الزامات مدیریتی انتشار ریال دیجیتال توسط بانک مرکزی
الموضوعات :
1 - اقتصاد بازرگانی، دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی ،تهران ایران
الکلمات المفتاحية: ریال دیجیتال, رمز پول ملی, الزامات مدیریتی, سیاست پولی,
ملخص المقالة :
بسیاری ازکشورها بدنبال پاسخ به این سوال هستند که آیا انتشار پول دیجیتال بانک مرکزی بر مبنای فناوری بلاکچین می تواند به حل چالش های نظام بانکی مطالعه عملکرد بانک های مرکزی نشان می دهد که انتشار پول دیجیتال در بانک های مرکزی پیشرفته به اجرا درآمده و این موضوع مورد اهتمام جدی است. از طرفی الزاماتی بر مبنای معیارهای: اهمیت رشد پول دیجیتال ، پاسخگو نبودن نظام پولی فعلی در برابر نیاز روز مشتریان اقتضاء دارد بانک مرکزی تحولی در نظام سنتی انتشار پول ایجاد نماید. توجه مدیریت کلان و مقامات پولی بر این الزامات بسیار حائز اهمیت بوده و موجب می شود که انتشار پول دیجیتال به عنوان یک موضوع جدی برای مقامات پولی و مدیران بانک مرکزی مطرح شود. بر این اساس این مقاله بدنبال پاسخ به این سوال است که آیا الزامات مدیریتی برای انتشار ریال دیجیتال (رمز پول) توسط بانک مرکزی وجود دارد؟ در این خصوص فرضیه پژوهش این است که الزامات مدیریتی برای انتشار پول دیجیتال وجود دارد. برای پاسخ به سوال و بررسی فرضیه تحقیق و دست یابی به نتیجه علمی و قابل اعتماد، پژوهش به روش کیفی و با استفاده از تکنیک دلفی از طریق پرسشنامه از خبرگان انجام شده است.با توجه به نتایج الزامات مدیریتی برای انتشار ریال دیجیتال توسط بانک مرکزی موردتایید قرار گرفته وبه مدیریت کلان پولی کشور پیشنهاد شده است که انتشار پول دیجیتال از اولویت های مدیریتی بانک مرکزی قرار گیرد.
منابع و ماخذ احمدی نژاد، مهدی، (1398)، سیاست پولی و پول ديجیتال، سومین کنفرانس بین المللی تحولات نوين در مديريت، اقتصاد و حسابداری.
رضائی منش، علی، (1397)، بررسی موضع فعلی صندوق بینالمللی پول در خصوص ارزهای مجازی، دومین همايش ملی اقتصاد دفاع.
ریاحی، ضحی، ابراهیمی، ایلناز، زارعی، ژاله (1399)، پول دیجیتال بانک مرکزی (CBDC): مبانی نظری و تجارب، پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
دادسرشت، سونیا، خالقی، جواد، محمودی، مرتضی، رئیسی، مسعود (1399). بررسی تکامل و کارکردهای ارز دیجیتال. هفتمین کنفرانس بینالمللی یافتههای نوین علوم و تکنولوژی با محوریت علم در خدمت توسعه
کریمی،علی،منتظری ، آزاده (1396)،"مروری بر پول دیجیتال بیت کوین و جایگاه آن در تجارت ایران"،چهارمین کنفرانس ملی فناوری اطلاعات،کامپیوتر و مخابرات.
گروه مشاوران مدیریت و مطالعات راهبردی تدبیر (1400)، بررسی روندها و آثار حاصل از انتشار پول دیجیتال بانک‌های مرکزی (شکل سوم پول).
مجمع جهانی اقتصاد (2019). بانک‌های مرکزی و فناوری دفتر کل توزیع شده.
منتصر کوهساري، هدیه (1396)، تأثیر تکنولوژي بلاك‌چین در بازار آینده انرژي، کنفرانس بینالمللی تحقیقات بنیادین در مهندسی برق، تهران، دانشگاه ابرار.
مظفریان، عدنان، شیخ محمد جواد(1396)،"بررسی امکان استفاده از پول های دیجیتال در تجارت الکترونیکی ایران در آینده"،سومین همایش مالی مدیریت و علوم انسانی
Agur, I., Ari, A., &Dell’Ariccia, G. (2019). Designing central bank digital currencies (No. 1065). Allen, S., Čapkun, S., Eyal, I., Fanti, G., Ford, B. A., Grimmelmann, J., ... & Zhang, F. (2020). Design Choices for Central Bank Digital Currency: Policy and Technic
Considerations (No. w27634). National Bureau of Economic Research
Annek Kosse and Ilaria Mattei,(2022),Gaiting momentum- Results of tee 2021 survey on Central digital currencies,BIS website Issn 1682-7671.
Auer, R., &Böhme, R. (2020). The technology of retail central bank digital currency. BIS Quarterly Review, March.
Andolfatto, D. (2021). Assessing the impact of central bank digital currency on private banks. The Economic Journal, 131(634), 525-540 Barontini, C., & Holden, H. (2019). Proceeding with caution-a survey on central bank digital currency. Proceeding with Caution-A Survey on Central Bank Digital Currency (January 8, 2019), (101
).
(Bitter, L. (2020). Banking crises under a central bank digital currency (CBDC
Charles M. Kahn; Manmohan Singh and Jihad Alwazir ,(2022), Digital Money and Central Bank Operations,IMF working papers.
Christine Lagarde, (2018), Central bank digital currencies. Committee on Payments and Market Infrastructures, Bank for International Settlements C.K,Fan، Cheng C. L, A study to identify the training needs of life insurance sales representatives in Taiwan using the Delphi approach, Int.J.Train. Dev.10 (2006) 212–226
Dalkey N and O Helmer (1963) An experimental application of the Delphi method to the use of experts. Management Science 9(3), 458–467 European Central Bank, (2019), Crypto-Assets: Implications for Financial Stability, Monetary Policy, and Payments and Market Infrastructures, Occasional Paper Series No/223
https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/scpops/ecb.op223~3ce14e986c.en.pdf Greatorex J and T Dexter (2000) An accessible analytical approach for investigating what happens between the rounds of a Delphi study. Journal of Advanced Nursing 32(4), 1016–1024
Hasson, F., Keeney, S. and McKenna, H. (2000) Research Guidelines for the Delphi Survey Technique. Journal of Advanced Nursing, 32(4): 1008-1015 Kochergin, D., &Dostov, V. (2020, June). Central Banks Digital Currency: Issuing and Integration Scenarios in the Monetary and Payment System. In International Conference on Business Information Systems (pp. 111-119). Springer, Cham. Lewis, J. R. (1993). Multipoint scales: Mean and median differences and observed significance levels. International Journal of Human-Computer Interaction, 5(4), 383-392
Mancini-Griffoli, T., Peria, M. S. M., Agur, I., Ari, A., Kiff, J., Popescu, A., & Rochon, C. (2018). Casting light on central bank digital currency. IMF Staff Discussion Notes, 18(08
)
Morten, Linnemann,Bech., Rodny.Garratt.(2017) Cental bank cryptocurrencies,
Schmidt R.C.; Managing Delphi surveys using nonparametric statistical techniques; Decision Sciences, Vol.28, No.3, 1997
https://bitcoinmagazine.com/articles/digital-vs-virtual-currencies-1408735507
Stephen . D.Williamson,(2022), Central bank digital currency and flight to safety,Journal of Economic Dynamics and control, volume142 . Okoli C and SD Pawlowski (2004) The Delphi method as a research tool: An example, design considerations, and applications. Information & Management 42(1),
15–29.
Wagner, Andrew, (2014), Digital vs Virtual Currencies.
Williams, P.L. and Webb, C. (1994) The Delphi Technique: A Methodological Discussion. Journal of Advanced Nursing, 19: 180-18
MODIRIAT-E-FRDA JOURNAL ISSN 2228-6047 |
Management requirements for the issuance of digital Rial by the central bank
Seyyed Hasan Qavami1 
Assistant Professor of Faculty of Economics, Allameh Tabatabai University
Article Info | ABSTRACT |
Article type:
Article history: Received: Revised: Accepted:
Keywords: Digital rial, national currency code, management requirements, monetary policy | Many countries are looking for an answer to the question of whether the issuance of digital money by the central bank based on blockchain technology can solve the challenges of the banking system. the performance of central banks show that the issuance of digital money has been implemented .there are requirements based on criteria: the importance of digital money growth, the lack of responsiveness of the current monetary system to the daily needs , it is necessary for the central bank to create a transformation in the traditional money system. Thereby attention of the top management on these requirements is very important. the issue of digital money to be raised as a serious issue for the monetary central bank managers. This article seeks to answer the question, are there any management requirements for the issuance of digital Rial by the central bank? the hypothesis of the research is that there are management requirements for the issuance of digital money. In order to examine the research hypothesis and achieve a scientific and reliable result, the research was conducted using a qualitative method and using the Delphi technique through a questionnaire from experts. According to the results of the management requirements for the issuance of digital Rial by the central bank approved It has been suggested to the macro monetary management of the country that the issuance of digital money should be one of the management priorities of the central bank
Originality:
|
| |
الزامات مدیریتی انتشار ریال دیجیتال توسط بانک مرکزی
سید حسن قوامی1
چکیده
در حال حاضر سرعت پیشرفت فناوری مالی و استفاده از فناوری بلاکچین و دفتر کل توزیع شده تحولات عظیمی در نظام پولی کشورهای جهان ایجاد کرده است. بسیاری ازکشورها بدنبال پاسخ به این سوال هستند که آیا انتشار پول دیجیتال بانک مرکزی بر مبنای این فناوری می تواند به حل چالش های نظام بانکی مانند کارایی،امنیت، پول شویی،سامانه های پرداخت،پیاده سازی و انتقال پول بیانجامد . مطالعه عملکرد بانک های مرکزی نشان می دهد که انتشار پول دیجیتال در بانک های مرکزی پیشرفته به اجرا درآمده و این موضوع مورد اهتمام جدی است. از طرفی الزاماتی بر مبنای معیارهای: اهمیت رشد پول دیجیتال، پاسخگو نبودن نظام پولی فعلی در برابر نیاز روز مشتریان اقتضاء دارد بانک مرکزی تحولی در نظام سنتی انتشار پول ایجاد نماید. توجه مدیریت کلان و مقامات پولی بر این الزامات بسیار حائز اهمیت بوده و موجب می شود که انتشار پول دیجیتال به عنوان یک موضوع جدی برای مقامات پولی و مدیران بانک مرکزی مطرح شود. بر این اساس این مقاله بدنبال پاسخ به این سوال است که آیا الزامات مدیریتی برای انتشار ریال دیجیتال (رمز پول) توسط بانک مرکزی وجود دارد؟ در این خصوص فرضیه پژوهش این است که الزامات مدیریتی برای انتشار پول دیجیتال وجود دارد. برای پاسخ به سوال و بررسی فرضیه تحقیق و دست یابی به نتیجه علمی و قابل اعتماد، پژوهش به روش کیفی و با استفاده از تکنیک دلفی از طریق پرسشنامه انجام شده است. در اين پژوهش نظرات متخصصان و کارشناسان بانک مرکزی، متخصصان حوزه فناوری زنجیره بلاکچین و اساتید دانشگاهی آشنا با کاربردهای پول‌های ديجیتال در حوزه بانکی از طریق پرسشنامه ی مورد تایید متخصصین گردآوری شده با توجه به نتایج تحقیق و بااستفاده از روش دلفی مولفه های چون اهمیت رشد پول دیجیتال، کاربرد پول دیجیتال در حال حاضر، بسترهای سرمایه گذاری از طریق پول دیجیتال و پاسخگو نبودن نظام های پولی فعلی در برابر نیاز روز مشتریان بعنوان معیارهای الزامات مدیریتی برای انتشار ریال دیجیتال توسط بانک مرکزی موردتایید و تاکید قرار گرفته است. بر این اساس به مدیریت کلان پولی کشور پیشنهاد شده است که انتشار پول دیجیتال از اولویت های مدیریتی بانک مرکزی قرار گیرد.
