رقم المقالة : 1401092640464 زيارة : 3843 الصفحة: 81 - 101

نوع المخطوط: المحکّمة

تحلیل کاربری اقامتی شهر مشهد بر اساس شاخص‏هایLEED در ساختمان‏‌های سبز

الموضوعات :

1 - استادیار گروه توسعه پایدار شهری و منطقه ای، جهاددانشگاهی خراسان رضوی، مشهد
2 - استادیار گروه توسعه پایدار شهری و منطقه ای، جهاددانشگاهی خراسان رضوی، مشهد

تاريخ الإرسال : 23 السبت , جمادى الأولى, 1444 تاريخ التأكيد : 06 السبت , ذو الحجة, 1444 تاريخ الإصدار : 06 الإثنين , محرم, 1445

الکلمات المفتاحية: سامانه ارزیابی ساختمان سبز, شهر مشهد, کاربری اقامتی, LEED.,

ملخص المقالة :

صنعت هتلداری به عنوان بزرگترین زیرمجموعه صنعت گردشگری، با مصرف مقادیر قابل توجه انرژی، آب و محصولات غیرقابل بازیافت، یکی از بزرگترین آلاینده‏ها در میان صنایع خدماتی است. به نقل از ژورنال‏‌های معتبر علمی Elsevier همچونSustainable Futures و Cleaner Production در سال‏‌های 2022 و 2023، تأثیرات منفی زیست‏محیطی کاربری‏‌های اقامتی بیشتر از ساختمان‏هایی با کاربری متفاوت در همان اندازه و مقیاس می‏باشد. از سویی کاربری اقامتی در شهر زائرپذیر مشهد یکی از مهمترین کاربری‏ها بوده که رتبه اول در کل کشور می‏باشد. بی‏شک رویکرد استفاده بهینه و صرفه‏جویی در مصرف انرژی، در این صنعت بسیار قابل تأمل است. لذا این مقاله با هدف بهبود کیفیت ساخت‏و‏ساز و کاهش مصرف منابع و انرژی و با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به دنبال تحلیل وضعیت کاربری اقامتی در سه بخش هتل‏ها، هتل آپارتمان‏ها و مهمانپذیرها بر اساس سامانه ارزیابی بین‏المللی ساختمان سبز می‏باشد. جامعه آماری این تحقیق تمامی کاربری‏‌های اقامتی شهر مشهد و حجم نمونه با روش نمونه‏گیری خوش‌های تعداد 169 اقامتگاه در سه بخش ذکر شده است. برای ارزیابی شاخص‏‌های ساختمان سبز از سامانه ارزیابی بین‌المللی LEED استفاده شده است. بر اساس یافته‏‌های این پژوهش وضعیت کاربری‏‌های اقامتی، نشان دهنده ضعف‏‌های بسیاری است که می‏تواند از مراحل اولیه طراحی تا ساخت و سپس اجرا مورد ریشه‏یابی قرار گیرد. نتایج نشان داد که بنا‌های مورد مطالعه از شاخص‏‌های اصول توسعه پایدار زیست محیطی بهر‌های نبرده و ساختمان‏هایی با مصرف انرژی و آب بالا هستند و هیچ کدام حداقل امتیاز موردنیاز جهت دریافت گواهینامه LEED (40 امتیاز) را کسب ننموده‏اند. در نهایت راهکار‌های کاربردی در جهت رفع مشکلات بهینه‏سازی مصرف انرژی در کاربری اقامتی شهر مشهد ارائه شده است.

المصادر:

آتمن، اوسمان (1393) «معماری سبز، مواد و تکنولوژی‏‌های پیشرفته»، ترجمه فرشته صادقی، اول و آخر.
ارجمند، عبدالصمد (1397) متن مصاحبه خبرگزاری صبا نیوز با مدیرکل انتقال و توزیع وزارت نیرو http://sazehnews.ir/fa/news/.
اعتماد، گیتی و همکاران(1387) «مکان‌ها و مکان سازی» استاندارد‌های برنامه‌ریزی و طراحی شهری انجمن شهرسازی آمریکا.
رزاقیان، فرزانه و حسین آقاجانی و مهدی کاظمی و عطیه محمودی (1396) طرح پژوهشی «آسیب‌شناسی ساخت و ساز‌های موجود و ارائه الگوی مناسب طراحی با هدف بهره‏مندی از عناصر پایدار زیست محیطی»، جهاد دانشگاهی مشهد، گروه توسعه پایدار شهری و منطقه‌ای.
رزاقیان، فرزانه (1395) رساله دکتری با عنوان «تحلیل ساختمان‏‌های بلندمرتبه مسکونی با تأکید بر نظریه شهر اکولوژیک در حوزه جنوب غرب کلانشهر مشهد»، دانشگاه فردوسی مشهد، استاد راهنما دکتر محمدرحیم رهنما، استاد مشاور: دکتر محمداجزاء شکوهی.
رهنما، محمدرحیم و امیدعلی خوارزمی و روح‌اله اسدی و فرزانه رزاقیان و حسین آقاجانی و همکاران (1395) «سند توسعه زیست محیطی کلانشهر مشهد»، طرح پژوهشی، دانشگاه فردوسی.
شهرداری مشهد (1397) «آمارنامه شهر مشهد».
صفرزاده، حسین و علی اکبر فرهنگی (1385) «روش‌‌های تحقیق در علوم انسانی (بانگرش بر پایان‌نامه‌نویسی)»، تهران، پیام پویا.
قبادیان، وحید (1383) «مبانی و مفاهیم در معماری معاصر غرب»، دفتر پژوهش‏‌های فرهنگی، چاپ دوم.
قلعه نویی، محمود (1390) «ارزیابی زیست محیطی ساختمان‏ها از طریق HQE نمونه موردی آپارتمان سه طبقه مسکونی در منطقه پنج اصفهان»، مجله محیط‌شناسی، سال سی و هفتم، شماره59.
کامران کسمایی، حدیثه و علیرضا براتی‌فرد و پریچهر غفاری (1390) « نگرش‏ها و اصول معماری پایدار»، همایش ملی عمران، معماری، شهرسازی و مدیریت انرژی، دانشگاه آزاد واحد اردستان.
مرکز آمار ایران (1398) «سالنامه آماری کشور».
موتین، کلیف و پیتر شرلی (1386) «ابعاد سبز طراحی شهری»، ترجمه کاوه مهربانی، پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
منادی، هدی (1394) «مقدمه‌ای بر هتل‌‌های سبز»، خبرنامه الی گشت.
نمکی، روح اله (1390) «اصول و جایگاه معماری سبز»، جزوه درسی گروه معماری، دانشگاه تبریز.
Balaji, M. S., Jiang, Y., & Jha, S. (2019) “Green hotel adoption: A personal choice or social pressure?” International Journal of Contemporary Hospitality Management, 31(8), 3287–3305.
Bauer, Michael & Mosle , Peter et.al (2009) “Green Building: Guide book for Sustainable Architecture”, p 28-35.
Bushell, Robyn; Bricker, Kelly (2017) "Tourism in protected areas: Developing meaningful standards". Tourism and Hospitality Research. 17 (1): 106–120.
Choi, H., Jang, J., & Kandampully, J. (2015) “Application of the extended VBN theory to understand consumers’ decisions about green hotels”. International Journal of Hospitality Management, 51, 87–95.
Chen, S., Chen, H. H., Zhang, K. Q., & Xu, X. L. (2018) “A comprehensive theoretical framework for examining learning effects in green and conventionally managed hotels”. Journal of Cleaner Production, 174, 1392–1399.
Corvacho, h., Brandao Alves, F. & Moreira da Costa, J., (2004) “Architectural Design Evaluation Under Bioclimatic Issues”, World Congress on Housing, Sustainability of the Housing Projects, Italy.
Filimonau, V., et al (2021) “Environmental and carbon footprint of tourist accommodation: A comparative study of popular hotel categories in Brazil and Peru” Journal of Cleaner Production, Vol. 328, December 2021.
Fithian, Lee, (2003) “Green Buildings”, AIA council, Benham, Oklahoma city, Design consideration.
Gissen, D., (2003) “Big and Green: Toward Sustainable Architecture in the 21ST Century”.
Hays, Darija, Ozretic-Došen, Durdana, (2014) “Greening Hotels – Building Green Values Into Hotel Services”, Tourism and Hospitality Management, Vol. 20, No. 1, pp. 85-102.
Huei Wu, Chia, (2021) “Exploring green hotel competitive strategies by using the hybrid method for complex data analysis”, Hindawi, Mathematical problems in engineering ,volume 2021.
Kubba, S., (2009) “LEED Practices, Certification and Accreditation Hand Book”.
Moise ,Mihaela Simona, Irene Gil-Saura & María Eugenia Ruiz Molina (2020) “The importance of green practices for hotel guests: does gender matter?”, Economic Research-Ekonomska Istraživanja.
Soria Leyva, E., Parra Parra , D., (2021) “Environmental approach in the hotel industry: Riding the wave of change”, Sustainable Futures, Vol. 3.
Rapoport, E., Vernay, A. (2011) “Defining the Eco- City: A Discursive Approach, Management and Innovation for a Sustainable Built Environment”.
USGBC (2020) “LEED v4 for BD+C: New Construction and Major Renovation” ,Washington, DC.
USGBC (2014) “LEED v4 for BD+C: New Construction and Major Renovation” ,Washington, DC.
Wines, James (2000) “Green Architecture: the art of architecture in the age of ecology”.
Wu, P. Et al., (2009) “A comprehensive analysis of the credits obtained by LEED, certified green buildings”, Renewable and Sustainable Energy Reviews.

