«مرگ» در اندیشۀ ابوالحسن عامری (با نگاهی به جایگاه تاریخی آن)
الموضوعات :
عین‌الله خادمی
1
(استاد گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران)
الکلمات المفتاحية: مرگ, روح حسی, بدن, نفس, ابوالحسن عامری,
ملخص المقالة :
«مرگ» بعنوان یکی از قطعیترین وقایع و یقینیترین امور در زندگی انسان، همواره مورد توجه اندیشمندان مختلف بوده و بویژه فیلسوفان جدید در بحث معنای زندگی، بدان توجهي خاص نشان داده‌اند. ابوالحسن عامری ازجمله اندیشمندان در سنت اسلامی است که دیدگاهش دربارة مرگ از حيث تاریخی اهمیت بسیار دارد. توجه عمدة عامری دربارة مرگ به «روح حسی» معطوف است و مرگ را به زوال روح حسی از بدن تعریف میکند. او روح حسی را حلقة واسط میان نفس (بعنوان امر مجرد) و بدن (بعنوان امر مادی) میداند که هنگام مرگ بهمراه بدن زائل ميشود، اما نفس ناطقه از بین نميرود. ميتوان گفت او در مجموع رویکردي طبی به مسئلۀ مرگ داشته و در عین حال، از متون دینی نیز تأثیر پذیرفته است. عامری از حیث فلسفی و دینی، با دیدگاه معتزله دربارۀ مرگ مخالفت کرده و برای فهم عمیقتر مرگ، از تنظیر و واژة «نزع» بهره برده است. او دلایلی نیز برای نامیرایی نفس ارائه کرده و در کنار آن، از «رؤیت» و انواعی که برای آن قائل است، برای فهم عميقتر مرگ بهره میگیرد. عامري ترس از مرگ را یکی از موانع فهم عمیق مرگ دانسته و برای مواجهه دقيقتر با این مسئله، توجه به لذایذ در حد ضرورت، عنایت به عالم نورانی و تغییر نگرش نسبت به مرگ را ضروری میشمارد. عدم ورود به بحث انواع مرگ و بویژه مرگ ارادی را میتوان از نقاط ضعف بحث عامری دربارۀ مرگ دانست.
آشتیانی، سیدجلال‌الدین (1379) شرح بر زاد المسافر ملاصدرا؛ معاد جسمانی، تهران: امیرکبیر.
ابنسینا (1403ق) الاشارات و التنبیهات، تهران: دفتر نشر کتاب.
ابنسینا (۲۰۰۵م) القانون فی الطب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
افلاطون (۱۳۸۰) دوره آثار افلاطون، ترجمۀ محمدحسن لطفی و رضا کاویانی، تهران: خوارزمی.
اکبری، رضا؛ فاضلی، علیرضا (۱۳۸۶) «چیستی مرگ از دیدگاه افلاطون و ملاصدرا»، قبسات، سال 12، شمارۀ 1، ص70ـ49.
بلخاری، حسن (1399) «تخیل مرگ از منظر فلسفه»، وب سایت مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی؛ https://www.cgie.org.ir/fa/news/262966
حاجی منفرد، مهدیه؛ حیدری، مجتبی (1393) «مرگ از دیدگاه طب سنتی ایران با تأکید بر آثار علامه قطبالدین شیرازی»، فصلنامه تاریخ پزشکی، شمارۀ 19، ص184ـ167.
حکمت، نصرالله (۱۳۹۰) زندگی و آثار ابوالحسن عامری، تهران: نشر علمی.
خادمی، عین‌الله؛ صلواتی، عبدالله؛ پوراکبری، ليلا؛ دولت‌آبادی، مروه (۱۳۹۷) «مواجهه فلسفی و عرفانی ملاصدرا با مسئلۀ مرگ»، حکمت معاصر، دورۀ 9، شمارۀ 1، ص153ـ137.
خادمی، عین‌الله؛ صلواتی، عبدالله؛ پوراکبری، لیلا (۱۳۹8) «تحلیل فلسفی معنای مرگ ارادی از دیدگاه ملاصدرا»، اندیشۀ دینی، شمارۀ 70، ص46ـ27.