کلیدواژه‌ها: ریال دیجیتال، رمز پول ملی، الزامات مدیریتی، سیاست پولی.
طبقه بندی JEL : E E5 E58
دریافت مقاله: ......23/09/1401.. پذیرش مقاله: ..........20/11/1401
1. مقدمه
با رشد علم و فناوری پیشرفت و تحولی در زمینه تبادل و انتقال پول شکل گرفت و پول الکترونیکی اختراع شد که تحول بزرگی در توسعه سیستم پولی و بانکی ایجاد نمود (مظفریان و همکاران، 1396). در ادامه این روند پول مجازی اختراع شد و واسطه‌ها را از مسیر مبادلات حذف نمود و در روابط پولی و تجاري تسهیل ایجاد کرد . (کریمی و همکاران، 1396) با پیشرفت فناوری در چند دهه اخیرتحولی در نحوه پرداخت و ظهور پول‌های مجازی و دیجیتال رمزگذاري شده2 شکل گرفته است. که کاملا متفاوت از پول فیات و مرسوم است. پول مجازی3 یک ابزار پرداخت است که به صورت الکترونیکی خلق و ذخیره می‌شود. با این حال هر گونه پول مجازی پول دیجیتال به شمار نمی‌آید. رمز پول‌هایی مانند بیت کوین نوعی از پول‌های مجازی هست که با پول دیجیتال متفاوت است . (واگنر، 2014) . یک نوع پول مجازی تحت عنوان پول دیجیتال در اقتصاد به جریان افتاده است . پول دیجیتال پولی است که به شکل الکترونیکی خلق و براي تبادل کالا و خدمات استفاده می‌شود. هم اکنون پول‌های دیجیتال و پول‌های مجازی پول ملی را به چالش کشیده‌اند لذا این ایده برای مدیران بانک‌های مرکزی در دنیا مطرح شده است که ما چگونه کاربرد و اعتبار پول‌های ملی را همچنان با شکل گیری پول های مجازی و دیجیتال حفظ کنیم. مدیریت بانک‌های مرکزی به این ایده رسیده اند که با استفاده از انتشار پول دیجیتال بانک مرکزی می‌توان کارآمدی که پول‌های رمزنگاری شده 4دارند را برای پول‌های ملی نیز ایجاد کنند. در واقع پول دیجیتال بانک مرکزی پول فیاتی هست که تبلور دیجیتال پیدا کرده است. .شکل گیری پول های دیجیتال نمونه های ملموس کاربردی از پیشرفت های دیجیتال در صنعت مالی است. مدیران کلان پولی لازم است توجه داشته باشند که الزاماتی وجود دارد که اقتضاء دارند هم اکنون بانک مرکزی سیاست انتشار پول دیجیتال را پیگیری و عملیاتی نمایند. پول های دیجیتال می توانند به اشکال مختلف ایجاد و در جامعه جریان یابند. امروزه رمز پول های نظیر بیت کوین به عنوان وسیله پرداخت در دنیا در حال پذیرش هستند. رمز پول ها توسط بانک های مرکزی یا سایر مقامات حاکمیتی منتشر نمی شود و نظارت بر آن توسط مقامات پولی دشوار است بر این اساس مدیران بانک های مرکزی در سطح جهانی در حال بررسی امکان انتشار پول دیجیتال هستند که به آن پول دیجیتال بانک مرکزی5 گفته می شود. پول دیجیتال بانک مرکزی شکل گسترده از پول فیات است که می تواند در انواع مختلف حساب ها نزد بانک مرکزی نگهداری شود .
پول دیجیتال بانک مرکزی مبتنی بر فناوری دفتر کل توزیع شده است6 است که تصور می شود به بسیاری از چالش های مشارکت مالی ،بهره وری در پرداخت، انعطاف پذیری ، کاهش هزینه معاملاتی و هزینه چاپ و انتشار پول،کاهش محدودیت استفاده از پول فیات ، افزایش سنوریج بانک مرکزی امکان بیشتر برای دور زدن تحریم ها بعلت ناشناخته بودن وپرداخت بدون واسطه پاسخگو خواهد بود . بنابر این با عنایت به قابلیت های موجود در انتشار پول دیجیتال بانک مرکزی این سوال مطرح می شود که آیا در حال حاضر الزاماتی مبتنی بر معیارهای مشخص برای انتشار ریال دیجیتال توسط بانک مرکزی وجود دارد؟برای برسی مسئله و اریه پاسخ علمی به سوال تحقیق، این فرضیه مطرح شده است که "هم اکنون الزاماتی برای انتشار ریال دیجیتال توسط بانک مرکزی وجود دارد ". برای بررسی و ارزیابی فرضیه و پاسخ به سوال تحقیق بعلت فقدان آمار و اطلاعات از روش علمی دلفی استفاده شده است . این روش بدنبال استخراج و هماهنگی نظرات متخصصین در خصوص هر موضوع مشخص می باشد.
برای برسی موضوع معیار های که بیانگر الزامات انتشار پول دیجیتال هستند و بایستی مورد توجه مقامات و مدیران کلان پولی قرار گیرد یعنی اهمیت رشد پول دیجیتال ،کاربرد پول دیجیتال ،سرمایه گذاری از طریق پول دیجیتال ، مزایای پول دیجیتال(رمز پول) و پاسخگو نبودن نظام های پولی فعلی در برابر نیاز روز مشتریان به عنوان الزامات مدیریتی انتشار ریال دیجیتال توسط بانک مرکزی مد نظر قرار گرفته و با توجه به غربالگری 40پارامتر زیر مجموعه آنها طبق نظر و توافق متخصصین در نهایت فرضیه تحقیق تایید شده و وجود الزامات مدیریتی برای انتشار ریال دیجیتال توسط بانک مرکزی در شرایط فعلی شناسایی شده است.این تحقیق از جمله کارهای نو در خصوص انتشار ریال دیجیتال توسط بانک مرکزی است و با توجه به نتایج تحقیق مبنی وجود الزامات مدیریتی برای انتشار ریال دیجیتال توصیه سیاستی مبنی بر مفید بودن انتشار ریال دیجیتال به مدیران و مقامات پولی بانک مرکزی ارایه شده است .
2- مبانی نظری و ادبیات موضوع
فناوری بلاك‌چین شیوه کنونی انجام معاملات را تغییر می‌دهد، در واقع پلی براي عبور از مدل مبادله برمبنای یک ساختار متمرکز به یک نظام غیرمتمرکزاست . واسطه‌هاي شخص سوم که امروزه در بسیاري از صنایع، خدمات به آنها مورد نیاز است حداقل در نظام فناوری بلاك‌چین کارایی نخواهند داشت چرا که تمام معاملات را می‌توان از آغاز تا انتها به طور مستقیم و بدون واسطه به صورت همتا به همتا انجام داد. چنین نظامی می‌تواند هزینه‌ها را کاهش دهد و سرعت انجام فرآیندها را افزایش بخشد. پول دیجیتال بانک مرکزی یک کاربرد بالقوه بلاکچین و فناوری دفتر کل توزیع شده است که در آن بانک مرکزی پول جدیدی معادل (و قابل معاوضه) با پول خود منتشر می کند. انتشار این پول جدید اغلب همزمان با خارج کردن معادل آن از خزانه بانک مرکزی صورت می‌گیرد. پول دیجیتال بانک مرکزی ممکن است جهت استفاده عمومی و برای پرداخت‌های همتا به همتا ، پرداخت‌های مشتری به پذیرندگان ، و یا به منظور استفاده بانک‌های تجاری و اتاق‌های تسویه برای پرداخت‌های بین بانکی که خارج از سیستم‌های بانکداری کارگزاری سنتی و دیگر سیستم‌های پرداخت است منتشر شود. پول دیجیتال بانک مرکزی ممکن است با استفاده از فناوری دفتر کل توزیع شده صادر شود و همچنین می‌تواند به عنوان جایگزینی برای فناوری‌های متمرکز سنتی عمل کند (مجمع جهانی اقتصاد، 2019).
به منظور فهم دقیق‌تر مفهوم پول دیجیتال بانک مرکزی و شناخت وجه شباهت و تمایز این نوع پول با انواع دیگر پول مفهومی در ادبیات بانکی الگویی تحت عنوان گل پول7 توسط بچ و گرت (2017) ارائه شده است . رویکرد گل پول سعی در تقسیم‌بندی شفاف حوزه پولی و ارزی با چهار شاخص همتا به همتا بودن ( مالک دارایی بدون حضور واسط می‌تواند از دارایی خود در پرداخت و سرمایه‌گذاری استفاده کند)،دسترسی گسترده ( در دسترس عموم بودن)، دیجیتالی بودن و صادر شده توسط بانک مرکزی در شکل 1 نشان داده شده است .دو مورد که با رنگ بنفش مشخص شده‌اند نشانگر پول ديجیتال بانک مرکزی به صورت خرد و عمده هستند، در حالی که دو موردی که با رنگ سبز مشخص شده‌اند، نشانگر رمز ارزهايی مانند بیت کوين واتر است.
