آسیب شناسی توسعه صادرات نرم افزار در ایران
الموضوعات :مریم صالح گرگری 1 , محسن گرامی 2 , وحید یزدانیان 3
1 - کارشناس ارشد دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات، تهران
2 - عضو هیات علمی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات
3 - عضو هیات علمی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات
الکلمات المفتاحية: نرم افزار, آسیب شناسی صادرات, موانع صادرات , استراتژی ملی نرم افزار,
ملخص المقالة :
امروزه تحولات جديد اقتصاد جهاني از جمله نوسان شديد قيمت مواد اوليه، بالارفتن دستمزد نيروي انساني، افزايش هزينه حمل و نقل، انبارداري و ساير فاكتورهاي توليد، بسیاری از كشورهای در حال توسعه را به فكر واداشته است تا براي موفقيت بيشتر در رقابت‌هاي تجاري، وارد عرصه توليد و تجارت كالاهاي شوند كه كمترين ميزان وابستگي به مولفه‌هاي پر ريسك اقتصادي را داشته باشند. صنعت نرم افزار یکی از این صنایع است. این صنعت علاوه بر دارا بودن ارزش افزوده بالا، کمترین نیاز به مواد اولیه و دیگر مؤلفه های هزینه زا را دارد. در واقع صنعت نرم افزار یک صنعت دانش بر و تمیز است و بر تحقیق و توسعه استوار است. کشور ما نیز می تواند به منظور دست یافتن به منافع حاصل از این صنعت، گام در راه صادرات نرم افزار بگذارد. با توجه به این امر، این تحقیق به آسیب شناسی توسعه صادرات نرم افزار پرداخته است. در این تحقیق که جامعه آماری آن شرکت های نرم افزاری عضو اتحادیه صادرکنندگان نرم افزار می باشند، در مورد تقاضا، دیدگاه و استراتژی ملی، اعتماد و ارتباط بین المللی، ویژگی های صنعت نرم افزار و زیرساخت ها و عوامل درون شرکتی مورد بررسی و. نتايج حاصل از تحقيقات ما نشان ميدهد که مشکلات صادرات نرم افزار عدم وجود تقاضا و زیر ساخت نرم افزارها و عوامل درون شرکتی است.
[1] محمد جعفر تارخ، امیرعلی امی، تکنولوژی اطلاعات و صادرات نرم افزار، انتشارات پیام آوران کلک آزاد، 1381
[2].ibef.org, “Electronic and Computer Software Industry and Exports”, https://www.ibef.org/exports/electronic-and-computer-software-industry-in-india.aspx. 2021 Copyright © 2010-2021 India Brand Equity Foundation
[3].Dash, Reserve Bank of India, “Survey on Computer Software and Information Technology Enabled Services Exports”: 2019-2021, Press Release: 2020-2021/1251
[4].Slotta daniel, “Value of software exports from China 2010-2019”, Dec 4, 2020, © Statista 2021,
https://www.statista.com/statistics/686317/china-software-export-value/
[5].Verma N.M.P., Aakansha Verma and Dolly Singh, “Employment, Export and Sustainability of Indian Software Industry”, International Journal of Social Science and Development Policy Vol. 2, No. 2, July–December 2016, ISSN: 2454–5732
[6] البرزی، صدرالله، مقدمه ای بر بازاریابی بین المللی،نشریه زمینه سال، 1389
[7] روحانی ، خیام ،"نرم افزار به کجا می رود"خبرنامه انفورماتیک شماره60، 1395
[8] حسنی،فرنود ،چالشهای مدیریتی تولیدنرم افزاردرایران،مجله کتاب ماه کلیات » مهروآبان 1388 - شماره 94 و 95 (ازصفحه 42 تا 53)
[9] اکرمی فر، سیدعلی، عوامل اصلی شکست صادرات نرم افزاردرکشور ،مجله کتاب ماه کلیات» مهروآبان 1392 - شماره 94 و 95
[10].Dash, R. 2010, “Risk assessment techniques for software development,” European Journal of Scientific Research, Vol. 42, No. 4, pp. 629–636.
[11]. Munassar N. and Govardhan, A. 2010,“A Comparison between Five Models of Software Engineering,” International Journal of Computer Science Issues (IJCSI ), Vol. 7, No. 5, pp. 94–101.
[12]. Heeks, Richards, Nikelson, bruell. (2003) the unevenprofile of Indian software exports, published institute for development policy and management, by university of Manchester, precinct center, machester, MB 9GH, UK.)
[13].Tate G. and Verner, J. 2009, “Case Study of Risk Management, Incremental Development and Evolutionary Prototyping,” Information and Software Technology, Vol. 32, No. 3, pp. 207-214.
[14].Boehm, B. 2011, “A Spiral Model of Software Development and Enhancement,” Computer, pp. 61-72.
[15].Gotterbarn, B. 2013, “Enhancing risk analysis using software development impact statements,” Proceedings of the 26th Annual NASA Goddard Software Engineering Workshop, pp. 43-51.
[16].Szalvay,V. 2004 “An Introduction to Agile Software Development,” technical report, Danube Technology,.
[17].Ruparelia,N. 2010“Software Development Lifecycle Models,” ACM SIGSOFT Software Engineering Notes, Vol. 35, No. 3, , pp. 8-13.
[18].Miller J. and. Grski, J 2005 “A Method of Software Project Risk Identification and Analysis,” Ph.D. Thesis, Faculty of Electronics, Telecommunications and Informatics, Gdansk University Of Technology,
[19].Schmietendorf, A. Dimitrov,E. and Dumke,R. 2012, “Process Models for the Software Development and Performance Engineering Tasks,” Proceedings of the 3rd International Workshop on Software and Performance, pp. 211-218.
