تبيين الگوي خانواده در باروري با رويكرد تحليلي و استناد برآموزه‌هاي قرآني
الموضوعات :فاطمه فرهادیان 1 , نرگس افشار 2
1 - کارشناسی ارشد و مدرس حوزه علمیه اصفهان، اصفهان، ایران.
2 - دانش‌آموخته سطح2 حوزه علمیه اصفهان، اصفهان، ایران.
الکلمات المفتاحية: الگوی باروری, استنادات قرآنی, فراتحلیل, نگرش, کنش, ارزش,
ملخص المقالة :
براساس دادههای منتشر شده از سوی سازمان‌های مختلف جمعیتشناختی، نرخ باروری در بسیاری از کشورهای جهان و از جمله در ایران در حال کاهش است. این امر میتواند ناشی از دلایل متعددی باشد. با وجود این، دگرگونیهای فرهنگی طی چند دهه اخیر، در میان سایر تغییرات، بیشتر از همه خودنمایی میکنند. رشد فردگرایی و تفکرات اومانیستی، تغییرات باورها و نگرش‌ها، رشد سکولاریسم، دگرگونی در ارزشهای خانوادگی و تحول خواهی در زمره مهم‌ترین تحولات مرتبط با باروری است. هدف از این پژوهش، مطالعه عوامل مؤثر در باروری در حوزههای فردی، خانوادگی و اجتماعی و تبیین الگویی برای خانواده در زمینه باروری با استناد بر شواهد معتبر و با تکیه بر آموزه های دینی است. برایناساس، روش تحقیق در این مطالعه، از نوع کیفی و به صورت فراتحلیلی است. نتایج پژوهش نشان داد که رابطه کاملاً معناداری میان متغیرهای فردگرایی، مدرنیزاسیون، دینداری، سکولاریسم و ارزشهای خانوادگی در خانواده ها و باروری وجود دارد؛ بهاین معنا که هر چه میزان التزام به باورهای دینی خانواده بیشتر، سطوح سکولاریسم و فردگرایی کمتر و هر چه میزان توجه به ارزشهای خانوادگی بیشتر باشد، نرخ باروری در آن خانواده‌ها بیشتر است. در این میان مدرنیزه شدن و تبعات متأثر از آن بر خانواده و به‌ویژه زنان سهم زیادی در تغییر نگرش‌ها داشته است. بنابراین مهم ترین اصل، تغییر در نگرش، باور و ارزش و کنش در سه سطح فرد، خانواده و جامعه است. نگرش ها در طول زمان و یک فرایند تحولی شکل می‌گیرند و سپس به به باورها و ارزش‌ها و نهایتاً به کنش تبدیل می‌شوند و زمانی که شکل گرفتند تغییر آنها به سادگی امکان پذیر نمی باشد از این رو باید در این زمینه اقدامات مؤثری شکل بگیرد.
1- ابن ابی جمهور، م. (1405). عوالی اللئالی. مطبعه سید الشهدا. قم.
2- ابوت، پ،. و والاس، ک. (1376). درآمدی بر جامعهشناسی نگرش‌‌های فمنیستی. ترجمه خراسانی، م.، و احمدی، ح. انتشارات دنیای مادر. تهران.
3- احمدی‌‌فراز، م.، عابدی، ح.، و آذربرزین، م. (1393). تبیین تجارب زنان شاغل پیرامون نقش مادری: یک پژوهش کیفی پدیدارشناسی. مجلۀ تحقیقات کیفی در علوم سلامت، 2، 148-137.
4- اسحاقی، م.، محبی، ف.، پاپی‌‌نژاد، ش.، و جهاندار، ز. (1393). چالشهای فرزندآوری زنان شاغل در یک مطالعۀ کیفی. فصلنامۀ زن در توسعه و سیاست، 12(1)، 134-111.
5- اعزازی، ش. (1387). جامعهشناسی خانواده: با تأکید بر نقش، ساختار و کارکرد خانواده در دوران معاصر. انتشارات روشنگران و مطالعات زنان. تهران.
6- آرون، ر. (1387). سیر اندیشه در جامعهشناسی. ترجمه پرهان، ب. انتشارات علمی و فرهنگی. تهران.
7- بنی‌هاشمی، م. ح. (1385). توضیح المسائل سیزده مرجع. جلد2. چاپ دوازدهم. انتشارات اسلامی. قم.
