تأثیر اندیشه سیاسی علامه اقبال بر جریانهای سیاسی افغانستان (احزاب جمعیت اسلامی و حرکت اسلامی افغانستان)
الموضوعات :
عبدالرسول حسنی‌فر
1
,
حسین آقا موفق
2
1 - دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، ایران
2 - دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم سیاسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، ایران
الکلمات المفتاحية: اندیشه سیاسی, علامه اقبال, افغانستان, جمعیت اسلامی و حرکت اسلامی. ,
ملخص المقالة :
اقبال از جمله متفکرانی است که چه در روزگار خویش و چه پس از مرگ، بر بسیاری از اندیشمندان و جریانهای فکری و سیاسی کشورهای مختلف بهویژه کشورهای اسلامی تأثیر گذاشته است؛ آنسان که میتوان تأثیر مستقیم و غیر مستقیم اندیشه سیاسی او را در شکل گیری و مبارزات سیاسی بسیاری از جریانهای اخیر مسلمان جستوجو کرد. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی تأثیر اندیشه سیاسی علامه اقبال بر جمعیت اسلامی افغانستان و حرکت اسلامی افغانستان به عنوان دو حزب بزرگ اسلامگرای این کشور پرداخته است. از جمله محورهای اندیشه سیاسی اقبال میتوان به وحدت و بیداری اسلامی، استعمارستیزی، استقلالطلبی، بازگشت به خویشتن، اصلاح اندیشه دینی و اجتماع و آرمانشهر او اشاره کرد که بر جریانهای جمعیت اسلامی و حرکت اسلامی افغانستان تأثیرگذار بوده است. با واکاوی متون مرتبط و نیز مصاحبههایی که با آگاهان واقف بر موضوع صورت گرفت، تبیین گردید که این تأثیر بیشتر از رهگذر اشعار حماسی اقبال بر احزاب یادشده صورت گرفته است. همچنین تبیین شد که ایدئولوگهای این دو جریان (برهانالدین ربانی و آیتا... محسنی) بیشتر از دیگران از اندیشه سیاسی علامه اقبال متأثر بوده‌اند. روی هم رفته احزاب یادشده از رهگذر ایدئولوگهای خود نیز از اندیشه سیاسی علامه اقبال تأثیر پذیرفته‌اند.
آرانی، ابوذر (۱۳۹۳) «آشنایی با پیشگامان بیداری اسلامی- اقبال لاهوری»، فصلنامه علمی- تخصصی حبل¬المتین، دوره سوم، شماره ششم، صص 167-171.
اقبال، جاوید (۱۳۷۲) زندگی و افکار علامه اقبال لاهوری، ج۱ و ۲، ترجمه دکتر شهیندخت مقدم (صفیاری)، آستان قدس رضوی.
اکرم، سید محمد (۱۳۴۹) اقبال در راه مولوی، پاکستان، اسلامی لاهور.
بیگزاد، ناجی (۱۳۹۸) اندیشه سیاسی استاد ربانی، کابل، پرند.
پارسا، سید احمد (۱۳۸۸) «بررسی موانع بیداری و پیشرفت جوامع اسلامی از دیدگاه اقبال لاهوری»، در: موج ز خود رسته (مجموعه مقالات همایش بین¬المللی علامه اقبال لاهوری)، جلد 1، زاهدان، دانشگاه سیستان و بلوچستان، مرکز مطالعات شبه¬قاره.
تنویر، محمدحلیم (۱۳۹۳) افغانستان از دیدگاه علامه اقبال، کابل، بنیاد دکتر حلیم تنویر.
جانسیز، احمد (۱۳۸۸) «بنیادهای فلسفه سیاسی اقبال»، در: موج ز خود رسته (مجموعه مقالات همایش بین¬المللی علامه اقبال لاهوری) جلد ۲، زاهدان، دانشگاه سیستان و بلوچستان، مرکز مطالعات شبه¬قاره.
حسنی¬فر، عبدالرسول (۱۳۹۷) نسبت فلسفه و شعر در آرمانشهر اقبال و افلاطون، حکمت معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال نهم، شمارۀ اول، صص 45-66.
حقیقت رفیع، عبدالرفیع (۱۳۵۷) اقبال شرق، تهران، بنیاد نیکوکاری نوریانی.
