شناسایی و تبیین پیشرانهای کلیدی مؤثر بر کیفیت منظر در بافتهای تاریخی شهرها (مطالعه موردی: محله سنگ سیاه شهر شیراز)
الموضوعات :
ابوالفضل بادآهنگ
1
,
حسین کلانتری خلیل آباد
2
,
کرامت اله زیاری
3
1 - دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد آمل، آمل
2 - استاد جهاد دانشگاهی، گروه شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد آمل
3 - استاد گروه شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد آمل
الکلمات المفتاحية: منظرشهری, بافتتاریخی, مبلمان شهری, محله سنگسیاه.,
ملخص المقالة :
بافتهای تاریخی به عنوان شاهکارهای معماری و فرهنگی، بخشی ارزنده از هویت و تاریخ یک شهر و منطقه را تشکیل می‌دهند. حفظ و نگهداری این بافت¬ها و توجه به کیفیت منظر آنها امری بسیار حائز اهمیت است که متأسفانه امروزه به دلایل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، مورد غفلت واقع شده¬اند. هدف پژوهش حاضر، شناسایی و تبیین پیشران¬های کلیدی مؤثر بر منظر بافت تاریخی محله سنگ¬سیاه شهر شیراز است. این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و از لحاظ ماهیت و روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است. جهت گردآوری داده¬ها و اطلاعات مورد نیاز از مطالعات کتابخانه¬ای-اسنادی و میدانی توزیع پرسشنامه و جهت تجزیه و تحلیل داده¬های جمع¬آوری شده از نرم افزار MicMac و تکنیک دلفی بهره¬گیری شده است. یافته¬های پژوهش بیانگر آن است که از میان 22 عامل اصلی مؤثر بر منظر بافت¬های تاریخی محله سنگ¬سیاه شهر شیراز، در مجموع 7 عامل کلیدی در وضعیت منظر بافت¬های تاریخی محله سنگ¬سیاه شهر شیراز تأثیرگذارند بدین صورت که این عامل¬ها بیشترین تأثیرگذاری را بر دیگر عوامل و کمترین تأثیرپذیری را از دیگر مولفه‌های مؤثر بر کیفیت منظر بافت¬های تاریخی محله سنگ¬سیاه شهر شیراز دارند وشامل عوامل «وحدت فضایی (هماهنگیهای عناصر) (V4)، رنگ و مصالح (V16)، فضای پیاده روها (V19)، احساس امنیت و ارامش (V14)، فضای سبز (V20)، مبلمان شهری (V12) و نورپردازیها (V15)» میباشند. نتایج پژوهش بیانگر آن است که منظر شهری مطلوب، تأثیرات بسیاری بر کیفیت¬زندگی شهروندان و افزایش میزان رضایتمندی آنان از عملکرد مدیریت شهری دارد که به دنبال آن سبب ارتقا مشارکت شهروندان در طرحهای توسعه شهری خواهد شد. دستیابی به منظر شهری مطلوب، مستلزم، شناسایی عوامل مؤثر بر آن و برنامهریزی برای بهبود وضعیت این عوامل میباشد. چرا که به واسطه ارتباط درونی عوامل تشکیل دهنده منظر، تغییر در هر عامل سبب تغییر در سایر عوامل میشود. در این میان مداخله در منظر بافت¬های تاریخی شهرها به سبب ارزشمندی این بافتها، بسیار حساس است.
اسماعیل¬دخت، مریم و سیدامیر منصوری و مهدی شیبانی (1400) قیاس تطبیقی خوانش ساکنین از شهر (منظر شهری) با طرحهای توسعة شهری بررسی انتقال منظر شهر سنتی به شهر معاصر شیراز، نشریه باغ نظر، دوره 18، شماره 96، صص 45-58.
بهرامی همدانی، سجاد و سیدحسن تقوایی (1400) چارچوب ارزیابی منظر بلوارهای تاریخی بر اساس مدل FVFL در تطابق با مفهوم HUL موردپژوهی: بلوار طاق بستان (بلوار شهید شیرودی) کرمانشاه، صفه، دوره 31، شماره 93، صص 83-110.
حائری، ساناز و مریم اسماعیل¬دخت (1401) مقیاس¬های تعامل منظر شهری با اکولوژی شهری در برنامه¬های توسعه شهری، مجله منظر، 14 (59)، صص 58-73.
حبیبی، داوود (1392) بررسي عوامل مؤثر بر افول حس سرزندگي و زيست پذيري در بافتهای تاريخي و فرسوده مطالعه موردي: محله سنگ سياه شيراز، مطالعات شهر ایرانی اسلامی.
خان سفید، مهدی (1386) بررسی الگوی پراکنش فضاهای سبز شهری با رویکرد اکولوژی منظر شهری و رابطه آن با پایداری شهری (مورد مطالعه: کلان شهر تهران)، سومین همایش ملی فضای سبز و منظر شهری، جزیره کیش، https://civilica.
com/doc/61755 ذکاوت، سینا و محمدرضا رضایی و حاتم پیام (1399) ارتقاء سرزندگی در فضاهای شهری با تأکید بر رویکرد ِساماندهی منظر شهری (مطالعه موردی: شهر یاسوج)، نشریه آمایش محیط، دوره 13، شماره 50، صص 197-215.
