کاوشی تحلیلی و مقایسه‌ای بر انواع آزادی از دیدگاه اسلام و غرب
الموضوعات :
محمد شریفانی
1
(دانشگاه علامه طباطبایی، تهران)
محمد معرفت
2
(دانشگاه آزاد اسلامی، تهران)
الکلمات المفتاحية: آزادی, انواع آزادی, آزادی مشروع, آزادی محدود,
ملخص المقالة :
در این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی و به کمک اسناد نوشتاری، انواع آزادی از دیدگاه اسلام و غرب جهت افزایش اثربخشی و رشد بهره‌وری اخلاقی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. از نگاه اسلام، آزادی وسیله‌ای برای رسیدن به اهداف است و با مفهوم بی‌بندوباری و لاابالی‌گری که از خصلت‌هاي مذموم اخلاقي به‌شمار می‌روند فرق دارد. آزادی در نظام اجتماعی به‌ویژه جامعة دینی با رعایت حدود و مرزهای آن، فواید و آثار مهمی دارد. برای نیل به چنین آرمانی باید به‌طور دقیق انواع آزادی از نظر اسلام تحلیل و بررسی شود. پرسش پژوهش حاضر این است که با توجه به آموزه‌های اسلامی، انواع آزادی کدامند؟ تفاوت دیدگاه اسلام و غرب در مسأله آزادی چیست؟ آزادی‌های غیرمشروع و غیرمعقول کدامند؟ در این مقاله، روشن شد که برای آزادی، انواع و تعاریف گوناگونی ارائه شده که هر یک از آن‌ها به بُعدی از ابعاد آن توجه دارد. از آن‌جا که انسان موجودی اجتماعی است، نمی‌تواند آزادی مطلق داشته باشد؛ بنابراین، همیشه آزادی، محدود به قیود و شرایطی خواهد بود و عقل، وحی و قانون از حدود کلی آن به‌شمار می‌روند. دین اسلام با ملاحظاتی که اساس آن‌ها را موافقت با مبانی دین تشکیل می‌دهد، آزادی اندیشه، بیان و سیاسی را پذیرفته و مورد تأکید قرار داده و ضمن تفکیک آزادی اندیشه از آزادی عقیده، و تأکید بر آزادی اندیشه و آزادی از تفتیش عقاید، آزادی عقیده را نمی‌پذیرد.
قرآن کریم، ترجمه علی مشکینی، قم، الهادى، 1381ش.
ـــــــــ، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، تهران، دفتر مطالعات تاريخ و معارف اسلامي، ۱۳۸۰ش.
نهج البلاغه، تحقیق: صالح، صبحی، قم، هجرت، 1414ق.
ایازی، محمدعلی، آزادی در قرآن، تهران، ذکر، 1395ش.
برلین، آیزایا، آزادی و خیانت به آزادی، ترجمه عزت‌الله فولادوند، تهران، ماهی، ۱۳۸۶ش.
ــــــــــ، چهار مقاله درباره آزادی، ترجمه محمدعلی موحد، تهران، خوارزمی، 1380ش.
التمیمی الآمِدی، عبدالواحد، غرر الحكم و درر الكلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1366ش.
الحرانی، الحسن بن شعبة، تحف العقول عن آل الرسول(ص)، قم، جامعه مدرسين حوزه علمیه قم، 1404ق.
دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه دهـخدا، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش.
ربانی گلپایگانی، علی، دین و آزادی، کلام اسلامی، شماره 32، ص 36-53، زمستان ۱۳۷۸ش.
رجبی، محمود، انسان شناسی، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)، 1394ش.
سبحانی تبریزی، جعفر، آزادی و دین سالاری، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۳۸۴ش.
ــــــــــــــــــ، آزادی مطلق یا آزادی محدود، کلام اسلامی، شماره 43، ص 4-13، پاییز 1381ش.
صدوق، محمد بن علی بن بابويه، الخصال، تحقیق: غفارى، علی‌اكبر، قم، جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 1362ش.
