تقسیم‌بندی آیات قرآن کریم با تأکید بر گزاره‌شناسی اعتقادی
الموضوعات :یعقوب فیضی 1 , مصطفی عباسی مقدم 2 , حمید رضا فهیمی تبار 3
1 - آموزش و پرورش
2 - دانشگاه کاشان
3 - دانشگاه کاشان
الکلمات المفتاحية: تقسیمات قرآنی, تقسیم گزاره‌ای, گزاره‌شناسی اعتقادی,
ملخص المقالة :
قرآن کریم، سرشار از آموزه‌های لازم در موضوعات و ابعاد زندگی بشر است که پایبندی به آنها در عرصۀ اندیشه، گرایش و سلوک، قطعاً سلامت، عافیت و سعادت انسان را در برخواهد داشت. ازآنجاکه همه این گزاره‌ها و آموزه‌ها عین وحی الهی است، قالب‌ها و دسته‌بندی‌های نو و کارآمد، زمینه شناخت بیشتر معارف وحیانی را فراهم آورده و موجب توجه دقیق و همه‌جانبه و متناسب به جملگی آیات می‌گردد و از افراط‌وتفریط در باور و عمل به آنها بازمی‌دارد. تقسیم گزاره‌ای، در بخش‌بندی موضوعات قرآنی (مانند عقاید، احکام، اخلاق، قصص) به‌عنوان روشی جدید موجب کسب اطلاع دقیق و آماری از میزان اهتمام قرآن به هر دسته از موضوع‌ها و مطالب قرآنی می‌گردد. این مقاله در پی آن است که به معرفی تقسیم گزاره‌ای پرداخته و ضرورت، انواع و چگونگی آن را تبیین نماید و به این نتیجه می رسد که آیات قرآنی را می توان به چهار دسته زیر تقسیم کرد: الف) گزاره‌های اخلاقی در قرآن ب) گزاره‌های فقهی در قرآن ج) گزاره‌های داستانی در قرآن د) گزاره‌های اعتقادی در قرآن. گزاره های اعتقادی را نیز می توان به چهار دسته مربوط به توحید، معاد، نبوت و عدل تقسیم نمود.
أبوداود، سلیمان بن الأشعث، (۱۴۳۰) سنن أبی داود، شعَیب الأرنؤوط، محمد کامِل قره بللی، چاپ اول، دار الرسالة العالمیة، دمشق.
ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، (۱۴۲۲)، فنون الافنان فی عجائب علوم القرآن، هلل، صلاح بن فتحی، چاپ اول، موسسه الکتب الثقافیه، بیروت.
رشید، صالح بن محمد، (1424)، المتحف فی أحکام المصحف، مؤسسة الریان، بیروت، لبنان.
رکنی یزدی، محمدمهدی، (1379)، آشنایی با علوم قرآنی، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، تهران.
حجتی، سید محمدباقر، (1387)، تاریخ قرآن، چاپ بیست‌وپنجم، دفتر فرهنگ اسلامی، تهران.
قنادی، صالح، (1389)، قرآن‌شناسی، چاپ پنجم، دفتر نشر معارف، قم.
خلیل بن احمد، آل‌عصفور، محسن، سامرائی، ابراهیم و مخزومی، مهدی، (1410 ق) العین، چاپ دوم، موسسه دار الهجره، قم.
ابن سینا، حسین بن عبدالله، (1381)، الاشارات و التنبیهات، مجتبی زارعی، چاپ اول، بوستان کتاب قم، قم.
پاکتچی، احمد، (1375)، اخلاق دینی، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج ۷، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مؤسسه فرهنگی‌انتشاراتی حیان.
مکارم شیرازی، ناصر، (1385)، اخلاق در قرآن، چاپ چهارم، مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب، قم.
شیخ مفید، محمد بن نعمان، (1413 ق)، المقنعة، چاپ اول، مؤسسه نشراسلامی، قم.
رادمنش، عزّت‌الله، (1370)، سبک‌ها و نظریّه‌های نژادی تاریخ، چاپ اول، کویر، تهران.
فانی، کامران، خرّمشاهی، بهاءالدین، (1390)، فرهنگ موضوعی قرآن، چاپ پنجم، ناهید، تهران.
خسروپناه، عبدالحسین، (1381)، کلام جدید، چاپ دوم، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، قم.
مصباح یزدی، محمدتقی، (1384)، آموزش عقاید، چاپ هفدهم، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، تهران.
شریعتمداری، محمدتقی، (1384)، توحید از دیدگاه قرآن و نهج‌البلاغه، مجله سفینه، ش 6.
مشکینی اردبیلی، علی و استادی، رضا، (1392)، تفسیر روان، قاسم، شیرجعفری، چاپ اول، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث سازمان چاپ و نشر، قم.
مکارم شیرازی، (1387)، ولایت در قرآن، چاپ چهارم، نسل جوان، قم.
