ارزیابی اثر آموزش پیش از دبستان بر رشد اقتصادی ایران
الموضوعات :
1 - ندارم
الکلمات المفتاحية: کلمات کلیدی: رشد اقتصادی, سرمایهگذاری در آموزش, آموزش پیش از دبستان, سرمایه انسانی, سرمایه فیزیکی, الگوهای رشد درونزا,
ملخص المقالة :
ارزیابی آثار آموزشی در مراحل مختلف تحصیلی، همواره یکی از دغدغه‌های اصلی سیاستگذاران و فرادستان اقتصادی در کشورهای مختلف بوده است. هدف از این پژوهش، ارزیابی تأثیر آموزش پیش از دبستان بر رشد اقتصادی در ایران است. اطلاعات و دادههای آماری این پژوهش از دادههای بودجه خانوار مرکز آمار ایران، بانک مرکزی و بانک جهانی برای دوره 1386 تا 1396 استخراج شده است. یافتههای تجربی نشان میدهد، سرمایهگذاری در آموزش پیش از دبستان، دبستان و سرمایهگذاری در آموزش عالی، تاثیر مثبت و معنی‌داری بر رشد اقتصادی استانهای ایران داشته است. با عنایت به نتایج حاصله می‌توان نتیجه گرفت که سرمایهگذاری در آموزش پیش از دبستان و دبستان از اهمیت بالایی برخوردار است. لذا به برنامه ریزان کلان کشور توصیه میشود که برای پرورش و تربیت نیروی انسانی کارامددر عرصه فعالیت های اقتصادی می بایست سرمایه گذاری های راهبردی و بلند مدت در آموزش هدفمند در سطوح مختلف آموزشی انجام پذیرد.
فصلنامه راهبرد توسعه/ سال هیجدهم/ شماره 2 (پیاپی70)/ تابستان 1401/ 62-41
Quarterly Journal of Development Strategy, 2022, Vol. 18, No.2 (70), 41-62
ارزیابی اثر آموزش پیش از دبستان
بر رشد اقتصادی ایران1
یحیی محقق2
هاشم زارع3
مهرزاد ابراهیمی4
عباس امینی فرد5
(تاريخ دريافت 4/10/1400 ـ تاريخ تصويب 10/1/1401)
نوع مقاله: علمی پزوهشی
چکیده
ارزیابی آثار آموزشی در مراحل مختلف تحصیلی، همواره یکی از دغدغه‌های اصلی سیاستگذاران و فرادستان اقتصادی در کشورهای مختلف بوده است. هدف از این پژوهش، ارزیابی تأثیر آموزش پیش از دبستان بر رشد اقتصادی در ایران است. اطلاعات و دادههای آماری این پژوهش از دادههای بودجه خانوار مرکز آمار ایران، بانک مرکزی و بانک جهانی برای دوره 1386 تا 1396 استخراج شده است. یافتههای تجربی نشان میدهد، سرمایهگذاری در آموزش پیش از دبستان، دبستان و سرمایهگذاری در آموزش عالی، تاثیر مثبت و معنی‌داری بر رشد اقتصادی استانهای ایران داشته است. با عنایت به نتایج حاصله می‌توان نتیجه گرفت که سرمایهگذاری در آموزش پیش از دبستان و دبستان از اهمیت بالایی برخوردار است. لذا به برنامه ریزان کلان کشور توصیه میشود که برای پرورش و تربیت نیروی انسانی کارامددر عرصه فعالیت های اقتصادی می بایست سرمایه گذاری های راهبردی و بلند مدت در آموزش هدفمند در سطوح مختلف آموزشی انجام پذیرد.
کلمات کلیدی: رشد اقتصادی، سرمایهگذاری در آموزش، آموزش پیش از دبستان، سرمایه انسانی، سرمایه فیزیکی، الگوهای رشد درونزا
1- مقدمه
پرداختن به تفاوتهای آشکارشده در سطح درآمد سرانه و رشد اقتصادی کشورها، موضوعی است که از دههها پیش اذهان اقتصاددان، سیاستگذاران و فرادستان اقتصادی را به خود مشغول ساخته است. پربیراه نیست اگر گفته شود، مسأله رشد اقتصادی، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های سیاستگذاران در جوامع مختلف است و از این رو هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی در جهت بهبود و شناسایی عوامل تأثیرگذار بر آن، امری اجتناب‌ناپذیر به نظر میرسد. طی سالهای اخیر بحث های بسیار مهمی درباره منشأ تفاوتها در سطح درآمد سرانه و رشد اقتصادی کشورها شکل گرفته است.
سولو6 (1956) انباشت سرمایه فیزیکی را عامل اصلی تفاوتها در سطح درآمد سرانه بین کشورها معرفی و مدعی میشود، انباشت سرمایه فیزیکی موتور محرک رشد اقتصادی است. دیدگاهی که بعدتر توسط پژوهشگران زیادی به چالش کشیده میشود. از آن جمله، می‌توان به لوکاس7 (1988) اشاره نمود که استدلال میکند، توضیح تفاوتها در نرخ رشد اقتصادی از طریق نهاده‌ها‌یی همچون سرمایه فیزیکی و نیروی کار صرف، نتایج دقیقی به دست نمی‌دهد و لازم است تا سرمایه انسانی به عنوان یک عامل مهم و نهاده‌ی تعیین‌کننده، وارد الگوهای رشد شود.
