی نوبه فقه تربیتی بر پایه فقه القرآن، فصل‌نامه مشکوه (123)، 91-108.
رهبر، محمدتقی (1416ق). تحف العقول، تصحیح علی اکبر غفاری، ج4، قم، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
سدلان، صالح (1417ق). القواعد الفقهیه الکبری، ریاض، داربنسیه.
شهید ثانی، زین الدین عاملی جبعی (1386). منیه المرید آداب المفید و المستفید، ترجمه و نگارش محمدباقر حجتی، چاپ 29، تهران، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
صفایی حایری، علی (1398). روش تربیت کودک ، چاپ 12، قم، انتشارات لیله القدر.
طباطبایی، سیدمحسین(1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم، انتشارات دفتر جامعه مدرسین حوزه علمیه.
کلینی، محمدبن یعقوب (1365). الکافی، تهران، انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
محمدی ری شهری، محمد (1376). العلم و الحکمه فی الکتاب و السنه، قم، انتشارات دارالحدیث.
مجلسی، محمدباقر (1404ق). بحارالاتوار، ج44، بیروت، انتشارات مؤسسه الوفا.
مصباح یزدی، محمدتقی (1378). آموزش فلسفه، تهران، انتشارات شرکت چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
موسوی، سیدنقی (1395). درآمدی بر فلسفه فقه تربیتی، فصل‌نامه پژوهش در مسایل تعلیم و تربیت اسلامی، 24 (30)، 9-30.
همت بناری، علی (1389). نگاهی به تعامل فقه و تربیت با تأکید بر نفس فقه تربیتی، ماهنامه معرفت، (57)، 14-28.
_________(1396). تحلیل تربیتی احکام فقهی عرصه ای نو در تعلیم و تربیت اسلامی، دو فصل‌نامه مطالعات فقه تربیتی، 4(7)، 37-62.
55 |
نوع مقاله: پژوهشی
مبانی و احکام فقه تربیتی اسلامی در حیطه تعلیم و تعلم
عیسی بهرامی 1
عباسعلی حیدری 2
محمود قیوم زاده 3
چکیده
این مطالعه با هدف بررسی مبانی و احکام فقه تربیتی اسلامی در حیطه تعلیم و تعلم انجام گرفته است. روش پژوهش کیفی – اسنادی بوده جامعه آماری را منابع انتشار یافته در حوزه فقه تربیتی در اسلام تشکیل داده است. روش جمع آوری داده‌ها کتابخانه‌ای و ابزار آن فیش کتابخانه بوده است . به‌منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش توصیفی – تحلیلی پیروی شده است. در این مطالعه تعداد سه فرضیه وجود داشته است که مورد تبیین و تحلیل قرار گرفته است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که فقه تربیتی در پیوند با علوم تربیتی زمینه‌ی کاربرد علم نافع را فراهم می‌آورد زیرا این پیوند علاوه بر تعیین ثواب و عقاب آموخته‌ها آثار و برکات آن را در دنیا و عقبی رقم می‌زند. تعلیم و تعلم بدون توجه به احکام فقهی آن از غنای لازم برخوردار نمی‌باشد. افعال آدمی زمانی از بار معنایی برخوردار می‌شود که در تطبیق باارزش‌های الهی و فقهی سازگاری بیشتری داشته باشد. فقه تربیتی و احکام تعلیم و تعلم ازآن‌جهت که از منابع مشترک برخوردارند، لازم و ملزوم یکدیگرند. منابع آنها را قرآن کریم، روایات و سیره‌ی نبوی تشکیل میدهد. تقید به احکام تعلیم و تعلم اثربخشی فرایند تعلیم و تربیت در ابعاد فردی و اجتماعی را تضمین می‌نماید.
واژگان کلیدی
فقه تربیتی، احکام فقهی، تعلیم و تعلم، مبانی فقهی.
[1] . دانشجوی دکتری رشته مبانی فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران.
Email: ebahrami1310@gmail.com
[2] . استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران. (نویسنده مسئول)
Email: aa-heidari@iau-arak.ac.ir
[3] . استاد گروه معارف اسلامی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.
Email: maarefteacher@yahoo.com
تاریخ دریافت: 9/6/1400 پذیرش نهایی: 6/9/1400
