مرتبه‌بندی تعاریف و شیوه‌های نگرش به معماری اسلامی برپایه شناخت‌شناسی و هستی‌شناسی اسلامی
الموضوعات :
علی دل زنده
1
,
حیدر جهانبخش
2
,
حسین مرادی نسب
3
,
محمدرضا بمانیان
4
,
حسن ذوالفقارزاده
5
1 - پژوهشگر دکترای معماری، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی
2 - دانشیار گروه معماری، دانشگاه پیام‌نور
3 - دانشیار گروه معماری، واحدسمنان، دانشگاه آزاداسلامی
4 - استاد گروه معماری، دانشگاه تربیت مدرس
5 - دانشیار گروه معماری، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، قزوین
الکلمات المفتاحية: تعاریف, شناخت‌شناسی و هستی‌شناسی اسلامی, شیوه‌های نگرش, معماری اسلامی, مرتبه‌بندی و پهنه‌بندی.,
ملخص المقالة :
امروزه تعاریف مختلفی از معماری اسلامی برپایه نظام‌های فکری جریان‌های معاصر با هدف دستیابی به حقیقت‌های نهفته در آفرینش اثر معماری اسلامی ارائه شده است. غالب تعاریف موجود به علت جزء‌نگری از جامعیت لازم برخوردار نبوده و شناخت درستی از معماری اسلامی ارائه نمی‌دهد. در مسیر شناخت معماری اسلامی لازم است با نگاه معرفت‌شناسانه و هستی‌شناسانه به آن پرداخته شود. بنابر فرضیه تحقیق نظام معرفتی اسلام به علت جامعیت می‌تواند در سطح‌بندی و ارائه تعریف جامع و مانع از معماری اسلامی راهگشا باشد. این مقاله از یکسو رویکردی توصیفی- تحلیلی دارد و در آن از روش تحقیق تحلیل محتوایی بهره گرفته شده است. رهیافت کلی مقاله کیفی است و در مراحل مختلف انجام تحقیق از روش استدلال منطقی- تحلیلی از گزاره‌های مفهومی و نظری بر پایه منابع عقل و اجماع خبرگان به توصیف، تفسیر و تحلیل نظرات صاحب‌نظران نسبت به تعریف و مفهوم معماری اسلامی در قالب شناخت‌شناسی و هستی‌شناسی اسلامی پرداخته شده است. راهبرد مقاله تفسیری- تطبیقی است. نتایج حاصل از تحقیق به طور کلی نشان می‌دهد تعاریف موجود از معماری اسلامی از جامعیت لازم برخوردار نبوده و تنها بخشی از سیستم معرفتی را شامل می‌گردند و از آنها می‌توان با عنوان تجارب بشری در ارائه تعاریف معماری اسلامی بهره‌برد. دسته‌بندی نتایج به ما نشان می‌دهد سلسله مراتبی هستی‌شناسانه و پهنه‌ای معرفت‌شناسانه در ظهور معماری و معماری اسلامی وجود دارد که از جهان‌بینی علمی شروع می‌شود و تا جهان‌بینی توحیدی ادامه پیدا می‌کند هر یک از این سلسله مراتب سه‌گانه در هویت‌بخشی، پویایی و شکل‌گیری اثر معماری لازم است. براساس این دسته‌بندی نظام‌های فکری که در سطح جهان‌بینی الهی قرار می‌گیرند به واسطه قرارگیری در مراتب عقلی بالاتر از ظرفیت و وسعت نظر و شمولیت بیش‌تری نسبت به نظام‌های فکری معناگرا، وجودنگر، نسبی‌گرایی و واقع‌گرایی برخوردارهستند.
قرآن کریم.
ابراهیمی‌دینانی، غلامحسین (1394) از محسوس تا معقول، تهران، موسسه پژوهش حکمت و فلسفه ایران.
ابن سینا، حسین ابن عبدالله (1328) منطق المشرقیین، چاپ افست تهران، بی‌تا.
اکرمی، غلامرضا (1382) تعریف معماری، گام اول آموزش (چالش‌ها و تناقضات)، هنرهای زیبا (16)، صص 33-48.
امین‌پور، احمد و علیرضا پیروزمند و عباس جهانبخش، (1397) روش‌شناسی نظریه‌پردازی هنر و معماری اسلامی، روش‌شناسی علوم انسانی، (96)، صص 71-89.
انصاریان، حسین (1391) ترجمه قرآن، تهران، پیام عدالت.
ایمانی، نادیه (1384) نقد تلقی مورخان از معماری اسلامی،گلستان هنر (1)، صص 74-80.
پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه (1399) ذیل واژه عقل: http://hadith.
net، تاریخ مراجعه: (10/01/1399).
تقوائی، ویدا (1389) از چیستی تا تعریف معماری، هویت شهر (7)، صص 75- 86.
جوادی آملی، عبدالله (1390) تفسیر موضوعی قرآن کریم* معرفت شناسی در قرآن، قم، مرکز نشر اسراء.
---------------- (1391) انتظار بشر از دین، قم، مرکز نشر اسراء.
---------------- (1392) دین شناسی، قم، مرکز نشر اسراء.
خوانساری، محمد (1376) فرهنگ اصطلاحات منطقی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-------------- (1378) دوره مختصر منطق صوری، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
دانشنامه جهان اسلام (1399) ذیل واژه تعریف https://rch.
ac.
ir، تاریخ مراجعه: (10/01/1399).