فیومی، احمد بن محمد، (1383)، آلم‍ص‍ب‍اح آلم‍نی‍ر فی غ‍ری‍ب آلش‍رح آل‍ک‍بی‍ر ل‍ل‍راف‍ع‍ی، چاپ سوم، دارلهجره، قم.
سعیدی مهر، محمد، (1394)، آموزش کلام اسلامی، چاپ بیست و یکم، کتاب طه، قم.
ابن منظور، محمد بن مکرم، (1414 ق)، لسان العرب، میردامادی، جمال‌الدین، چاپ سوم، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع- دار صادر، بیروت.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412 ق)، مفردات ألفاظ القرآن، داوودی، صفوان عدنان، چاپ اول، دار القلم الدار الشامیة، دمشق، 1412 ق.
ربانی گلپایگانی، (1385)، درآمدی به شیعه‌شناسی، چاپ دوم، مرکز جهانی علوم اسلامی، قم.
زمخشری، محمود، (1407 ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، چاپ سوم، دار الکتاب العربی، بیروت.
میرسلیم، مصطفی و دیگران، (۱۳۷5٫)، دانشنامه جهان اسلام، چاپ دوم، بنیاد دایره المعارف اسلامی، ایران.
طریحی، فخرالدین بن محمد، (۱۳۷۵٫)، مجمع البحرین، حسینی اشکوری، احمد، چاپ سوم، مکتبه المرتضویه، تهران.
غیاثی، محمدرضا، (1391)، الاخلاق، چاپ اول، جامعه القرآن، تهران.
هاشمی شاهرودی، محمود و دیگران، (1426 ق)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام، چاپ اول، موسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام، قم.
اَبیاری، ابراهیم، (1405 ق)، الموسوعة القرآنیه، با اشراف ابراهیم عبده، چاپ اول، مؤسسة سجل العرب، قاهره.
رامیار، محمود، (1387)، تاریخ قرآن، چاپ هشتم، انتشارات امیرکبیر، تهران.
الجوهری الفارابی و أبو نصر إسماعیل بن حماد، (1407 ق)، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، عطار، احمد عبدالغفور، چاپ چهارم، دار العلم للملایین، بیروت.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 284 ـ 263
تقسیم‌بندی آیات قرآن کریم با تأکید بر گزاره‌شناسی اعتقادی
یعقوب فیضی 1
مصطفی عباسی مقدم 2
حمیدرضا فهیمی تبار 3
چکيده
قرآن کریم، سرشار از آموزه‌های لازم در موضوعات و ابعاد زندگی بشر است که پایبندی به آنها در عرصۀ اندیشه، گرایش و سلوک، قطعاً سلامت، عافیت و سعادت انسان را در برخواهد داشت. ازآنجاکه همه این گزاره‌ها و آموزه‌ها عین وحی الهی است، قالب‌ها و دسته‌بندی‌های نو و کارآمد، زمینه شناخت بیشتر معارف وحیانی را فراهم آورده و موجب توجه دقیق و همه‌جانبه و متناسب به جملگی آیات می‌گردد و از افراط‌وتفریط در باور و عمل به آنها بازمی‌دارد. تقسیم گزاره‌ای، در بخش‌بندی موضوعات قرآنی (مانند عقاید، احکام، اخلاق، قصص) به‌عنوان روشی جدید موجب کسب اطلاع دقیق و آماری از میزان اهتمام قرآن به هر دسته از موضوع‌ها و مطالب قرآنی می‌گردد. این مقاله در پی آن است که به معرفی تقسیم گزاره‌ای پرداخته و ضرورت، انواع و چگونگی آن را تبیین نماید و به این نتیجه می رسد که آیات قرآنی را می توان به چهار دسته زیر تقسیم کرد: الف) گزاره‌های اخلاقی در قرآن ب) گزاره‌های فقهی در قرآن ج) گزاره‌های داستانی در قرآن د) گزاره‌های اعتقادی در قرآن. گزاره های اعتقادی را نیز می توان به چهار دسته مربوط به توحید، معاد، نبوت و عدل تقسیم نمود.
واژگان کلیدی
[1] . دانشجوی دکترای گروه علوم و معارف اسلامی علوم قرآن و حدیث، دانشکده ادبیات و زبانهای خارجی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران. (نویسنده مسئول) Email: y.fa.135061@gmail.com
[2] . استادیار گروه علوم و معارف اسلامی علوم قرآن و حدیث، دانشکده ادبیات و زبانهای خارجی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران. Email: abasi1234@gmail.com
[3] . دانشیار گروه علوم و معارف اسلامی علوم قرآن و حدیث، دانشکده ادبیات و زبانهای خارجی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران. Email: h_fahimitabar@yahoo.com
تاریخ دریافت: 2/8/1400 پذیرش نهایی: 25/10/1400