سرمایه انسانی به نوعی شامل همه‌ی سرمایه‌گذاریی‌های صورت گرفته روی افراد جامعه است که منجر به افزایش بهرهوری در انجام فعالیت‌های تولیدی میشود. سرمایه انسانی ابعاد مختلفی دارد، از آن جمله دانش و مهارت‌هایی است که در طی دوران تحصیل فرد کسب میشود. اقتصاددانان، مدتهاست بر این باورند که سرمایهگذاری در آموزش اوایل کودکی یکی از منابع مهم در فرآیند تجمیع سرمایه انسانی است.
مطالعات متعددی درباره سرمایهگذاری آموزشی در دوران کودکی نشان دادهاند که انجام هزینه آموزش در این مراحل از زندگی، منجر به توسعه شناختی و غیرشناختی کودک و افزایش بازده سرمایهگذاری در مراحل بعدی زندگی فرد میشود. برای مثال، رونیک و گرونوالد8 (2003) و شواین هارت9( 2004) نشان میدهند که بازده سرمایهگذاری خصوصی در دوره قبل از مدرسه، بالاست، چرا که بهرهوری نهایی، افراد را افزایش میدهد. البته، آنها نشان میدهند که اثرات خارجی قابل ملاحظهای، بعلت بهبود در شرایط اجتماعی اقتصادی این افراد، مثلا بصورت کاهش جرایم، زمان کمتر در زندان و استفاده کمتر از خدمات اجتماعی به چشم میخورد. برنامههای آموزش کودکی با کیفیت، منجر به مزایای قابل توجهی برای اقتصادهای دولتی و محلی میشود. برای هر 1 دلار سرمایهگذاری در برنامههای با کیفیت کودکی، یک اقتصاد دولتی 2 تا 3 دلار بازده سرمایهگذاری دارد.(دلیبرا و فریرا10، 2019). مزایای آموزش کودکی(پیش از دبستان) در پژوهشهای خارجی که به برخی از آنها اشاره شد، در حالی است که شواهدی از ناسازگاری در مطالعات تجربی داخلی، سیاستگذاری در این حوزه را تا حدودی با مشکل روبرو کرده است که در بخش ادبیات تحقیق به آن پرداخته شده است. با این تفسیر، مقاله حاضر، روی اثرپذیری فرآیند رشد اقتصادی استانهای ایران از آموزش پیش از دبستان متمرکز میشود. سوال تحقیق، مشخصا آن است که آیا بین آموزش دوران کودکی(دبستان و پیش از دبستان) و رشد اقتصادی در استانهای ایران رابطه‌ای وجود دارد؟
از این رو در این مقاله، تلاش بر آن است تا با بکارگیری چارچوب دادههای تلفیقی، نقش آموزش پیش از دبستان در فرآیند رشد اقتصادی استانهای ایران، مورد ارزیابی قرار بگیرد. به این منظور، ابتدا مروری بر مبانی نظری و ادبیات تحقیق خواهیم داشت. سپس روش‌شناسی پژوهش، داده‌ها و برازش مدل انجام و در نهایت نتیجهگیری انجام خواهد شد.
2- مبانی نظری و پیشینه پژوهش
1-1- مبانی نظری
توجه به موضوع رشد و توسعه اقتصادی کشورها، سابقه طولانی دارد که شکلگیری آن به زمان آدام اسمیت11 و انتشار کتاب ثروت ملل در قرن هجدهم برمی‌گردد. اما بیشتر مطالعات در این حوزه، مرتبط با نیمه دوم قرن بیستم میلادی است که تحولات گسترده‌ای را تجربه کردهاند. الگوهای رشد اقتصادی از یک منظر به سه دسته الگوی رشد هارود-دومار12، الگوی رشد نئوکلاسیک (سولو) و الگوی رشد درونزا قابل تفکیک است. در الگوی رشد هارود دومار، تولید در نتیجه انباشت سرمایه فیزیکی رشد پیدا میکند و عامل نیروی کار با این استدلال که به صورت یک نسبت ثابت با سرمایه ترکیب میشود، از مدل حذف شده است. فرض محدودکننده‌ای که بعدها توسط اقتصاددانی از جمله سولو (۱۹۵۶) کنار گذاشته میشود. سولو با مفروض دانستن تغییر در ترکیب نسبی عوامل کار و سرمایه، الگوی جدیدی را پایه‌گذاری نمود که در آن افزایش تولید به میزان سرمایهگذاری و همچنین افزایش نیروی کار و رشد تحولات فنی بستگی دارد. در الگوی سولو، سرمایه انسانی به سرمایه فیزیکی خلاصه شده است و سایر سرمایهگذاری ها مانند سرمایه انسانی نادیده گرفته است. علاوه بر آن، برونزا در نظر گرفتن رشد عامل کار و نرخ پس‌انداز از دیگر ایرادات وارده بر این مدل بود(بوم و کاس13، ۲۰۰۰).