ربیعی، رسا؛ فلامکی، محمد منصور (1401).
واکاوی ریشه¬های بحران هویت و تأثیر آن بر کیفیت محلات مسکونی (نمونه مورد مطالعه: محله سنگ سیاه شیراز)، فصلنامه علمی پژوهش و برنامه¬ریزی شهری، دوره 13، شماره 48، صص 190-208.
زارع، علیرضا و کورش لطفی (1396).
رنگ در شهر با رویکرد ایجاد تنوع و سرزندگی در فضای شهری، نشریه پژوهش و برنامه¬ریزی شهری، سال هشتم، شماره 28، صص 110-99.
زلکی، یحیی و مجید شمس و عباس ملک¬حسینی (1400) ارزیابی تأثیرات عناصر مبلمان شهری بر سیما و منظر شهر (مطالعه موردی: منطقه چهار شهرداری کلان¬شهر اهواز)، پژوهش و برنامه¬ریزی شهری، دوره 12، شماره 47، صص 25-38.
زیاری، کرامت¬اله و مجتبی روستا و سجاد رفیعیان و مرجان دلوی (1400) نقش مشارکت‌های مردمی در سامان دهی بافت فرسوده شهر جهرم، پژوهش¬های جغرافیای انسانی (پژوهش¬های جغرافیایی)، دوره 53، شماره 1، صص 35-46.
زیاری، کرامت¬اله و هاجر یداله¬نیا و حسین یداله¬نیا (1399) تحليل عملکرد مديريت شهري با تاکيد بر شاخص‌هاي حکمروايي خوب از منظر شهروندان (مورد مطالعه: شهر ساري)، دوره 11، شماره 40، صص 1-16.
سلطان قرائی، صبا و سیدامیر منصوری و مریم سینگری (1401) نقش نحو فضا در تحلیل منظرین، مجله منظر، 14 (59)، صص 20-29.
شاملو، شبنم؛ نقی¬زاده، محمد؛ حبیب، فرح (1397) واکاوی رویکردها و زمینه¬های نظری و تدوین چارچوب مفهومی منظر شهری، معماری و شهرسازی آرمان¬شهر، شماره 23، صص 197-209.
عبدالهی، یگانه؛ محبی، رضا (1400) بررسی و شناخت عوامل مؤثر بر حفظ و ارتقا تعلق مکانی در سیما و منظر شهری (مطالعه موردی: ده ونک تهران)، کنفرانس ملی شهرسازی، معماری، عمران و محیط زیست.
غفاری، عباس و مرتضی میرغلامی و بیتا شفائی (1399) تبیین کیفیت مناظر صوتی سراهای بازار تبریز بر اساس ارزیابی¬های عینی و ذهنی، دوره 9، شماره 18، صص 113-139.
فرجی، سعدی و احمد حامی و فرزین امامی (1400) ارزیابی شاخص¬های کیفیت منظر عمومی شهری، آمایش محیط، دوره 14، شماره 55، صص 61-79.
کلانتری خلیل¬آباد، حسین و ساناز صادقی و مهدی حقی (1395) راهبردهاي مرمت در بافت‌هاي تاريخي شهرها با تاکيد بر مديريت بحران زلزله (مطالعه موردي: محله سيروس تهران)، مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، دوره 6، شماره 23، ص 61-74.
گلستانی، نفیسه و مهدی خاک¬زند و محسن فیضی و باقر کریمی (1400) ارتقای ادراک محیط در بافت تاریخی به منظور پایداری اجتماعی محلات (مورد مطالعه: گذر بازارچه فیل در محله اسحاق بیگ و گذربازارچه حاج زینل در محله سنگ¬سیاه در بافت تاریخی شیراز)، اثر، دوره 42، شماره 4، صص 569-584.
مثنوی، محمدرضا و حشمت¬اله متدین و پریچهر صابونچی و مرتضی همتی (1400) تحلیل مفهوم منظر و رویکرد منظر از سطح نظری تا عرصه اجرایی: مرور ادبیات نظری، منظر، دوره 13، شماره 57، صص 22-37.
اله¬قلی پورملایوسف، سمیرا و مریم حافظی¬فر و غلامرضا مختاری¬اصل و مسلم محمدی¬کله¬سر (1400) تأثیر تراکم ساختمانی بر منظر شهری با تاکید بر پایداری در شهر اردبیل؛ نمونه موردی: شهرک نادری اردبیل، نشریه شباک، دوره 7، شماره 6، صص 91-100.
همتی، مرتضی و سیدامیر منصوری و ناصر براتی (1401) رسانه، روشی برای تغییر منظر شهری، تبیین مدل مفهومی اثرگذاری بر منظر شهری بدون مداخله فیزیکی، مجله منظر، 14 (58)، 66-77.