نص كامل:

فصلنامه علمي «مطالعات شهر ایرانی- اسلامی»

شماره چهل و نهم، پاییز 1401: 35-1

تاريخ دريافت: 26/09/1401

تاريخ پذيرش: 03/04/1402

نوع مقاله: پژوهشی

تحلیل کاربری اقامتی شهر مشهد بر اساس شاخص‏هایLEED در ساختمان‏‌های سبز¹

فرزانه رزاقیان²*

حسین آقاجانی**³

چکیده

واژه‏‌های کلیدی: سامانه ارزیابی ساختمان سبز، شهر مشهد، کاربری اقامتی، LEED.

مقدمه

صنعت هتلداری به عنوان یکی از صنایع پیشرو در جهان، حفاظت از محیط زیست را طبق جنبش توسعه پایدار جهانی در اواخر دهه‌‌های 1980-90 میلادی شروع کرد. زمانیکه صنعت هتلداری به اهمیت مفهوم توسعه پایدار پی برد، اکثر تلاش‌‌های مرتبط در هتل‌ها به فعالیت‌‌های زیست محیطی خلاصه می‌شد. بسیاری از برنامه‌‌های صدور گواهینامه هتل، مانند کره سبز⁴، ستاره انرژی⁵ و طرح‌‌های استانداردسازی مانند مدیریت کیفیت زیست محیطی⁶ و راهنمای طراحی محیطی و انرژی ساختمان سبز ⁷به مفهوم مسئولیت حفاظت از محیط زیست کمک کرد تا در بخش هتلداری جایگاه خود را پیدا کند (منادی، 1394: 3).

در این میان شهر مشهد با توجه جایگاه مرقد مطهر امام رضا (ع) به عنوان پایتخت معنوی کشور، سالانه تعداد حدود 25 میلیون زائر و گردشگر را پذیراست و از بین 3739 اقامتگاه کشور، 924 اقامتگاه (24.7 درصد) آن در استان خراسان رضوی بوده، که 832 اقامتگاه آن در مشهد می‌باشد و رتبه اول در بین استان‌ها و شهر‌های کشور را داراست (آمارنامه کشور، 1398) (آمارنامه شهر مشهد، 1397). لذا کاربری اقامتی که بر اساس دسته بندی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به انواع هتل، هتل آپارتمان و مهمانپذیر تقسیم‌بندی می‌گردد، در شهر مشهد در تمامی ایام سال پیوسته فعال بوده و سطح مصرف انرژی بالایی داشته که خارج از اصول توسعه پایدار زیست محیطی است.

شواهد موجود در شهر مشهد نشان می‌دهد که توجیه اقتصادی، افزایش تعداد زائران شهر مشهد و قیمت بالای زمین خصوصاً در محدوده اطراف حرم مطهر امام رضا (ع)، همچنین پیشرفت صنعت ساخت و ساز، سازندگان را بر آن می‌دارد تا کاربری‌‌های غیراقامتی را به اقامتی تبدیل کرده و تعداد طبقات آن را تا حد ممکن افزایش دهند و این چنین خواهد شد که در کوچه‌‌های تنگ و باریک اطراف حرم مطهر شاهد هتل‌ها و هتل آپارتمان‌‌های بیش از 10 طبقه هستیم که در آنها به اصول توسعه پایدار زیست محیطی هیچگونه توجهی نشده است. ساختمان‌‌های موجود مصرف انرژی و آب بالایی دارند.

از سویی معماری سبز به عنوان یکی از انواع معماری پایدار به تکنیک‌‌های ساخت و طراحی معماری می‏پردازد که همسو با نگرش‌‌های توسعه پایدار زیست محیطی است و کاهش آسیب آن بر روی محیط از نظر بهره‌برداری از انرژی، آب و منابع طبیعی از اهداف اصلی آن است و بسیاری از کشور‌های توسعه یافته جهان، پیروی از اصول توسعه ساختمان سبز را در هتل‌‌های خود مبنای کار قرار داده‌اند.

بنابراین روند حاکم، ضرورت توجه به موضوع توسعه پایدار زیست محیطی در جهت سبز نمودن کاربری اقامتی را بیان می‌دارد. لذا هدف این تحقیق بهبود کیفیت ساخت و ساز شهری و کاهش مصرف منابع و اتلاف انرژی در راستای توسعه پایدار زیست محیطی در کاربری اقامتی شهر مشهد می‌باشد. بنابراین سوال اساسی تحقیق اینگونه خواهد بود که چه کاستی‌هایی در زمینه رعایت اصول ساخت ساختمان سبز در کاربری‌‌های اقامتی شهر مشهد وجود دارد و چگونه می‌توان این کاربری را به یک ساختمان سبز نزدیک نمود؟

پیشینه تحقیق

جنبش ساختمان سبز در بسیاری از کشورها از جمله امریکا، سنگاپور، چین، آلمان، انگلستان، کره جنوبی و ترکیه در صدر سیاست گذاری‌ها قرار گرفته است، که حاصل آن اجرای بیش از 120.000 ساختمان سبز در بسیاری از کشورها می‌باشد (USGBC, 2020). از آنجایی که این تحقیق به بررسی ویژگی‌‌های ساختمان سبز در کاربری اقامتی می‌پردازد، سعی شده در انتخاب پژوهش‏‌های مورد مطالعه به عنوان پیشینه تحقیق، به موضوعات ذکر شده توجه ویژه شود. بنابراین طبق جدول 1، 4 پژوهش ابتدای این بخش پیرامون صنعت هلتداری سبز و 5 پژوهش بعدی پیرامون ساختمان سبز می‌باشد:

جدول1: پیشینه پژوهش

ردیف	کتاب/مقاله/ پژوهش	سال	نویسندگان	نتایج	پارامتر‌های ساختمان سبز
1	مقاله	2021	هویی وو⁸	هتل‌‌های سبز بر ایمنی، سلامت و دوستی با محیط زیست تاکید دارند و از مصرف بهینه منابع حمایت می‌نمایند. در نهایت کمبودها را در استراتژی‌‌های رقابتی هتل‌ها بررسی می‌کند و به تحلیل داده‌‌های پیچیده مرتبط با هتل داری سبز پرداخته است.	ایمنی سلامت دوستی با محیط زیست مصرف بهینه منابع
2	مقاله	2020	مویس ⁹و همکاران	هدف این تحقیق بررسی شیوه‌‌های مختلف فعالیت‌‌های سبز در هتل‌ها در جهت جذب بیشتر و افزایش رضایت‌مندی در مهمانان هتل می‌باشد که بر روی 302 مهمان از هتل‌های 3 و 4 ستاره بوگوتا صورت گرفت و نتایج رابطه مثبت بین فعالیت‌‌های سبز و رضایت‌مندی را نشان می‌دهد.	فعالیت‌‌های سبز شامل: بازیافت آب‌های خاکستری استفاده از انرژی‌‌های تجدید‌پذیر جمع‌آوری و تفکیک بازیافت جمع‌آوری آب باران
3	گزارش پژوهشی	2014	هایز¹⁰ و همکاران	به روش‌‌های سبز نمودن هتل‌ها در بخش خدمات و مدیریت پرداختند. در این تحقیق ویژگی‌‌های هتل‌‌های سبز در سه نوع متفاوت از هتل‌ها بررسی گردید و در نهایت راهکار‌های مناسب برای مدیریت یک هتل سبز ارائه گردید.	مدیریت انرژی مدیریت آب مدیریت پسماندها مدیریت ساخت
4	مقاله	2015	چویی¹¹	پذیرش شیوه‌‌های سبز برای صنعت هتلداری و گردشگری، منفعت مالی داشته و موفقیت هتل‌ها در پذیرش شیوه‌‌های سبز نه تنها به نگرش سازمانی از مسائل محیط زیست، بلکه بر باور‌های شخصی کارمندان هتل و اقدامات روزمره شان بستگی دارد.	ترویج استفاده از محصولات محیطی استفاده از انرژی‌‌های سبز کاهش استفاده از کربن
5	کتاب	2009	مایکل بایر¹² و همکاران	ایده و انگیزه اصلی برای ساختمان‏‌های سبز را بیان می‏کنند و نیاز‌های معماری سبز را از ایده اولیه طرح در ذهن طراح تا آخرین مرحله اجرا و پس از آن در زمان بهره‌برداری از ساختمان توسط ساکنان ادامه دار می‏دانند.	طراحی سبز توسط معمار اجرا با استفاده از مصالح سبز
6	کتاب	2000	جیمز وینز¹³	یکی از ساده‌ترین و صریح‌ترین چارچوب‏ها برای معماری سبز را با استفاده از مثال‏‌های مختلف از طراحی ساختمان در اروپا، انگلستان و امریکا نشان داده است. وی بر فراگیری از معماری بومی تأکید زیادی داشته و معماری سبز را در نتیجه تجربه نسل‏‌های متمادی ساکن یک منطقه و اقلیم ویژه در آن می‌داند.	بهره گیری از ویژگی‌‌های اقلیمی در جهت کاهش مصرف انرژی معماری اقلیمی
7	کتاب	1393	عثمان آتمن	موضوعات ساختمان سبز و اصول ساخت بر پایه سامانه‌‌های ارزیابی بین‌المللی ساختمان سبز را در قالب مکاتب علمی معماری پاک از جمله معماری پایدار، معماری اکولوژیک و معماری سبز بیان می‏کند	معماری سبز معماری پایدار معماری اکولوژیک معماری پاک
8	مقاله	1390	محمود قلعه نویی	یک ساختمان سه طبقه مسکونی را در منطقه پنج اصفهان بر پایه یکی از سامانه‌‌های ارزیابی بین‌المللی ساختمان سبز بررسی می‏کند. نتایج نشان می‌دهد ساختمان مورد مطالعه فقط در گروه اهداف مربوط به بهداشت، امتیاز بیش از متوسط را به دست آورده و در سه گروه اهداف دیگر امتیاز مطلوبی را به دست نمی آورد.	مدیریت اکولوژیک ساخت اکولوژیک آسایش بهداشت روش‌‌های ساخت نوین
9	گزارش پژوهشی	1390	روح الله نمکی	فرایند سبز شدن یک بنا را به گون‌های مطرح می‏کند که تمامی موضوعات به یکدیگر وابسته بوده و معماری سبز شامل یک شکل پایدار از محیط شهری می‌باشد. شهر موجودی فراتر از مجموعه ساختمان هاست؛ در حقیقت آن را می‏توان بصورت مجموع‌های از سامانه‏‌های در حال تعامل دید و با نگاهی دقیق به این سامانه‏ها می‏توانیم چهره شهر آینده را ترسیم نماییم.	ساختمان سبز محله سبز منطقه سبز شهر سبز