[20].Nasution F. and Weistroffer,R 2013. “Documentation in Systems Development a Significant Criterion for Project Success,” Proceedings of the 42nd Hawaii International Conference on System Sciences, , pp. 1-9.
[21].Sommerville,I. 2013 “Software process models,” ACM Computing Surveys, Vol. 28, No. 1, , pp. 269-271.
[22].Murthi, S 2014 “Preventive Risk Management for Software Projects,” IT Professional, Vol. 4, No. 5, , pp. 9-15.
[23].Sarmad, Z and others, 2010, Research Methods in Behavioral Sciences, Achaem Publications, Tehran, 6th Edition
[24]. Khaki, Gholamreza; "Research Method; With a Thesis Approach", Daryat Publishing House, Tehran, 2012
مریم صالح گرگری دو فصلنامه فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران، سال چهاردهم، شماره های 51 و 52 ، بهار و تابستان 1401، صفحه 245 الی 254
دو فصلنامه علمي فناوري اطلاعات و ارتباطات ایران | سال چهاردهم، شمارههای 51 و 52 ، بهار و تابستان 1401 صص: 245_254 |
|
آسیب شناسی توسعه صادرات نرم افزار در ایران
مریم صالح گرگری* محسن گرامی** وحید یزدانیان**
* کارشناس ارشد دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات، تهران
** عضو هیات علمی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات
تاریخ دریافت: 01/03/1400 تاریخ پذیرش: 10/12/1400
نوع مقاله: پژوهشی
چکیده
امروزه تحولات جديد اقتصاد جهاني از جمله نوسان شديد قيمت مواد اوليه، بالارفتن دستمزد نيروي انساني، افزايش هزينه حمل و نقل، انبارداري و ساير فاكتورهاي توليد، بسیاری از كشورهای در حال توسعه را به فكر واداشته است تا براي موفقيت بيشتر در رقابت‌هاي تجاري، وارد عرصه توليد و تجارت كالاهاي شوند كه كمترين ميزان وابستگي به مولفه‌هاي پر ريسك اقتصادي را داشته باشند. صنعت نرم افزار یکی از این صنایع است. این صنعت علاوه بر دارا بودن ارزش افزوده بالا، کمترین نیاز به مواد اولیه و دیگر مؤلفه های هزینه زا را دارد. در واقع صنعت نرم افزار یک صنعت دانش بر و تمیز است و بر تحقیق و توسعه استوار است. کشور ما نیز می تواند به منظور دست یافتن به منافع حاصل از این صنعت، گام در راه صادرات نرم افزار بگذارد. با توجه به این امر، این تحقیق به آسیب شناسی توسعه صادرات نرم افزار پرداخته است. در این تحقیق که جامعه آماری آن شرکت های نرم افزاری عضو اتحادیه صادرکنندگان نرم افزار می باشند، در مورد تقاضا، دیدگاه و استراتژی ملی، اعتماد و ارتباط بین المللی، ویژگی های صنعت نرم افزار و زیرساخت ها و عوامل درون شرکتی مورد بررسی و. نتايج حاصل از تحقيقات ما نشان ميدهد که مشکلات صادرات نرم افزار عدم وجود تقاضا و زیر ساخت نرم افزارها و عوامل درون شرکتی است.
واژگان کلیدی: نرم افزار، آسیب شناسی صادرات، موانع صادرات ، استراتژی ملی نرم افزار
1. مقدمه
صنعت نرمافزار يکي از پيشرو‌ترين صنايع در اقتصاد بين‌المللي است که در سال‌هاي اخير جايگاه ويژه‌اي در ميان ديگر شاخه‌هاي صنعتي براي خود باز کرده است.تحقيقات اقتصادي نشان ميدهد فشار ناشي از
نویسنده مسئول: محسن گرامی gerami@ictfaculty.ir
نوسان هزينه‌هاي توليد به ويژه در دوره بحران اقتصاد جهاني، تعاملات تجاري را به سمت مبادله هرچه بيشتر فناوري اطلاعات و خدمات نرم افزاري سوق داده است، چرا كه توليد محتواي الكترونيك علاوه بر دارا بودن ارزش افزوده بسيار بالا، كمترين نياز به مواد اوليه و ديگر مولفه‌هاي هزينه‌زا را دارد و توليد آن از ريسك ناچيزي در مقايسه با ساير كالا و خدمات برخوردار است [1]. امروزه در بخش خدمات و صنعت و تجارت نرم افزار علاوه بر کشورهای صنعتی توسعه یافته نظير ايالات متحده آمريكا، كانادا، انگلستان، استراليا، ژاپن، آلمان، مدعيان جديدي مانند چین و هند وارد شدهاند و از اين طريق ميزان توليد ناخالص داخلي خود را بهبود بخشيده‌اند. صنعت IT و نرم افزار در هند از فرایندها و استانداردهای کیفیت پیروی می کنند و اکثر شرکت ها عملیات خود را با استانداردهای بین المللی هماهنگ می کنند. پارک های فناوری نرم افزار و مناطق ویژه اقتصادی در هند فضای املاک و مستغلات ارزان قیمت را برای شرکت های فناوری اطلاعات فراهم می کند [2] . صادرات خدمات نرم افزاری هند طی سالهای 2019-2010، 128.6 میلیارد دلار بوده است که رشد 9.1 درصدی را نسبت به سال گذشته به ثبت رسانده است. ایالات متحده آمریکا با 56.6 درصد سهم ، مهمترین مقصد برای صادرات نرم افزار بود. اروپا 27.6 درصد سهم داشت که تقریبا نیمی از آن در انگلیس بود [3] . در سال 2019 ، ارزش صادرات نرم افزار از چین به 56.9 میلیارد دلار آمریکا رسید. با پیشرفت صنعت فناوری کشور ، محصولات آن در خارج از کشور محبوبیت بیشتری پیدا کرده و توانایی رقابت با متصدیان صنعت را پیدا کردند[4]. صنعت نرم افزار داخلی کارآمد، پیش شرط رشد پایدار صادرات نرم افزار است .همه کشورهای صادر کننده پیشرفته، ابتدا پایگاه داخلی پر جنب و جوش ایجاد کرده و سپس صادرات را گسترش داده اند. برای یک صنعت نرم افزار ملی پیشرو، پایگاه بازار داخلی بسیار قوی مورد نیاز است [5].
