بررسی وجوه اعجاز قرآن کریم از منظر علامه طباطبایی و مستشرقان
الموضوعات :فاظمه جوادیان اصل 1 , عبدالرضا فرهادیان 2 , فاطمه خلیلی 3
1 - دانشگاه آزاد ، الهیات ، دانشگاه یادگار امام شهرری ، تهران ، ایران
2 - دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان
3 - استادیار گروه الهیات گرایش زبان و ادبیات عربی، واحد یادگار امام امام خمینی(ره)، واحد شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: قرآن , اعجاز , وحی, پیامبر (ص), علامه طباطبایی, مستشرقان , مونتگمری وات, یوسف دره حداد,
ملخص المقالة :
با مقایسه نظرات اندیشمندان در حوزه قرآن پژوهی می توان به رشد وگسترش مطالعات قرآنی و شناخت عظمت وحی دست یافت و افکار انحرافی را از ساحت مقدس قرآن بر طرف گردد. اعجاز قرآن از نظر علامه مطلق بوده و به وجوه خاصی محدود نمی شود. برخی از وجوهی که علامه به آن پرداخته شامل اعجاز به امی بودن پیامبر (ص) ، عدم اختلاف در قرآن ، اخبار غیبی ، اعجاز تشریعی ، اعجاز بیانی و اعجاز علمی می باشد. معجزه از نظر علامه دخالت نیروی خارج از جهان طبیعت و به معنای پذیرش محال عقلی نیست و قرآن معجزه را مطابق قانون علیت که مورد پذیرش عقل می باشد می داند . از نظر علامه وحی کلام الهی و منشا الهی داشته و از اختلاف ، تناقض و تحریف به دور است وحی توسط پیامبر(ص) امی که دارای مقام عصمت بوده به مردم رسانده شده است. دیدگاه مستشرقان پیرامون وحی را می توان در سه گروه مورد بررسی قرار داد. گروه اول به دور از تعصب و منصفانه به قرآن پژوهی پرداخته و به حقانیت و اعجاز قرآن اعتراف می کنند و عده ای از آنها به دین اسلام مشرف شده اند. گروه دوم به وحیانی بودن قرآن پی برده اند ولی از اعتراف به اعجاز قرآن امتناع می کنند و منشا قرآن را بشری می دانند . گروه سوم منکر وحیانی بودن قرآن و نبوت پیامبر(ص) می باشند و قرآن پژوهی این گروه از روی تعصب و معاندانه می باشد.
قرآن کریم
ابراهیمی ،ابراهیم ، طبیبی، علی رضا ، دست رنج، فاطمه ،رمضانی ، ملیحه (۱۳۹۸ش) ، بررسی زبان شناختی روش کاربست ترادف در قرآن (با محوریت آرا علامه طباطبایی) فصلنامه علمی- پژوهشی« پژوهشهای ادبی قرآنی » سال هفتم شماره دوم.
امینی ، ابراهیم ، ( ۱۳۷۷) ، وحی در ادیان آسمانی ، چاپ اول ، قم ، دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن ابی الاصبع ، بدیع القرآن ، آستان قدس رضوی ، مشهد.
اسکندرلو، محمدجواد ، (۱۳۹۰) ، اعجاز قرآن و مصونیت از تحریف ، قم ، مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی( ص) .
اسلامی راد ،لاله ، (۱۳۸۱) ، تأملی در اعجاز علمی ، حدیث و اندیشه ،پاییز و زمستان ، شماره ۳ و ۴ ، ص ۲۳ -۳۲ .
اشرفی ، امیر رضا ، ( ۱۳۸۷) ، الهی بودن محتوی و متن قرآن از منظر علامه و نقش آن در تفسیر المیزان ، قرآن شناخت ، سال اول ، شماره اول.
اصفهانی ، راغب ، (۱۳۸۷) مفردات ، ترجمه حسین خداپرست ، قم ، دفتر نشر نوید اسلام.