اگرچه منابع بررسی شده به مواردی همچون مصرف بهینه آب، بازیافت آب‌های خاکستری، استفاده از انرژی‌‌های تجدیدپذیر اشاره نموده اند، اما این موارد را برای طول عمر یک بنا (طراحی، اجرا و نظارت، بهره‌برداری) و ترکیب آنها با روش‌‌های ساخت و ساز بررسی ننموده‌اند. لذا از آنجا که کاربری اقامتی شهر مشهد رتبه اول در کل کشور را داراست، توجه به مسائل توسعه پایدار زیست محیطی و کاهش مصرف انرژی در این کاربری، در قالب سامانه‌‌های ارزیابی موجود دنیا در زمینه ساختمان سبز، امری ضروری به نظر می‌رسد تا بتواند با ارائه راهکار‌های مناسب در جهت ایجاد یک ساختمان سبز، به بهینه سازی مصرف انرژی و بحران آب و انرژی شهر مشهد کمک نماید.

مبانی نظری

توسعه پایدار زیست محیطی در ساختمان سبز

معماري سبز اصطلاحی كلان بوده و به شرح تكنيک هايی در طراحی معماری مي پردازد كه همسو با نگرش‏‌های زيست محيطی و با ايده احترام به طبيعت شكل گرفته است. هدف از طراحی ساختمان‌‌‌های سبز، کاهش آسیب آن بر روی محیط از نظر انرژی و بهره‌برداری از منابع طبیعی است (قبادیان، 1383: ۳۶۷). پایداری در طراحی معماری تنها زمانی رخ می‏دهد که ارتباط عمیقی بین محیط بیرونی ساختمان با محیط درونی آن وجود داشته باشد (کورواچو¹⁴ و همکاران، 2004: 250) . تجلی توسعه پایدار در حوزه محیط ساخته شده، معماری پایدار نامیده می‏شود و معماري سبز، در حقيقت روند تاز‌های نيست؛ چرا كه در بسياری از تمدن‏‌های باستانی و معماری‏‌های سنتی از جمله معماری سنتی ايران به صورتی بنيادين وجود داشته است (راپوپورت¹⁵، 2011: 96). امروزه در پی پيامد‌های منفی جهان صنعتی، حفظ و پاسداری از منابع طبيعی جهان به يكی از مهم ترين دغدغه‏‌های انسان عصر حاضر تبديل شده است و به همین علت معماري سبز با جست و جوی راهی برای به حداقل رساندن اثرات منفی ساختمان‏ها بر محيط زيست در حقيقت تلاشی است برای همسويی با طبيعت از طريق افزايش كارايی و بهينه سازی در مصرف مصالح، انرژی و گسترش فضا (فیتیان¹⁶، 2003: 75). بدين ترتيب در معماری سبز به جای دشمنی با طبيعت، انرژی‏‌های آن مهار شده و به بهترين شكل در ساختمان‏ها مورد استفاده قرار مي گيرد. در يک ساختمان سبز و همراه با طبيعت از مواد و مصالحی استفاده می‏شود كه نه تنها طبيعت را آلوده نمی كند، بلكه قابل برگشت به چرخه آن است. ساختمانی كه با استفاده از مصالح پيرامون خود و در عين حال به گون‌های مستحكم بنا شده باشد، خود جزئی از طبيعت مي شود (کامران کسمایی و دیگران، 1390: 4). تحقیقات نشان می‌دهد که با طراحی مناسب و عایق کاری حرارتی ساختمان می‌توان مصرف انرژی در ساختمان را تا 60 درصد کاهش داد. حدود 40درصد تلفات حرارتی ساختمان از طریق در و پنجره‌ها صورت می‌گیرد که با طراحی مناسب می‌توان به میزان قابل توجهی از تلفات انرژی جلوگیری کرد. همچنین درصورت استفاده از شیشه‌‌های دوجداره و پنجره‌‌های عایق، می‌توان به ازای هر مترمربع شیشه دوجداره به میزان 40 مترمکعب گاز در سال صرفه جویی نمود. این در حالی است که مصرف انرژی در ایران چهار برابر استاندارد جهانی است (رهنما و همکاران، 1395: 68).

هتل سبز

در میان انواع ساختمان سبز، کاربری اقامتی می‌تواند یکی از مهمترین انواع ساختمان‌‌های سبز باشد. به طور معمول هنگام سخن گفتن از تأسیسات اقامتی، اثرات زیست محیطی همچون آلودگی هوا، تولید زائدات جامد، گاز‌های گلخانه‌ای و به طور کلی آلودگی زیست محیطی چندان به اذهان عمومی متبادر نمی‌شود. صنعت هتلداری به عنوان بزرگترین زیرمجموعه صنعت گردشگری معرفی شده و طیف گسترده‌ای از انواع اقامتگاه‌ها مانند هتل، هتل آپارتمان، مهمانسرا و غیره را در بر می‌گیرد که هریک دارای اندازه، درجه مالکیت، خدمات و گونه خاصی از گردشگران هستند. این صنعت به دلیل کارکرد خاص و ویژگی‌‌های عملیاتی و خدماتی که فراهم می‌کند، مقادیر قابل توجهی از انرژی، آب و محصولات یکبار مصرف و غیر قابل بازیافت را مصرف می‌کند و یکی از بزرگترین آلوده کننده‌ها در میان صنایع خدماتی محسوب می‌شود (چن¹⁷ و همکاران، 2018: 1395).

تأثیرات منفی زیست محیطی ناشی از فعالیت هتل‌ها به مراتب بزرگتر و بیشتر از تأثیرات زیست محیطی است که ساختمان هایی با کاربری متفاوت در همان اندازه و مقیاس بوجود می‌آورند. صنعت هتلداری به عنوان یکی از بخش‌‌های پر مصرف انرژی در حوزه گردشگری جای دارد و رواج استفاده از سوخت‌‌های فسیلی و کاربرد کمرنگ انرژی‌‌های تجدید‌پذیر موجب انتشار بی رویه دی اکسید کربن و به طور خاص اکسید نیتروژن و سولفور و سایر آلاینده‌ها در هوا شده است. تخمین زده شده که یک هتل متعارف بسته به نوع سوخت مورد استفاده برای تولید انرژی و سیستم گرمایش و سرمایش بنا، سالانه بین ۱۶۰ تا ۲۰۰ کیلوگرم در هر متر مربع دی اکسید کربن تولید می‌کند( بوشل و بریکر¹⁸، 2017: 110). همچنین میزان مصرف آب (حجم آب مصرفی و الگوی مصرف) نه تنها به نوع، اندازه و استاندارد‌های تسهیلات مذکور، بلکه به خدمات و تسهیلات ارائه شده، آب و هوا، نیاز به آبیاری و دیگر فعالیت‌‌های مرتبط با صرفه جویی در مصرف آب بستگی دارد. بنابراین اطلاعات منسجمی در رابطه با میزان آب مصرفی در هتل‌ها در دسترس نیست. با این حال تخمین زده می‌شود، بر اساس استاندارد‌های پذیرش شده در هتل‌ها مقدار روزانه آب مصرفی به ازای هر مسافر در یک هتل بین ۱۷۰ تا ۳۶۰ لیتر است. با یک تخمین ساده یک هتل متعارف در یک روز در ازای هر مهمان، یک کیلوگرم مواد زائد تولید می‌کند که چندین تن زباله را در ماه به دنبال خواهد داشت (وو¹⁹ و همکاران، 2009: 504).