شکل 1 گل پول: تاکسونومی پول
(منبع: صندوق بینالمللی پول، )2016
در بسیاری از طرح‌های مرتبط با پول ديجیتال بانک مرکزی توکن‌های ديجیتالی را صادر می‌کند که روی يک دفترکل توزيع شده
قرار دارد و ذخاير بانک مرکزی که به صورت ارز در يک حساب جداگانه نگهداری می‌شوند را نمايندگی می‌کند. در این سیستم از پول ديجیتال بانک مرکزی برای انجام انتقالات بین بانکی که روی دفتر کل توزيع شده تأيید و تسويه می‌شوند استفاده می‌کنند. بانک‌های مرکزی معمولا شبکه زنجیره بلوکی مجوزدار را پیاده سازی می‌کنند که به موجب آن مشارکت‌کنندگان در شبکه بايد برای مشارکت در شبکه و مشاهده تراکنش‌ها مجوز دسترسی داشته باشند. در عوض زنجیره‌های بلوکی بدون مجوز مانند بیت‌کوين و اتريوم به عموم افراد امکان مشارکت و توانايی مشاهده کامل را می‌دهند. هم شبکه‌های مجوزدار و هم شبکه‌های بدون مجوز در صورت لزوم می‌توانند الزامات حريم خصوصی و محرمانگی را برای دنبال کردن جزئیات تراکنش افزايش دهند. بانک مرکزی با در نظر گرفتن تناسب و قابلیت استفاده نوع شبکه و مکانیسم‌های داخلی خود را انتخاب می‌کند که شبکه از آن برای دستیابی مشارکت‌کنندگان به اجماع و تراکنش‌های معتبر استفاده می‌کند (لانکوئیست و همکاران، 2019). در عصر ديجیتال برای بانک‌های مرکزی هم چالش و هم فرصت وجود دارد. بانک‌های مرکزی بايد سعی کنند تا اعتماد عمومی مردم نسبت به پول‌های پايه و فیات را حفظ کنند و از سوی ديگر خدمات ديجیتال، اشتراک گذاری و سرويس‌های اقتصادی غیرمتمرکز را نیز ارائه دهند. (رضايی منش، 1397).
پول فیات (پول رسمی – قانونی) کشورها هم می‌توانند به صورت رمز نگاری شده انتشار يابند يعنی همان‌گونه که پول کاغذی يا پول فلزی داريم، حال پول ديجیتالی بر بستر فناوری زنجیره بلوکی رمزنگاری را داشته باشیم. اين يک تحول فنی است که از اصطلاح پول ديجیتال بانک مرکزی برای اين پول‌های ديجیتال استفاده می شود. معرفی پول ديجیتال بانک مرکزی می‌تواند منجر به حضور گسترده‌تر بانک‌های مرکزی در سیستم‌های مالی شود که اين به نوبه خود می‌تواند به معنای نقش بیشتر بانک‌های مرکزی در تخصیص منابع اقتصادی باشد. درصورتی که چنین واحدهايی نسبت به بخش خصوصی در تخصیص منابع کارايی کمتری داشته باشند می‌تواند ضررهای بزرگی در اقتصاد به همراه داشته باشد.(لاگارد،2018). انتشار پول دیجیتال بانک مرکزی بر عرضه و تقاضای سپرده های بانکی تأثیر می‌گذارد که در نمودار زیر عرضه پول دیجیتال بانک مرکزی و تاثیر آن بر منحنی تقاضای سپرده‌های بانکی نشان داده شده است.
نمودار 1 معرفی عرضه پول دیجیتال بانک مرکزی (مبنع: بانک مرکزی اروپا، 2016)
منحنی تقاضا در شکل بالا در جای خود ثابت است اما پول ديجیتالی بانک مرکزی باعث شیفت منحنی عرضه سپرده به سمت راست می‌شود و نقطه تعادل در نرخ بهره پایین تری شکل می‌گیرد و اين اتفاق باعث بهبود پويايی اقتصاد می‌شود. همچنین با نگاه تخصصی‌تر به موضوع می‌توان گفت که پول ديجیتالی بانک مرکزی علاوه بر اينکه باعث شیفت منحنی عرضه سپرده به سمت راست می‌شود، می‌تواند شیب منحنی تقاضا را تندتر کند و قدرت بازار را برای جذب وام بعلت کاهش نرخ بهره افزایش دهد. توضیح اینکه در چنین شرایطی قدرت وام دهی بازار افزایش می یابد و میزان پول دیجیتال کاهش می یابد و این امر موجب افزایش نرخ سپرده پول دیجیتال می گردد . این مسئله در شکل زیر نشان داده شده است.
نمودار 2 تأثیر پول دیجیتالی بانک مرکزی بر قدرت بازار بانکی برای وام دهی
با توجه به نمودار بالا علاوه بر اينکه نرخ بهره تعادلی باز هم پایین تر رفته است، میزان سپرده‌های بانکی نیز با انتشار پول دیجیتال افزایش اندکی يافته است و اين نشان دهنده‌ی پويايی بیشتر اقتصاد می‌باشد. بنابراين پول ديجیتال بانک مرکزی می‌تواند نرخ بهره را پایین تر ببرد، که اين مسأله می‌تواند توانايی بانک‌های تجاری در ارائه‌ی تسهیلات را بالابرده و سود‌آوری و رونق را در اقتصاد افزايش دهد. همچنین افزایش انتشار پول دیجیتال ضریب فزاینده و در نتیجه عرضه پول را افزایش می دهد و از این طریق موجب رشد نقدینگی و به تبع آن موجب رشد تورم می شود.
پول دیجیتال بانک مرکزی با توجه به اهداف کاربردی آن به انوع گوناگون نظیر پول دیجیتال عمده، پول دیجیتال خرد ، پول دیجیتال حساب پایه و پول دیجیتال توکن پایه تقسیم می شوند.
مهم‌ترين مزيت پول ديجیتال عمده بانک مرکزی افزايش کارايی در پرداخت‌های بین بانکی فرامرزی، تبادل تجاری و تسويه بین بانکی اوراق بهادار است. پول دیجیتال عمده بانک مرکزی می‌تواند به طور بالقوه سیستم پرداخت بین بانکی را بهبود ببخشد. پول ديجیتال بانک مرکزی بهره شمول مالی را افزايش داده و ضمن کاهش سود بانکی تقاضا برای پول نقد را نیز کاهش می‌دهد. پول ديجیتال بانک مرکزی لزوما سپرده گذاران را از بانک‌های تجاری دور نمی‌کند تا اين بانک‌ها با پرداخت نرخ بهره بالاتر به رقابت با بانک مرکزی بپردازند (لانکوئیست و همکاران، 2019).
احمدی نژاد )1398)، به بررسی اين موضوع مهم پرداخته است که چگونه يک پول ديجیتال بانک مرکزی می‌تواند تمام جنبه‌های سیستم پولی را تغییر دهد و رفتار نظاممند و شفاف سیاست پولی را تسهیل کند. و به اين نتیجه رسیده است که پول ديجیتال بانک مرکزی می‌تواند به عنوان يک وسیله ارزشمند مبادله، ذخیره سازی ايمن ارزش و واحد سنجش پايدار استفاده شود.
مظفریان و محمدجواد شیخ (1396)، در پژوهشی به بررسی امکان استفاده از پول‌هاي دیجیتال در تجارت الکترونیکی ایران در آینده پرداخته‌اند. و با مرور روند تغییرات پولی به این نتیجه رسیده اند که کاربران ارزهای دیجیتال مزایای امنیت، ناشناس بودن و کارایی را برای انجام معاملات مهم می دانند.
ریاحی و همکاران (1399)، در پژوهشی به بررسی مبانی نظری و تجارب پول دیجیتال بانک مرکزی پرداختند و اثرات، توان بالقوه این نوع پول بر سیستم‌های پرداخت، انتقال پولی و ثبات سیستم مالی را اثبات کرده اند. و توصیه کرده اند بانک مرکزی به طراحی و توسعه پول دیجیتال اقدام نماید.
گروه مشاوران مدیریت و مطالعات راهبردی (1400)، در پژوهشی به روندها و آثار ضد تحریمی حاصل از انتشار پول دیجیتال بانک مرکزی و ابعاد و آثار مختلف آن پرداخته اند .
آئور و باهما (2020) ، در مقاله‌ای به بررسی فناوری رمزپول بانک مرکزی خرد پرداختند. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که رمزپول بانک مرکزی ایمنی و سهولت برای پرداخت‌های همتا به همتا را فراهم می‌آورد و برای این کار آنها باید انعطاف‌پذیر و در دسترس باشند و علاوه بر حفظ حریم خصوصی کاربران امکان اجرای مؤثر قانون را فراهم آورند.
کوچرگین و دوستوف (2020) ، در مطالعه‌ای به بررسی رمزپول بانک مرکزی: سناریوهای انتشار و ادغام در سیستم پولی و پرداختی پرداخته‌اند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که رمزپول بانک مرکزی خرد و عمده ممکن است کارایی سیستم‌های پرداخت فعلی را افزایش دهند و شفافیت و در دسترس بودن پرداخت‌ها را تضمین کنند.
بیتر (2020)، در مقاله‌ای به مطالعه‌ی بحران‌های بانکی با وجود رمزپول بانک مرکزی پرداخته ونتایج این مطالعه نشان می‌دهدکه رمزپول بانک مرکزی ارزش خالص بخش بانکی را در زمان‌های عادی کاهش می‌دهداما منجر به کاهش ریسک مدیریت بانکی در مواقع بحرانی می‌شود.
آلن و همکاران (2020) ، در مطالعه‌ای به بررسی گزینه‌های طراحی رمزپول بانک مرکزی: سیاست‌ها و ملاحظات فنی پرداختند. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که بانک‌های مرکزی در سراسر جهان در حال بررسی و حتی در برخی موارد در حال آزمایش رمزپول بانک مرکزی هستند.
مینسو فراری و همکاران (2020) ، در پژوهشی به بررسی پول دیجیتال بانک مرکزی در یک اقتصاد باز پرداخته‌اند. ایشان در این پژوهش به تجزیه و تحلیل انتقال بینالمللی سیاست پولی استاندارد و شوک‌های فناوری در شرایط وجود و عدم وجود پول دیجیتال بانک مرکزی و پیامدهای سیاست پولی و رفاه بهینه را بررسی کرده اند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که انتشار پول دیجیتال بانک مرکزی موجب افزایش شیوع شوک‌های بینالمللی می‌شود که در نتیجه ارتباطات بینالمللی افزایش می‌یابد.
مجمع جهانی اقتصاد (2019) ، در مطالعه‌ای به بررسی بانک‌های مرکزی و فناوری دفتر کل توزیع شده پرداخته و نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که بسیاری از بانک‌های مرکزی در سراسر جهان در حال تحقیق بر روی استفاده از فناوری بلاکچین و دفتر کل توزیع شده برای بهبود سیستم‌های پرداخت بانکی و امنیت پرداخت و شمول مالی هستند
آگور و همکاران (2019) به مطالعه‌ی طراحی رمزپول بانک مرکزی پرداختند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که زمانی که رمزارز بانک مرکزی با سپرده‌ها رقابت کند، اعتبار و بازده بانکی را کاهش می‌دهد، و زمانیکه رمزارز بانک مرکزی مشابه پول نقد عمل کند، ممکن است منجر به از بین رفتن پول نقد شود. همچنین انتشار رمزارز بانک مرکزی واسطه‌گری بانک‌ها را در مقابل ابزارهای پرداخت موجود حذف می‌کند و در صورتی که رمزارز بانک مرکزی همراه با سود عرضه شود موجب کاهش مبادلات بانک مرکزی می‌شود.