در مطالعه حاضر سعی بر آن است با استفاده از متغیر های نرخ رشد سرمایه گذاری در آموزش پیش از دبستان، دبستان، متوسطه و آموزش عالی به بررسی تاثیر آنها بر متغیر رشد اقتصادی بپردازیم. بنا بر این در ادامه در چهارچوب الگوی نظری نحوه تاثیر این متغیر ها را مورد بررسی قرار می دهیم. با در نظر گرفتن ایرادات وارده، طی دو دهه اخیر الگوهای رشد تغییرات قابل توجهی داشته‌اند که از آن جمله می‌توان به گنجاندن سرمایه انسانی به عنوان یک نهاده مهم در تابع تولید اشاره نمود. بدین ترتیب، الگوی پایه‌ای سولو به صورت زیر تغییر و تحول یافت:
(1) |
|
(2) |
|
| خصوصی | اجتماعی |
|---|---|---|
پولی | احتمال بالاتر اشتغال بهرهوری بیشتر، درآمد بالاتر، رشد شغلی بهتر | بهره وری کل بالاتر، رشد سریع تر و پایدار اقتصادی، کاهش فقر |
غیرپولی | سلامتی و دوام بهتر، انعطاف پذیری و سازگاری بیشتر، انتخابهای بهتر، رضایت از زندگی | افزایش تحرک اجتماعی مؤسسات با عملکرد بهتر انسجام اجتماعی بزرگتر کاهش جرم |
تجزیه و تحلیلهای انجام شده به وسیله مونتنگرو و پارتینوس47(2014) در سرتاسر مناطق دنیا، نشان میدهد که بازدهی آموزش برای همه مناطق مثبت و غیر صفر است و به طور متوسط، هر سال تحصیلات اضافی 8 تا 10 درصد درآمد شخصی افراد را افزایش می دهد. این در حالی است که برآوردها نشان میدهد، بازدهی آموزش برای زنانی که در آمریکای شمالی و کشورهای جنوب صحرای آفریقا زندگی میکنند، به 15 درصد نیز میرسد. به عبارت دیگر، شش سال تحصیل در مقطع ابتدایی، باعث افزایش دستمزد بین 60 تا 80 درصد و تکمیل 12 سال آموزش از ابتدایی تا متوسطه به افزایش بیش از 300 درصدی درآمد، در زندگی افراد منتج میشود. از 139 اقتصادی که در این تحلیل مورد بررسی قرار گرفتهاند، برخی کشورها بازده فوقالعاده بالایی را نشان میدهند. به عنوان مثال، بازدهی هر سال آموزش اضافی در رواندا (22.4 درصد)، آفریقای جنوبی (21.1 درصد)، اتیوپی (18.5 درصد)، نامیبیا (18.3 درصد) و بوروندی (17.3 درصد) است که از میانگین بازدهی آموزش در سراسر دنیا بالاتر است.
سرمایهگذاری در آموزش، همچنین میتواند بازده پولی و غیرپولی زیادی برای جوامع در پی داشته باشد. آموزش، میتواند باعث رونق اقتصادی شده و از طریق پایهریزی جامعه مدنی کمک کند تا شهروندان تحصیل کرده، سطح بالاتری از تعامل سیاسی، اعتماد، تحمل و حمایت از نهادهای عمومی فراگیرتر و عادلانه را بوجود آورند. از همه مهم‌تر، در دسترس بودن آموزش، كمیت و كیفیت سرمایه انسانی را تعیین میكند، كه زیربنای چشمانداز رشد آینده برای كشورهاست. همچنین شهروندان بهتر و با دانش بیشتر، باعث ایجاد تقاضا برای دولت‌های بهتر و تعامل بیشتر با شهروندان میشوند که خود منجر به پیشرفت اجتماعی در ایجاد موسسات عمومی موثر و پاسخگو میشود. (لیو48 (2018)
تجزیه و تحلیلهای بینکشوری49 نشان داده است که هر سال اضافی از تحصیل با 0.55 درصد افزایش رشد تولید ناخالص داخلی بلندمدت در سطح ملی در ارتباط است (هانشک و وسمن، 2008) . به ویژه ، یک مدل رگرسیونی رشد که از متغیرهای کنترلی قوی بهره میبرد و روی نمونهای از 88 کشور جهان انجام شده است، نشان می دهد که دستیابی به آموزش ابتدایی، یک عامل سطح کشوری قوی50 است که بر رشد اقتصادی بلندمدت تأثیر می گذارد (سالای مارتین51 و همکاران ، 2004).
مطالعات داخلی که به بررسی منافع آموزش پیش از دبستان بر مراحل بعدی زندگی و بر رشد اقتصادی کشور پرداخته باشند، نادر بوده و عموم مطالعات این حوزه به بررسی اثر آموزش پیش از دبستان بر رشد مهارتهای اجتماعی، مهارتهای شفاهی و آگاهی‌های بهداشتی افراد در سنین بالاتر خلاصه میشود.