كشور ما ايران، يكي از كشورهاي در حال توسعه است و يكي از مهم‌ترين راه‌هاي كسب درآمد آن در افق زماني بلندمدت جهت به حركت درآوردن چرخ‌هاي توسعه افزايش عرضه محصولات غيرنفتي به بازارهاي بين‌المللي است. شركت‌هاي صادركننده مي‌توانند با به‌كارگيري راهبردهاي مناسب، در يك افق زماني بلندمدت، بازارهاي هدف مناسبي را براي محصولات نرم‌افزاري ايراني يافته و سهم صادرات نرمافزار كشور از بازارهاي جهاني را تا جايگاه مناسبي افزايش دهند [6].
تحقیق حاضر با عنوان « آسیب شناسی توسعه صادرات نرم افزار » مطرح است. مطالعات انجام شده در اين پژوهش با هدف شناسایی تنگناهای صادراتی و ارائه راهکارهای با تکیه بر نقاط قوت جهت صادرات نرمافزار به بازارهاي هدف خارجي، از طريق پرسشنامههاي ارسالي و كسب نظرات شرکتهای نرمافزاری است.
2. بیان مسأله
آسیب شناسی صورت گرفته در مورد صنعت نرمافزار ایران که از سوی مرکز پژوهشهای مجلس اعلام شده است نشان میدهد که این صنعت برغم وجود ظرفیتهای بالقوه شکوفایی و سودآوری، نتوانسته رشد کند و به دلایلی همچون مشکلات نیروی انسانی و عدم نگرش راهبردی به این صنعت، ایران سهم ناچیزی از مجموع حجم جهانی تجارت صنعت نرمافزار را به خود اختصاص داده است.شکی نیست که صنعت نرمافزار یکی از سودآورترین صنایع کنونی جهان است که به دلیل تکیه بر مغزافزار و نیروی فکر و عدم تمرکز بر داراییها و منابع فیزیکی میتواند ارزش افزوده بالایی برای تولیدکنندگان و سرمایهگذاران داشته باشد [7].
هنگامی که یک فناوری نوین وارد یک جامعه در حال توسعه میشود این احتمال وجود دارد که تکنولوژی به صورت ناقص وارد جامعه شود. از آنجا که آن جامعه همگام با مسیرهای رشد آن فناوری نبوده است در ادراک مفاهیم پایه‌ای و بنیادی آن فناوری دچار ضعف میشود. این یک ضعف فراگیر است، از دانشگاهها و استادان آن گرفته تا کارآفرینان و فعالان صنعت. نقص در دریافت فناوری باعث میشود که ابزارها بیشتر از روشها نمود پیدا کنند. یعنی در واقع ترکش‌های فناوری به جای اصل فناوری وارد جامعه میشود و این نوعی ابزار‌زدگی را ایجاد میکند [8]. هم اکنون کشورهای توسعه یافته تمام ابزارها و تجهیزات را در اختیار کشورهای در حال توسعه قرار میدهند اما هیچگاه روشهای خود را ارائه نمی‌دهند. این همان (یا با ارزشترین سرمایه نرم) است که کشف آن نیاز به موشکافی و تلاش فراوانی دارد، چرا کشور چین انواع محصولات را تولید و صادر میکند اما محصول قابل توجهی در زمینه نرمافزار ندارد؟ از طرفی عدم ارتباط جامعه در حال توسعه با شبکه جهانی تحقیقات، میتواند به شدت ضعف اضافه کند. لذا سوالی که به وجود میآید چگونه میتوان یک برنامه جامع در توسعه نرمافزار ایران ارائه نمود و اینکه چه راهکارهایی در راستای بهبود زیر ساختها و جهت دادن به توسعه آن وجود دارد؟
عدم شفافیت و نبود فرآیند گردآوری آمار و نیز فقدان یک متولی واحد در صنعت نرمافزار سبب شده تا اطلاعات مشخصی در این حوزه وجود نداشته باشد، از آنجایی که سیاستگذاری و برنامهریزی توسط نهادهای متفاوت انجام میشود این نابسامانی باعث شده آمار یکسانی در زمینه صادرات نرمافزار وجود نداشته باشد [1]. در همین حال خلأ قانونی و اجرایی در زمینه حمایت از تولید نرمافزار و مالکیت معنوی، نبود زیرساختهای آموزش و تحقیق و توسعه از دیگر مواردی است که رشد این صنعت را با مشکل مواجه کرده است. داشتن آزمایشگاه تست نرمافزار از جمله الزامات اولیه است که هنوز در کشور وجود ندارد؛ از طرفی دیگر گرانی پهنای باند اینترنت نیز در تولید و کیفیت نرمافزار تأثیر بسیاری میگذارد چرا که یکی از هزینههای زیادی که شرکتهای تولید کننده برای تست و آپلود نرمافزار باید متحمل شوند هزینه پهنای باند است که قیمت آن در ایران بالا است و همچنین مشکل صنعت نرمافزار ایران نبود مدیریت است چرا که در صنعت نرمافزار ایران برنامه و استراتژی توسعه وجود ندارد و نمونه بارز آن را میتوان در طرح نرمافزارهای متن باز دید اما حمایتهای مشخصی از این پروژهها نمیشود و همچنین نرمافزار ایرانی نیاز دارد [9].
