بررسی ویژگیهای اخلاقی و فکری انسان کامل در آثار مسلّم عطّار
الموضوعات :
1 - عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی اراک
الکلمات المفتاحية: عطار, انسان کامل, آثار, سیر و سلوک, ویژگیهای اخلاقی,
ملخص المقالة :
جست و جوی انسان کامل و پیروی از او همواره آرمان بشر در طول تاریخ بوده است. عطّار همواره با تأسی به انبیای الهی، به کمال انسانی میاندیشد و معتقد است راه یافتن به دنیای علم و معرفت و حقیقت، فقط با دستگیری انسان کامل میسر میشود. عطار شاعر نامآور قرن هفتم، خود پیر دل سوختهای است که با عشق الهی برای پیمودن طریق حقیقت، چراغ شریعت را فروزان کرده و فرا راه طالبان حقیقت قرار داده است تا هفت وادی عرفان را از طلب تا فقر و فنا، منزل به منزل طی کنند. او همواره به کمال انسانی میاندیشد و در تمام آثار خود به نوعی موضوع انسان کامل را مطرح میکند. شیخ عطار شاعر و عارف بزرگی است که هم به عرفان نظری هم به عرفان عملی هر دو نظر داشته و بین آنها ارتباط برقرار کرده و بسیاری از نکات اخلاقی را با دقت بیان کرده است که شاید از این حیث در آثارش همانند یک معلم اخلاق عمل کرده است. او با استفادهی از شیوهی تمثیل به خوبی توانسته است هم مسائل عرفانی و هم نکات اخلاقی را که برگرفته از فرهنگ قرآنی و دستورات دینی است آشکار کند. این نوشتار بر آن است با روش توصیفی ـ تحلیلی به بیان نگرش و اندیشه عطار نیشابوری در مورد ویژگیهای اخلاقی و فکری انسان کامل و چگونگی پیمودن مراحل کمال در آثار مسلّم عطار بپردازد.
قرآن کریم
اشرف زاده، رضا، (1370)، فرهنگ نوادر لغات و ترکیبات و تعبیرات آثار عطّار نیشابوری، چاپ دوم، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
ــــــــــــــــــــــ، (1373)، شرح گزیده منطق الطّیر، چاپ اوّل، تهران: اساطیر.
ــــــــــــــــــــــ، (1373)، تجلّی رمز و روایت در شعر عطار نیشابوری، چاپ اوّل، تهران، اساطیر.
اته، هرمان، (1356)، تاریخ ادبیات فارسی، ترجمه رضا زاده شفق، چاپ دوم، تهران: بنگاه ترجمه ونشر کتاب.
اخلاقی، اکبر، (1377)، تحلیل ساختاری منطق الطّیر عطّار، اصفهان: فردا.
اسلامی ندوشن، محمدعلی، (1354)، آواها و ایماها، تهران: توس.
انصاری، عبدالله، (1363)، صدمیدان، مصحّح قاسم انصاری، چاپ سوم، تهران: طهوری.
ـــــــــــــــــــــ، (1382)، صد میدان، مقدمه و تصحیح محمود نجفی، چاپ اول، قم: کتاب سری اشراق.
انوری، حسن، (1390)، فرهنگ فشرده سخن، 2 جلد، چاپ ششم، تهران: سخن.
ایرانی، محمد و حسین صادقی (1390). «رابطه انسان با خدا بر پایه اندیشه خداگونهپنداری انسان در آثار عطار نیشابوری»، فصلنامه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی سنندج، سال سوم، تابستان 1390، شماره 7، صص 73-108.
حجازی، بهجتالسادات، (1378)، «انسان کامل در آثار عطار»، کیهان فرهنگی، شماره 161، صص 35-37.
رزمجو، حسین، (1379)، انسان آرمانی و کامل در ادبیات حماسی و عرفانی فارسی، تهران: امیرکبیر.
زرینکوب، عبدالحسین، (1379)، صدای بال سیمرغ درباره زندگی و اندیشه عطار، چاپ دوم، تهران: سخن.
سجّادی، جعفر، (1362)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ سوم، تهران: طهوری.
عطّار نیشابوری، فریدالدّین محمّد، (1359)، الهی نامه، تصحیح هلموت ریتر، تهران: توس.