تقي پور و همکاران (1395)، در پژوهشی با عنوان «دوره پیشدبستانی گام اول پیشرفت تحصیلی» یک مطالعه علّی مقایسه‌ای انجام میدهند که جامعه آماری آنها شامل کلیه دانش‌آموزان پایه اول ابتدایی شهر چالوس بود که در سال 93-94 به تحصیل مشغول بودند. که از این میان، 120 دانشآموز (60 نفر با تجربه پیشدبستانی و 60 نفر بدون آن) بر حسب جدول مورگان به روش خوشه‌ای چندمرحله‌ای انتخاب شدند. نتايج آزمون Uمان-ویتنی52 نشان داد که گروه آموزش ديده در مقايسه با گروه فاقد تجربه آموزش پيش دبستاني، پیشرفت تحصیلی بالاتري داشته‌اند. اما در یک مطالعه دیگر، که توسط حمیدپور و همکاران (1388) با هدف بررسی تأثیر آموزش پیشدبستانی بر مهارتهای روانی- حرکتی و سازگاری اجتماعی دانش آموزان سال اول، دوم و سوم ابتدایی است انجام شده، نتایج عکسی حاصل شده است. جامعه آماری این تحقیق، 320 دانش آموز کلاس‌های اول، دوم و سوم دبستان (که 160 نفر از آنان آموزش پیش دبستانی دیده و 160 نفر فاقد آموزش پیش دبستانی بودند و از سه منطقه شمال، جنوب و مرکز تهران به صورت نمونهگیری تصادفی طبقه‌ای انتخاب شده بودند) است. یافتههای این پژوهش نشان داد که بین دو گروه آموزش دیده و آموزش ندیده در متغیر مهارتهای روانی- حرکتی و سازگاری اجتماعی، به طور کلی تفاوت معنادار وجود نداشت
3- روش پژوهش
پژوهش حاضر، پژوهشی کاربردی بوده و روش آن توصیفی-تحلیلی است. برای بررسی اثر آموزش پیش از دبستان بر رشد اقتصادی از الگوی رشد مورد نظر در رابطه (2) استفاده شده است که مراحل مختلف تحصیلی را در بر گرفته و آموزش را به چهار دوره تحصیلی پیش از دبستان، دوره دبستان، مقطع متوسطه و دوره دانشگاه تفکیک میکند. الگوی مورد نظر، بعد از شناسایی تکنیک‌ها و آزمون‌های اقتصادسنجی، با استفاده از تکنیک دادههای تلفیقی یعنی ترکیب دادههای مقطعی 30 استان کشور(استان البرز به علت آن که در سال 1389 از استان تهران تفکیک شده است، اطلاعات آن در استان تهران ادغام میشود) با سری زمانی دوره 1386 تا 1396 برآورد شده است. دلیل محدودیت زمانی داده‌ها، عدم دسترسی به دادههای آموزشی استان‌ها در بازه زمانی سالهای قبل از 1386 است. برای تخمین مدل نیز از نرم افزار استاتا استفاده شده است.
4- یافتهها
قبل از برآورد مدل، لازم است خلاصه آماری دادههای تحقیق ارائه شود. جدول (1) این مهم را به تصویر می‌کشد.
جدول 2: خلاصه آماری دادههای پژوهش
(تمام متغیرها به جز جمعیت و تورم و شاخص قیمت‌ها بر حسب میلیون ریال هستند)
متغیر(میلیون ریال) | مشاهدات | انحراف معیار | مینیمم | ماکزیمم |
شناسه | 330 | 8.669 | 1 | 30 |
سال | 330 | 3.167 | 1386.00 | 1396 |
شاخص قیمت‌ها(سال پایه=1390) | 330 | 90.91 | 48.80 | 347.9 |
جمعیت(در هزار نفر) | 330 | 2346 | 548.10 | 13461 |
تولید ناخالص داخلی واقعی | 330 | 2948000 | 261104 | 15960000 |
انباشت سرمایه فیزیکی واقعی | 330 | 19784 | 1867 | 137133 |
هزینه تحصیل پیش از دبستان | 330 | 125188 | 255 | 1173000 |
هزینه تحصیل دبستان | 330 | 500,755 | 1019 | 4690000 |
هزینه تحصیل متوسطه | 330 | 1110000 | 1421 | 10120000 |
هزینه تحصیل دانشگاه | 330 | 2249000 | 101294 | 20480000 |
تورم(درصد) | 330 | 0.0649 | 0 | 0.33 |
تعداد شناسه‌ها | 30 | 30 | 30 | 30 |
بعد از ارائه آمارهای توصیفی لازم است، دادههای تحقیق مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند. از مهم‌ترین این تحلیلها، بررسی پایایی53(مانایی) آنها است. برای تعیین مانایی از آزمون ریشه واحد لوین، لین و چاو54 استفاده میشود. نتایج آزمون مانایی متغیرهای پژوهش در جدول (2) خلاصه شده است.
جدول3: آزمون ریشه واحد برای متغیرهای پژوهش
(منظور از D مجموع نرخهاي استهلاك، رشد جمعيت و تحولات فني است)
نام متغير | مقدار آماره | نتيجه |
لگاریتم نرخ رشد تولید ناخالص داخلی واقعی | -7.88 | تاييد مانايي |
لگاریتم نرخ رشد سرمایه فیزیکی واقعی | -10. 43 | تاييد مانايي |
تورم | -18.30 | تاييد مانايي |
لگاریتم نرخ رشد سرمایهگذاری فیزیکی به D | 13.18 | تاييد مانايي |
لگاریتم نرخ رشد سرمایهگذاری در آموزش پیش از دبستان به D | 9.32 | تاييد مانايي |
لگاریتم نرخ رشد سرمایهگذاری در آموزش دبستان به D | 8.33 | تاييد مانايي |
لگاریتم نرخ رشد سرمایهگذاری در آموزش متوسطه به D | -8.58 | تاييد مانايي |
لگاریتم نرخ رشد سرمایهگذاری در آموزش عالی به D | 5.44 | تاييد مانايي |
فرضيه صفر آزمون، مبني بر وجود ريشه واحد است. نتايج بيان ميدارد كه اين فرضيه برای تمامی متغیرها رد میشود و مانایی همه آنها مورد تأیید است. چنان که مشخص است در رویکرد دادههای پانل، لازم است همگنی یا ناهمگنی بین واحدها با کمک آزمون F لیمر55 مورد بررسی قرار گیرد. در صورت تأیید ناهمگنی، مدل از طریق دادههای تلفیقی برآورد میشود، در غیر اینصورت استفاده از رگرسیون حداقل مربعات معمولی کارآتر است. مقدار محاسبه شده تابع نمونهای F برای رگرسیون، فرضیه پول بودن الگو مورد پذیرش قرار نگرفت و در نهایت فرضیه پنل بودن الگو مورد تایید قرار گرفت بنابر این روش دادههای تلفیقی مورد تأیید است. علاوه بر آن در استفاده از این رویکرد، موضوع برآورد بر اساس روش اثر تصادفی یا اثر ثابت نیز مطرح میشود که برای تشخیص و شناسایی آن از آزمون هاسمن56 استفاده میشود که از توزیع کای دو برخوردار است. فرضیه صفر آن مبنی بر روش اثرات تصادفی است. با توجه به اینکه مقدار تابع نمونهای محاسبه شده والد 142.87 است و با در نظر گرفتن P – مقدار فرضیه مبنی بر درست بودن مشخصنمایی57 اثرات تصادفی رد میشود. بنابراین لازم است از مشخصنمایی اثرات ثابت استفاده شود. نتایج برآورد در جدول (3) خلاصه شده است.