4. پیشینه تحقیق
در این مقاله با هدف بررسی عملکرد صنعت IT، بیان میکند که صادرات خدمات و نرم افزار هند رشد خیلی سریعی داشته و دامنه آن نرخ رشد سالانه بین 20 الی 22 درصد در خدمات IT بوده است که صادرات نرم افزار حدود 20 درصد کل درآمد صادرات هند را در سال 2004-2003 نسبت به 4.9درصد در سال 1997به خود اختصاص داده است. و انتظار می رود که تا سال 2010 صادرات سالانه تا 44درصد رشد یابد. این مقاله در ادامه ذکر میکند صادرات خدمات نرم افزار از 50 میلیون دلار در سال 1990 به 5.9 میلیارد دلار در سال 2001 و 23.6 میلیارد دلار در سال 2005 رسیده است. در ادامه این مقاله وضعیت صنعت نرم افزار هند با شاخصهای تقاضا، دیدگاه و استراتژی ملی، ارتباط و اعتماد بین المللی، ویژگیهای صنعت نرم افزار و زیرساخت ها مورد بررسی قرار گرفته است که نتیجه آن موجود بودن این شاخصها در سطح مطلوب بوده است [10].
موناسر و گوارهان1 در مقالهای با عنوان "صنعتIT,BPO هند در سال 2009" عملکرد و رشد صنعت فناوری اطلاعات و برون سپاری فرآیند کسب و کار هند را مورد بررسی قرار داده است. این مقاله همچنین بیان میکند که تا سال 2009 صنعت IT و BPO به رشد 12 درصدی و درآمد 71.7 میلیارد دلاری رسیده است که سهم خدمات و نرم افزار 47 میلیارد دلار بوده است [11].
مقاله "چشم انداز ناهمگون صادرات نرم افزار هند": در مقاله[12] نشان میدهد که علی رغم موفقیت هند در صادرات نرم افزار در پس آن مشکلات و ناهمواریهای وجود دارد. هدف این تحقیق ارائه تحلیلی است که عوامل موفقیت صنعت نرم افزار و علت وجود آنها را توضیح دهد. که نتیجه آن ارائه منافع، هزینهها و ارائه مسیری برای صادرات نرمافزار هند بوده است [12].
در مقاله [13] تکامل صنعت نرم افزار هند را از سال 1974 تا به حال نشان میدهند و معتقدند که نوآوری داخلی یک عامل کلیدی و حیاتی برای سازمان و بقای آن است. ایشان لازمه بلوغ صنعت نرم افزار را تغییر سیاست حمایتی دولت و تقسیم بندی عملکرد برنامه ریزی شده از طریق تکنولوژی جدید میداند. این مقاله همچنین نشان میدهد که از لحاظ تکنولوژی صنایع پیشرفته میتوانند حتی در صورت عدم وجود بعضی از شرایط توسعه یابند [13].
در مقاله[14] کشور کاستاریکا را در قالب مدل موفق صادرات نرم افزار با هدف بررسی وضعیت منابع انسانی مورد تجزیه و تحلیل قرار دادهاند. که نتیجه آن بالا بودن هزینه نیروی انسانی، متمرکز بودن مهارتهای آموزشی بر علوم کامپیوتری بجای فناوری اطلاعات و ضعیف بودن قانون مالکیت معنوی بوده است [14].
در مقاله [15]به بررسی وضعیت صنعت نرم افزار اوکراین در چارچوب مدل موفق صادرات نرم افزار میپردازد. و با استفاده از مصاحبه با موسسههای آموزشی و اطلاعات ثانویه به این نتیجه رسیده است که تقاضای داخلی اوکراین بالاست اما از نظر تقاضا، استراتژی ملی، اعتماد و ارتباط بین المللی، مردم، تکنولوژی، منابع مالی، تحقیق و توسعه متوسط یا ضعیف است [15].
کارهای زیاد دیگری در زمینه توسعه نرم افزار و روش شناسی آن صورت گرفته است بیشتر این مطالعات به صورت تجزیه و تحلیلی بین این روشها و مدلها از دیدگاههای مختلف هستند. در واقع کمبود ادبیات موضوع در این زمینه وجود دارد به خصوص از لحاظ تحلیلهای مقایسهای تطبیقی در زمینه مدیریت و قوانین میباشد در سال [16]مدلهای غالب را بررسی کرد و موجودیت آن را با یک مدل ایده آل ارزیابی کرد و به این نتیجه رسید همه پروژهها غیر دقیق و غیر واقعی هستند. [17]، مقایسهای بین روش آبشاری و مارپیچ در استفاده از روش سیستماتیک داشتند مقایسه در مورد اهداف، نیازمندیها و تحلیل سیستماتیک بود. [18]روی فاکتورهای اصلی بحث کردند که در مورد استفاده از مدل افزایشی بود. در سال 2009 مطالعه تطبیقی، توصیفی در مقایسه میان فرایند SDLC انجام دادند و نتیجه گرفتند مدل باید به صورت متا مدل باشد. [19] یک مطالعه تطبیقی میان روش آبشاری و توسعه تکاملی تکراری انجام دادند آنها سه پارامتر در مقایسه مدل به کار بستند که عبارت از هزینه، زمان و مقایسه بود. [20]و در مورد مدل آبشاری بحث و ریسک مورد نظر در SDLC را تحلیل کرده اند در همان [21]توسعه مدل نرم افزاری را از نظر انواع نرم افزاری مورد بررسی قرار دادند[22] مطالعه تطبیقی بین روش شناسی غالب و اجرای فازهای مختلف مدل بر اساس مزایا و معایب را بررسی کردند.