آندولفاتو (2018) ، در مطالعه‌ای به ارزیابی پیامدهای رمزپول بانک مرکزی بر بانک‌های خصوصی پرداخته و نتایج این مطالعه نشان می‌دهد هنگامی که رمزپول بانک مرکزی همراه با بهره باشد منجر به افزایش شمول مالی و کاهش تقاضای پول فیزیکی می شود
مینینگ و همکاران (2018) ،در مقاله‌ای به گسترش پول محدود و سیاست پولی با رمزپول بانک مرکزی پرداختند. نتایج نشان می‌دهد که سیاست‌های پولی با تغییر ارزش یا مقدار پول بانک مرکزی می‌توانند مانند شرایط فعلی عمل کنند و انتقال به رمزارزهای بانک مرکزی می‌تواند موجب تقویت ابزارهای سیاست پولی شوند.
کمهوف و نونه (2018)، در پژوهشی به بررسی پول دیجیتال بانک مرکزی-اصول طراحی و پیامدهای طراحی پرداختند. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد، در صورتی انتشار پول دیجیتال بانک مرکزی مجموعه‌ای از اصول را دنبال کند منابع بانکی لزوما کاهش نمی‌یابد و تأمین اعتبار و نقدینگی برای بخش خصوصی نیازی به انعقاد قرارداد ندارد و ریسک اجرای سیستم سپرده‌های بانکی رفع می‌شود
آنک کاسه و ایلاریا ماتی(2021)در مطالعه ای به افزایش شتاب بررسی پول دیجیتال بانک مرکزی پرداخته اند و عنوان کرده اند که از 10 بانک مرکزی 9 بانک در حال بررسی ارز های دیجیتال بانک مرکزی هستند اکنون بیش از نیمی از آنها در حال توسعه و یا آزمایش بخصوص کار بروی پول دیجیتال خرده فروشی بانک مرکزی هستند که به مراحل پیشرفته تر منتقل شده است در سطح جهانی بیش از دو سوم بانک های مرکزی تصور می کنند که در کوتاه و یا میان مدت یک پول دیجیتالی خرده فروشی انتشار دهند که کاربرد عمده داشته باشد.
استفن ویلیامسون (2021) در مقاله ای تحت عنوان" پول دیجیتال بانک مرکزی پرواز به سمت امن" به این نتیجه رسیده است که بانک ها پیوسته ترس و هراس از ورشکستگی دارند برای جلوگیری از شکست از سیاست های بیمه سپرده و عملیات بازار باز استفاده می کنند ولی ترس و هراس با پول دیجیتال بانک مرکزی کمتر از پول فیزیکی است زیرا از بین بردن آنها ممکن است بسیار پر هزینه باشد.
چارلز کاهن ،سینگ وجهاد الوزیر (202) در مقاله ای تحت عنوان پول دیجیتال و عملیات بانک مرکزی به ظهور ابزار های جدید و نوظهور از جمله پول دیجیتال بانک مرکزی اشاره کرده اند و عنوان کرده اند کهسوال مهم بانک مرکزی این است که تا چه حد این نوآوری ها نقش و اجرای سیاست های پولی را ارتقا می دهد و اگر پول دیجیتال بویژه پول دیجیتال بانک مرکزی سیاست پولی و عملیات بانک مرکزی را تغییر دهد می شود ادعا کرد که ابزارهای سیاستی جدید قابلیت محدودی بین بخش های مختلف پرداخت تاثیر گذار هستند . همچنین بحث شده است که اگرتقاضای پول کاهش یابد چگونه می تواند بر حق مالکیت ،پایه پولی و سرعت تراکنش پول دیجیتال بانک مرکزی تاثیر می گذارد.
4- روش تحقیق
در این تحقیق از روش دلفـي8استفاده شده است . دلفي رويكرد يا روشي نظا ممند در تحقيـق بـراي استخراج نظرات گـروه متخصـصان درخصوص يـك موضوع يا يك سؤال است (هسوچی، 2008). که برای رسيدن به اجماع گروهي از طريـق يـك سـري چرخش دایره وار پرسشنامه‌اي با حفظ گمنامي پاسـخ‌دهندگان و باز خورد نظرات به اعضاي هیئت است (کنی، 2001). هدف اصلی روش دلفی دستیابی به قابل اطمینان‌ترین اجماع گروهی از نظرات خبرگان بواسطه‌ی یك سری از پرسشنامه‌های متمركز همراه با بازخورد كنترل شده می‌باشد (دالکی و همکاران، 1963). روش دلفی به‌دنبال ایجاد توافق و اتفاق‌نظر مشارکت‌کنندگان در خصوص موارد ذکرشده در پرسش‌نامه‌هاست( اوکالی و همکاران، 2004) .
بطور کلی چارچوب نظری تکنیک دلفی در تصمیمگیری در شکل2 نشان داده شده است
شکل2- چارچوب نظری تکنیک دلفی در تصمیمگیری دلفی
5- تحلیل و بررسی موضوع تحقیق بر مبنای روش دلفی
هدف از انجام این پژوهش تحلیل و بیان الزامات اانتشار ریال دیجیتال توسط بانک مرکزی برای مقامات پولی است که با برسی موضوع به روش دلفی به سوال تحقیق مبنی بر اینکه آیا الزامات مدیریتی برای انتشار ریال دیجیتال (رمز پول) توسط بانک مرکزی وجود دارد؟ پاسخ داده شده است. در این پژوش نظرها و پاسخ های متخصصان و کارشناسان بانک مرکزی، متخصصان حوزه فناوری بلاکچین و اساتید دانشگاهی آشنا با کاربردهای پول‌های ديجیتال در حوزه بانکی گردآوری شده است. انتخاب نمونه به شیوه گلوله برفی انجام گرفته است. نظرها و پاسخ با استفاده از پرسشنامه طی3مرحله انجام شده است. حجم نمونه 30 نفر بوده و به روش گلوله برفی انتخاب و به3 هیئت 10 نفره تقسیم شده است.
در مرحله اول پرسشنامه باز حاوی سوال هایی در قالب 4 معیار پول دیجیتال یعنی اهمیت رشد پول دیجیتال، کاربرد پول دیجیتال، سرمایه‌گذاری از طریق پول دیجیتال و مزایای پول‌های رمزی (دیجیتال) که هر کدام شامل پارامتر هایی است که در صورت توافق نخبگان در آنها الزامات مدیریتی انتشار پول دیجیتال توسط بانک مرکزی را تایید می کند. بعبارتی تایید فرضیه تحقیق را به اثبات می رساند . پرسشنامه ها در اختیار پاسخگویان قرار گرفته و پس از دریافت پاسخ و بررسی دیدگاه‌های متخصصان در مرحله اول پارامترهای مشابه یا نزدیک به هم در یکدیگر ادغام شده اند (تلفیق کردن و همگرایی کردن) و به صورت پرسشنامه بسته در قالب 40 پارامتر که با مشورت و نظر خواهی از متخصصان حوزه پول دیجیتال طراحی شد و در اختیار اعضای هیئت تخصصی قرار گرفت. در پرسشنامه اول و دوم از پاسخگویان خواسته شد که میزان موافقت یا مخالفت خود را با پارامترهای موجود و تأثیرگذاری آنان در بحث الزامات انتشار ریال دیجیتال توسط بانک مرکزی در قالب طیف لیکرت 5 سطحی (کاملاً مخالفم=1، مخالفم=2، نظری ندارم=3، موافقم=4، کاملاً موافقم=5) نشان دهند.
پس از تحلیل نتایج به دست آمده از پرسشنامه دوم، مجددا پرسشنامه اصلاح گردید و در اختیار متخصصان و اعضای هیئت تخصصی قرار گرفت. هدف از پرسشنامه سوم رسیدن به اجماع بود. ضمناً پس از هر بار پر کردن پرسشنامه اعضای هیئت خلاصه‌ای از پارامترهای شناسایی شده و بازخورد پاسخ‌های فردی و اعضای دیگر هیئت دریافت و لحاظ شده است.
آمارهای توصیف گروهی شامل میانگین، انحراف معیار و درصد توافق نیز به اشتراک گذاشته شده و هدف این بود که اعضای هیئت تخصصی در صورت لزوم در نظرات خود تجدید نظر کنند. در تکنیک دلفی، فرآیند چند مرحله‌ای گردش پرسشنامه و کنترل بازخورد عقاید ادامه پیدا می‌کند تا توافق حاصل شود. در مرحله سوم دلفی (گام آخر) اجماع نظرات با سه معیار: توافق 75 درصدی به بالا آرا خبرگان با پارامتر مورد نظر، احراز حداقل میانگین نمره 4 از 5 (میانگین نظرات سه گروه هیئت تخصصی)، و ضریب کندال سنجیده شده است. سنجش ضریب کندال بدین منظور انجام گرفته تا مشخص شود در کدام پارامترها بین سه طیف متخصصان شامل متخصصان و کارشناسان بانک مرکزی، متخصصان حوزه فناوری بلاکچین و اساتید دانشگاه آشنا با کاربردهای پول دیجیتال در حوزه بانکی اجماع نظر وجود دارد و از این طریق گزینه‌هایی که در آنها اجماع سه گروه محرز گردیده است و در لیست نهایی جای گیرند و پارامترهایی فاقد این شرط حیاتی در مرحله آخر غربالگری و حذف شوند. در جدول 1 الزامات انتشار ریال دیجیتال توسط بانک مرکزی در مرحله اول تكنيك دلفي نشان داده است.