جدول 4: برآورد مدل رگرسیون
( اعداد داخل پرانتز نشاندهنده انحراف استاندارد، و *، **، *** به ترتیب نشاندهنده معنی‌داری در سطح 10 درصد، 5 درصد و 1 درصد است)
متغیرها | لگاریتم تولید ناخالص داخلی واقعی |
لگاریتم نرخ رشد سرمایهگذاری فیزیکی به D | 0. 391* |
| )0.0409) |
لگاریتم نرخ رشد سرمایهگذاری در آموزش پیش از دبستان به D | 0.018** |
| )0.088( |
لگاریتم نرخ رشد سرمایهگذاری در آموزش دبستان به D | 0.0373** |
| )0.009( |
لگاریتم نرخ رشد سرمایهگذاری در آموزش متوسطه به D | 0.00547 |
| )0.00785) |
لگاریتم نرخ رشد سرمایهگذاری در آموزش عالی به D | 0. 359** |
| )0.0155) |
نرخ تورم | 0.227*** |
| )0.0552) |
ضریب ثابت | -1.467 |
| )4.717) |
تعداد مشاهدات | 320 |
تعداد شناسه ها | 30 |
ضریب تعیین تعدیل شده | 0.227 |
نتایج نشان میدهد، لگاریتم نرخ رشد سرمایهگذاری فیزیکی به مجموع عوامل کاهنده رشد(نرخهاي استهلاك، رشد جمعيت و تحولات فني) دارای اثر مثبت و معنی‌دار است. که با پژوهش نادری (2016) تا حد زیادی همخوانی دارد.
علاوه بر آن اثر نرخ سرمایهگذاری در آموزش پیش از دبستان، مقدار مثبت و معنی‌دار 0.018 در سطح معنی‌داری 5 درصد بدست آمده است. به عبارت ديگر، يك درصد افزايش در نرخ سرمايه گذاري آموزشي سبب افزایش تولید سرانه معادل 0.018 میشود که در مقایسه با نرخ سرمایهگذاری فیزیکی در سطح پایین‌تری قرار دارد.
همچنین اثر نرخ سرمایهگذاری در آموزش دبستان، مقدار مثبت و معنی‌دار 0.037 در سطح معنی‌داری 5 درصد بدست آمده است. به عبارت ديگر، يك درصد افزايش در نرخ سرمايهگذاري آموزشي سبب افزایش تولید سرانه معادل 0.037 میشود. این در حالی است که ضریب نرخ سرمایهگذاری در آموزش متوسطه معنی‌دار نیست اما نرخ سرمایهگذاری در آموزش عالی مقدار مثبت و معنی‌دار 0.359 در سطح معنی‌داری 5 درصد بدست آمده است.
5- تحلیل سیاستی و نتیجهگیری
هدف اصلی این مقاله، تحلیل اثر سرمایهگذاری در آموزش پیش از دبستان و آموزش دبستان بر رشد اقتصادی ایران طی سالهای 1386 تا 1396 و ارزیابی عوامل آن در چارچوب الگوی رشد درونزا بوده است. به طور مشخص در این پژوهش با کمک دادههای تحصیل شده از بودجه خانوار مرکز آمار ایران، تاثیر آموزش در مقاطع مختلف بر رشد اقتصادی ایران در وضعیت پایدار ارزیابی شده است. اطلاعات آماری مورد نیاز از منابع بانک مرکزی و اطلاعات منتشر شده بودجه خانوار مرکز آمار ایران و همچنین برخی از مطالعات تجربی، استخراج و با بکارگیری مبانی و الگوهای نظری رشد اقتصادی، تجزیه و تحلیل صورت گرفته است. در این زمینه یافتههای کلیدی مقاله به شرح زیر است:
سرمایه فیزیکی واقعی دارای اثر مثبت و معنی‌دار بر تولید ناخالص داخلی است. اثر نرخ سرمایهگذاری در آموزش پیش از دبستان مقدار مثبت و معنی‌دار است. اثر نرخ سرمایهگذاری در آموزش دبستان مقدار مثبت و معنی‌دار است. ضریب نرخ سرمایهگذاری در آموزش متوسطه معنی‌دار نیست. اثر نرخ سرمایهگذاری در آموزش عالی مقدار مثبت و معنی‌دار است.