8- بهجتی اردکانی، ز.، عباسی شوازی، م. ج.، شیدفر، ف.، معینی، م.، و آخوندی، م. م. (1386). تأثير افزايش سن در باروري و باروري جايگزين. فصلنامه پايش، 6(4)، ٣٤٥-٣٣١.
9- پروینیان، ف.، رستم علیزاده، و.، و حبیبی، ر. (1397). تأثیر سبک زندگی امروزی زنان بر میزان فرزندآوری؛ مطالعه موردی شهر قزوین. فصلنامه علمي-پژوهشي زن و جامعه، 9(4)، 39-72.
10- ترابی، ف. (1390). تأملی بر پایان‌نامۀ تأخیر ازدواج و کاهش باروری در ایران. کتابنامۀ علوم اجتماعی، 42 و 43، 98-100.
11- جوکار، م. (1393). مدرنیته و تغییر سبک زندگی و کاهش جمعیت در ایران. پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده، 2(2)، 39-69.
12- جهانگیری، ج.، احمدی، ح.، طبیعی، م.، و ملتفت، ح. (1393). برساخت فهم زنان تک‌فرزند از چالشهای فرزندآوری مشارکت‌کنندگان زنان تک‌فرزند شهر اهواز. فصلنامه توسعه اجتماعی، 9(1) 85-110.
13- چلپی، م. (1386). تحلیل اجتماعی در فضای کنش. انتشارات نی. تهران.
14- حر عاملی، (1414 ق)، وسایل‌الشیعه، ج 20، قم: مؤسسه آل البیت، چاپ دوم
15- حسـینی حاتـم و بیگـی، ب. (1391). تعیین‌کننده‌هـای اقتصـادی، اجتماعی، فرهنگی و جمعیت‌شـناختی تمایـات فرزندآوری زنـان همسـردار مراجعه‌کننده بـه مراکـز بهداشـتی-درمانـی همـدان. مجله دانشـگاه علـوم پزشـکی کرمانشـاه، 8(1) 4-12.
16- حسـيني، ح. (1386). درآمـدی بـر جمعیت‌شناسی اقتصـادي - اجتماعـي و تنظيـم خانـواده. چاپ سـوم. انتشارات دانشـگاه بوعلي. همدان.
17- خدیوزاده، ط.، و ایرانی، م. (1395). ارتباط بين باورهای دینی و رفتارهای باروری در زنان سنين باروری شهر مشهد در سال 1395. مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، 28(167)، 133-144.
18- راد، ف.، و ثوابی، ح. (1394). بررسی گرایش به باروری و عوامل اجتماعی مرتبط با آن (مطالعه موردی زنان متأهل 15-50 ساله ساکن شهر تبریز). مطالعات زن و خانواده دور،3(1)، 127-155.
19- رزاقی نصرآباد، ح. ب. (1395). چگونگي تأثيرگذاري تحصيلات زنان بر تأخير در فرزندآوري نتـايج يـك مطالعـه كيفـي در بـين دانشـجويان دانشـگاه‌هـاي تهران. راهبرد اجتماعی فرهنگی، 5(20)، 167-190.
20- رشـیدی، ا. (1379). بررسـی عوامـل اقتصـادی، اجتماعـی، فرهنگی و جمعیتـی مؤثر بر باروری در شـهر دهاقـان اصفهان. مجلـه جمعیت، 4(33 و 34)، 1-21.
21- رضایی‌نسب، ز.، و فتوحی، س. (1396). بررسی عوامل فرهنگی و اجتماعی مؤثر بر رفتار باروری در بین زنان 15-49 ساله شهر ایلام. فصلنامه علمی ترویجی فرهنگ ایلام، 18(54 و 55)، 112-133.
22- سرایی، حسن، (1387)، گذار جمعیتی دوم، با نیم‌نگاهی به ایران، نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، سال سوم، شماره 6، صص 140-118
23- سروری، ع.، و نادری، م.، حیدری، م.، زرنانی، ا.، جدی تهرانی، م.، صادقی، م.، و آخوندی، م. (1389). عوامل خطرساز محیطی و کاهش باروری در مردان و زنان. فصلنامه باروری و ناباروری، ۱۱(۴)، 211-226.
24- سفیری، خ.، کمالی، ا.، و فرجی، ا. (1396). بررسی جامعه‌شناختی نگرش مثبت به فرزند. فصلنامه علمی پژوهشی شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده، 19(75)، 85-109.