5. فرضیات تحقیق
- یکی از مشکلات صادرات نرمافزار عدم وجود تقاضا است.
- یکی از مشکلات صادرات نرمافزار عدم وجود اعتماد و ارتباط بینالمللی است.
- یکی از مشکلات صادرات نرمافزار عدم وجود استراتژی و دیدگاه ملی است.
- یکی از مشکلات صادرات نرمافزار عدم وجود ویژگیهای مناسب صنعت نرمافزار است.
- یکی از مشکلات صادرات نرمافزار عدم وجود زیر ساختها و عوامل درون شرکتی است.
6. مدل تحقیق
مدل هیکز و نیکلسون2 مدل مبنای این تحقیق می باشد. این مدل که توسط هیکز و نیکلسون[12] ارائه شده است برای بسیاری از کشورها استفاده شده است. در این مدل که الهام گرفته شده از مدل الماس مایکل پورتر است، عوامل زیر را در صادرات نرم افزار مهم دانستهاند، که شامل تقاضا، اعتماد و ارتباط بین المللی، استراتژی و دیدگاه ملی، ویژگی های صنعت نرم افزار و زیر ساختها و عوامل درون شرکتی است. این مدل با توجه به اینکه تمام جوانب مرتبط با صادرات نرم افزار را در نظر گرفته است به عنوان مبنای تحقیق قرار گرفته است.
شکل 1. مدل مفهومی [12]
تقاضا: تقاضای بین المللی می تواند برای همه کشورها صرف نظر از جایگاه آنها وجود داشته باشد.
استراتژی و دیدگاه ملی: به نقش دولت در توسعه دادن صنعت نرم افزار اشاره دارد. آیا دولت این صنعت را مهم میداند؟ آیا محیط قانونی و مناسبی برای پشتیبانی از صنعت وجود دارد؟ آیا آموزش و زیر ساختها خوب پشتیبانی میشوند؟ آیا شواهدی مبنی بر اینکه دولت صادرات نرمافزار را پشتیبانی میکند وجود دارد؟
اعتماد و ارتباط بینالمللی: یعنی ضرورت ارتباط برای فروش و صادرات. ارتباط باعث دسترسی به بازارها و بنابراین مشتریان و فروش میشود. آیا ما روابط مناسبی با کشورهای هدف صادراتی داریم؟
ویژگیهای صنعت نرمافزار: هیکز و نیکلسون سه عنصری که در کشورهای تراز اول به عنوان مشخصههای صنعت نرمافزار شناسایی شده است را شامل رقابت، خوشهبندی و همکاری میدانند عنصر رقابتی بیان میکنند که اکثریت شرکتها باید اندازه متوسط داشه باشند (بین 50 تا 500 نفر). عنصر خوشهبندی: دومین عنصر حیاتی صنعت نرمافزار است. یعنی مراکز آموزشی در شهرهای اصلی متمرکز شدهاند و شرکتها در اطراف دانشگاهها و مراکز تحقیق و توسعه برای دسترسی آسان متمرکز شدهاند (بصورت خوشهای مثلا مالی وصنعتی یا آموزشی). می توان به همکاری در دو سطح نگاه کرد اول انسجام در صنعت ملی کشور، یعنی اینکه چگونه کشورها و شرکتها خودشان را از یکدیگر متفاوت میکنند؟ چگونه خودشان را متمایز می سازند. مثلا اگر هند به عنوان محلی برای خدمات IT معروف شده است و یا روسیه به عنوان محلی برای محصولات و منابع علمی با مهارت بالا شناخته میشود کشور ما در چه زمینهای شناخته شده یا تمرکز نموده است؟
سطح دوم از همکاری، همکاری پیرامون موسسات ملی یا کنسرسیوم است. مشارکت و همکاری میان شرکتها خوب است البته اگر که شرکتها مهارتهای مکمل داشته باشند نه اینکه مهارترهای یکسان داشته باشند.
زیر ساختها و عوامل درون شرکتی: منظور از زیر ساختها و عوامل درونی این است که وضعیت نیروی انسانی متخصص (فنی، مدیریتی)، مالی، تکنولوژی (زیرساختهای ارتباطی، ماهوارهای، سرعت انتقال دادهها، هزینه و ...) و تحقیق و توسعه به چه صورت است. آیا مناسب است؟[12].
7. روش تحقيق و جامعه آماری
هر پدیده از نظر کمی و کیفی ویژگیهایی دارد که آگاهی در مورد این ویژگیها به ماهیت و نحوه دستیابی به آنها وابسته است. این پدیده به عنوان متغیر در طول زمان دچار دگرگونی و تحول میگردند [23].هدف هر تحقیق، دستیابی به دادههایی است که از طریق آنها بتوان فرضیههایی که به عنوان پاسخ احتمالی و موقتی برای مساله تحقیق مطرح شدهاند را آزمون کرد. ابزارهای متنوعی برای گردآوری دادهها وجود دارد، که بوسیله آنها میتوان دادههای مورد نیاز را جمع آوری و ثبت نمود. در این بین میتوان به مواردی نظیر پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده و بررسی اسناد و مدارک (مطالعات کتابخانهای) اشاره کرد [24].محقق برای بدست آوردن دادههای مورد نیاز در تحقیق باید از ابزار متناسب با آن استفاده کند و پس از تحلیل، پردازش و تبدیل آنها به اطلاعات به آزمون فرضیهها بپردازد. در این تحقیق از روشهای زیر برای جمع آوری دادهها استفاده شده است:
- مطالعات کتابخانهای
- پرسشنامه
در این تحقیق براساس فرمول کوکران برای جامعه محدود در سطح خطای 5 صدم و دقت برآورد 7 صدم با در نظر گرفتن مقدار 5 صدم برای نسبت موفقیت با توجه به بررسیهای به عمل آمده مقرر گردید از کل کارکنان خبره این شرکتها تعداد 89 از کارکنان به عنوان نمونه انتخاب و پرسشنامهها با طیف لیکرت بین آنها توزیع گردد که در آخر با برگشت تمامی پرسشنامهها تجزیه و تحلیلهای لازم صورت پذیرفت.