جدول 1- الزامات انتشار ریال دیجیتال توسط بانک مرکزی در مرحله اول تكنيك دلفي
نوع معیار | پارامترهای مربوط به هر معیار | ماخذشناسي پارامترها | ||
اهمیت رشد پول دیجیتال
| پاسخگو نبودن نظام های فعلی در برابر نیاز مشتریان | خبرگان | ||
عدم امکان استفاده از کارت‌هاي برخی طرح‌ها در سایر جوامع (بینالمللی نبودن) | اعضای هیئت علمی | |||
هزینه بالای انتقال پول بین کشورها و شهرها | خبرگان | |||
دشواري در گرفتن وام براي جوامع درحال توسعه به علت عدم دسترسی به نظام بانکی | اعضای هیئت علمی | |||
پایین بودن هزینه تراکنش پول‌های دیجیتال | کارمندان بانک | |||
ابزار سیاست پولی در یک جامعه با وجود پول دیجیتال منجر به تشویق افزایش مصرف از طریق کاهش نرخ بهره سپرده‌گذاری می‌شود. | کارمندان بانک | |||
پول دیجیتال بانک مرکزی دارای ظرفیت مثبت و محلی امن برای پس انداز سپرده‌گذاران خرد است. | کارمندان بانک | |||
پول دیجیتال بانک مرکزی ضمن کاهش سود بانکی، تقاضا برای پول نقد را نیز کاهش می‌دهد. | کارمندان بانک | |||
پول دیجیتال بانک مرکزی دارای ظرفیت مثبت برای کنترل سطح تورم در بلندمدت است. | کارمندان بانک | |||
کاربرد پول دیجیتال
| انتقالات بین فردي | خبرگان | ||
پرداخت‌هاي حواله‌ای | خبرگان | |||
پرداخت‌های برون مرزی | خبرگان | |||
پلت‌فرمی جهت خرید و فروش آنلاین از سایت‌های مختلف | خبرگان | |||
ارائه پلت‌فرم‌های پرداخت‌هاي بنگاه به بنگاه براي مشتریان تجاري | خبرگان | |||
سرمایه‌گذاري آسان | خبرگان | |||
تأمین مالی انبوه | اعضای هیئت علمی | |||
پول دیجیتال بانک مرکزی امکان ارائه جایگزین برای فناوری‌های پرداخت دیجیتال بخش خصوصی برای مقابله با ریسک عملیاتی یا کنترل انحصاری را فراهم می‌کند. | کارمندان بانک | |||
ایجاد انگیزه توسط پول دیجیتال بانک مرکزی برای مشارکت افراد محروم از خدمات مالی در بخش بانکداری | اعضای هیئت علمی | |||
پول دیجیتال بانک مرکزی موجب بهبود فرآیندهای احراز هویت، ضد پول‌شویی و کاهش فرار مالیاتی، فساد و فعالیت‌های غیر قانونی می‌شود. | کارمندان بانک | |||
پول دیجیتال باعث کاهش اصطکاک و هزینه‌های مرتبط با ذخیره سازی، انتقال و مدیریت پول نقد در سیستم بانکداری می‌شود. | کارمندان بانک | |||
پول دیجیتال بانک مرکزی دارای پتانسیل به چالش کشیدن قدرت انحصاری بانک‌های تجاری روی سپرده‌های خرد، که می‌تواند به این بانک‌ها فشار بیاورد تا نرخ بهره سپرده گذاران را افزایش و خدمات مالی بیشتری به آنها ارائه کنند. | اعضای هیئت علمی | |||
بانک مرکزی با انتشار پول دیجیتال خود می‌تواند باعث ایجاد شفافیت برروی فرایند های سیاست پولی شود. | اعضای هیئت علمی | |||
ارزش واقعی پول دیجیتال بانک مرکزی در طول زمان با توجه به شاخص قیمت مصرف‌کننده پایدار خواهد بود. | اعضای هیئت علمی | |||
جانشینی پول دیجیتال به جای اسکناس منتشره از سوی بانک مرکزی به تقویت کنترل بانک مرکزی در عرضه پول و اجرای موفق سیاست‌های پولی می‌شود. | اعضای هیئت علمی | |||
انتشار پول دیجیتال منجر به افزایش نفوذ اقتصادی منطقه‌ای می‌شود. | اعضای هیئت علمی | |||
پول دیجیتال منجر به دور زدن تحریم‌ها می‌شود. | کارمندان بانک | |||
پول‌های دیجیتال قابلیت تراکنش در ابعاد خرد و کلان را دارند. | کارمندان بانک | |||
پول‌های دیجیتال کارایی پرداخت‌های بین بانکی فرامرزی را افزایش می‌دهد. | کارمندان بانک | |||
سرمایه‌گذاري از طریق پول دیجیتال | خرید و فروش سهام در بازارهاي خارجی از طریق پول‌هاي دیجیتال آسانتر است. | خبرگان | ||
سرمایه‌گذاري روي پروژه‌های مختلف در سراسر دنیا از طریق پول‌های دیجیتال کم‌هزینه‌تر و امکان‌پذیر است. | خبرگان | |||
در بازار ارز دیجیتالی آسانتر است | خبرگان | |||
مزایاي پول‌هاي رمزي
| سریع‌تر و امن‌تر ساختن پرداخت‌های فرامرزی و داخلی توسط پول دیجیتال بانک مرکزی وجود دارد. | کارمندان بانک | ||
هزینه تراکنش‌ها در پول دیجیتالی حداقل است. | کارمندان بانک | |||
اغلب تراکنش‌های پول دیجیتال در بازار مالی بی‌نام هستند. | کارمندان بانک | |||
تراکنش‌هاغیرقابل برگشت است. | کارمندان بانک | |||
شفافیت در بازارهای مالی توسط پول‌های رمزی از اهمیت بیشتری برخوردار است. | خبرگان | |||
سرعت انتقال پول دیجیتالی بیشتر است. | خبرگان | |||
پول‌های دیجیتال منافع عمومی دارند. | کارمندان بانک | |||
انتشار ریال دیجیتال موجب کاهش هزینه انتشار پول و افزایش سنوریچ بانک مرکزی می‌شود. | اعضای هیئت علمی | |||
پول‌های دیجیتال دارای جذابیت بیشتری نسبت به سایر اشکال پول هستند. | اعضای هیئت علمی | |||
منبع: یافتههای پژوهش
در مرحله اول دلفی پرسشنامه‌ای باز در رابطه با شناسایی الزامات انتشار پول دیجیتال بانک مرکزی توسط خبرگان تهیه شد. پس از بررسی بیان مسئله در خصوص پول دیجیتال و سیاست‌های بانک مرکزی در خصوص انتشار پول دیجیتال همچنین دریافت پاسخ‌ها و بررسی دیدگاه‌های متخصصان، پارامترهای پیشنهادی مشابه یا نزدیک به هم در 4 معیار: اهمیت رشد پول دیجیتال، کاربرد پول دیجیتال، سرمایه‌گذاری از طریق پول دیجیتال و مزایای پول‌های دیجیتال طبقه‌بندی شدند. نتایج حاصل از این مرحله در جدول 2 مأخذ شناسی پارامترهای مؤثر بر اساس مرور بیان مسئله و پیشنهادات اعضای هیئت تخصصی طبقه‌بندی شده است. شایان ذکر است میزان بازگشت پرسشنامه‌های ارسالی در سه مرحله دلفی 100 درصد بوده است .
پرسشنامه دوم بصورت پرسشنامه بسته در قالب 40 پارامتر به منظور تعیین میزان موافقت هر یک از متخصصان با پارامترهای مورد نظر تنظیم شده است. نتایج حاصل از این مرحله در جدول 2 مشخص شده است. اعضای هیئت تخصصی در گام دوم با 40 مورد از پارامترها موافقت نمودند. انتخاب معیار میانگین 5/2 از 5 بدین سبب بود که پارامترهایی که از نظر خبرگان بی‌تأثیر یا با تأثیرگذاری ناچیز بودند حذف و شناخت بهتری از وضعیت عوامل با تأثیرگذاری متوسط تا خیلی زیاد بود، انجام شده است.
در مرحله سوم دلفی پارامترهای حاصل از نتایج بدست آمده از پرسشنامه دوم در قالب پرسشنامه سوم در اختیار متخصصان و اعضای پنل تخصصی قرار گرفت و میزان موافقت آنها با پارامترها مشخص گردید.
هدف پرسشنامه سوم رسیدن به اجماع کامل بر پارامترها بود. در این مرحله احراز سه شرط:
1) توافق 75 درصدی اعضای هیئت تخصصی بر پارامترها.
2) کسب نمره 4 از 5.
3) سنجش توافق نظرات بین اعضای هیئت تخصصی با استفاده از آزمون ضریب کندال، ملاک اجماع بر روی پارامترها بوده است.
جدول 2 پارامترهاي غربال شده و راه يافته به مرحله دوم تكنيك دلفي
پارامترهاي راه يافته به مرحله دوم تكنيك دلفي | میانگین | انحراف معیار | ضریب تغییرات |
پاسخگو نبودن نظام‌هاي پولی فعلی در برابر نیاز مشتریان | 4 | 0/95 | 0/24 |
عدم امکان استفاده از کارت‌هاي نظام پول الکترونیک در سایر کشورها | 2/70 | 1/18 | 0/44 |
هزینه بالاي انتقال پول بین کشورها و شهرها | 4/67 | 0/48 | 0/10 |
با دیجیتال شدن اقتصاد در آینده انتشار ریال دیجیتال ضروری خواهد بود. | 4/70 | 0/47 | 0/10 |
هزینه تراکنش پول‌های دیجیتال پایین است. | 4/40 | 0/72 | 0/16 |
وجود پول دیجیتال منجر به تشویق افزایش مصرف از طریق کاهش نرخ بهره سپرده گذاری می‌شود. | 4/07 | 0/69 | 0/17 |
پول دیجیتال بانک مرکزی دارای پتانسیل مثبت جهت ارائه محل امن برای پس انداز سپرده گذاران خرد است. | 3/07 | 1/08 | 0/35 |
انتشار پول دیجیتال بانک مرکزی ضمن کاهش سود بانکی تقاضا برای پول نقد را نیز کاهش می‌دهد. | 4/17 | 0/75 | 0/18 |
پول دیجیتال بانک مرکزی دارای پتانسیل مثبت برای کنترل سطح تورم در بلندمدت است. | 3/17 | 1/05 | 0/33 |
انتقالات بین فردي | 4/43 | 0/68 | 0/15 |
پرداخت‌هاي حواله‌ای | 4/40 | 0/77 | 0/18 |
پرداخت‌های برون مرزي | 4/67 | 0/48 | 0/10 |
پلت‌فرمی جهت خرید و فروش آنلاین از سایت‌های مختلف | 4/57 | 0/57 | 0/12 |
ارائه پلت‌فرم‌های پرداخت‌هاي بنگاه به بنگاه براي مشتریان تجاري | 4/23 | 0/77 | 0/18 |
سرمایه‌گذاري آسان | 4/07 | 0/74 | 0/18 |
تأمین مالی انبوه | 4/07 | 0/74 | 0/18 |
پول دیجیتال بانک مرکزی امکان ارائه جایگزین برای فناوری‌های پرداخت دیجیتال بخش خصوصی برای مقابله با ریسک عملیاتی یا کنترل انحصاری را فراهم می‌کند. | 3/67 | 0/76 | 0/21 |