از این رو انجمن هتل‌‌های دوستدار محیط زیست²⁰ نوعی خاص از هتل‌ها، که از آنها به عنوان هتل‏‌های سازگار با محیط زیست نیز یاد می‌شود را این طور تعریف کرده است: «هتل‏‌های سبز دارایی‌‌های سازگار با محیط زیست هستند که مدیران این هتل‏ها علاقه مند به شرکت و اجرای برنامه هایی برای صرفه جویی در مصرف آب، انرژی و کاهش مواد زائد جامد در عین صرفه جویی در هزینه کرد هتل برای حفظ و نگهداری از محیط زیست هستند» (بالاجی²¹، 2018: 329).

سامانه‌‌های ارزیابی بین‌المللی در زمینه ساختمان سبز

سامانه‌‌های ارزیابی بین‌المللی در زمینه ساختمان سبز یا سیستم‏‌های رده بندی ساختمان‏‌های سبز در نتیجه توجهات فزاینده به صنعت
و مدیریت ساختمان در موضوعاتی مانند پایداری، کارایی ساختمان، تاثیرات محیطی، انرژی، بازدهی و نگهداری می‌باشد. سیستم‏‌های رده بندی، ابزار‌های کمیتی پیشنهاد می‌کنند که سطح کارایی زیست محیطی ساختمان‏ها را ارزیابی کنند.

در سال 1998 انجمن ساختمانی سبز آمریکا ²² برنامه آزمایشی طراحی زیست محیطی و انرژی را آغاز کرد که همان LEED نام گرفت که طی سال‌های بعد بروز رسانی گردید و همچنین تغییرات در شاخص‌‌های آن، این سامانه ارزیابی را به سامانه‌ای جهانی که قابلیت استفاده در همه کشورها را داشته باشد، تبدیل کرد (آتمن، 1393: 157).

راهنمای طراحی محیطی و انرژی (LEED²³)

از بین تمامی انواع سیستم‌‌های رده بندی ساختمان سبز، راهنمای طراحی محیطی و انرژی(LEED) به عنوان متداول‌ترین آنها در بین کشور‌های مختلف، به عنوان یک استاندارد بین‌المللی شناخته شده و توسط بسیاری از انجمن‌‌های ساختمان سبز در سراسر دنیا مورد تأیید می‌باشد که طی سال‌‌های متوالی، بروز رسانی گردیده است.

سامانه رده‌بندی ساختمان سبز در راهنمای طراحی محیطی و انرژی(LEED) در واقع سامان‌های است اختیاری برای توسعه ساختمان‌‌های کارا و پایدار. اعضای انجمن ساختمان سبز ایالات متحده که مسئولیت تمامی موارد مرتبط با صنعت ساختمان را بر عهده دارند، افزون بر تدوین راهنمای طراحی محیطی و انرژی، کماکان به تکمیل آن ادامه می‌دهند. هدف انجمن مذکور، ترویج ساختمان هایی است که به لحاظ محیطی پاسخگو و سودمند و مکانی سالم برای زندگی و کار به شمار آیند (اعتماد و همکاران، 1387: 112).

این سامانه اگرچه در ضوابط یکسان بوده، اما دارای دسته بندی‌‌‌های متفاوتی می‌باشد. طبق شکل1، Leed-NC برای ساختمان‏‌‌های نوساز، Leed-EB برای ساختمان‏‌های موجود، Leed-CI برای کاربری‏‌های تجاری که در شکل زیر آورده شده است. لازم به ذکر است که این دسته بندی در نوع گواهینامه صادره برای هر نوع بنا تفاوت ایجاد خواهد کرد.

شکل1: دسته بندی‌‌های سامانه ارزیابی LEED

ماخذ: USGBC.org

گواهینامه LEED مشتمل بر چهار سطح است که بر اساس میزان امتیازهایی که هر پروژه به دست می‏آورد از امتیاز کلی 110 محاسبه می‏شود. به گون‌های که دریافت گواهینامه بر اساس میزان امتیاز کسب شده در چهارسطح قرار می‏گیرد که عبارتند از: امتیاز بین 40 تا 49 جهت دریافت گواهینامه، امتیاز 50 تا 59 دریافت سطح نقره‌ای، امتیاز 60 تا 79 دریافت سطح طلایی و امتیاز 80 تا 110 دریافت سطح پلاتین(USGBC, 2014). سامانه سطح بندی LEED مشتمل بر 8 دسته عمده امتیازدهی است (کوبا²⁴، 2009: 68) که در جدول2 آورده شده است. امتیاز پروژه‏ها برای دریافت گواهینامه بر اساس میزان پاسخگویی به الزامات فنی محاسبه می‏شود (گیسن²⁵، 2003: 154).

جدول 2: شاخص‏‌های ارزیابی بر اساس معیار‌های ساختمان سبز(LEED)

دسته بندی	امتیاز کل	شاخص ها	امتیاز هرشاخص
1. سایت‏‌های پایدار	10	1.فعالیت‏‌های ساخت و ساز مانع از آلودگی محیط	پیش نیاز
		2. ارزیابی سایت	1
		3. توسعه سایت-حفاظت یا بازسازی زیستگاه	2
		4. فضای باز	1
		5. مدیریت آب باران	3
		6. کاهش اثر گرمایشی محیط	2
		7. تامین نور مناسب	1
2.کارایی سامانه‏‌های آب	11	8. ساخت سطح اندازه گیری آب	پیش نیاز
		9. کاهش استفاده از منابع آب خارجی	2
		10. کاهش استفاده از منابع آب داخلی	6
		11. برج‏‌های خنک کننده	2
		12.اندازه گیری آب	1
3.انرژی و اتمسفر	33	13. راه اندازی سیستم اصلی ممیزی انرژی	پیش نیاز
		14.حداقل مصرف انرژی	پیش نیاز
		15.ساخت سطح اندازه گیری انرژی	پیش نیاز
		16.مدیریت خنک کننده ها	1
		17.بهبود کیفیت سیستم‏‌های راه اندازی انرژی	18
		18.بهینه سازی مصرف انرژی	6
		19.اندازه گیری پیشرفته انرژی	3
		20.استفاده از انرژی‏‌های تجدیدپذیر	3
		21. استفاده از انرژی‏‌های سبز و کاهش استفاده از کربن	2
4.مصالح و منابع	13	22. ذخیره و جمع‌آوری بازیافت	پیش نیاز
		23. برنامه‌ریزی و مدیریت زباله‏‌های حاصل از تخریب	2
		24. کاهش اثرات چرخه زندگی ساختمان	5
		25. ترویج استفاده از محصولات محیطی	2
		26. بهینه سازی مصرف مصالح	2
		27. بهینه سازی حمل و نقل مصالح خام از معدن	2
5.کیفیت محیط داخلی	16	28. حداقل استفاده از سیستم‏‌های تهویه هوا	پیش نیاز
		29. سیستم‏‌های کنترل عدم استفاده از تنباکو در ساختمان	پیش نیاز
		30. استراتژی‏‌های بهبود کیفیت هوای داخلی	2
		31. مصالح با سطح درجه فراری اندک	3
		32. برنامه مدیریت کیفیت هوای داخلی	1
		33. ارزیابی کیفیت هوای داخلی	2
		34. آسایش حرارتی	1
		35. نورپردازی داخلی	2
		36. نور روزانه	3
		37. چشم انداز	1
		38. کاهش آلودگی‏‌های صوتی	1
6.نوآوری در طراحی	6	39. نوآوری	5
6.نوآوری در طراحی	6	40. بهره گیری از متخصصان مورد تایید LEED	1
7.مکان یابی و حمل و نقل	16	41. توسعه مکان همسایگی براساس شاخص LEED	2
		42. نگهداری ویژه از زمین	1
		43. کاربری‏‌های اطراف و کاربری‏‌های مختلط	5
		44. دسترسی به حمل و نقل عمومی	5
		45. دسترسی به شبکه دوچرخه	1
		46. کاهش تاثیرات پارکینگ ها( کاهش فضای پارک خودرو)	1
		47. استفاده از خودرو‌های سبز( با سوخت‏‌های غیر کربنی)	1
8. اولویت‏‌های منطقه‌ای	4	48. اولویت منطقه‌ای	4
جمع امتیاز	110		110

ماخذ: USGBC, 2014

روش پژوهش

روش پژوهش پژوهش توصیفی- تحلیلی و اطلاعات مورد نیاز مبتنی بر بنیاد‌های نظری اکتشافی به دو صورت اسنادی و میدانی به صورت پرسشنامه محقق ساخته جمع‌آوری شده است. داده‌‌های مورد نیاز به روش نمونه‌گیری تصادفی در 11 گروه کاربری اقامتی مورد بررسی (هتل‌‌های یک تا 5 ستاره، هتل آپارتمان‌‌های یک تا 3 ستاره و مهمانپذیر‌های درجه یک تا درجه سه) و با استفاده از پرسشنامه برگرفته شده از سامانه ارزیابی بین‌المللی LEED²⁶ که یکی از سامانه‌‌های ارزیابی جهانی در زمینه ساختمان سبز بوده و مورد تأیید سازمان‌‌های بین‌المللی ساختمان سبز از جمله انجمن ساختمان سبز ایالات متحده ²⁷ می‌باشد، جمع‌آوری شده است. این پرسشنامه دارای 62 سوال بوده که برای غنای بیشتر آن از نظرات کارشناسان خصوصاً مهندسان برق و مکانیک، معماری و عمران از سازمان نظام مهندسی خراسان رضوی، بهره گیری شده است. در جهت امتیازدهی به هر یک از 169 مورد بنای بررسی شده، از مدیریت هتل و مشاهدات میدانی پرسشگر استفاده شد.