دهخدا، علی‌اکبر (1324) لغتنامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران.
ذوالفقار زاده، حسن (1384) فقه و معماری، شیوه تفقه دینی و دانش معماری، رساله دکتری رشته معماری، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی.
--------------- (1391) زیبایی¬شناسی در جهان¬بینی دینی و فلسفی و علمی، پژوهش¬نامه¬ علم و دین، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی سال سوم، شماره ی دوم، پاییز و زمستان، صص 66-45.
--------------- (1393) تحلیلی بر شیوه‌های نگرش به معماری اسلامی، پژوهش‌های معماری اسلامی، (3)، صص 66-45.
روان، علی و سعید علیتاجر (1397) ترسیم طرح‌واره‌ای جامع‌نگر از فرآیند طراحی معماری با تطبیق روش‌شناسی تأویلی شناخت طراحانه، برسازواره‌ی کلی معرفتی در نظام حکمت متعالیه، پژوهش‌های معماری اسلامی (21)، صص 15- 35.
روزبهی، فضل‌الله (1396) نقش ابزارهای معرفتی (حس، عقل، قلب) در معرفت دینی، فصلنامه علمی اندیشه نوین علمی (49)، صص 135-156.
رئیس سمیعی، محمدمهدی (1383) نظریه مراتب وجود تأویل آن در معماری، رساله دکتری رشته معماری، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی.
سامه، رضا و غلامرضا اکرمی (1393) تبیین مفهوم معماری به مثابه «امر معماری» از ماهیت تا کیفیت، چهارصفه (1)، صص 29-37.
شقاقی، پژمان (1390) درآمدی بر نظریه¬ی آبادی: امنیت و سکونتگاهی انسان در ایران، تهران، پژواک.
صفدریان، غزال (1396) تبیین تأثیرات پارادایم بر تغییرات فرم در معماری معاصر، هویت شهر (31)، صص 95-104.
طباطبائی، سید محسن (علامه)، شرح کتاب نهایه الحکمه، شرح و تحقیق حسین حقانی زنجانی، قم، شکوری.
علی‌آبادی، محمد (1391) جایگاه عقل در مفهوم پایداری شهر (نگاهی دیگر به مبانی نظری معماری و شهرسازی اسلامی)، دو فصلنامه معماری ایرانی (1)، صص 37-25.
عمید، حسن (1393) فرهنگ عمید، تهران، فرهنگ اندیشمندان.
فلامکی، محمدمنصور (1390) ریشه‌ها و گرایش‌های نظری معماری، تهران، فضا، وابسته به موسسه علمی و فرهنگی فضا.
فولادی، محمد و یوسفی، محمدرضا، جایگاه عقل و مراتب آن در مثنوی معنوی مولوی، پژوهش‌های فلسفی–کلامی (22 و 23)، صص 81-111.
قبادیان، وحید (1397) سبک‌شناسی مبانی نظری در معماری معاصر، تهران، علم معمار رویال.
قرائتی، محسن، بی‌تا، توحید، قم، موسسه درراه حق.
کامل¬نیا، حامد و مهدوی نژاد، محمدجواد (1391) آشنایی با معماری معاصر تهران، علم معمار رویال.
مصباح یزدی، محمدتقی (1367) آموزش فلسفه، قم، سازمان تبلیغات اسلامی.
------------------- (1392) آموزش عقائد، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین الملل.
مطهری، مرتضی (1390) مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی (2)، جهان‌بینی توحیدی، تهران، صدرا.
------------- (1392) مسئله شناخت، تهران، صدرا.
معماریان، غلامحسین (1395) سیری در مبانی نظری معماری، تهران، غلامحسین معماریان.
معین، محمد (1375) فرهنگ فارسی، چ 9.
تهران، امیرکبیر.
مهدوی‌نژاد، محمدجواد (1383) حکمت معماری اسلامی، جستجو در ژرف‌ساخت‌های معنوی معماری اسلامی ایران، نشریه هنرهای زیبا (19)، صص 57-66.
مهوش، محمد و ارغیانی، مصطفی (1399) معماری اسلامی از منظر علم دینی، اندیشه معماری (7)، صص 1-13.
نقره¬کار، عبدالحمید (1387) درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی با همکاری مهدی حمزه‌نژاد، علی محمد رنجبر کرمانی، تهران، وزارت مسکن و شهرسازی دفتر معماری و طراحی شهری: شرکت طرح و نشر پیام سیما.
------------- (1389) مبانی نظری معماری، تهران، دانشگاه پیام‌نور.
------------- (1394) برداشتی از حکمت اسلامی در هنر و معماری، تهران، کتاب فکر نو.
نقره‌کار، عبدالحمید و علی‌محمد رنجبرکرمانی (1392) روش پژوهش‌های میان رشته‌ای در پرتو بینش اسلامی، مجموعه مقالات مشترک در حکمت هنر و معماری اسلامی، ج 2، قزوین، جهاددانشگاهی قزوین.
نقره‌کار، عبدالحمید و مهدی حمزه‌نژاد و علی‌محمد رنجبرکرمانی (1397) تبیین معماری و شهرسازی مبتنی بر هویت اسلامی–ایرانی، قزوین، جهاددانشگاهی قزوین.