خسروشاهی، سید هادی (۱۳۷۰) نهضت¬های اسلامی افغانستان، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
دولت¬آبادی، بصیر احمد (۱۳۷۱) شناسنامۀ احزاب و جریانات سیاسی افغانستان، قم، فرانشر.
ذاکر اصفهانی، علیرضا (۱۳۷۷) «سیری در اندیشه سیاسی علامه محمد اقبال لاهوری»، فرهنگ، شماره 27- ۲۸، صص 305- ۳۲۶.
ذوالفقاری، غلام حسین (۱۳۷۰) تأثیرات فلسفی سیدجمال الدین افغانی بر علامه اقبال لاهوری، مترجم امین‌الله خراسانی، مجله میثاق خون (ارگان نشراتی انجمن نویسندگان و سخنوران جمعیت اسلامی افغانستان)، دوردوم نشراتی، سال ششم، شمارده۱۲، نمبر مسلسل ۹۰، صص 45-۴۹.
ربانی، برهان¬الدین (۱۳۹۹الف) بانگ بیداری، کابل، مرکز تدوین آثار رهبر شهید.
--------------- (۱۳۹۹ب) پیغام رهبر، جلد ۶، کابل، مرکز تدوین آثار رهبر شهید.
رسولی، یاسین (۱۳۹۶) سنت و سکولاریزم در افغانستان، تهران، عرفان.
ساکت، محمدحسین (۱۳۸۵) ماهتاب شام شرق (گزاره و گزینه اندیشه¬شناسی اقبال)، تهران، میراث مکتوب.
سعیدی¬پور، عباس (۱۳۸۴) «غرب¬شناسی اقبال لاهوری»، پیک نور، سال سوم، شماره اول، صص 93-۱۰۳.
شریعتی، علی (۱۳۵۲) اقبال معمار تجدید بنای تفکر اسلامی، تهران، شبدیز.
---------- (۱۳۸۸) ما و اقبال، تهران، الهام.
صالحی، کورش (۱۳۸۸) «غرب و شرق در نگاه اقبال لاهوری»، در: موج ز خود رسته (مجموعه مقالات همایش بین¬المللی علامه اقبال لاهوری)، جلد ۲، زاهدان، دانشگاه سیستان و بلوچستان، مرکز مطالعات شبه¬قاره.
صمصام، حمید و دادخدا خدایار (۱۳۸۸) «مبانی فلسفه خودی در اسرار و رموز»، موج زخود رسته (مجموعه مقالات همایش بین¬المللی علامه اقبال لاهوری) جلد ۲، زاهدان، دانشگاه سیستان و بلوچستان، مرکز مطالعات شبه¬قاره.
ظهیر، م.
ن.
(۱۳۷۱) به یاد بود صدوشانزدهمین سالروز پیدایش حکیم امت علامه اقبال، پشاور فتح (ارگان نشراتی جمعیت اسلامی افغانستان)، شماره سوم.
گاهی پیروزی و تشدید نژادگرایی (از آرمان¬گرایی تا واقعیت) (۱۳۷۱) مجله استقامت (نشریه حرکت اسلامی افغانستان)، سال چهاردهم، شماره ۷۸، صص 9-۱۳ و ۴۹.
گفت¬وگو با شاعر جوان و بادرک برادر مستمند (۱۳۶۷) پشاور، مجاهد (بیانگر اهداف انقلابی جمعیت اسلامی افغانستان)، کمیته¬ فرهنگی آمریت نشرات، شماره ۱۵.
لاهوری، محمد اقبال (۱۳۴۶) احیای فکر دینی در اسلام، ترجمه احمد آرام، تهران، مؤسسه فرهنگی منطقه¬ای.
--------------- (۱۳۶۱) دیوان اقبال لاهوری، تهران، پگاه.
--------------- (۱۳۷۰) کلیات اشعار فارسی مولانا اقبال لاهوری، با مقدمه احمد سروش، تهران، کتابخانه سنایی.
ماکان (بقایی)، محمد (۱۳۹۵) فردوسی بیرون مرز (نگاهی دیگر به اندیشه¬های بنیادی اقبال لاهوری)، تهران، ترفند.
مجدالدین، اکبر (۱۳۸۴) «مسائل عمده کشورهای شرقی در اشعار اقبال لاهوری (رویکرد جامعه‌شناختی)»، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 45- ۴۶، صص 211-۲۳۰.