پوراکبری، لیلا؛ خادمی، عین‌الله (۱۳۹8) «تحلیل قیامت و ارتباط آن با مرگ ارادی از دیدگاه ملاصدرا»، خردنامه صدرا، شمارۀ 96، ص58ـ41.
رامین، فرخ (1398) «تأملی بر چیستی مرگ در فلسفۀ شوپنهاور و ملاصدرا»، حکمت معاصر، سال 10، شمارۀ 1، ص136ـ111.
سهروردی، شهابالدین یحیی (۱۳۷۳الف) مجموعه مصنفات شيخ‌اشراق؛ پرتونامه، تصحیح و تحقیق سیدحسین نصر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سهروردی، شهابالدین یحیی (۱۳۷۳ب) مجموعه مصنفات شيخ‌اشراق؛ هیاکل نور، تصحیح و تحقیق سیدحسین نصر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شهگلی، احمد (۱۳۹۱) «علت مرگ از دیدگاه ابنسینا و ملاصدرا»، آینه معرفت، شمارة 31، ص118ـ95.
طوسی، خواجه نصیرالدین (۱۳۷۴) آغاز و انجام، تصحیح و تعلیق حسن حسنزاده آملی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
طوسی، خواجه نصیرالدین (۱۴۰۵ق/ الف) تلخیص المحصل المعروف بنقد المحصل رساله قواعد العقائد، به همراه تلخیص المحصل المعروف بنقد المحصل، بیروت: دار الاضواء.
طوسی، خواجه نصیرالدین (۱۴۰۵ق/ ب) تلخیص المحصل المعروف بنقد المحصل، بیروت: دار الاضواء.
طوسی، خواجه نصیرالدین (۱۴۰۵ق/ ج) رساله فواید ثمانیة حکمیة، بیروت: دار الاضواء.
عامری، ابوالحسن (۱۳۳۶) السعادة و الاسعاد، کتابت و مباشرت مجتبی مینوی، تهران: دانشگاه تهران.
عامری، ابوالحسن (۱۳۷۵) رسائل ابوالحسن عامری؛ رساله القول فی الابصار والمبصر، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
عامری، ابوالحسن (۲۰۱۵م) اربع رسائل فلسفیة، رساله الامد علی الأبد، حققها و قدّم لها سعید الغانمی، بیروت: دار التنویر.
فارابی، ابونصر (1995م) آراء اهل المدینة الفاضلة، تحقیق علی بوملحم، بیروت: مکتبة الهلال.
فخر رازی، محمد بن‌عمر (1396ق) شرح الاسماء الحسنی، مقدمه و تعلیق طه عبدالرئوف سعد، القاهره: مکتبة الکلیات الأزهریة.
فخر رازی، محمد بن‌عمر (۱۴۰۷ق) المطالب العالیة من العلم الهی، تحقیق احمد حجازی، بیروت: دار الکتاب العربی.
فلوطین (۱۳۸۹) دوره آثار فلوطین، ترجمة محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی.
قیصری، محمدداود (1375) شرح فصوص الحکم، تصحیح و تعلیق سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران: علمی و فرهنگی.
کاپلستون، فردریک (1362) تاریخ فلسفه، ج1: یونان و روم، ترجمۀ سیدجلال‌الدین مجتبوی، تهران: علمی و فرهنگی.
کوکرم، فاطمه؛ صلواتی، عبدالله؛ خادمی، عین‌الله (1400الف) «تحلیل هستیشناختی انواع قیامت و رابطۀ مرگ با آنها نزد سیدحیدر آملی»، تاریخ فلسفه، شمارۀ 44، ص162ـ143.
کوکرم، فاطمه؛ صلواتی، عبدالله؛ خادمی، عین‌الله (1400ب) «انواع مرگ از دیدگاه سیدحیدر آملی و تحلیل عرفانی و روانشناختی آن»، خردنامه صدرا، شمارۀ 106، ص104ـ89.
مطلق، ایمان (20/7/1401) «مرگ و جاودانگی در اندیشه افلاطون»، وب سایت صدانت؛ https://3danet.ir/.