ـــــــــــــــــــــــــــ، من لايحضره الفقيه، تحقیق: غفارى، علی‌اكبر، قم، جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 1413ق.
طباطبايى، سیدمحمدحسين، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران، صدرا، 1374ش.
طباطبایی مؤتمنی، منوچهر، آزادی‌های عمومی و حقوق بشر، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۰ش.
عمید، حسن، فرهنگ لغت عمید، تهران، امیرکبیر، 1381ش.
قاضی شریعت‌پناهی، سید ابوالفضل، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران، میزان، 1395ش.
كلينی، محمد بن یعقوب، الكافي، تهران، دار الكتب الإسلاميه، 1365ش.
کوهن، کارل، دموکـراسـی، ترجمه فریبرز مجیدی، تهران، خوارزمی، بی‌تا.
المجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار(ع)، بيروت، دار إحياء التراث العربي، 1403ق.
مخلصی، عباس، عقلانیت دین در قرائت شهید مطهری(ره)، اندیشه حوزه، سال هفتم، شماره 97، ص 59-74، فروردین و اردیبهشت 1379ش.
مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، قم، صدرا، 1377ش.
معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، تهران، امیرکبیر، 1363ش.
منتظر قائم، مهدی، آزادی سیاسی، حکومت اسلامی، سال دوم، شماره 1، ص 100-128، بهار 1376ش.
یزدی، حسین، آزادی از نگاه استاد شهید آیة الله مطهری(ره)، قم، صدرا، 1391ش.
133 |
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 156 – 133
کاوشی تحلیلی و مقایسه‌ای بر انواع آزادی
از دیدگاه اسلام و غرب
محمد شریفانی 1
محمد معرفت 2
چکیده
در این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی و به کمک اسناد نوشتاری، انواع آزادی از دیدگاه اسلام و غرب جهت افزایش اثربخشی و رشد بهره‌وری اخلاقی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. از نگاه اسلام، آزادی وسیله‌ای برای رسیدن به اهداف است و با مفهوم بی‌بندوباری و لاابالی‌گری که از خصلت‌هاي مذموم اخلاقي به‌شمار می‌روند فرق دارد. آزادی در نظام اجتماعی به‌ویژه جامعة دینی با رعایت حدود و مرزهای آن، فواید و آثار مهمی دارد. برای نیل به چنین آرمانی باید به‌طور دقیق انواع آزادی از نظر اسلام تحلیل و بررسی شود. پرسش پژوهش حاضر این است که با توجه به آموزه‌های اسلامی، انواع آزادی کدامند؟ تفاوت دیدگاه اسلام و غرب در مسأله آزادی چیست؟ آزادی‌های غیرمشروع و غیرمعقول کدامند؟ در این مقاله، روشن شد که برای آزادی، انواع و تعاریف گوناگونی ارائه شده که هر یک از آن‌ها به بُعدی از ابعاد آن توجه دارد. از آن‌جا که انسان موجودی اجتماعی است، نمی‌تواند آزادی مطلق داشته باشد؛ بنابراین، همیشه آزادی، محدود به قیود و شرایطی خواهد بود و عقل، وحی و قانون از حدود کلی آن به‌شمار می‌روند. دین اسلام با ملاحظاتی که اساس آن‌ها را موافقت با مبانی دین تشکیل می‌دهد، آزادی اندیشه، بیان و سیاسی را پذیرفته و مورد تأکید قرار داده و ضمن تفکیک آزادی اندیشه از آزادی عقیده، و تأکید بر آزادی اندیشه و آزادی از تفتیش عقاید، آزادی عقیده را نمی‌پذیرد.
واژگان کلیدی
آزادی، انواع آزادی، آزادی مشروع، آزادی محدود.
[1] . دانشیار و عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.
Email: sharifani40@yahoo.com
[2] . استادیار و عضو هیأت علمی، واحد تهران شمال ، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)
Email: m.marefat@iau-tnb.ac.ir
تاریخ دریافت: 11/4/1401 پذیرش نهایی: 9/7/1401