این امر که چرا نرخ سرمایهگذاری در آموزش دبستان و پیش از دبستان اثر معنی‌دار و در دوره متوسط تاثیر معناداری بر رشد اقتصادی ندارد، اهمیت مهمی در توصیه‌های سیاستی دارد. یکی از دلایل امر میتواند متوجه رشد مدارس و مراکز آموزشی غیرانتفاعی طی سالهای اخیر باشد. آنطور که اطلاعات منتشر شده در آمارنامه آموزش و پرورش کل کشور نشان میدهد تعداد مدارس غیر انتفاعی در حوزه دبستان نسبت به دوره متوسطه به طرز معناداری افزایش بیشتری داشته است. بررسی این گزارش نشان میدهد که در سال تحصیلی 86-85 تعداد مدارس غیرانتفاعی در مقطع دبستان 3155 واحد (4 درصد از کل مدارس ابتدایی) بوده است که با رشد 220 درصدی به 10090 واحد(15 درصد از کل مدارس ابتدایی) در سال 98-97 رسیده است. این در حالی است که طی همین دوره تعداد مدارس غیر انتفاعی در مقطع متوسطه(راهنمایی و دبیرستان) از 5179 واحد (10 درصد از کل مدارس متوسطه) با رشد 26 درصدی به 6557 واحد(17 درصد از کل مدارس متوسطه) رسیده است. چنین روندی را می‌توان در توسعه آموزش دانشگاهی با ترویج مراکز غیرانتفاعی، آزاد، شبانه و پردیس‌ها نیز دنبال نمود.
مطالعات نشان میدهد سرمایهگذاری در سرمایه انسانی، در آموزش عالی بازده اقتصادی بیشتری نسبت به سایر مقاطع دارد. این در حالی است که دانشگاه‌ها خالق بسیاری از ارزش‌های فردی و اجتماعی‌اند که امکان تقلیل آنها به پول وجود ندارد. در کنار این مورد به نظر میرسد جذابیت اصلی برنامههای آموزشی دبستان و پیشدبستانی نسبت به مقطع متوسطه، پتانسیل آنها برای پیشگیری از مشکلات نیروی کار در آینده و کاستن از جرایم و هزینه‌های اجتماعی است. همانطور که شرح داده شده است، مکانیسم اصلی که از طریق آن آموزشهای دبستان و پیشدبستانی، بهرهوری نیروی کار و کاهش جرم را متاثر میکند، تاثیرگذاری آن بر مهارتهای شناختی و غیر شناختی58 است. که با تقویت سرمایه انسانی به افزایش رشد اقتصادی کمک میکند.
چنانچه نظام آموزش رسمی کشور به سه سطح آموزش ابتدایی و قبل از آن، آموزش متوسطه و آموزش عالی تفکیک شود، همیشه سیاستمداران و دولتمردان تاکید و توجه ویژه‌ای روی راس هرم یعنی آموزش عالی داشته‌اند. این در حالی است که ورودی‌های پیش از دبستان و دبستان هستند که به سایر مقاطع قدم می‌گذارند و هر چه که این ورودی‌ها از کیفیت بهتری برخوردار باشند تاثیرات بیشتری در ادامه مسیر داشته و این چرخه به بهبود شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منجر خواهد شد. شاید مروری بر روند توسعه کشورهای آسیای جنوب شرقی که امروزه به ببرهای صنعتی آسیا معروف شده‌اند ما را بر اهمیت سرمایهگذاری بر نیروی انسانی متوجه سازد. این کشورها و یا کشورهای توسعه یافته در سیاستگذاری‌های کلان خود در زمینه اقتصاد ملی به تخصیص بودجه لازم در توسعه نیروی انسانی توجه ویژه‌ای داشته‌اند. شاید مهترین درسی که می‌توان از این کشورها گرفت این باشد که آنها در همان سپیده‌دم توسعه، قبل از شروع دوره‌ی رشد بالای اقتصادی و خیلی پیشتر از سایر کشورهای آسیایی، بر آموزش پایه ( ابتدایی) تاکید ورزیده‌اند. با این تفاسیر و با عنایت به نتایج حاصله می‌توان نتیجه گرفت که سرمایهگذاری در آموزش پیش از دبستان و دبستان از اهمیت بالایی برخوردار است. و لازم است تا فرادستان سیاسی و اقتصادی کشور به این باور برسند که توجه به آموزش کارآمد و صحیح از همان دوره‌ی ابتدایی، رکن اولیه تربیت نیروی انسانی کارآمد است که برای این مهم باید به سرمایهگذاریهای راهبردی و طولانی‌مدت توجه بیشتری گردد.
منابع
- آخش، سلمان. حسینی خواه، علی. عباسی، عفت و موسی پور، نعمت الله. (2016). آسیب‌شناسی وضعیت آموزش و برنامه درسی دوره پیش از دبستان ایران. مطالعات پیش دبستان و دبستان, 2(6), 1–31.
- آمارنامه اداره کل آموزش و پرورش ایران. سال تحصیلی 1398-1397.
- الماسی، مجتبی. سهیلی، کیومرث و سپهبان قرهبابا، اصغر. (2011). بررسی آثار سرمایهگذاری درآموزش عالی بر رشد اقتصادی ایران طی دوره‌ی 1350-1384. پژوهشنامه علوم اقتصادی، 6(11)، 13–34.
- تقي پور، حسینعلی. كشاورز لشكناري،روح الله و یوسف رشيدی، معصومه. (1395). دوره ي پيش دبستاني گام اول پيشرفت تحصيلي. سومين كنفرانس بين المللي پژوهش هاي نوين در مديريت ، اقتصاد و علوم انساني، دوره سوم.