ایجاد انگیزه توسط پول دیجیتال بانک مرکزی برای مشارکت افراد محروم از خدمات مالی در بخش بانکداری | 3/77 | 0/73 | 0/19 |
پول دیجیتال بانک مرکزی موجب بهبود فرآیندهای احراز هویت، ضد پول‌شویی ، کاهش فرار مالیاتی، فساد و فعالیت‌های غیر قانونی می‌شود. | 4/63 | 0/56 | 0/12 |
پول دیجیتال باعث کاهش اصطکاک و هزینه‌های مرتبط با ذخیره سازی، انتقال و مدیریت پول نقد در سیستم بانکداری می‌شود. | 4/43 | 0/50 | 0/11 |
پول دیجیتال بانک مرکزی دارای پتانسیل به چالش کشیدن قدرت انحصاری بانک‌های تجاری روی سپرده‌های خرد، که می‌تواند به این بانک‌ها فشار بیاورد تا نرخ بهره سپرده گذاران را افزایش و خدمات مالی بیشتری به آنها ارائه کنند. | 3/33 | 0/48 | 0/14 |
بانک مرکزی با انتشار پول دیجیتال خود می‌تواند باعث ایجاد شفافیت برروی مکانیسم‌های سیاست پولی شود. | 4/47 | 0/51 | 0/11 |
ارزش واقعی پول دیجیتال بانک مرکزی در طول زمان با توجه به شاخص قیمت مصرف کننده پایدار خواهد بود. | 3/53 | 0/51 | 0/14 |
جانشینی پول دیجیتال به جای اسکناس منتشره از سوی بانک مرکزی به تقویت کنترل بانک مرکزی در عرضه پول و اجرای موفق سیاست‌های پولی می‌شود. | 4/57 | 0/50 | 0/11 |
انتشار پول دیجیتال منجر به افزایش نفوذ اقتصادی منطقه‌ای می‌شود. | 4/33 | 0/66 | 0/15 |
پول دیجیتال منجر به دور زدن تحریم‌ها می‌شود. | 3/67 | 0/61 | 0/17 |
پول‌های دیجیتال قابلیت تراکنش در ابعاد خرد و کلان را دارند. | 4/53 | 0/51 | 0/11 |
پول‌های دیجیتال کارایی پرداخت‌های بین بانکی فرامرزی را افزایش می‌دهد. | 4/63 | 0/49 | 0/11 |
خرید و فروش سهام در بازارهاي خارجی از طریق پول‌هاي دیجیتال آسانتر است. | 4/17 | 0/65 | 0/16 |
سرمایه‌گذاري روي پروژه‌هاي مختلف در سراسر دنیا از طریق پول‌هاي دیجیتال کم‌هزینه‌تر و امکان‌پذیر است. | 4/17 | 0/70 | 0/17 |
بازار ارز دیجیتالی | 4/07 | 0/58 | 0/14 |
سریع‌تر و امن‌تر ساختن پرداخت‌های فرامرزی و داخلی توسط پول دیجیتال بانک مرکزی وجود دارد. | 4/67 | 0/48 | 0/10 |
هزینه تراکنش‌ها در پول دیجیتالی حداقل است. | 4/73 | 0/45 | 0/10 |
اغلب تراکنش‌های پول دیجیتال در بازار مالی بی‌نام هستند. | 3/37 | 0/49 | 0/15 |
تراکنش‌هاي غیرقابل برگشت | 3/63 | 0/67 | 0/18 |
شفافیت در بازارهای مالی توسط پول‌های رمزی از اهمیت بیشتری برخوردار است. | 4/40 | 0/56 | 0/13 |
سرعت انتقال پول دیجیتالی بیشتر است. | 4/40 | 0/56 | 0/13 |
پول‌های دیجیتال منافع عمومی دارند. | 3/77 | 0/43 | 0/11 |
انتشار ریال دیجیتال موجب کاهش هزینه انتشار پول و افزایش سنوریچ بانک مرکزی می‌شود. | 4/43 | 0/63 | 0/14 |
پول‌های دیجیتال دارای جذابیت بیشتری نسبت به سایر اشکال پول می‌باشند. | 4/30 | 0/75 | 0/17 |
منبع: یافتههای پژوهش
نتایج حاصل از جدول2با توجه به سه معیار میانگین، انحراف معیار و ضریب تغییرات نشان می‌دهد که پارامترهایی که دارای میانگین 4 و بیشتر از 4 می‌باشند، دارای ضریب تغییرات کمتری می‌باشند که حاکی از آن است که اتفاق نظر در مورد پارامترها به همدیگر نزدیکتر می‌باشد و پارامتر از مقبولیت بیشتری در بین اعضای پنل تخصصی برخوردار است.
معیار انحراف معیار برای مشخص کردن میزان پراکندگی داده‌های یک مجموعه استفاده می‌شود. در نتایج حاصل از جدول2 انحراف معیار پارامترهای مورد بررسی میزان توافق اعضای هیئت تخصصی در خصوص پارامتر ها را نشان می دهد. به طور مثال در پارامتر "هزینه بالای انتقال پول بین کشورها و شهرها" و "تأمین مالی انبوه" انحراف معیار به ترتیب 48/0 و 74/0 می‌باشد، در صورتی که میانگین هر دو پارامتر بیشتر از 4 است ولی تفاوت در انحراف معیار حاکی از آن است که هر چقدر انحراف معیار کوچک‌تر باشد نشان‌دهنده توافق مابین اعضای هیئت تخصصی در خصوص پارامتر مورد بررسی است.
معیار ضریب تغییرات نیز پراکندگی داده‌ها مورد بررسی را نشان می‌دهد که هر چقدر این مقدار کمتر باشد داده‌های مورد بررسی از پراکندگی کمتری برخوردارند. انتخاب هر سطح از طیف لیکرت در این تحقیق برای نشان دادن نظرات اعضای هیئت تخصصی در خصوص پارامترهای مورد بررسی می‌باشد. به طور مثال در پارامترهای "ایجاد انگیزه توسط پول دیجیتال بانک مرکزی برای مشارکت افراد محروم از خدمات مالی در بخش بانکداری" و "پول دیجیتال بانک مرکزی دارای پتانسیل به چالش کشیدن قدرت انحصاری بانک‌های تجاری روی سپرده‌های خود که می‌تواند به این بانک‌ها فشار بیاورد تا نرخ بهره سپرده‌گذاران را افزایش و خدمات مالی بیشتری به آنها ارائه کنند"، به ترتیب دارای میانگین 77/3 و 33/3 می‌باشند. در این صورت طبق طیف لیکرت اعضای هیئت تخصصی برای دو پارامتر مورد بررسی نظری ندارند و هر دو میانگین تقریبا عدد 3 می‌باشد. ولی انحراف معیار در این دو پارامتر به ترتیب 73/0 و 48/0 می‌باشد که این حاکی از آن است که در پارامتر اولی نظرات اعضای پنل تخصصی از پراکندگی بیشتری برخوردار است و نظرات مختلفی در این خصوص ارائه شده است، ولی در پارامتر دوم میزان پراکندگی کمتر و نظرات اعضای هیئت تخصصی بیشتر به هم نزدیکتر می‌باشند.
مقدار مقیاس ضریب کندال هنگام هماهنگی با موافقت کامل بیشتر از صفر و برابر یک و در زمان نبود کامل هماهنگی برابر با صفر است.
در جدول 3 نتایج نهایی حاصل از مرحله سوم آزمون دلفی نشان داده شده است. در این جدول درصد موافقت، میانگین، ضریب کندال، اجماع نظرات اعضای هیئت تخصصی و وضعیت انتخاب یا حذف پارامترها مشخص شده است.
جدول 3 فهرست نهائي معيارها و پارامترهايضرورت انتشار ریال دیجیتال بانک مرکزی در مرحله سوم آزمون دلفي
نوع معیار | پارامترهای مربوط به هر معیار | درصد موافقت | میانگین | سطح معني‌داري درآزمون آماري | اجماع نظرات | وضعيت پارامتر | ||||||
اهمیت رشد پول دیجیتال
| با دیجیتال شدن اقتصاد در آینده انتشار ریال دیجیتال ضروری خواهد بود. | 94 | 4/70 | 0019/0 | انتخاب | ü | ||||||
هزینه بالاي انتقال پول بین کشورها و شهرها | 93/33 | 4/67 | 002/0 | انتخاب | ü | |||||||
پول دیجیتال بانک مرکزی دارای پتانسیل مثبت جهت ارائه محل امن برای پس انداز سپرده گذاران خرد است. | 61/33 | 3/07 | 03/0 | حذف | û | |||||||
پول دیجیتال بانک مرکزی دارای پتانسیل مثبت برای کنترل سطح تورم در بلندمدت است. | 63/33 | 3/17 | 028/0 | حذف | û | |||||||
عدم امکان استفاده از کارت‌هاي نظام پول الکترونیک در سایر کشورها | 54 | 2/70 | 041/0 | حذف | û | |||||||
هزینه تراکنش پول‌های دیجیتال پایین است. | 88 | 4/40 | 0054/0 | انتخاب | ü | |||||||
پاسخگو نبودن نظام‌هاي پولی فعلی در برابر نیاز مشتریان | 80 | 4 | 012/0 | انتخاب | ü | |||||||
انتشار پول دیجیتال بانک مرکزی ضمن کاهش سود بانکی تقاضا برای پول نقد را نیز کاهش می‌دهد. | 83/33 | 4/17 | 0077/0 | انتخاب | ü | |||||||
وجود پول دیجیتال منجر به تشویق افزایش مصرف از طریق کاهش نرخ بهره سپرده گذاری می‌شود. | 81/33 | 4/07 | 0083/0 | انتخاب | ü | |||||||
کاربرد پول دیجیتال | پلت‌فرمی جهت خرید و فروش آنلاین از سایت‌های مختلف | 91/33 | 4/57 | 0031/0 | انتخاب | ü | ||||||
سرمایه‌گذاري آسان | 81/33 | 4/07 | 0087/0 | انتخاب | ü | |||||||
ارائه پلت‌فرم‌های پرداخت‌هاي بنگاه به بنگاه براي مشتریان تجاري | 84/67 | 4/23 | 0073/0 | انتخاب | ü | |||||||
پرداخت‌هاي حواله‌ای | 88 | 4/40 | 0058/0 | انتخاب | ü | |||||||
پرداخت‌های برون مرزي | 93/33 | 4/67 | 002/0 | انتخاب | ü | |||||||
انتقالات بین فردي | 88/67 | 4/43 | 0048/0 | انتخاب | ü | |||||||
پول دیجیتال بانک مرکزی امکان ارائه جایگزین برای فناوری‌های پرداخت دیجیتال بخش خصوصی برای مقابله با ریسک عملیاتی یا کنترل انحصاری را فراهم می‌کند. | 73/33 | 3/67 | 014/0 | حذف | û | |||||||
ارزش واقعی پول دیجیتال بانک مرکزی در طول زمان با توجه به شاخص قیمت مصرف کننده (در چارچوب سیاست پولی)، پایدار خواهد بود. | 70/67 | 3/53 | 015/0 | حذف | û | |||||||
پول دیجیتال بانک مرکزی موجب بهبود فرآیندهای احراز هویت، ضد پول‌شویی ، کاهش فرار مالیاتی، فساد و فعالیت‌های غیر قانونی می‌شود. | 92/67 | 4/63 | 0027/0 | انتخاب | ü | |||||||