25- سلیمانی، م.، کیانی، م.، و عابدی، ا. (1398). بررسی آثار فقر ذهنی بر تلقی انسان از منافع و هزینه‌های باروری (رویکرد درون دینی). پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده، 7(16)، 49-69.
26- شاه‌آبادی، ز.، سرایی، ح.، و خلج آبادی فراهانی، ف. (1392). نقش فردگرایی در قصد باروری زنان در شرف ازدواج (مطالعه شهرستان نیشابور). نامه انجمن جمعیت شناسی ایران، 8(16)، 29-54.
27- شفیعی سروستانی، ا. (1392). بایسته‌های تغییر سیاست جمعیتی با تأکید بر نقش رسانه ملی. مجله معرفت، 23(189)، 25-44.
28- شیری، ط.، و بیداریان، س. (1388). بررسی عوامل اقتصادی جمعیتی مؤثر بر باروری زنان (15-49) سال شاغل در آموزش‌وپرورش منطقه 22 تهران. پژوهشنامه علوم اجتماعی، 3(3)، 93-107.
29- صادقی، ر. (1395). تحلیل بسترهای اجتماعی فرهنگی کاهش باروری در ایران. فصلنامه راهبردی اجتماعی، 5(20)، 217-246.
30- صادقی، ر.، و شهابی، ز. (1398). تعارض کار و مادری: تجربۀ گذار به مادری زنان شاغل در شهر تهران. فصلنامه علمی-پژوهشی جامعهشناسی کاربردی، 30(1)، 91-104.
31- ضیایی بیگدلی، م.، کلانتری، ص.، علیزاده اقدم، م. (1385). رابطه بین میزان باروری کل و توسعه اقتصادی و اجتماعی. فصلنامه علمی و پژوهشی رفاه اجتماعی، 5(5)، 123-140.
32- طباطبایی ایزدی، ک. (1420). عروه‌الوثقی. جلد 5. انتشارات اسلامی. قم.
33- طباطبایی‌یزدي، م.، پاشاشریفی، ح.، و فتاح، ن. (1386). مطالعه‌ي روند افزایش دانشجویان دختر نسبت به پـسر و سهم عوامل مؤثر بر این روند. همایش سراسری آموزش عالی در هزاره سوم.
34- عباسی‌شوازی، م. ج.، حسینی چاووشی، م.، مک‌دونالد، پ.، و دالور، ب. (1383). تحولات باروری در ایران: شواهدی از چهار استان منتخب. انتشارات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی. تهران.
35- عباسی‌شوازی، م. ج.، و حسینی چاوشی، م. (1390). تحولات باروری تنظیم خانواده و سیاست‌های جمعیتی در ایران، فصلنامه معرفت در دانشگاه اسلامی، 15(3)، 8-25.
36- عباسی‌شوازی، م. ج.، و عسگری ندوشن، ع. (1384). تغییرات خانواده و کاهش باروری در ایران، مطالعه موردی استان یزد. نامه علوم اجتماعی، 3(25)، 35-76
37- عباسی‌شوازی، م. ج.، و فیروز کاوه، ز. (1381). تغییر سیاست‌های کنترل جمعیت و تأثیر آن بر تحولات ایران. همایش جمعیت‌شناسی ایران، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
38- عباسي‌شوازي، م. ج.، و علي مندگاري، م. (1389). تأثير ابعاد متفاوت استقلال زنان بر رفتار باروري آنها در ايران. پژوهش زنان، 8(1)، 51-32.
39- عبودی، س. (1392). بررسی جمعیت در استان فارس در پی تأکیدات مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی)، اداره کل ثبت‌احوال استان فارس.
40- عرفانی، ا. (1391). نیات باروري مردم تهران. مرکز مطالعات جمعیتی آسیا ـ اقیانوسیه.
41- عنایت، م.، و پرنیان، ل. (1392). مطالعه رابطه مجانی شدن فرهنگی و گرایش به فرزند آوری. فصلنامه پژوهشی زن و جامعه 4(2)، 109-136.
42- فرهادیان، ف. (1399). اشتغال زنان و آثار و پیامدها. انتشارات حیات طیبه. قم.
43- فطرس، م. ح.، نجمی، م.، معمارزاده، ع. (1396). تحلیل ارتباط میان نرخ اشتغال زنان و میزان باروری(مطالعه موردی: ایران). زن در سیاست و توسعه، 15(3)، 311-325.