در نهایت تحلیل وضعیت موجود کاربری‌‌های اقامتی و تعیین میزان تفاوت‌ها حاصل نهایی کار می‌باشد. به منظور بررسی جامع موضوع، شاخص‌ها در 2 دسته عمده محیط پیرامون و محیط درونی تفکیک می‌شوند و 48 شاخص خرد در قالب 8 گروه برای ارزیابی شاخص‌‌های ساختمان سبز بر اساس سامانه ارزیابی بین‌المللی LEED از امتیاز کلی 110 مشخص می‌گردد. با محاسبه میانگین امتیاز بدست آمده در هر گروه از متغیرها و همچنین از 11 گروه ساختمان اقامتی مورد بررسی(هتل‌‌های یک تا 5 ستاره، هتل آپارتمان‌‌های یک تا 3 ستاره و مهمانپذیر‌های درجه یک تا درجه سه) می‌توان به نمره هر گروه از انواع کاربری اقامتی مورد نظر دستیابی پیدا کرد. شکل2، روند انجام مطالعات را نشان می‏دهد.

شکل2: روند انجام مطالعات

محدوده مورد مطالعه، جامعه آماری و حجم نمونه

محدوده مورد مطالعه تحقیق شهر مشهد با مساحت تحت پوشش 35147 هكتار و جمعیت بالغ بر 3057679 نفر در قالب 13 منطقه شهرداری می‌باشد. جامعه آماری تحقیق تعداد 832 کاربری اقامتی، شامل 304 هتل آپارتمان ، 161 هتل و 367 مهمانپذیر می‌باشد. (شهرداری مشهد، 1397).

شیوه نمونهگیری از نوع خوشهاي با توجه به تعداد سه گروه کاربری اقامتی در سطح مناطق شهرداری می‌باشد. براي توزيع يكنواخت نمونهها در بين مناطق شهرداری از نسبت تعداد کل کاربری‌‌های اقامتی در تمامی مناطق شهرداری استفاده گردید، تا بتوان تفاوت ضوابط مختلف معماری در مناطق مختلف شهرداری نیز در این نمونه‌ها سنجیده شود. در نهایت براي مراجعه به مناطق و در مراحل تكميل پرسشنامه از روش تصادفي ساده استفاده شده است. (صفرزاده و همکاران، 1385: 54). بنابراین حجم نمونه در کاربری اقامتی بر اساس فرمول زیر مشخص شده است.

رابطه 1:

در این فرمول:

n: تعداد حجم نمونه مورد نیاز

t: سطح اطمینان مورد نظر(درجه اطمینان)

p: مجموع نسبت وجود و عدم وجود صفت در جامعه

q: وجود صفت در افراد جامعه (نسبت وجود صفت در جامعه)

در این فرمول با احتساب بیشترین خطای 0.07 و ضریب اطمینان 93 درصد تعداد حجم نمونه در کاربری اقامتی برابر با 169 مورد می‌باشد. اما از آنجایی که کاربری اقامتی در سه بخش هتل، هتل آپارتمان و مهمانپذیر می‏باشد، لذا بر اساس، سهم هر یک از انواع کاربری اقامتی، تعداد حجم نمونه در آن بخش مشخص می‌شود. جدول3 تعداد حجم نمونه در هر یک از انواع کاربری اقامتی را مشخص می‌کند.

جدول 3: تعداد حجم نمونه در انواع کاربری اقامتی

نوع کاربری اقامتی	تعداد کل موجود	سهم (درصد)	تعداد حجم نمونه
هتل	161	25%	43
هتل آپارتمان	304	36%	65
مهمانپذیر	367	38%	61
جمع	832	100%	169

همچنین نحوه توزیع نمونه‌ها در سطح مناطق بر اساس تعداد کاربری اقامتی در هریک از گروه‌‌های هتل، هتل آپارتمان و مهمانپذیر در جدول 4 نشان داده شده است.

جدول 4: توزیع حجم نمونه در مناطق مختلف شهرداری مشهد²⁸

ردیف	منطقه	تعداد کل کاربری اقامتی	تعداد هتل‌ها	تعداد هتل آپارتمان‌ها	تعداد مهمانپذیرها	حجم نمونه برآورد شده در منطقه
ردیف	منطقه	تعداد کل کاربری اقامتی	تعداد هتل‌ها	تعداد هتل آپارتمان‌ها	تعداد مهمانپذیرها	هتل	هتل آپارتمان	مهمانپذیر	جمع نمونه در منطقه
1	منطقه 1	65	13	25	27	3	5	5	13
2	منطقه 2	42	8	19	15	2	4	3	9
3	منطقه 3	32	2	12	18	0	3	3	6
4	منطقه 4	0	0	0	0	0	0	0	0
5	منطقه 5	5	2	1	2	0	0	1	1
6	منطقه 6	5	1	1	3	0	0	1	1
7	منطقه 7	321	59	126	136	16	27	23	66
8	منطقه 8	309	64	104	141	17	22	24	63
9	منطقه 9	12	2	7	3	0	2	1	3
10	منطقه 10	1	1	0	0	0	0	0	0
11	منطقه 11	2	2	0	0	1	0	0	1
12	منطقه 12	0	0	0	0	0	0	0	0
13	منطقه ثامن	38	7	9	22	4	2	4	10
جمع		832	161	304	367	43	65	61	169

بنابراین تعداد حجم نمونه در کاربری اقامتی برابر 43 هتل، 65 هتل آپارتمان و 61 مهمانپذیر خواهد بود که به طور کلی برابر با 169 نمونه می‌باشد. شکل 3، موقعیت قرارگیری کاربری‌‌های انتخابی را در سطح مناطق شهر مشهد نشان می‌دهد.

$F:\مدارک رزومه\1400\مقاله علمی- پژوهشی\شاخص های طراحی سبز در کاربری اقامتی\مراکز اقامتی.jpg$

شکل3: مراکز اقامتی شهر مشهد

یافته‌‌های تحقیق

وضعیت کاربری اقامتی در مناطق شهر مشهد

بر اساس بررسی‌‌های انجام گرفته در این تحقیق، مجموع وسعت کاربری‌‌های اقامتی مشهد در حدود845451 مترمربع می‌باشد. بیشترین تعداد کاربری اقامتی در منطقه هفت با سهم 39 درصد قرار دارد. همچنین مناطق هشت و یک به ترتیب با 38 و 9 درصد از کاربری‌‌های اقامتی در رتبه‌‌های دوم و سوم قرار دارند. در مناطق دوازده و چهار کاربری اقامتی وجود ندارد. به لحاظ وسعت نیز منطقه نه شهرداری مشهد با 25 درصد از مجموع وسعت کاربری اقامتی دارای رتبه اول بوده و منطقه یک با سهم 20 درصد در رتبه دوم قرار دارد. منطقه‌‌های هفت و هشت به ترتیب در رتبه‌‌های بعدی قرار دارند (شکل‌‌های 4 و 5)

شکل 4: سهم کاربری‏ اقامتی به لحاظ تعداد در سطح مناطق

شکل 5: سهم کاربری اقامتی به لحاظ وسعت در سطح مناطق

بررسی شاخص‌‌های ساختمان سبز LEED در کاربری اقامتی مشهد

بر اساس مطالعات صورت گرفته در بخش مبانی نظری و مباحث مرتبط با اصول زیست محیطی توسعه پایدار و ساختمان سبز و سامانه ارزیابی بین‌المللی LEED در زمینه طراحی و معماری سبز و همچنین تجزیه و تحلیل وضع موجود ساخت و ساز‌های کاربری اقامتی شهر مشهد به بررسی هریک از شاخص‏ها و متغیر‌های تحقیق در شهر مشهد به تفکیک مناطق و گروه‌‌های کاربری اقامتی پرداخته شد.

از آنجایی که هدف تحقیق بهبود کیفیت ساخت و ساز شهری و کاهش مصرف منابع و اتلاف انرژی در راستای توسعه پایدار زیست محیطی در کاربری اقامتی شهر مشهد می‌باشد، لذا متغیر‌های تحقیق به دو دسته عمده محیط پیرامون و محیط درونی تفکیک شده و 48 شاخص خرد در قالب 8 گروه برای ارزیابی شاخص‌‌های ساختمان سبز بر اساس سامانه ارزیابی بین‌المللی LEED و از امتیاز کلی 110 مشخص گردید. با محاسبه میانگین امتیاز بدست آمده در هر گروه از 11 گروه ساختمان اقامتی مورد بررسی(هتل‌‌های یک تا 5 ستاره، هتل آپارتمان‌‌های یک تا 3 ستاره و مهمانپذیر‌های درجه یک تا درجه سه) امتیاز کسب شده هر گروه از انواع کاربری اقامتی مورد نظر تعیین گردید. از آنجایی که سطح تفکیک، مناطق مختلف شهرداری می‌باشد، شاخص‌‌های مورد بررسی در سطح مناطق اندازه گیری و تعیین شده است. تعیین وضعیت شاخص‌ها به تفکیک مناطق، تفاوت دیدگاه ضوابط طرح‌‌های تفصیلی ملاک عمل را بیان می‌دارد.