محسنی، محمدآصف (۱۳۷۲) نظریات سیاسی، علمی، دینی، اخلاقی و اجتماعی، ولایت.
---------------- (۱۳۷۴) مسائل کابل: جواب یکصد و چند سوال دینی، مذهبی، اجتماعی و سیاسی، کابل، واقفی.
---------------- (۱۳۸۵) دین و زندگانی، کابل، مطبعه بلخ.
---------------- (۱۳۸۷الف) تقریب مذاهب؛ از نظر تا عمل، تهران، ادیان.
---------------- (۱۳۸۷ب) نقش اسلام در عصر حاضر، کابل، مطبعه بلخ.
---------------- (۱۳۹۱) تحقق اتحاد امت اسلامی، کابل، رسالت.
---------------- (۱۳۹۴) گوشه¬ای از تاریخ جهاد مردم افغانستان از نگاه حضرت آیت¬الله العظمی محسنی، گردآورنده محمدرضا قیام، کابل، بخش تحقیقات مدرسه ام¬المؤمنین خدیجه کبری علیها السلام.
----------------- (۱۳۹۶) برگی دیگر، از فعالیت¬های احزاب جهادی، کابل، مرکز حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله محسنی.
مدرسی، فاطمه (۱۳۷۹) «اقبال لاهوری، نغمه¬سرای بیداری»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره پیاپی 998، صص 252-۲۶۴.
مصاحبه با دکتر خلیل هدف، عضو ارشد جمعیت اسلامی افغانستان، 26/11/1399.
مصاحبه با سید جعفر عادلی، نویسنده و رئیس کمیسیون سیاسی حزب حرکت اسلامی افغانستان، 23/01/1400.
مصاحبه با سید عنایت¬الله شاداب، استاد دانشگاه و عضو ارشد جمعیت اسلامی افغانستان، 26/01/1400.
مصاحبه با محمداکرام اندیشمند، نویسنده و پژوهشگر و عضو ارشد جمعیت اسلامی افغانستان، 16/11/1399.
مطهری، مرتضی (۱۳۸۲) بررسی اجمالی نهضت¬های اسلامی در صد سالۀ اخیر، تهران، صدرا.
وجودی، حیدری (1393) چهل روز در نبود مارشال محمدقسیم فهیم، روزنامه¬ای ماندگار، ۳۰ حمل/ فروردین ۱۳۹۳).
هاشمی، محمد (۱۳۹۷) سیری در اندیشه¬های اسلامی- اجتماعی علامه دکتر محمد اقبال لاهوری، تهران، روزنه.
یاسین (۱۳۶۵) اقبال و افغانستان، استقامت (نشریه حرکت اسلامی افغانستان)، شماره ۵۸-۵۹، قم، خیابان انقلاب، دفتر مرکزی حرکت اسلامی افغانستان.
AbdulRazak, Mohd Abbas (2011) Iqbal: An Analysis on his Life, Works and Mission, Journal of Islam in Asia, Sp1, No. 4, pp 365-381.
Afzal Dar, Mohsin (2013) Social Philosophy of Allama Muhammad Iqbal: view on Ummah and Islamic Society, Islamic and Muslim Siocieties: A Social Science Journal, vol. 6, No. 1.
Ahmad, Javeed (2018) Allama Iqbal and His Concept of Self, International Journal of Research in Humanities, Arts and Literature, vol. 6, issue 2, pp 309-326.
Fakhr-ul-Islam (2018) Allama Iqbal and the Afghans, Pakistan- Annuall Research, Journal, vol. No 54, pp. 83-97.
Khurram, Sara (2019) Allama Iqbal-mufakir e Pakistan, 10. 13140/RG. 2. 2. 12024. 90 882.
Paray, mohd Rafi; Fulware, Hiralal (2021) Philosophy of Allama Iqbal with special reference to the Islamic society and Culture, international Research Journal of Multidisciplinary Scope (IRJMS), volume 2, issue1, pp9-13.
Qazi, Uzma (2013) Iqbal’s Urdu Political Poems: The Writer Against Colonialism, Edmonton, Alberta.
Sultana, Kishwar (2002) Iqbal’s Political Philosophy and Concept of State, Pakistan Journal of History and Culture, vol. 2, pp 43-56.