- عمادزاده، مصطفی. (2010). سرمایهگذاری در آموزش عالی. نشریه روند, 10, 81–55.
- مهدوی، ابوالقاسم و نادریان محمدامين. (2010). بررسي رابطه عليت گرنجري بين سرمايه انساني و رشد اقتصادي در ايران. پژوهشنامه اقتصادی,10(3), 287–309.
- نادری. (2016). ارزیابی آثار آموزش عمومی و آموزش عالی بر رشد اقتصادی در ایران. فصلنامه تعلیم و تربیت, 31(4), 69–104.
- Aghion, P., Ljungqvist, L., Howitt, P., Howitt, P. W., Brant-Collett, M., & García-Peñalosa, C. (1998). Endogenous growth theory. MIT press.
- Anders, J., Barr, A., & Smith, A. (2019). The Effect of Early Childhood Education on Adult Criminality: Evidence from the 1960s through the 1990s. Mimeo.
- Barnett, W. S. (2008). Preschool education and its lasting effects: Research and policy implications.
- Barro, R. J., & Lee, J. W. (1996). International measures of schooling years and schooling quality. The American Economic Review, 86(2), 218–223.
- Becker, G. (1964). human capital, NY. GS Becker.
- Böhm, V., & Kaas, L. (2000). Differential savings, factor shares, and endogenous growth cycles. Journal of Economic Dynamics and Control, 24(5-7), 965-980.
- Bushouse, B. K. (2009). Universal preschool: Policy change, stability, and the Pew Charitable Trusts. SUNY Press.
- Carneiro, P. M., & Heckman, J. J. (2003). Human capital policy.
- Colclough, C., Kingdon, G., & Patrinos, H. (2010). The changing pattern of wage returns to education and its implications. Development Policy Review, 28(6), 733–747.
- Cunha, F., & Heckman, J. (2007). The technology of skill formation. National Bureau of Economic Research.
- Delalibera, B. R., & Ferreira, P. C. (2019). Early childhood education and economic growth. Journal of Economic Dynamics and Control, 98, 82–104.
- DeLong, J. B., Goldin, C., & Katz, L. F. (2003). Sustaining US economic growth. Agenda for the Nation, 17–60.
- Dickens, W. T., Sawhill, I. V, & Tebbs, J. (2006). The effects of investing in early education on economic growth. Citeseer.
- García, J. L., Bennhoff, F. H., Leaf, D. E., & Heckman, J. J. (2021). The Dynastic Benefits of Early Childhood Education (No. w29004). National Bureau of Economic Research.
- Gyimah-Brempong, K., & Wilson, M. (2004). Health human capital and economic growth in Sub-Saharan African and OECD countries. The Quarterly Review of Economics and Finance, 44(2), 296–320.
- Hakeem I, M. (2010). Banking development, human capital and economic growth in Sub-Saharan Africa (SSA). Journal of Economic Studies, 37(5), 557–577.
- Hanushek, E. A., & Woessmann, L. (2008). The role of cognitive skills in economic development. Journal of Economic Literature, 46(3), 607–668.
- Hanushek, E. A., & Woessmann, L. (2011). The economics of international differences in educational achievement. In Handbook of the Economics of Education (Vol. 3, pp. 89–200). Elsevier.
- Harbison, F. H. (1973). Human resources as the wealth of nations.
- Heckman, J. J. (2000). Policies to foster human capital. Research in Economics, 54(1), 3–56.
- Heckman, J. J. (2011). The economics of inequality: The value of early childhood education. American Educator, 35(1), 31. ##
- Heckman, J. J., & Masterov, D. V. (2007). The productivity argument for investing in young children. Applied Economic Perspectives and Policy, 29(3), 446–493.
- Heckman, J. J., Moon, S. H., Pinto, R., Savelyev, P., & Yavitz, A. (2010). A new cost-benefit and rate of return analysis for the Perry Preschool Program: A summary. National Bureau of Economic Research.
- Ingram, G. (2020). Development in Southeast Asia: Opportunities for donor collaboration.
- Irwin, L. G., Siddiqi, A., & Hertzman, G. (2007). Early child development: a powerful equalizer. Human Early Learning Partnership (HELP) Vancouver, BC.
- Karoly, L. A., Kilburn, M. R., & Cannon, J. S. (2006). Early childhood interventions: Proven results, future promise. Rand Corporation.
- Knudsen, E. I., Heckman, J. J., Cameron, J. L., & Shonkoff, J. P. (2006). Economic, neurobiological, and behavioral perspectives on building America’s future workforce. Proceedings of the National Academy of Sciences, 103(27), 10155–10162.
- Liu, J. (2018). The Economic Case for Investing in Basic Education, (December). https://doi.org/10.13140/RG.2.2.34642.81602
- Lochner, L., & Moretti, E. (2004). The effect of education on crime: Evidence from prison inmates, arrests, and self-reports. American Economic Review, 94(1), 155–189.
- Lucas, R. E., & Lucas Jr, R. E. (1988). On the mechanics of economic development. Journal of Monetary Economics, 22(1), 3–42.
- Maneejuk, P., & Yamaka, W. (2021). The Impact of Higher Education on Economic Growth in ASEAN-5 Countries. Sustainability, 13(2), 520.
- Mankiw, N. G., Romer, D., Ball, L., Blanchard, O., Case, A., Katz, L., … Weil, D. N. (1992). A contribution to the empirics of economic growth. The Quarterly Journal of Economics, 107(2), 407–437.