یافته‌‌های تحقیق نشان می‌دهد که شرایط کاربری اقامتی در سطح مناطق برداشت شده به گونه‌ای است که منطقه 7 با امتیاز 36.85 بالاترین امتیاز را به خود اختصاص داده است و سپس منطقه 8 با امتیاز 34.25 در رتبه دوم قرار دارد. مناطق 9، ثامن و 1 نیز به ترتیب در رتبه‌‌های سوم تا پنجم قرار دارند. همانطور که شکل‏‌های 6 و7 نشان می‌دهد وضعیت متغیرها در مناطق هفت و یک شهرداری²⁹ در بین هشت گروه استاندارد LEED به گون‌های است که امتیاز گروه مکان یابی و حمل و نقل در منطقه 7 بیشتر از منطقه یک و وضعیت شاخص‌‌های گروه انرژی و اتمسفر نیز در این منطقه بهتر از منطقه یک است. اما در گروه شاخص‌‌های مصالح و منابع و سایت‌‌های پایدار ، امتیاز منطقه یک کمی بیشتر از منطقه هفت گردیده است.

شکل 6: امتیاز‌های کسب شده در هر گروه از متغیرها در منطقه 1 شهرداری مشهد

شکل 7: امتیاز‌های کسب شده در هر گروه از متغیرها در منطقه 7 شهرداری مشهد

تعیین مؤثرترین عوامل در کاربری اقامتی به تفکیک مناطق بر اساس استانداردLEED

جدول 5 وضعیت هر یک از گروه‌‌های متغیرها را در مناطق مختلف در کاربری اقامتی بر اساس استاندارد LEED و از امتیاز کلی 110 نشان می‌دهد. جهت تعیین امتیازها برای هر یک از کاربری‌ها شاخص‌‌های 48 گانه تکمیل گردید و سپس میانگین امتیازها در هر گروه بیانگر امتیاز در آن گروه می‌باشد. رنگ قرمز نشان دهنده وضعیت هشدار، رنگ زرد وضعیت نامطلوب، رنگ آبی وضعیت متوسط و رنگ سبز وضعیت مناسب است.

جدول5: وضعیت مناطق مختلف در کاربری اقامتی بر اساس استانداردLEED ³⁰

		رتبه 1	رتبه 2	رتبه3	رتبه 4	رتبه 5
دسته‌بندی	امتیاز و درصد قابل کسب	منطقه 7	منطقه 8	منطقه 9	منطقه ثامن	منطقه 1
سایت‏‌های پایدار	10	3.35	3.29	3.32	3.02	4
سایت‏‌های پایدار	100%	33.5%	32.9%	33.2%	30.2%	40%
کارایی سامانه‏‌های آب	11	1	1	1	1	1
کارایی سامانه‏‌های آب	100%	9.09%	9.09%	9.09%	9.09%	9.09%
انرژی و اتمسفر	33	10.66	8	4	6.13	0
انرژی و اتمسفر	100%	32.03%	24.24%	12.12%	18.57%	0%
مصالح و منابع	13	5.32	5.6	4.92	5.64	6
مصالح و منابع	100%	40.92%	43.07%	37.84%	43.38%	46.15%
کیفیت محیط داخلی	16	5.59	6.19	6.72	5.04	6.49
کیفیت محیط داخلی	100%	34.93%	38.68%	42%	31.5%	40.56%
نوآوری در طراحی	6	2.73	2	3.3	1.14	2.5
نوآوری در طراحی	100%	45.5%	33.3%	55%	19%	41.6%
مکان یابی و حمل و نقل	16	8.2	8.2	7.5	7.4	7.1
مکان یابی و حمل و نقل	100%	51.25%	51.25%	46.87%	46.25%	44.37%
اولویت‏‌های منطقه‌ای	4	0	0	0	0	0
اولویت‏‌های منطقه‌ای	100%	0%	0%	0%	0%	0%
امتیاز کل	110	36.85	34.25	30.76	29.37	27.09

بررسی وضعیت شاخص‌ها در گروه‌‌های مختلف نشان می‌دهد که اولویت‌ها در هر یک از مناطق جهت بهبود کیفیت ساخت و ساز شهری و کاهش مصرف منابع و اتلاف انرژی در راستای توسعه پایدار زیست محیطی در کاربری اقامتی که هدف این تحقیق می‌باشد، کدام است. بنابراین اولویت‌‌های منطقه‌ای، ساخت سطح اندازه گیری آب، کاهش استفاده از منابع آب خارجی، کاهش استفاده از منابع آب داخلی، برج‏‌های خنک کننده، اندازه گیری آب، حداقل مصرف انرژی، ساخت سطح اندازه گیری انرژی، مدیریت خنک کننده ها، بهبود کیفیت سیستم‏‌های راه اندازی انرژی، بهینه سازی مصرف انرژی، اندازه‌گیری پیشرفته انرژی، استفاده از انرژی‏‌های تجدیدپذیر، استفاده از انرژی‏‌های سبز و کاهش استفاده از کربن و نوآوری در طراحی، مهمترین شاخص هایی هستند که کمترین امتیاز را گرفته و جهت تحقق هدف تحقیق بایستی به آنها توجه شود.

از سوی دیگر بر اساس سطح تفکیک کاربری‌‌های اقامتی به سه گروه هتل، هتل آپارتمان و مهمانپذیر، یافته‌‌های تحقیق نشان می‌دهد که بیشترین امتیاز مربوط به هتل‌‌های پنج ستاره با امتیاز 35.92 بوده و به ترتیب با کم شدن تعداد ستاره‌‌های هتل، از امتیاز کسب شده آنها نیز کاسته می‌شود. یافته‌ها بیانگر آن است که کلیه هتل‌ها در شاخص‌‌های گروه «کیفیت محیط داخلی» با کسب 50.26 درصد از امتیاز‌‌های قابل کسب، بهترین وضعیت را دارند و این موضوع نشان از توجه به طراحی داخلی فضاها و آسایش حرارتی، چشم انداز و نور روزانه می‌باشد (جدول 6).

همچنین نتایج تحقیق نشان می‌دهد که کاربری اقامتی در نوع هتل آپارتمان به نسبت هتل‌ها در شاخص‌‌های استاندارد LEED امتیاز‌های کمتری را کسب کرده اند. این گونه از کاربری‌‌های اقامتی با تعداد سه ستاره امتیاز 30.32 را کسب نموده و نسبت به هتل آپارتمان‌‌های یک و دو ستاره در وضعیت بهتری قرار دارند. بررسی‌ها نشان می‌دهد هتل آپارتمان‌ها در گروه اهداف «مکان یابی و حمل و نقل» بالاترین میانگین امتیاز را بدست آورده اند (46.06 درصد) و این موضوع نیز به دلیل فشردگی بافت اطراف حرم مطهر و وجود تعداد بسیار زیاد هتل آپارتمان در این محدوده بوده که نحوه دسترسی‌ها را آسان نموده است. (جدول 6)

علاوه بر این نتایج حاصل از بررسی‌‌های میدانی توسط گروه محققین از مهمانپذیر‌های مورد مطالعه نشان می‌دهد که این نوع از کاربری اقامتی به لحاظ برخورداری از استاندارد LEED نسبت به هتل‏ها و هتل آپارتمان‏ها امتیاز کمتری را کسب نموده‏اند. مهمانپذیر‌های درجه یک با امتیاز 15.37 در بین مهمان‌پذیر‌های شهر مشهد بالاترین امتیاز را کسب نموده‏اند. همچنین گروه اهداف "مکان‏یابی و حمل و نقل" با کسب میانگین امتیاز 39.56 درصد از امتیاز‌های قابل کسب، بهترین وضعیت را در این کاربری داشته که علت اصلی آن نیز تراکم این نوع کاربری در بافت پیرامونی حرم مطهر بوده که اگر چه مشکلات ترافیکی بسیار دارد اما برای استفاده‏کنندگان دسترسی به حمل و نقل عمومی را راحت‌تر نموده است (جدول 6).