اقبال، مظفر ، (۱۳۸۸) ، خاورشناسی و دایره المعارف قرآن لایدن ، دو فصلنامه تخصصی قرآن پژوهی خاورشناسان ، شماره ۶ ، سال چهارم ، ص ۱۱-۳۰ .
اکبری، محمد ، ( ۱۳۹۲) ، مصونیت قرآن از تحریف نزد شیعه و اهل سنت ، ناشر تهران دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم دانشکده علوم قرآنی تهران.
امینی گلستانی ، محمد ، ( ۱۳۸۸) ، ا سلام فراتر از زمان، قم ، سپهر آذین ، بازار قائمیه اصفهان.
باقلانی ، اعجاز قرآن ، ( ۱۴۰۶ ه ق) تحقیق شیخ عماد الدین احمد حیدری ، موسسه الکتب الثقافیه ، بیروت الطبعه الولی.
باقری ، علی اوسط ، ( ۱۳۷۷) بررسی برخی از مبانی فهم قرآن ، نشریه بینات ، ش ۲۰ ، از ص ۹۳-.۱۰۹
بنت الشاطی ،عایشه ، بی تا، اعجاز بیانی ،حسین صابری ،اصفهان ، مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه.
بهجت پور ، عبدالکریم ، معرفت ، حامد (۱۳۹۰) ، اعجاز تشریعی قرآن ، قرآن و علم ، بهار و تابستان ، شماره ۸ ا ، ص ۴۱-۷۶.
جان محمدلو، جعفر ، (۱۳۹۱) ، اعجاز علمی قرآن کریم، مکاتبه و اندیشه ،پاییز ، شماره ۴۴ ، ص ۲۸ -۴۴ .
جعفر نژاد ، سید محمد حسین ، ( ۱۳۹۴) ، زبان قرآن با تاکید بر آراء علامه در تفسیر المیزان ، نشریه فرهنگ پژوهش ، شماره 94
جعفریان ، رسول ، افسانه تحریف قرآن ، ( ۱۳۸۲) ، ترجمه محمود شریفی ، ناشر شرکت چاپ و نشر بین الملل ،تهران بازار قائمیه اصفهان.
جوادی آملی ، عبدالله، ( ۱۳۹۰) ، تفسیر موضوعی قرآن ، قم ، انتشارات اسرا .
جعفری ، رضا ، (۱۳۹۸) نقدو بررسی آراء مستشرقان پیرامون اعجاز علمی و تشریعی قرآن، دانشگاه علوم و معارف قرآن ، دانشکده علوم قرآنی تهران.
حسینی طباطبایی ، مصطفی ، ( ۱۳۷۵) ، نقد آثار خاورشناسان ، تهران ، چاپخش.
حیدری، علی رضا،(۱۳۹۶)، مستشرقان و قرآن، تهران، سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
خویی، ابوالقاسم ، ( ۱۳۸۵) ، مرز های اعجاز ، ترجمه جعفر سبحانی ، موسسه امام صادق( ص)، تهران.
دره حداد ، یوسف ،(۱۹۸۲ م) نظم القرآن و الکتاب : معجزه القرآن ، بیروت ، منشورات المکتبه البولسیه.
(۱۹۹۳م ) ، نظم القرآن و الکتاب: اعجاز القرآن ، بیروت ، منشورات المکتبه البولسیه.
(۱۹۸۶م) ، نظم القرآن و الکتاب : اطوار الدعوه القرآنیه ، بیروت ، منشورات المکتبه البولسیه.
(۱۹۸۶م ) ، نظم القرآن و الکتاب : القرآن دعوه نصرانیه ، بیروت ، منشورات المکتبه البولسیه.
دروزه ، محمد عزت ، ( ۱۹۷۲ م) ، القرآن و المبشرون، الکتب الاسلامی بیروت.
رضایی اصفهانی، محمدعلی،(۱۳۸۵ ش) ، بررسی دایره المعارف قرآن لایدن ، مجله قرآن و مستشرقان ، شماره اول زمستان.
رضایی اصفهانی ، محمد علی ، درآمدی بر تفسیر علمی قرآن، ناشر دیجیتال مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان، بی جا .