پول دیجیتال باعث کاهش اصطکاک و هزینه‌های مرتبط با ذخیره سازی، انتقال و مدیریت پول نقد در سیستم بانکداری می‌شود. | 88/67 | 4/43 | 0035/0 | انتخاب | ü | |||||||
تأمین مالی انبوه | 81/33 | 4/07 | 0087/0 | انتخاب | ü | |||||||
پول دیجیتال بانک مرکزی دارای پتانسیل به چالش کشیدن قدرت انحصاری بانک‌های تجاری روی سپرده‌های خرد، که می‌تواند به این بانک‌ها فشار بیاورد تا نرخ بهره سپرده گذاران را افزایش و خدمات مالی بیشتری به آنها ارائه کنند. | 66/67 | 3/33 | 019/0 | حذف | û | |||||||
جانشینی پول دیجیتال به جای اسکناس منتشره از سوی بانک مرکزی به تقویت کنترل بانک مرکزی در عرضه پول و اجرای موفق سیاست‌های پولی می‌شود. | 91/33 | 4/57 | 0027/0 | انتخاب | ü | |||||||
پول‌های دیجیتال قابلیت تراکنش در ابعاد خرد و کلان را دارند. | 90/67 | 4/53 | 0029/0 | انتخاب | ü | |||||||
انتشار پول دیجیتال منجر به افزایش نفوذ اقتصادی منطقه‌ای می‌شود. | 86/67 | 4/33 | 0054/0 | انتخاب | ü | |||||||
بانک مرکزی با انتشار پول دیجیتال خود می‌تواند باعث ایجاد شفافیت برروی مکانیسم‌های سیاست پولی شود. | 89/33 | 4/47 | 0033/0 | انتخاب | ü | |||||||
ایجاد انگیزه توسط پول دیجیتال بانک مرکزی برای مشارکت افراد محروم از خدمات مالی در بخش بانکداری | 75/33 | 3.77 | 012/0 | حذف | û | |||||||
پول‌های دیجیتال کارایی پرداخت‌های بین بانکی فرامرزی را افزایش می‌دهد. | 92/67 | 4/63 | 0023/0 | انتخاب | ü | |||||||
پول دیجیتال منجر به دور زدن تحریم‌ها می‌شود. | 73/33 | 3/67 | 013/0 | حذف | û | |||||||
سرمایه‌گذاري از طریق پول دیجیتال | خرید و فروش سهام در بازارهاي خارجی از طریق پول‌هاي دیجیتال آسانتر است. | 83/33 | 4/17 | 0069/0 | انتخاب | ü | ||||||
سرمایه‌گذاري روي پروژه‌هاي مختلف در سراسر دنیا از طریق پول‌هاي دیجیتال کم‌هزینه‌تر و امکان‌پذیر است. | 83/33 | 4/17 | 0073/0 | انتخاب | ü | |||||||
بازار ارز دیجیتالی آسانتر است | 81/33 | 4/07 | 0075/0 | انتخاب | ü | |||||||
مزایاي پول‌هاي رمزي | سریع‌تر و امن‌تر ساختن پرداخت‌های فرامرزی و داخلی توسط پول دیجیتال بانک مرکزی با پول دیجیتال وجود دارد. | 93/33 | 4/67 | 002/0 | انتخاب | ü | ||||||
هزینه تراکنش‌ها در پول دیجیتالی حداقل است. | 94/67 | 4/73 | 0017/0 | انتخاب | ü | |||||||
اغلب تراکنش‌های پول دیجیتال در بازار مالی بی‌نام هستند. | 67/33 | 3/37 | 018/0 | حذف | û | |||||||
تراکنش‌هاي غیرقابل برگشت | 72/67 | 3/63 | 014/0 | حذف | û | |||||||
شفافیت در بازارهای مالی توسط پول‌های رمزی از اهمیت بیشتری برخوردار است. | 88 | 4/40 | 0042/0 | انتخاب | ü | |||||||
سرعت انتقال پول دیجیتالی بیشتر است. | 88 | 4/40 | 0042/0 | انتخاب | ü | |||||||
پول‌های دیجیتال منافع عمومی دارند. | 75/33 | 3/77 | 01/0 | حذف | û | |||||||
انتشار ریال دیجیتال موجب کاهش هزینه انتشار پول و افزایش سنوریچ بانک مرکزی می‌شود. | 88/67 | 4/43 | 0044/0 | انتخاب | ü | |||||||
پول‌های دیجیتال دارای جذابیت بیشتری نسبت به سایر اشکال پول می‌باشند. | 86 | 4/30 | 0065/0 | انتخاب | ü | |||||||
منبع: یافتههای پژوهش
در جدول 3 پارامترها را بر اساس 4 معیار: اهمیت رشد پول دیجیتال، کاربرد پول دیجیتال، سرمایه‌گذاری از طریق پول دیجیتال و مزایای پول‌های دیجیتال نشان داده شده است. در این جدول 4 معیار: درصد موافقت، میانگین، ضریب کندال، نظرات اعضای هیئت تخصصی و وضعیت پارامترها به ترتیب مورد بررسی قرار گرفته است. در جدول پارامترهایی که میانگین آنها 4 و بیشتر از 4 می‌باشند، انتخاب شده که در این پارامترها درصد موافقت اعضای هیات تخصصی نسبت به پارامتر مورد بررسی بیشتر بوده است.
ضریب کندال در این جدول نیز میزان پراکندگی و اتفاق نظر اعضای هیئت را نشان می‌دهد . اگر عدد ضریب کندال از صفر بیشتر و به عدد یک نزدیکتر باشد نظرات موافق بیشتر در خصوص پارامتر مورد بررسی را نشان می‌دهند. به طور مثال برای دو پارامتر "پرداخت‌های برون مرزی" و " انتقالات بین فردی"، میانگین به ترتیب 67/4 و 43/4 می‌باشد. ضریب کندال به ترتیب برای این دو پارامتر برابر است با 002/0 و 0048/0. با توجه به اینکه میانگین هر دو پارامتر بیشتر از 4 می‌باشند و میانگین پارامتر اولی از دومی بیشتر است ولی ضریب کندال پارامتر دوم از پارامتر اول بیشتر است، که این نشان می‌دهد که اعضای هیئت تخصصی نظرات موافق و نزدیک به هم را در پارامتر دوم نسبت به پارامتر اول دارند.
جدول 4 مقایسه‌ای از تعداد پارامترهای غربال شده 4 معیار: اهمیت رشد پول دیجیتال، کاربرد پول دیجیتال، سرمایه‌گذاری از طریق پول دیجیتال و مزایای پول‌های دیجیتال در مراحل مختلف دلفی را نشان می‌دهد.
جدول 4 تعداد گويه‌هاي كل و نهائي شده در سه مرحله دلفي براساس معيارهاي مختلف
معیارها | تعداد كل گويه‌هاي بدست آمده از مرحله اول دلفي | تعداد گويه‌ها در پرسشنامه مرحله دوم | تعداد گويه‌های نهائي شده در مرحله سوم |
اهمیت رشد پول دیجیتال | 9 | 9 | 6 |
کاربرد پول دیجیتال | 19 | 19 | 14 |
سرمایه‌گذاري از طریق پول دیجیتال | 3 | 3 | 3 |
مزایاي پول‌هاي رمزي | 9 | 9 | 6 |
کل معیارها | 40 | 40 | 29 |
منبع: یافتههای تحقیق
در جدول 4 تعداد پارامترهای کل و نهایی شده در سه مرحله دلفی بر اساس 4 معیار نشان داده شده است که در روش اول دلفی از 40 پارامتر استفاده شده است و در مرحله سوم دلفی این مقدار پارامتر به 29 عدد کاهش یافته است، که نشان دهنده‌ی عدم انتخاب پارامترهای مورد بررسی توسط اعضای هیئت تخصصی بوده است. در مجموع از کل پارامتر ها 29 پارامتر نهایی شدند و 11 پارامتر دیگر نتوانستند از دید اعضای هیئت تخصصی در فهرست نهایی انتخاب شوند. درصد توافق نظرات اعضای هیات تخصصی بر پارامترهای دامنه‌ای بین 33/81 تا 67/94 درصد قرار گرفته است. برای پارامترهایی که میزان موافقت آنها کمتر از 33/81 بوده است، با توجه به اجماع نظر اعضای هیئت تخصصی حذف شده‌اند.
در معیار اهمیت رشد پول دیجیتال از 9 پارامتر طراحی شده برای این قسمت 6 پارامتر نهایی شده که پارامتر "با دیجیتال شدن اقتصاد در آینده انتشار ریال دیجیتال ضروری خواهد بود" با 94 درصد موافقت بیشترین رأی را در بین اعضای هیئت اتخصصی کسب نموده است. همچنین پارامتر "هزینه بالای انتقال پول بین کشورها و شهرها" نیز دومین رأی موافق را در بین اعضای هیئت تخصصی کسب کرده است. این نتیجه بیانگر آن است که با پیشرفت اقتصاد و میل اقتصاد جهانی به دیجیتال شدن الزام انتشار ریال دیجیتال توسط بانک مرکزی در حال حاضر را به اثبات می رساند . همچنین هزینه بالای انتقال پول بین کشورها نیز در ایجاد پول الکترونیک و پول دیجیتال بیشترین تأثیر را دارد. با توسعه جوامع بینالمللی در امر نقل و انتقالات الکترونیکی باعث می‌شود که پول دیجیتال در کشور برای ایجاد ارتباطات مالی راحت‌تر و ارزان‌تر بین کشورها از اهمیت بیشتری برخورار شود. این امر هم تاکیدی دیگر بر الزام برای انتشار ریال دیجیتال توسط بانک مرکزی است .
در معیار کاربرد پول دیجیتال از 19 پارامتر انتخاب شده اولیه، 14 پارامتر نهایی توسط اعضای هیئت تخصصی انتخاب شدند. پارامترهای "پرداخت‌های برون‌مرزی 33/93 درصد"، پول دیجیتال کارایی پرداخت‌های بین بانکی فرامرزی را افزایش می‌دهد 67/92 درصد"، "پول دیجیتال بانک مرکزی موجب بهبود فرآیندهای احراز هویت، ضد پول‌شویی و کاهش فرار مالیاتی، فساد و فعالیت‌های غیر قانونی می‌شود 67/92 درصد"، "جانشینی پول دیجیتال به جای اسکناس منتشره از سوی بانک مرکزی به تقویت کنترل بانک مرکزی در عرضه پول و اجرای موفق سیاست‌های پولی می‌شود 33/91 درصد"، "پلت‌فرمی جهت خرید و فروش آنلاین از سایت‌های مختلف33/91 درصد"، "پول دیجیتال قابلیت تراکنش در ابعاد خرد و کلان را دارند67/90 درصد"، به ترتیب بیشترین موافقت را در بین اعضای هیئت تخصصی کسب نموده‌اند. نظرات اعضای هیئت برای معیار کاربرد پول دیجیتال حاکی از آن است که پول دیجیتال باعث می‌شود که نقل و انتقالات داخلی و خارجی در ابعاد خرد و کلان به راحتی صورت پذیرد و کنترل بانک مرکزی بر روی شفافیت نقل و انتقالات و اجرای دقیق سیاست‌های بانکی و کنترل بانک مرکزی در عرضه پول، بیشتر شود. این یافته های تحقیق نیز بر سود مندی و اازام به انتشار ریال دیجیتال توسط بانک مرکزی تاکید دارد.