ـــــــــــــــــــ، (1372)، منطق الطّیر (مقامات الطّیور)، به اهتمام و تصحیح سید صادق گوهرین، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ـــــــــــــــــــ ، (1373)، گزیده منطق الطیر، تلخیص و شرح حسین الهی قمشه ای، تهران: علمی و فرهنگی.
ـــــــــــــــــــ ، (1374)، دیوان، تصحیح تقی تفضلی، چاپ هشتم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ـــــــــــــــــــ ، (1386)، اسرارنامه، با مقدّمه و تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ دوم، تهران: سخن.
ـــــــــــــــــــ ، (1386 الف)، مختار نامه، با مقدّمه و تصحیح محمّدرضا شفیعی کدکنی، چاپ سوم، تهران: سخن
ـــــــــــــــــــ ، (1387)، تذکرةالاولیا، با توضیح محمّد استعلامی، چاپ هجدهم، تهران: زوّار.
ـــــــــــــــــــ ، (1392)، مصیبت نامه، مقدّمه و تصحیح محمّدرضا شفیعی کدکنی، چاپ ششم، تهران: سخن.
فروزانفر، بدیعالزمان، (1389)، «شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدین عطار نیشابوری»، تهران: زوار.
کوبا، فاطمه؛ بهجتالسادات حجازی و صالحه غضنفری مقدم، (1389)، «بررسی و مقایسه مفاهیم عرفانی منطقالطیر با جاناتان مرغ دریایی ریچارد باخ»، جستارهای ادبی مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، پائیز 1389، دوره 43، شماره 3، صص 49-70.
محبوبیفر، رضوان؛ مریم محمدی نصرآبادی، (1379)، «انسان کامل در حدیقهی سنایی و منطقالطّیر»، اولین کنفرانس ملی تحقیقات بنیادین در مطالعات زمان و ادبیات، تهران.
مصاحب، غلامحسین، (1345)، دایره المعارف فارسی، 2جلد، تهران: فرانکلین.
مطهری، مرتضی، (1391)، انسان کامل، چاپ پنجاه و سوم، تهران و قم: صدرا.
معین، محمّد، (1364)، فرهنگ فارسی، 6 جلد، چاپ ششم، تهران: امیرکبیر.
77 |
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 102 - 77
بررسی ویژگیهای اخلاقی و فکری انسان کامل
در آثار مسلّم عطّار
شاهرخ حکمت 1
چکیده
جست و جوی انسان کامل و پیروی از او همواره آرمان بشر در طول تاریخ بوده است. عطّار همواره با تأسی به انبیای الهی، به کمال انسانی میاندیشد و معتقد است راه یافتن به دنیای علم و معرفت و حقیقت، فقط با دستگیری انسان کامل میسر میشود. عطار شاعر نامآور قرن هفتم، خود پیر دل سوختهای است که با عشق الهی برای پیمودن طریق حقیقت، چراغ شریعت را فروزان کرده و فرا راه طالبان حقیقت قرار داده است تا هفت وادی عرفان را از طلب تا فقر و فنا، منزل به منزل طی کنند. او همواره به کمال انسانی میاندیشد و در تمام آثار خود به نوعی موضوع انسان کامل را مطرح میکند. شیخ عطار شاعر و عارف بزرگی است که هم به عرفان نظری هم به عرفان عملی هر دو نظر داشته و بین آنها ارتباط برقرار کرده و بسیاری از نکات اخلاقی را با دقت بیان کرده است که شاید از این حیث در آثارش همانند یک معلم اخلاق عمل کرده است. او با استفادهی از شیوهی تمثیل به خوبی توانسته است هم مسائل عرفانی و هم نکات اخلاقی را که برگرفته از فرهنگ قرآنی و دستورات دینی است آشکار کند. این نوشتار بر آن است با روش توصیفی ـ تحلیلی به بیان نگرش و اندیشه عطار نیشابوری در مورد ویژگیهای اخلاقی و فکری انسان کامل و چگونگی پیمودن مراحل کمال در آثار مسلّم عطار بپردازد.
واژگان كليدي
عطار، انسان کامل، آثار، سیر و سلوک، ویژگیهای اخلاقی.
[1] . دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی اراک، اراک، ایران.
Email: sh-hekmat@iau-arak.ac.ir
تاریخ دریافت: 25/12/1400 پذیرش نهایی: 3/3/1401