میانگین امتیاز در شاخص‌‌های «سایت‌‌های پایدار»، «نوآوری در طراحی»، «انرژی و اتمسفر»، «کارایی سامانه‌‌های آب» و «اولویت‌‌های منطقه ای» در وضعیت نامناسب‏تری قرار گرفته است و نشان از عدم توجه به مقولاتی همچون صرفه جویی در مصرف انرژی و آب و کاهش هزینه‌‌های ساخت و نگهداری می‌باشد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد امتیاز کل هتل‏ها با 32.21 امتیاز، بیشتر از هتل آپارتمان‏ها بوده و آنها نیز با امتیاز 27.45 در موقعیت بهتری نسبت به مهمانپذیرها با امتیاز 13.5 می‌باشند. بنابراین می‌توان گفت که هیچ یک از انواع کاربری‌‌های اقامتی مورد مطالعه حداقل امتیاز لازم برای کسب گواهینامه LEED (40 امتیاز) را کسب نمی کنند. (شکل 8)

جدول 6: کمی سازی شاخص‏‌های LEED جهت ارزیابی کاربری اقامتی از نظر شاخص‏‌های ساختمان سبز

دسته‌بندی	امتیاز قابل کسب	هتل ها							هتل آپارتمان‌ها					مهمانپذیرها
دسته‌بندی	امتیاز قابل کسب	یک ستاره	دو ستاره	سه ستاره	چهار ستاره	پنج ستاره	میانگین امتیاز	میانگین امتیاز (درصد)	یک ستاره	دو ستاره	سه ستاره	میانگین امتیاز	میانگین امتیاز (درصد)	درجه یک	درجه دو	درجه سه	میانگین امتیاز	میانگین امتیاز (درصد)
سایت‏‌های پایدار	10	4	4	4.1	4	4.5	4.12	41.2%	0.74	0.74	0.85	0.77	7.76%	0.29	0.3	0.27	0.28	2.8%
کارایی سامانه‏‌های آب	11	0	0	1	1	1	0.6	5.45%	0	0	1	0.33	3.03%	0	0	0	0	0
انرژی و اتمسفر	33	3	3	6	6	6	4.8	14.54%	3.48	6.8	8.99	6.42	19.46%	0.4	0	0	0.13	0.4%
مصالح و منابع	13	5.22	5.48	5.51	5.64	5.43	5.45	41.9%	4.49	4.85	4.45	4.59	35.35%	2.5	2.5	2.5	2.5	19.23%
کیفیت محیط داخلی	16	7.33	7.8	8.05	8.05	8.98	8.04	50.26%	5.59	6.6	8.73	6.97	43.58%	4.5	4.16	4.14	4.26	26.6%
نوآوری در طراحی	6	1	1	1.5	2	2.5	1.6	26.6%	1	1	1	1	16.66%	0	0	0	0	0
مکان‌یابی و حمل و نقل	16	7.3	7.8	7.6	7.7	7.6	7.6	47.5%	7.1	7.71	7.3	7.37	46.06%	7.68	5.34	5.97	6.33	39.56%
اولویت‏‌های منطقه‌ای	4	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
جمع کل	110	27.85	29.08	33.76	34.39	35.92	32.21	29.27%	22.4	27.7	30.32	27.45	24.36%	15.37	12.3	12.88	13.5	12.28%
دریافت گواهینامه: امتیاز 40 تا 49 سطح نقره‌ای: 50 تا 59 امتیاز سطح طلایی: 60 تا 79 امتیاز سطح پلاتین: 80 تا 110 امتیاز

[1] . مقاله حاضر مستخرج از طرح پژوهشی با عنوان «آسیب‌شناسی ساخت و ساز‌های موجود و ارائه الگوی مناسب طراحی با هدف بهره‌مندی از عناصر پایدار زیست محیطی» می‌باشد که توسط جهاددانشگاهی خراسان رضوی و به کارفرمایی مرکز پژوهش‌‌های شورای شهر مشهد انجام گردیده است.

[2] * استادیار گروه توسعه پایدار شهری و منطقه ای، جهاددانشگاهی خراسان رضوی، مشهد، ایران Razzaghian@jdm.ac.ir

[3] ** نویسنده مسئول: استادیار گروه توسعه پایدار شهری و منطقه ای، جهاددانشگاهی خراسان رضوی، مشهد، ایران H.aghajani@jdm.ac.ir

[4] . Green Globe

[5] . Energy Star

[6] . ISO 14001

[7] . LEED (Leadership in Energy and Environmental Design)

[8] . Huei Wu

[9] . Moise

[10] . Hays

[11] . Choi

[12] . Michael Bauer

[13] . James Wines

[14] . Corvacho

[15] . Rapoport

[16] . Fithian

[17] . Chen

[18] . Bushell & Bricker

[19] . Wu

[20] . Eco-Friendly hotels

[21] . Balaji

[22] . USGBC

[23] . Leadership in Energy and Environmental Design

[24] . Kubba

[25] . Gissen

[26] . Leadership in Energy and Environmental Design( راهنمای طراحی محیطی و انرژی ساختمان سبز)

[27] . United State Green Building Council (USGBC)

[28] . در برآورد حجم نمونه‌‌های انتخابی در سطح مناطق، اعداد اعشاری به سمت عدد صحیح بالاتر رند شده‌اند.

[29] . وضعیت متغیرها در جهت خلاصه کردن حجم مقاله تنها در قالب نمودار در منطقه 7، با رتبه اول و منطقه 1 یا رتبه پنجم آورده شده است.

[30] . جهت خلاصه کردن حجم مقاله تنها اطلاعات مربوط به 5 منطقه با رتبه اول تا پنجم آورده شده است

شکل 8: وضعیت نهایی انواع کاربری اقامتی نسبت به سطوح ارزیابیLEED

نتیجه‌گیری و پیشنهادها

شهر مشهد به عنوان پرجمعیت‌ترین کلانشهر ایران پس از تهران است. این شهر با رشد روز افزون ساخت و ساز در دوره‌‌های گذشته و بویژه ساخت کاربری‌‌های اقامتی با توجه به ماهیت زیارتی و وجود بیش از 25 میلیون زائر و گردشگر در سال همراه می‌باشد.

در این مقاله با هدف ارائه الگوی مناسب طراحی و ساخت در جهت ارتقاء سطح کیفیت ساخت و ساز، کاربری اقامتی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است و شاخص‏‌های تحقیق با بهره گیری از استاندارد بین‌المللی LEED در 169نمونه از کاربری اقامتی در انواع هتل، هتل آپارتمان و مهمانپذیر بررسی، تحلیل و ارزیابی شد. بررسی شاخص‏‌های استاندارد LEED در کاربری‌‌های اقامتی نشان می‌دهد که امتیاز کلی کاربری‌‌های اقامتی در نوع هتل‏ها با امتیاز کلی 32.21 بیشتر از هتل آپارتمان‌ها بوده و آنها نیز با امتیاز 27.45 در موقعیت بهتری نسبت به مهمانپذیرها با امتیاز 13.5 می‌باشند اما هیچ کدام حداقل امتیاز موردنیاز جهت دریافت گواهینامه LEED (40 امتیاز) را کسب ننموده اند. بنابراین در پاسخگویی به سوال اساسی تحقیق، کاستی‌ها در زمینه رعایت اصول ساختمان سبز در کاربری اقامتی مشخص شده است.

علت پایین بودن امتیاز این کاربری‌ها در شاخص‏‌های LEED را بایستی در اهداف گروه «کارایی سامانه‏‌های آب»، «اولویت‏‌های منطقه‌ای»، «مصالح و منابع»، «انرژی و اتمسفر» جستجو کرد. تنها گروهی از اهداف که امتیاز بهتری نسبت به سایر گروه‏‌های اهداف بدست آورده، گروه اهداف «کیفیت محیط داخلی» در هتل‌ها است که آن نیز به دلیل نحوه طراحی داخلی و تمایز در طراحی فضا‌های داخلی هتل‌ها جهت متفاوت ساختن آن برای دعوت کنندگی بیشتر مسافران و در نظرگرفتن فضا‌های مشاع متنوع می‏باشد. سایر شاخص‏ها به دلیل عدم توجه سازندگان به مباحث مربوط به صرفه جویی در مصرف انرژی و آب، امتیاز کافی کسب نکرده‌اند.

نتایج حاصل از مطالعه کاربری‌‌های اقامتی شهر مشهد مبین آن است که این بناها به لحاظ ابعاد مختلف ساختمان سبز ضعیف عمل کرده‌اند و به شاخص‌‌های تأمين انرژی مورد نیاز بنا از منابع تجدید‌پذیر، بازیافت زباله، آب‌های مصرفی و فاضلاب‌ها، استفاده از مصالح بومی، مدیریت و بازیافت آب باران توجه لازم نشده است و موارد محدود موجود نیز فاقد برنامه هدفمند بوده است. بر این اساس می‌توان گفت کاربری‌‌های مورد مطالعه نه فقط به لحاظ مصرف انرژی خودکفا نیستند، بلکه به دلیل عدم استفاده از تکنولوژی‌‌های نوین تولید و مصرف انرژی، بازیافت آب و زباله و غیره بسیار پرهزینه‌اند و منجر به مصرف سوء منابع آب و انرژی شهری شده اند. هزینه‏‌های سنگین و هنگفت هتل سازی از مرحله طراحی تا اجرا و بهره‌برداری، سازندگان را بر آن می‏دارد که تنها به صرفه اقتصادی و زود بازدهی پروژه‏‌های عظیم سرمایه گذاری توجه داشته و مقوله پایداری که صرفه اقتصادی دیر بازده دارد عملا نادیده انگاشته شود.