44- قرآن. ترجمه فولادوند
45- کلانتری، م.، بیک محمدی، ح.، و زارع شاه‌آبادی، ا. (1384). عوامل جمعیتی مؤثر بر باروری زنان یزد در سال ۱۳۸۳. پژوهش زنان، ۳(2)، 137-156.
46- کلینی، م. ی. (1369). الکافی. جلد 5. دارالتعارف المطبوعات. بیروت.
47- لطیف‌نژاد رودسري، ر.، جعفري، ح.، تقی پور، ع.، خادم، ن.، و ابراهیم‌زاده، س. (1392). بررسی رابطه باورهاي دینی با نگرش زوجین نابارور نسبت به روش¬هاي اهدایی کمک باروري و انتخاب آن به‌عنوان یک رویکرد درمان ناباروري. فصلنامه زنان و نازایی مامایی ایران، 16(44)، 1-10.
48- مباشری، م.، علیدوستی، م.، حیدری شورجانی، س.، خسروی، ف.، خلفیان، پ.، و جلیلیان، م. (1392). مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر الگوی باروری خانواده‌های تک‌فرزند و بدون فرزند. مجله علمی پژوهشی دانشگاه ایلام، 21(6)، 63-70.
49- مجلسی، م. ت. (1403). بحارالانوار. جلد 100.چاپ سوم. دارالاحیاء التراث. بیروت.
50- محمدی، م.، رستگار خالد، ا. (1394). تغییرات فرهنگی و اُفت باروری در ایران (برپایه تحلیل ثانوی دادههای پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌‌های ایرانیان). جامعه شناسی کاربردی، 26(2).
51- محمدي م.، خلج آبادي فراهاني ف. (1380). مشكلات عـاطفي و رواني ناشي از نـابـاروري و راهكارهـاي مقابلـه بـا آن. بـاروري و ناباروری، 2(4)، ٣٣-٣٩.
52- مرادی، گ.، و صفاریان، م. (1391). عوامل اجتماعی و اقتصادی مرتبط با افزایش سن ازدواج جوانان مطالعه موردی شهر کرمانشاه. فصلنامه مطالعات جامعه‌شناختی جوانان، 2(8)، 81-108.
53- مشفق، م.، و غریب عشقی، س. (1393). تحلیلی بر رابطۀ ارزش فرزندان و باروری بین زنان تهرانی. فصلنامۀ شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده، 58، 120-93
54- مقصودپور، م. ع. (1393). عوامل مؤثر بر کاهش نرخ باروری در ایران از دیدگاه علم اقتصاد در دوره زمانی (1365-1390). مجله اقتصادی، 6(5)، 83-100.
55- ملکوتی‌نیا، ع. (1393). آسیب‌های اخلاقی کاهش جمعیت فرزندان. مجله مبلغان، 181، 65-74.
56- منتظری، ع. (1395). بررسی میزان تمایل به فرزندآوري و عوامل مرتبط با آن از نگاه مردم شهري و روستایی ایران. پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی معاونت پژوهش و فناوري.
57- نوری، ا. (1393). نقش مادری در آموزه‌های قرآنی. پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده، 2(2)، 71-92.
58- نوری، ح. (1368). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. جلد ۱۵. موسسه آل البیت(ع). قم.
59- وحيدي، س.، اردلان علي، م. ک. (1385). بررسي شيوع نـاباروري اوليه در جمهوري اسلامي ايـران در سـال¬هـاي ٨٤-١٣٨٣. باروري و ناباروری،٣ ، ٥١-٢٤٣.
60- هاشمی‌نیا، ف.، رجبی، م.، و یاراحمدی، ع. (1396). بررسی نگرش زنان به ارزش فرزندان (مورد مطالعه: زنان 49-15 سالۀ شهر شیراز). دوره 28، شماره 2، شماره پیاپی 67، صفحه 61-78، پاییز 1396.
61- Wood, G. J., & Newton, J. (2006). Childlessness and women managers:‘Choice’, context and discourses. Gender, Work & Organization, 13(4), 338-358.
62- Freedman, D. (1994). A TheoryoftheValueofChildren. Demography, 31(3): 94-375.
63- Fawceet, J. (1974) “The Value Of Children In Asia And The United States”, East- West population Institure, No. 32