رضایی اصفهانی ، محمد علی ، حلیم اف ، محمد الله ، ( ۱۳۸۸) ، مبانی نظری مستشرقان در مورد تناقضات قرآن ، قرآن پژوهی خاور شناسان ، سال ۴ ، شماره ۶ .
رضایی اصفهانی ، محمد علی ، اسکندرلو، محمد جواد ، طباطبایی، سید حیدر ، ( ۱۳۹۶) مجموعه مقالات قرآن و حدیث و قرآن و مستشرقان ، قم ، مرکز بین اللملی ترجمه و نشر المصطفی (ص) .
ریچارد سی ، مارتین ، ( ۱۳۸۶) اعجاز قرآن ، قرآن پژوهی خاورشناسان ، شماره سوم .
رئیس ، اعظم شاهد ، ( ۱۳۸۶) ، اعجاز از دیدگاه مستشرقان ، مر کز جهانی علوم اسلامی، قم ، رساله ارشد.
زاهدی ، عبدالرضا ، حسن وند ، مهتاب ، شبهات اعجاز ، ( ۱۳۹۵) همایش ملی واژه پژوهی در علوم اسلامی ، دانشگاه آیت الله العظمی بروجردی.
زمانی ، محمد حسن ، ( ۱۳۹۴) آشنایی با استشراق و اسلام شناسی غربیان ، قم ، پژو هشگاه بین المللی جامعه المصطفی.
زمانی، محمد حسن ، غلامی، عبدالله ، عباس کاظمی، سید نسیم ، ( ۱۳۹۳) مستشرقان هدایت یافته ، قرآن پژ وهی خاورشناسان ، سال نهم ، شماره 1.
رزاقی موسوی ، سید قاسم ، (۱۳۸۵) ، باز خوانی دیدگاه وات در مورد نبوت پیامبر اعظم(ص) ، تاریخ اسلام در آینه پژوهش ، شماره ۱۱ .
زمانی ، محمد حسن ،(۱۳۸۵) ، قرآن و مستشرقان ، بوستان کتاب قم.
زمانی، محمد حسین ، اسماعیل اف ، بختیار، (۱۳۹۰) هدفهای مستشرقان در ترجمه قرآن ، قرآن پژوهی خاورشناسان شماره ۱۰ .
ز ندگی نامه علامه طباطبایی ، مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان، بی جا.
سنجری ، جعفر ، آراء مستشرقان در مباحث قرآنی و نقد آن توسط علامه ، کنگره بین اللملی فرهنگ و اندیشه دینی ، دانشکده الهیات دانشگاه سیستان و بلوچستان.
سیدی ، سید حسین ، ( ۱۳۹۲) ، سیر تاریخی اعجاز قرآن ، قم ، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
شاکر ، محمد کاظم ، موسوی مقدم ، سید محمد ، (۱۳۹۳) ، نقد تحلیل پدیدار شناسانه وات از قرآن و نبوت پیامبر (ص) ، قرآن پژوهی خاورشناسان ، شماره ۱۶ .
صانعی، سید مهدی، ( ۱۳۸۲) اعجاز تشریعی قرآن، مطالعات اسلامی ، تابستان، شماره60.
طباطبایی، محمد حسين، ، ( ۱۳۸۲) ،تفسیرالميزان ، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی ، انتشارات اسلامی ، قم.
طباطبایی، محمد حسین ، اعجاز قرآن ، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی، بی جا.
طباطبایی ، محمد حسین ، (۱۳۵۳) ، قرآن در اسلام ، مصحح رضا ستوده ، دارالکتب الاسلامیه.
طباطبایی ، محمد حسین ، ( ۱۳۸۷) ، مجموعه رسائل ، جلد اول ، به کوشش سید هادی خسرو شاهی ، بوستان قم ، قم.
طباطبایی، محمد حسین، هاشمی ، قاسم ، (۱۴۲۳ ق) ، الاعجاز و التحدی فی قرآن الکریم ، ناشر موسسه الاعلمی للمطبوعات ، مکان چاپ بیروت ، بازار قائمیه .