نتایج حاصل از این مطالعه نشان می‌دهد که مهمترین اولویت‌ها در جهت دستیابی به شاخص‌‌های توسعه پایدار زیست محیطی از طریق سامانه ارزیابی LEED، در کاربری اقامتی برای شهر مشهد به شرح ذیل می‌باشد:

- اولویت‌‌های منطقه‌ای

- کارایی سامانه‌‌های آب

-انرژی و اتمسفر

-نوآوری

مقایسة امتیاز‌های مربوط به میزان انطباق ساختمان‏‌های مورد مطالعه با شاخص‌‌های تعریف شده استاندارد بین‌المللی LEED نشان می‏دهد که در ساخت این بناها به هیچ عنوان تفکر ساختمان سبز وجود ندارد و عدم تجهیز آنها به تجهیزات پر بازده انرژی(مانند سلول‏‌های خورشیدی، آبگرمکن‏‌های خوشیدی، سیستم‏‌های تصفیه و بازیافت آب باران و فاضلاب و غیره که اغلب تجهیزاتی گران و وارداتی بوده) به دلیل عدم آگاهی سازندگان از اهمیت این موضوع می‏باشد. فرایند ساخت و ساز کاربری‌‌های اقامتی منوط به اخذ مجوزات و دریافت تاییدیه از دستگاه‌‌های مختلفی است و هر یک از انواع کاربری اقامتی بر اساس ضوابط معماری خاص همان نوع کاربری، قابلیت ساخت و اجرا دارد. لذا ساختار مدیریتی فرایند ساخت و ساز پایدار بایستی ابتدا قلمروی موضوع را بلحاظ جایگاه‌‌های سازمانی در فرایند ساخت و ساز مشخص نماید و در گام دوم به تقسیم ضوابط جدید (ساختمان سبز) در بین سازمان‌های مسئول و متولی پرداخته شود. در این بین شهرداری مشهد، سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و سازمان نظام مهندسی به عنوان دستگاه‏‌های اجرایی و نظارتی مشهد، نقش تعیین‏کنند‌های می‏توانند ایفا نمایند. در نهایت برای آینده صنعت هتلداری در شهر مشهد پیشنهادات ذیل ارائه می‌گردد:

· تصویب ضوابط هتل سازی سبز و ساخت ساختمان‌‌های سازگار با محیط زیست از طریق اعمال الزامات قانونی

· ضرورت توجه مدیران شهری به اهمیت شهر سبز، معماری سبز و ساختمان سبز و تصویب ضوابط شهرسازی خاص کاربری هتل سبز

· توجه به معیار‌‌های زیست محیطی در جهت کاهش مصرف انرژی در کاربری اقامتی در قوانین شهرسازی ملاک عمل

· بازنگری در رویکرد ساخت و ساز شهری و قوانین مربوط به آن

· توجه به پیامد‌های سوء اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی و حقوقی در صورت عدم بهره گیری از ضوابط ساخت ساختمان سبز

· اعمال ضابطه‌‌های تشویقی مانند تخفیف در قیمت خدمات شهرداری، (پروانه و پایانکار)، تخفیفات مالیاتی، عوارض سالانه برای سازندگانی که اصول ساختمان سبز را در کاربری اقامتی خود رعایت می‌کنند.

منابع

آتمن، اوسمان (1393) «معماری سبز، مواد و تکنولوژی‏‌های پیشرفته»، ترجمه فرشته صادقی، اول و آخر.

ارجمند، عبدالصمد (1397) متن مصاحبه خبرگزاری صبا نیوز با مدیرکل انتقال و توزیع وزارت نیرو http://sazehnews.ir/fa/news/

اعتماد، گیتی و همکاران(1387) «مکان‌ها و مکان سازی» استاندارد‌های برنامه‌ریزی و طراحی شهری انجمن شهرسازی آمریکا.

رزاقیان، فرزانه و حسین آقاجانی و مهدی کاظمی و عطیه محمودی (1396) طرح پژوهشی «آسیب‌شناسی ساخت و ساز‌های موجود و ارائه الگوی مناسب طراحی با هدف بهره‏مندی از عناصر پایدار زیست محیطی»، جهاد دانشگاهی مشهد، گروه توسعه پایدار شهری و منطقه‌ای.

رزاقیان، فرزانه (1395) رساله دکتری با عنوان «تحلیل ساختمان‏‌های بلندمرتبه مسکونی با تأکید بر نظریه شهر اکولوژیک در حوزه جنوب غرب کلانشهر مشهد»، دانشگاه فردوسی مشهد، استاد راهنما دکتر محمدرحیم رهنما، استاد مشاور: دکتر محمداجزاء شکوهی.

رهنما، محمدرحیم و امیدعلی خوارزمی و روح‌اله اسدی و فرزانه رزاقیان و حسین آقاجانی و همکاران (1395) «سند توسعه زیست محیطی کلانشهر مشهد»، طرح پژوهشی، دانشگاه فردوسی.

شهرداری مشهد (1397) «آمارنامه شهر مشهد».

صفرزاده، حسین و علی اکبر فرهنگی (1385) «روش‌‌های تحقیق در علوم انسانی (بانگرش بر پایان‌نامه‌نویسی)»، تهران، پیام پویا.

قبادیان، وحید (1383) «مبانی و مفاهیم در معماری معاصر غرب»، دفتر پژوهش‏‌های فرهنگی، چاپ دوم.

قلعه نویی، محمود (1390) «ارزیابی زیست محیطی ساختمان‏ها از طریق HQE نمونه موردی آپارتمان سه طبقه مسکونی در منطقه پنج اصفهان»، مجله محیط‌شناسی، سال سی و هفتم، شماره59.

کامران کسمایی، حدیثه و علیرضا براتی‌فرد و پریچهر غفاری (1390) « نگرش‏ها و اصول معماری پایدار»، همایش ملی عمران، معماری، شهرسازی و مدیریت انرژی، دانشگاه آزاد واحد اردستان.

مرکز آمار ایران (1398) «سالنامه آماری کشور».

موتین، کلیف و پیتر شرلی (1386) «ابعاد سبز طراحی شهری»، ترجمه کاوه مهربانی، پردازش و برنامه‌ریزی شهری.

منادی، هدی (1394) «مقدمه‌ای بر هتل‌‌های سبز»، خبرنامه الی گشت.

نمکی، روح اله (1390) «اصول و جایگاه معماری سبز»، جزوه درسی گروه معماری، دانشگاه تبریز.

Balaji, M. S., Jiang, Y., & Jha, S. (2019) “Green hotel adoption: A personal choice or social pressure?” International Journal of Contemporary Hospitality Management, 31(8), 3287–3305.

Bauer, Michael & Mosle , Peter et.al (2009) “Green Building: Guide book for Sustainable Architecture”, p 28-35

Bushell, Robyn; Bricker, Kelly (2017) "Tourism in protected areas: Developing meaningful standards". Tourism and Hospitality Research. 17 (1): 106–120.

Choi, H., Jang, J., & Kandampully, J. (2015) “Application of the extended VBN theory to understand consumers’ decisions about green hotels”. International Journal of Hospitality Management, 51, 87–95.

Chen, S., Chen, H. H., Zhang, K. Q., & Xu, X. L. (2018) “A comprehensive theoretical framework for examining learning effects in green and conventionally managed hotels”. Journal of Cleaner Production, 174, 1392–1399

Corvacho, h., Brandao Alves, F. & Moreira da Costa, J., (2004) “Architectural Design Evaluation Under Bioclimatic Issues”, World Congress on Housing, Sustainability of the Housing Projects, Italy

Filimonau, V., et al (2021) “Environmental and carbon footprint of tourist accommodation: A comparative study of popular hotel categories in Brazil and Peru” Journal of Cleaner Production, Vol. 328, December 2021.

Fithian, Lee, (2003) “Green Buildings”, AIA council, Benham, Oklahoma city, Design consideration.

Gissen, D., (2003) “Big and Green: Toward Sustainable Architecture in the 21ST Century”

Hays, Darija, Ozretic-Došen, Durdana, (2014) “Greening Hotels – Building Green Values Into Hotel Services”, Tourism and Hospitality Management, Vol. 20, No. 1, pp. 85-102.

Huei Wu, Chia, (2021) “Exploring green hotel competitive strategies by using the hybrid method for complex data analysis”, Hindawi, Mathematical problems in engineering ,volume 2021.

Kubba, S., (2009) “LEED Practices, Certification and Accreditation Hand Book”.

Moise ,Mihaela Simona, Irene Gil-Saura & María Eugenia Ruiz Molina (2020) “The importance of green practices for hotel guests: does gender matter?”, Economic Research-Ekonomska Istraživanja.

Soria Leyva, E., Parra Parra , D., (2021) “Environmental approach in the hotel industry: Riding the wave of change”, Sustainable Futures, Vol. 3.

Rapoport, E., Vernay, A. (2011) “Defining the Eco- City: A Discursive Approach, Management and Innovation for a Sustainable Built Environment”.

USGBC (2020) “LEED v4 for BD+C: New Construction and Major Renovation” ,Washington, DC.

USGBC (2014) “LEED v4 for BD+C: New Construction and Major Renovation” ,Washington, DC.

Wines, James (2000) “Green Architecture: the art of architecture in the age of ecology”.

Wu, P. Et al., (2009) “A comprehensive analysis of the credits obtained by LEED, certified green buildings”, Renewable and Sustainable Energy Reviews.

شارک

عنوان URL للمقالة

تحلیل کاربری اقامتی شهر مشهد بر اساس شاخص‏هایLEED در ساختمان‏‌های سبز

رایمگ

الروابط

المراكز ذات الصلة

دعامة

الصفحات الرسمية