سوالات پرسشنامه تحقيق حاضر مبتني بر ادبيات تحقيق است، بدين ترتيب بر اساس پرسشنامههاي تحقيقات صورت گرفته در اين زمينه استفاده شده است. اعتبار محتوا و روايي صوري اين پرسشنامه توسط اساتيد راهنما و مشاور و 20 صاحبنظر از افراد متخصص به سنجیده شده است.
جامعه آماری این تحقیق شرکت های نرم افزاری عضو اتحادیه صادرکنندگان نرم افزار می باشد. با توجه به اينکه اجراي تحقيق روي شرکت های نرم افزاری عضو اتحادیه صادرکنندگان نرم افزار از نظر زمان و هزينه هم براي محقق امکان پذير نبوده، ناچار به نمونه گيري از جامعه آماري شديم. در این تحقیق براساس فرمول کوکران برای جامعه محدود در سطح خطای 5 صدم استفاده شده است. باتوجه به بررسی های به عمل آمده وراهنمایی اساتید راهنما ومشاور مقررگردید از کل کارکنان خبره که تعدادشان در کل شرکت ها 117 می-باشند، تعداد 89 نفر از آنان به عنوان نمونه انتخاب و پرسش نامه ها بین آنها توزیع گردید که در آخر با برگشت تمامی پرسش نامه ها تجزیه و تحلیل های لازم صورت پذیرفته است.
در اين تحقيق، براي نمونه گيري از روش نمونه گيري کوکران استفاده شده است. روش محاسبه نمونه به شرح زير مي باشد.
رابطه (1):
=n حجم نمونه
N = حجم جمعیت آماري
=p نسبت موفقيت در جامعه آماري
=q نسبت عدم موفقيت در جامعه آماري
d = درجه اطمینان یا دقت احتمالی مطلوب
Z= درصد خطای معیار ضریب اطمینان قابل قبول
با توجه به تعداد حجم نمونه براي افزايش اطمينان، در کل 90 پرسشنامه بين نمونه آماري توزيع گرديد که از کل پرسشنامه هاي بازگشت داده شده، تعداد 89 پرسشنامه به صورت کامل تکميل شده بودند و در تجزيه و تحليل داده هاي پژوهش از آنها استفاده شد.
7-1 تجزيه و تحليل توصيفي داده ها
در اين بخش از تجزيه و تحليل آماري به بررسي چگونگي توزيع آماري از حيث متغيرهاي چون جنسيت، وضعيت تاهل، سن و سابقه کاري جمعيت نمونه آماري پژوهش مي پردازيم:
7_1_1 جنسيت اعضاي نمونه آماري پژوهش
بر اساس اطلاعات گردآوری شده از پرسشنامهها، 53 نفر از افراد مورد مطالعه را گروه مردان با 59.55 درصد از نمونه به خود اختصاص دادهاند و گروه زنان تعداد 36 نفر معادل 40.45 درصد از نمونه آماری را تشکيل دادهاند.
شکل2. نمودار فراوانی مربوط به جنسیت پاسخ‌دهندگان
جدول 1. توزیع فراوانی مربوط به جنسیت پاسخ‌دهندگان
7_1_2 سن نمونه آماري پژوهش
با توجه به جدول 2 از بین پاسخ‌دهندگان، اکثریت افراد معادل 50.56 درصد از نمونه در بازه سنی 39-30 سال قرار دارند. کمترین فراوانی از نظر سنی مربوط به افراد بالای 50 سال است که 8.99 درصد از پاسخ‌دهندگان تشکیل میدهند.
شکل3. نمودار فراوانی مربوط به رده سنی پاسخ‌دهندگان
جدول 2. توزیع فراوانی مربوط به رده سنی پاسخ‌دهندگان
7_1_3 سطح تحصيلات نمونه آماري پژوهش
با توجه به جدول 3 در بین افراد پاسخ‌دهنده بیشترین فراوانی از نظر تحصیلات متعلق به افراد با سطح تحصیلات فوق لیسانس با فراوانی 51 نفر معادل 57.30 درصد از نمونه میباشد و کمترین تعداد از نظر تحصیلات را افراد با سطح تحصیلات دکترا با فراوانی 15 نفر معادل 16.85 درصد از نمونه تشکیل میدهند.
شکل4. نمودار فراواني مربوط به سطح تحصیلات پاسخ دهندگان
جدول 3. توزیع فراوانی مربوط به سطح تحصیلات پاسخ‌دهندگان
7_2 آماره‌های توصیفی متغیرهای تحقیق
در جدول 4 متغیرهای تحقیق به همراه سوالات و اصطلاح انگلیسی مربوطه آمده است.