عبدالمحمدی ، حسین ، ( ۱۳۹۲) ، مستشرقان و پیامبر اعظم (ص) ، قم ، مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی ، بازار قائمیه اصفهان.
عرفان ، حسن ، (۱۳۷۹) اعجاز در قرآن کریم ، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی ، بی جا.
علی قلی ، محمد مهدی ، ( ۱۳۷۵ ) ، قرآن از دیدگاه ۱۱۴ دانشمند جهان ، قم ، انتشارات سینا .
علوی ، سید مرتضی ، ( ۱۳۸۶) ، قرآن و ریاضیات، با مقدمه محمدعلی رضایی اصفهانی ، قم ، انتشارات پژوهشهای تفسیر و علوم ، ناشر دیجیتالی قائمیه اصفهان.
عنایت ، غازی ، شبهات حول القرآن و تفنیدها ، دار و مکتبه الهلال ،کتابخانه دیجیتالی نور ، بیروت.
فخاری ، مریم ، ( ۱۳۹۰) ، بررسی تطبیقی اعجاز قرآن از دیدگاه علامه طباطبایی و آیت الله معرفت ، دانشکده اصول الدین.
قرائتی، محسن، ( 1383) ، تفسیر نور، مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، تهران ، ش، چاپ يازدهم .
کاوند بروجردی ، علی رضا ، ( ۱۳۹۲) ، امی بودن پیامبر اکرم (ص) در منابع تفسیری و حدیثی و نقد دیدگاه خاور شناسان ، نشر دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم ، دانشکده علوم قرآنی ، تهران .
مردانی ، خیرالله، اعترافات دانشمندان بزرگ جهان ، انتشارات آئین جعفری.
مطهری ، مرتضی ، ( ۱۳۶۹) ، پیامبر امی ، قم ، صدرا ، چاپ پنجم.
مظفری ، سمیه سادات ، (۱۳۸۸) ، اهداف مستشرقان در مواجه با قرآن ،کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم و معارف قرآن تهران.
معرفت ، محمد هادی ، (۱۴۲۳ق) ، شبهات و رودود حول القرآن ، موسسه التمهید ، قم.
معرفت ، محمد هادی ، ( ۱۳۷۳) ، تناسب آیات ، قم ، انتشارات بنیاد معارف اسلامی.
معرفت ، محمد هادی ، (۱۳۸۸) ، التمهید فی علوم القرآن ، موسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید.
معارف، مجید ، ( ۱۳۷۶) ، بزرگترین نشانه ، ناشر موسسه نبا تهران، ناشر دیجیتالی قائمیه اصفهان.
مودب ، سيد رضا، اعجاز قرآن ، قم ، مركز بين المللي ترجمه و نشر المصطفي (ص) ، چاپ دوم، بی جا.
مودب ، سید رضا ،(۱۳۸۸) ، قرآن از نگاه دانشمندان غربی ، فصل نامه تخصصی قرآن پژوهی خاورشناسان ، شماره ۶ ، سال چهارم ، ص۶۱-۷۱.
مودب ، سید رضا ، اعجاز قرآن از نظر اهل بیت عصمت و بیست نفر از علمای بزرگ اسلام ، ناشر دیجیتالی مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان.
موسوی مقدم ، سید محمد ، ( ۱۳۹۲) ، جریان شناسی سیره پژوهی در غرب با تاکید بر دیدگاههای ویلیام مونتگمری وات ، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم ، دانشکده علوم قرآنی تهران ، قم .
موسوی مقدم ، محمد ، حاجوی ، علی ، بررسی دیدگاه وات پیرامون افسانه غرانبق ، قرآن پژوهی خاور شناسان ، شماره ۱۲ ، (۱۳۹۱ ).
مکارم شیرازی، ناصر، ( ۱۳۷۵) ، قرآن و آخرین پیامبر، ناشر تهران دارالکتب الاسلامیه.
مولوی، محمد ، خلیلی ، معصومه ، ( ۱۳۹۴) تبیین اعجاز تشریعی قرآن در تفاسیر معاصر، پژوهش های علم ودین ، سال ششم ، شماره 1 .