در معیار سرمایه‌گذاری از طریق پول دیجیتال پارامتر "خرید و فروش سهام در بازارهای خارجی از طریق پول‌های دیجیتال آسانتر است 33/83 درصد" بیشترین موافقت اعضای هیئت تخصصی را در این معیار به خود اختصاص داده است. این امر نشان می‌دهد که در بازارهای سرمایه‌گذاری جهانی وجود پول دیجیتال سرمیه گذاری را تسهیل می کند
در معیار مزایای پول‌های رمزی پارامترهای "هزینه تراکنش‌ها در پول دیجیتال حداقل است67/94 درصد"، "سریع‌تر و امن‌تر ساختن پرداخت‌های فرامرزی و داخلی توسط پول دیجیتال بانک مرکزی با پول دیجیتال وجود دارد 33/93 درصد"، به ترتیب بیشترین رأی موافق اعضای هیئت تخصصی را در این معیار به خود اختصاص داده‌اند. از ویژگی‌های مهم پول‌های دیجیتال، حداقل هزینه تراکنش می‌باشد که پول‌های دیجیتال باعث می‌شود که همه افراد یا سازمان‌ها در هر جا و مکان و هر ساعتی از روز، نقل و انتقالات را به راحتی و کمترین هزینه انجام دهند. با توجه به این نتیجه پژوهش الزام به پول دیجیتال و انتشار ریال دیجیتال توسط بانک مرکزی در کشور هر روزه بیشتر ضرورت می یابد .
در مجموع با توجه به پاسخ به سوالات تحقیق و توافق هیئت تخصصی بر معیارهای: اهمیت رشد پول دیجیتال ،کاربرد پول دیجیتال ،سرمایه گذاری از طریق پول دیجیتال و مزایای پول دیجیتال(رمزی) با توجه به پارامتر های زیر مجموعه آنها به شرح زیر الزامات مدیریتی انتشار ریال دیجیتال توسط بانک مرکزی در حال حاضر مورد تاکید قرار می دهد .
1) پول دیجیتال بانک مرکزی موجب بهبود فرآیندهای احراز هویت، ضد پول‌شویی و کاهش فرار مالیاتی، فساد و فعالیت‌های غیر قانونی می‌شود.
2) برای پرداخت‌های برون مرزي بیشترین کاربرد را دارد.
3) پول‌های دیجیتال کارایی پرداخت‌های بین بانکی فرامرزی را افزایش می‌دهد.
4) جانشینی پول دیجیتال به جای اسکناس منتشره از سوی بانک مرکزی به تقویت کنترل بانک مرکزی در عرضه پول و اجرای موفق سیاست‌های پولی می‌شود.
5) پول‌های دیجیتال قابلیت تراکنش در ابعاد خرد و کلان را دارند.
6) بانک مرکزی با انتشار پول دیجیتال خود می‌تواند باعث ایجاد شفافیت برروی مکانیسم‌های سیاست پولی شود.
7) پول دیجیتال باعث کاهش اصطکاک و هزینه‌های مرتبط با ذخیره سازی، انتقال و مدیریت پول نقد در سیستم بانکداری می‌شود.
8) هزینه تراکنش‌ها در پول دیجیتالی حداقل است.
9) سریع‌تر و امن‌تر ساختن پرداخت‌های فرامرزی و داخلی توسط پول دیجیتال بانک مرکزی وجود دارد.
10) انتشار ریال دیجیتال موجب کاهش هزینه انتشار پول و افزایش سنوریچ بانک مرکزی می‌شود.
11) شفافیت در بازارهای مالی توسط پول‌های رمزی از اهمیت بیشتری برخوردار است.
12) سرعت انتقال پول دیجیتالی بیشتر است.
13) پول‌های دیجیتال دارای جذابیت بیشتری نسبت به سایر اشکال پول می‌باشند.
14) اکثر واحدهای ارز دیجیتالی ارزش بالایی در مقابل واحدهای پول واقعی دارند.
15) امکان پیگیری تراکنش‌های انجام شده توسط ارز دیجیتالی در هیچ نقطه‌ای از دنیا وجود ندارد.
16) برای درآمدهای حاصل از ارز دیجیتال مالیاتی اعمال نمی‌شود و این در زمینه انجام معاملات بزرگ مزیت بسیار بزرگی به حساب می‌آید.
17) امنیت این ارزهای دیجیتالی بسیار بالاست. این ارزها با روش‌های رمزگذاری پیشرفته از سوء استفاده حفظ می‌شوند.
18) احتیاجی به خرید اسکناس و یا تهیه کارت بانکی برای استفاده از آن نیست.
بنابر این با توجه به نتیجه و یافته های پژوهش فرضیه تحقیق مبنی بر اینکه هم اکنون الزامات مدیریتی برای انتشار ریال دیجیتال توسط بانک مرکزی وجود دارد . مورد تایید قرار می گیرد.
با توجه به نتیجه تحقیق و وجود الزامات با معیارهای چهارگانه بیان شده از جمله مهمترین پارامتر های زیر مجموعه آنها یعنی کاهش هزینه معاملاتی و هزینه چاپ و انتشار پول،کاهش محدودیت استفاده از پول فیات ، افزایش سنوریج بانک مرکزی امکان بیشتر برای دور زدن تحریم ها بعلت غیر قابل ردیابی بودن پیشنهاد می شود مقامات پولی و مدیریت بانک مرکزی سیاست پولی انتشار ریال دیجیتال را با اولویت پیگیری نمایند .
منابع
احمدی نژاد، مهدی، (1398)، سیاست پولی و پول ديجیتال، سومین کنفرانس بین المللی تحولات نوين در مديريت، اقتصاد و حسابداری.
رضائی منش، علی، (1397)، بررسی موضع فعلی صندوق بینالمللی پول در خصوص ارزهای مجازی، دومین همايش ملی اقتصاد دفاع.
ریاحی، ضحی، ابراهیمی، ایلناز، زارعی، ژاله (1399)، پول دیجیتال بانک مرکزی (CBDC): مبانی نظری و تجارب، پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
دادسرشت، سونیا، خالقی، جواد، محمودی، مرتضی، رئیسی، مسعود (1399). بررسی تکامل و کارکردهای ارز دیجیتال. هفتمین کنفرانس بینالمللی یافتههای نوین علوم و تکنولوژی با محوریت علم در خدمت توسعه
کریمی،علی،منتظری ، آزاده (1396)،"مروری بر پول دیجیتال بیت کوین و جایگاه آن در تجارت ایران"،چهارمین کنفرانس ملی فناوری اطلاعات،کامپیوتر و مخابرات.
گروه مشاوران مدیریت و مطالعات راهبردی تدبیر (1400)، بررسی روندها و آثار حاصل از انتشار پول دیجیتال بانک‌های مرکزی (شکل سوم پول).
مجمع جهانی اقتصاد (2019). بانک‌های مرکزی و فناوری دفتر کل توزیع شده.
منتصر کوهساري، هدیه (1396)، تأثیر تکنولوژي بلاك‌چین در بازار آینده انرژي، کنفرانس بینالمللی تحقیقات بنیادین در مهندسی برق، تهران، دانشگاه ابرار.
مظفریان، عدنان، شیخ محمد جواد(1396)،"بررسی امکان استفاده از پول های دیجیتال در تجارت الکترونیکی ایران در آینده"،سومین همایش مالی مدیریت و علوم انسانی
Agur, I., Ari, A., &Dell’Ariccia, G. (2019). Designing central bank digital currencies (No. 1065).
Allen, S., Čapkun, S., Eyal, I., Fanti, G., Ford, B. A., Grimmelmann, J., ... & Zhang, F. (2020). Design Choices for Central Bank Digital Currency: Policy and Technical Considerations (No. w27634). National Bureau of Economic Research
Annek Kosse and Ilaria Mattei,(2022),Gaiting momentum- Results of tee 2021 survey on Central digital currencies,BIS website Issn 1682-7671.
Auer, R., &Böhme, R. (2020). The technology of retail central bank digital currency. BIS Quarterly Review, March.
Andolfatto, D. (2021). Assessing the impact of central bank digital currency on private banks. The Economic Journal, 131(634), 525-540
Barontini, C., & Holden, H. (2019). Proceeding with caution-a survey on central bank digital currency. Proceeding with Caution-A Survey on Central Bank Digital Currency (January 8, 2019), (101).
Bitter, L. (2020). Banking crises under a central bank digital currency (CBDC
Charles M. Kahn; Manmohan Singh and Jihad Alwazir ,(2022), Digital Money and Central Bank Operations,IMF working papers.
Christine Lagarde, (2018), Central bank digital currencies. Committee on Payments and Market Infrastructures, Bank for International Settlements
C.K,Fan، Cheng C. L, A study to identify the training needs of life insurance sales representatives in Taiwan using the Delphi approach, Int.J.Train. Dev.10 (2006) 212–226
Dalkey N and O Helmer (1963) An experimental application of the Delphi method to the use of experts. Management Science 9(3), 458–467
European Central Bank, (2019), Crypto-Assets: Implications for Financial Stability, Monetary Policy, and Payments and Market Infrastructures, Occasional Paper Series No/223
https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/scpops/ecb.op223~3ce14e986c.en.pdf
Greatorex J and T Dexter (2000) An accessible analytical approach for investigating what happens between the rounds of a Delphi study. Journal of Advanced Nursing 32(4), 1016–1024.
Hasson, F., Keeney, S. and McKenna, H. (2000) Research Guidelines for the Delphi Survey Technique. Journal of Advanced Nursing, 32(4): 1008-1015
Kochergin, D., &Dostov, V. (2020, June). Central Banks Digital Currency: Issuing and Integration Scenarios in the Monetary and Payment System. In International Conference on Business Information Systems (pp. 111-119). Springer, Cham.
Lewis, J. R. (1993). Multipoint scales: Mean and median differences and observed significance levels. International Journal of Human-Computer Interaction, 5(4), 383-392.
Mancini-Griffoli, T., Peria, M. S. M., Agur, I., Ari, A., Kiff, J., Popescu, A., & Rochon, C. (2018). Casting light on central bank digital currency. IMF Staff Discussion Notes, 18(08)
Morten, Linnemann,Bech., Rodny.Garratt.(2017) Cental bank cryptocurrencies,
Schmidt R.C.; Managing Delphi surveys using nonparametric statistical techniques; Decision Sciences, Vol.28, No.3, 1997
https://bitcoinmagazine.com/articles/digital-vs-virtual-currencies-1408735507
Stephen . D.Williamson,(2022), Central bank digital currency and flight to safety,Journal of Economic Dynamics and control, volume142 .
Okoli C and SD Pawlowski (2004) The Delphi method as a research tool: An example, design considerations, and applications. Information & Management 42(1), 15–29.
Wagner, Andrew, (2014), Digital vs Virtual Currencies.
Williams, P.L. and Webb, C. (1994) The Delphi Technique: A Methodological Discussion. Journal of Advanced Nursing, 19: 180-18
[1] 1- استادیار دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی
[2] . Currencies are digitally encrypted
[3] . Virtual money
[4] . Encrypted currencies
[5] - Central Banks Digital currency (CBDC)
[6] 3.Distributed Ledger Technology,DLT
[7] money flower
[8] . Delphi method