جدول 4. سوالات مربوط به هر یک از متغیرهای تحقیق
با توجه به آماره های توصیفی در جدول 5 در هر متغیر، پارامترهای میانگین، انحراف معیار، ماکزیمم، مینیمم، مد، چولیدگی و کشیدگی را بررسی می کنیم. با توجه به جدول مقدار چولگی skew (اریبی- نامتوازن) بین 3- و 3 می باشد و مقدارکشیدگی (درجه اوج در یک نمودار آماری) kurtosis بین 7- و 7 می باشد داده های استخراج شده از پرسشنامه دارای توزیع نرمال میباشد و اده‌ها مناسب برای تحلیل عاملی تأییدی (CFA) و معادلات ساختاری (SEM) می‌باشند.
جدول 5. آماره‌های توصيفي متغيرهاي تحقيق
8. نتایج تحقیق
در ادامه به نتایج حاصل از آزمون فرضیات و جمعبندی تحلیلهای انجام شده روی هر ویژگی و شاخصهای آن ویژگی پرداخته خواهد شد. داده های این تحقیق با استفاده از نرم افزار SPSS و نرم افزار LISREL مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند.
جدول6. ضرايب مسير و اثرات کل سازه ها و معنی داری پارامتر های برآورد شده
براي تائيد يا رد فرضيات از ضريب معناداري (آماره t) استفاده شده است. چنانچه آماره t بيشتر از 1.96 يا کمتر از 1.96- (در سطح خطای 5 درصد) باشد فرضيه تأييد مي‌شود و رابطه معنادار بین دو متغیر پنهان حاصل مي‌شود.
- فرضیه شماره 1: یکی از مشکلات صادرات نرم افزار عدم وجود تقاضا است.
هیکز و نیکلسون[12] بیان میکنند تقاضای بینالمللی میتواند برای همه کشورها صرف نظر از جایگاه آنها وجود داشته باشد. نتایج تحلیلی حاصل از متغیرهای مربوط به فرضیه شماره یک بیانگر آن است رابطه مستقیمی بین متغیر تقاضا و بعد صادرات نرم افزار وجود دارد و متغیر تقاضا بر بعد صادرات نرم افزار اثر مثبت میگذارد.
- فرضیه شماره 2: یکی از مشکلات صادرات نرمافزار عدم وجود اعتماد و ارتباط بینالمللی است.
اعتماد و ارتباط بینالمللی یعنی ضرورت ارتباط برای فروش و صادرات. ارتباط باعث دسترسی به بازارها و بنابراین مشتریان و فروش میشود. آیا ما روابط مناسبی با کشورهای هدف صادراتی داریم؟ نتایج تحلیلی حاصل از متغیرهای مربوط به فرضیه شماره دو بیانگر آن است که بین متغیر اعتماد و ارتباط بینالمللی و بعد صادرات نرمافزار رابطه معناداری وجود ندارد و متغیر اعتماد و ارتباط بینالمللی بر بعد صادرات نرمافزار اثر نمی‌گذارد.
- فرضیه شماره 3: یکی از مشکلات صادرات نرمافزار عدم وجود استراتژی و دیدگاه ملی است.
استراتژی و دیدگاه ملی به نقش دولت در توسعه دادن صنعت نرم افزار اشاره دارد. آیا دولت این صنعت را مهم میداند؟ آیا محیط قانونی و مناسبی برای پشتیبانی از صنعت وجود دارد؟ آیا آموزش و زیرساختها خوب پشتیبانی میشوند؟ آیا شواهدی مبنی بر اینکه دولت صادرات نرم افزار را پشتیبانی میکند وجود دارد؟ نتایج تحلیلی حاصل از متغیرهای مربوط به فرضیه شماره سه بیانگر آن است که بین متغیر استراتژی و دیدگاه ملی و بعد صادرات نرمافزار رابطه معناداری وجود ندارد و متغیر استراتژی و دیدگاه ملی بر بعد صادرات نرمافزار اثر نمی‌گذارد.
- فرضیه شماره 4: یکی از مشکلات صادرات نرمافزار عدم وجود ویژگیهای مناسب صنعت نرمافزار است.
در مقاله [12] سه عنصری که در کشورهای تراز اول به عنوان مشخصههای صنعت نرم افزار شناسایی شده است را شامل رقابت، خوشه بندی و همکاری میدانند. نتایج تحلیلی حاصل از متغیرهای مربوط به فرضیه شماره چهار بیانگر آن است که بین متغیر ویژگیهای مناسب صنعت نرمافزار و بعد صادرات نرمافزار رابطه معناداری وجود ندارد و متغیر ویژگیهای مناسب صنعت نرمافزار بر بعد صادرات نرمافزار اثر نمی‌گذارد.
- فرضیه شماره 5: یکی از مشکلات صادرات نرمافزار عدم وجود زیرساخت نرمافزارها و عوامل درون شرکتی است.
منظور از زیر ساختها و عوامل درونی این است که وضعیت نیروی انسانی متخصص(فنی، مدیریتی)، مالی، تکنولوژی (زیرساختهای ارتباطی، ماهوارهای، سرعت انتقال دادهها، هزینه و....) و تحقیق و توسعه به چه صورت است. آیا مناسب است؟ [12]. نتایج تحلیلی حاصل از متغیرهای مربوط به فرضیه شماره پنجم بیانگر آن است که بین بعد زیرساخت نرمافزارها و عوامل درون شرکتی و بعد صادرات نرمافزار وجود دارد و بعد زیرساخت نرمافزارها و عوامل درون شرکتی بر بعد صادرات نرمافزار اثر مثبت میگذارد.