مونتگمری وات ، ویلیام ، (۱۳۴۴) ، محمد پیامبر و سیاستمدار، ترجمه اسماعیل والی زاده، کتابفروشی اسلامیه ،تهران .
مونتگمری وات ، ویلیام ، ( ۱۳۸۲) ، در آمدی بر تاریخ قرآن ، ترجمه بها الدین خرم شاهی ، قم ، مرکز ترجمه قرآن.
مونتگمری وات ، ویلیام ، (۱۹۵۶م) ، محمد فی مدینه ، تعریب شعبان برکات ، بیروت ، المکتبه العصریه.
موسوی، سیدمحمد ، (۱۳۹۱) ، نقد دیدگاه مونتگمری وات پیرامون وحی، قرآن پژوهی خاور شناسان ، شماره ۱۳، ص۱۰۵تا ۱۳۴.
نوفل مصری ، عبدالرزاق ،اعجاز العددی للقرآن ، قاهره ، دارالشعب ، بی تا.
نوری ، سید رضا ، ( ۱۳۸۰) نقدی بر نشانه ای از اعجاز قرآن ، پژ وهشهای قرآنی ، شماره۲۵ ، 26.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 68 ـ 39
بررسی وجوه اعجاز قرآن کریم از منظر علامه طباطبایی و مستشرقان
فاطمه جوادیان اصل1
عبدالرضا فرهادیان 2
فاطمه خلیلی 3
چکیده
با مقایسه نظرات اندیشمندان در حوزه قرآن پژوهی می توان به رشد وگسترش مطالعات قرآنی و شناخت عظمت وحی دست یافت و افکار انحرافی را از ساحت مقدس قرآن بر طرف گردد. اعجاز قرآن از نظر علامه مطلق بوده و به وجوه خاصی محدود نمی شود. برخی از وجوهی که علامه به آن پرداخته شامل اعجاز به امی بودن پیامبر (ص) ، عدم اختلاف در قرآن ، اخبار غیبی ، اعجاز تشریعی ، اعجاز بیانی و اعجاز علمی می باشد. معجزه از نظر علامه دخالت نیروی خارج از جهان طبیعت و به معنای پذیرش محال عقلی نیست و قرآن معجزه را مطابق قانون علیت که مورد پذیرش عقل می باشد می داند . از نظر علامه وحی کلام الهی و منشا الهی داشته و از اختلاف ، تناقض و تحریف به دور است وحی توسط پیامبر(ص) امی که دارای مقام عصمت بوده به مردم رسانده شده است. دیدگاه مستشرقان پیرامون وحی را می توان در سه گروه مورد بررسی قرار داد. گروه اول به دور از تعصب و منصفانه به قرآن پژوهی پرداخته و به حقانیت و اعجاز قرآن اعتراف می کنند و عده ای از آنها به دین اسلام مشرف شده اند. گروه دوم به وحیانی بودن قرآن پی برده اند ولی از اعتراف به اعجاز قرآن امتناع می کنند و منشا قرآن را بشری می دانند . گروه سوم منکر وحیانی بودن قرآن و نبوت پیامبر(ص) می باشند و قرآن پژوهی این گروه از روی تعصب و معاندانه می باشد.
واژگان کلیدی
قرآن ، اعجاز ، وحی، پیامبر (ص)، علامه طباطبایی، مستشرقان ، مونتگمری وات، یوسف دره حداد.
[1] . دانشجوی دکتری گروه الهیات گرایش علوم قرآن و حدیت ، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. Email: fatemeh1201@yahoo.com
[2] . استادیار گروه حقوق، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران. (نویسنده مسئول)
Email: farhaadian@yahoo.com
[3] . استادیار گروه الهیات گرایش زبان و ادبیات عربی ،واحد یادگار امام خمینی (ره) شهرری،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران، ایران. Email: fkhlili57@yahoo.com
تاریخ دریافت: 13/4/1401 پذیرش نهایی: 7/7/1401