- Montenegro, C. E., & Patrinos, H. A. (2014). Comparable estimates of returns to schooling around the world. The World Bank.
- Morgan, H. (2019). Does high-quality preschool benefit children? What the research shows. Education Sciences, 9(1), 19.
- Osberg, L., & Sharpe, A. (2001). Comparisons of Trends in GDP and Economic Well-being-the impact of Social Capital. In The Contribution of Human and Social Capital to Sustained Economic Growth and Well Being. Organization for Economic Co-operation and Development and Human Resource.
- Pegkas, P., & Tsamadias, C. (2014). Does higher education affect economic growth? The case of Greece. International Economic Journal, 28(3), 425-444.
- Petrakis, P. E., & Stamatakis, D. (2002). Growth and educational levels: a comparative analysis. Economics of Education Review, 21(5), 513-521.
- Rolnick, A., & Grunewald, R. (2003). Early childhood development: Economic development with a high public return. The Region, 17(4), 6–12.
- Romer, P. M. (1986). Increasing returns and long-run growth. Journal of Political Economy, 94(5), 1002–1037.
- Sala-i-Martin, X., Doppelhofer, G., & Miller, R. I. (2004). Determinants of long-term growth: A Bayesian averaging of classical estimates (BACE) approach. American Economic Review, 813–835.
- Schweinhart, L. J. (2004). The High/Scope Perry Preschool study through age 40: Summary, conclusions, and frequently asked questions. High/Scope Educational Research Foundation.
- Sianesi, B., & Van Reenen, J. (2000). The returns to education: a review of the macro-economic literature.
- Solow, R. M. (1956). A contribution to the theory of economic growth. The Quarterly Journal of Economics, 70(1), 65–94.
- Summers, R., & Heston, A. (1991). The Penn World Table (Mark 5): an expanded set of international comparisons, 1950–1988. The Quarterly Journal of Economics, 106(2), 327–368.
- Sylwester, K. (2000). Income inequality, education expenditures, and growth. Journal of Development Economics, 63(2), 379–398.
- Temple, J. (2002). Growth effects of education and social capital in the OECD countries. Historical Social Research/Historische Sozialforschung, 5–46. ##
- Temple, J A, Reynolds, A. J., Ou, S. R., Walberg, H. J., Reynolds, A. J., & Wang, M. C. (2004). Grade retention and school dropout: Another look at the evidence Can unlike students learn together. Grade Retention, Tracking, and Grouping.
- Temple, Judy A, & Reynolds, A. J. (2007). Benefits and costs of investments in preschool education: Evidence from the Child–Parent Centers and related programs. Economics of Education Review, 26(1), 126–144.
- Westphalen, S. (1999). Reporting on human capital: objectives and trends. In OECD International Symposium Measuring and Reporting Intellectual Capital, Technical Meeting (pp. 9–10).
- Young, M. E., & Mundial, B. (1996). Early child development: investing in the future. World Bank Washington.
- Yusuf, S. A. (2014). The analysis of impact of investment in education on economic growth in Nigeria: veracity of association of staff union of University of Nigeria’s agitation.
[1] - این مقاله مستخرج از رساله دکتری می باشد
[2] - گروه اقتصاد، دانشکده اقتصاد و مدیریت، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.
[3] - گروه اقتصاد، دانشکده اقتصاد و مدیریت، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران. (نویسنده مسئول Hashem.zare@gmail.com)
[4] - گروه اقتصاد، دانشکده اقتصاد و مدیریت، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.
[5] - گروه اقتصاد، دانشکده اقتصاد و مدیریت، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.
[6] - Solow
[7] - Lucas
[8] - Rolnick & Grunewald
[9] -Schweinhart
[10] - Delalibera & Ferreira
[11] - Adam Smith
[12] -Harrod–Domar
[13] -Bohm & Kaas
[14] -Petrakis & Stamatakis
[15] -Pegkas and Tsamadias
[16] -Gyimah-Brempong & Wilson
[17] -SSA
[18] - ratio of healthcare expenditure to GDP
[19] -child mortality rate
[20] -average years of educational attainment
[21] -Hakeem
[22] -Maneejuk and Yamaka
[23] -Morgan
[24] - Heckman & Masterov
[25] - Cognitive and non-cognitive skills
[26] -Anders, Barr, and Smith
[27] -Head Start
[28] -DeLong
[29] -Lochner & Moretti
[30] -Bushouse
[31] - Perry Preschool Program
[32] - Control group
[33] -Treatment group
[34] -García
[35] -Meta analysis
[36] -cognitive development
[37] -Carneiro & Heckman
[38] -Young & Mundial
[39] - Irwin
[40] -Knudsen
[41] -Colclough
[42] -Hanushek & Woessmann
[43] - monetary private
[44] - non-monetary private
[45] -monetary societal
[46] - nonmonetary societal
[47] -Montenegro & Patrinos
[48] -Liu
[49] -Cross countries
[50] -robust country-level factor
[51] -Sala-i-Martin
[52] - Mann–Whitney
[53] -Stationary
[54] -Levin–Lin–Chu test
[55] -F-Limer
[56] -Hausman test
[57] -Specification
[58] - Cognitive and non-cognitive skills
رایمگ
الروابط
المراكز ذات الصلة
دعامة
الصفحات الرسمية
حقوق هذا الموقع الإلكتروني مملوكة لنظام Rimag Press Management. © 1438-1446