9. نتیجهگیری
در این تحقیق که جامعه آماری آن شرکت های نرم افزاری عضو اتحادیه صادرکنندگان نرم افزار بودند، پنج فرضیه در مورد تقاضا، دیدگاه و استراتژی ملی، اعتماد و ارتباط بین المللی، ویژگی های صنعت نرم افزار و زیرساخت ها و عوامل درون شرکتی تدوین شد. با توزیع پرسشنامه در میان جامعه آماری مورد مطالعه و تعیین ضریب آلفای کرونباخ، جهت یافتن قابلیت اعتماد پرسشنامه اقدام به جمع آوری اطلاعات و سپس تحلیل آن با استفاده از نرم افزار لیزرل پرداختیم که نتايج حاصل از تحقيقات ما نشان مي دهد که مشکلات صادرات نرم افزار عدم وجود تقاضا و زیر ساخت نرم افزارها و عوامل درون شرکتی است. نتایج تحلیلی حاصل از متغیرهای مربوط به فرضیه ها بیانگر آن است متغیر اعتماد و ارتباط بینالمللی و متغیر استراتژی و دیدگاه ملی و همچنین متغیر ویژگی های مناسب صنعت نرم افزار بر بعد صادرات نرمافزار اثر نمی‌گذارند. همچنین نتایج بیانگر آن است که رابطه مستقیمی بین دو متغیر تقاضا و بعد زیرساخت نرم افزارها و عوامل درون شرکتی با صادرات نرم افزار وجود داشته و تقاضا و بعد زیرساخت نرم افزارها و عوامل درون شرکتی بر بعد صادرات نرم افزار اثر مثبت می‌گذارند.
مراجع
[1] محمد جعفر تارخ، امیرعلی امی، تکنولوژی اطلاعات و صادرات نرم افزار، انتشارات پیام آوران کلک آزاد، 1381
[2].ibef.org, “Electronic and Computer Software Industry and Exports”, https://www.ibef.org/exports/electronic-and-computer-software-industry-in-india.aspx. 2021 Copyright © 2010-2021 India Brand Equity Foundation
[3].Dash, Reserve Bank of India, “Survey on Computer Software and Information Technology Enabled Services Exports”: 2019-2021, Press Release: 2020-2021/1251
[4].Slotta daniel, “Value of software exports from China 2010-2019”, Dec 4, 2020, © Statista 2021,
https://www.statista.com/statistics/686317/china-software-export-value/
[5].Verma N.M.P., Aakansha Verma and Dolly Singh, “Employment, Export and Sustainability of Indian Software Industry”, International Journal of Social Science and Development Policy Vol. 2, No. 2, July–December 2016, ISSN: 2454–5732
[6] البرزی، صدرالله، مقدمه ای بر بازاریابی بین المللی،نشریه زمینه سال، 1389
[7] روحانی ، خیام ،"نرم افزار به کجا می رود"خبرنامه انفورماتیک شماره60، 1395
[8] حسنی،فرنود ،چالشهای مدیریتی تولیدنرم افزاردرایران،مجله کتاب ماه کلیات » مهروآبان 1388 - شماره 94 و 95 (ازصفحه 42 تا 53)
[9] اکرمی فر، سیدعلی، عوامل اصلی شکست صادرات نرم افزاردرکشور ،مجله کتاب ماه کلیات» مهروآبان 1392 - شماره 94 و 95
[10].Dash, R. 2010, “Risk assessment techniques for software development,” European Journal of Scientific Research, Vol. 42, No. 4, pp. 629–636.
[11]. Munassar N. and Govardhan, A. 2010,“A Comparison between Five Models of Software Engineering,” International Journal of Computer Science Issues (IJCSI ), Vol. 7, No. 5, pp. 94–101.
[12]. Heeks, Richards, Nikelson, bruell. (2003) the unevenprofile of Indian software exports, published institute for development policy and management, by university of Manchester, precinct center, machester, MB 9GH, UK.)
[13].Tate G. and Verner, J. 2009, “Case Study of Risk Management, Incremental Development and Evolutionary Prototyping,” Information and Software Technology, Vol. 32, No. 3, pp. 207-214.
[14].Boehm, B. 2011, “A Spiral Model of Software Development and Enhancement,” Computer, pp. 61-72.
[15].Gotterbarn, B. 2013, “Enhancing risk analysis using software development impact statements,” Proceedings of the 26th Annual NASA Goddard Software Engineering Workshop, pp. 43-51.
[16].Szalvay,V. 2004 “An Introduction to Agile Software Development,” technical report, Danube Technology,.
[17].Ruparelia,N. 2010“Software Development Lifecycle Models,” ACM SIGSOFT Software Engineering Notes, Vol. 35, No. 3, , pp. 8-13.
[18].Miller J. and. Grski, J 2005 “A Method of Software Project Risk Identification and Analysis,” Ph.D. Thesis, Faculty of Electronics, Telecommunications and Informatics, Gdansk University Of Technology,
[19].Schmietendorf, A. Dimitrov,E. and Dumke,R. 2012, “Process Models for the Software Development and Performance Engineering Tasks,” Proceedings of the 3rd International Workshop on Software and Performance, pp. 211-218.
[20].Nasution F. and Weistroffer,R 2013. “Documentation in Systems Development a Significant Criterion for Project Success,” Proceedings of the 42nd Hawaii International Conference on System Sciences, , pp. 1-9.
[21].Sommerville,I. 2013 “Software process models,” ACM Computing Surveys, Vol. 28, No. 1, , pp. 269-271.
[22].Murthi, S 2014 “Preventive Risk Management for Software Projects,” IT Professional, Vol. 4, No. 5, , pp. 9-15.
[23].Sarmad, Z and others, 2010, Research Methods in Behavioral Sciences, Achaem Publications, Tehran, 6th Edition
[24]. Khaki, Gholamreza; "Research Method; With a Thesis Approach", Daryat Publishing House, Tehran, 2012
[1] Munassar and Govardhan
[2] Heeks & Nikelson