وحدت سلمان و حسن سجادزاده و مهرداد کریمی مشاور (1394) تبیین ابعاد مؤثر بر منظر خیابان در جهت ارتقای خوانش منظر فضاهای شهری مطالعه موردی: خیابا نهای بافت مرکزی شهر همدان، مطالعات شهری-1394 شماره پانزدهم.
Bonenberg, Wojciech (2015) Public space In the residential areas: the method of socialspatial analysis. Procedia Manufacturing, 31720–1727.
Deng, L., Zhang, Q., Cheng, Y., Cao, Q., Wang, Zh., Wu, Q., Qiao, J. (2022) Underlying the influencing factors behind the heterogeneous change of urban landscape patterns since 1990: A multiple dimension analysis, Ecological Indicators, Volume 140, July 2022, 108967.
Ebrahimzadeh, I., & Komasi, H. (2014) Evaluation of quality of municipal services using (ServQual Model) (Case study: Municipality of Songhor city), Urban Stracture and Function Studies, 2 (1), 153-172.
Fan, X., Nazir, M.S., Aziz, H.A., (2021) Changes in county-scale landscape patterns in northern Fujian Province. E3S Web of Conferences 257, 03005.
Fukahori, K & Kubota, Y (2018)”The role of Design Elements on the Cost- Effectivess of Streetscape Improvement”, Landscape & Urban planning. NO. 63,pages 75-91.
Healey, P. (2010) Making better places: The planning project in the twenty-first century. Macmillan International Higher Education.
Inoue, T., Manabe, R., Murayama, A., Koizumi, H. (2022) Landscape value in urban neighborhoods: A pilot analysis using street-level images, Landscape and Urban Planning, Volume 221, May 2022, 104357.
Komasi, Hossein, Sarfaraz Hashemkhani Zolfani, Olegas Prentkovskis, and Paulius Skačkauskas. 2022. "Urban Competitiveness: Identification and Analysis of Sustainable Key Drivers (A Case Study in Iran)" Sustainability 14, no. 13: 7844. https://doi.org/10.3390/su14137844.
فصلنامه علمي «مطالعات شهر ایرانی- اسلامی»
شماره پنجاهم، زمستان 1401: 44-33
تاريخ دريافت: 08/06/1401
تاريخ پذيرش: 23/05/1402
نوع مقاله: پژوهشی
شناسایی و تبیین پیشرانهای کلیدی مؤثر بر کیفیت منظر در
بافتهای تاریخی شهرها (مطالعه موردی: محله سنگ سیاه شهر شیراز)1
ابوالفضل بادآهنگ2
حسین کلانتری خلیلآباد3
کرامتاله زیاری4
چکیده
بافتهای تاریخی به عنوان شاهکارهای معماری و فرهنگی، بخشی ارزنده از هویت و تاریخ یک شهر و منطقه را تشکیل می‌دهند. حفظ و نگهداری این بافتها و توجه به کیفیت منظر آنها امری بسیار حائز اهمیت است که متأسفانه امروزه به دلایل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، مورد غفلت واقع شدهاند. هدف پژوهش حاضر، شناسایی و تبیین پیشرانهای کلیدی مؤثر بر منظر بافت تاریخی محله سنگسیاه شهر شیراز است. این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و از لحاظ ماهیت و روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است. جهت گردآوری دادهها و اطلاعات مورد نیاز از مطالعات کتابخانهای-اسنادی و میدانی توزیع پرسشنامه و جهت تجزیه و تحلیل دادههای جمعآوری شده از نرم افزار MicMac و تکنیک دلفی بهرهگیری شده است. یافتههای پژوهش بیانگر آن است که از میان 22 عامل اصلی مؤثر بر منظر بافتهای تاریخی محله سنگسیاه شهر شیراز، در مجموع 7 عامل کلیدی در وضعیت منظر بافتهای تاریخی محله سنگسیاه شهر شیراز تأثیرگذارند بدین صورت که این عاملها بیشترین تأثیرگذاری را بر دیگر عوامل و کمترین تأثیرپذیری را از دیگر مولفه‌های مؤثر بر کیفیت منظر بافتهای تاریخی محله سنگسیاه شهر شیراز دارند وشامل عوامل «وحدت فضایی (هماهنگیهای عناصر) (V4)، رنگ و مصالح (V16)، فضای پیاده روها (V19)، احساس امنیت و ارامش (V14)، فضای سبز (V20)، مبلمان شهری (V12) و نورپردازیها (V15)» میباشند. نتایج پژوهش بیانگر آن است که منظر شهری مطلوب، تأثیرات بسیاری بر کیفیتزندگی شهروندان و افزایش میزان رضایتمندی آنان از عملکرد مدیریت شهری دارد که به دنبال آن سبب ارتقا مشارکت شهروندان در طرحهای توسعه شهری خواهد شد. دستیابی به منظر شهری مطلوب، مستلزم، شناسایی عوامل مؤثر بر آن و برنامهریزی برای بهبود وضعیت این عوامل میباشد. چرا که به واسطه ارتباط درونی عوامل تشکیل دهنده منظر، تغییر در هر عامل سبب تغییر در سایر عوامل میشود. در این میان مداخله در منظر بافتهای تاریخی شهرها به سبب ارزشمندی این بافتها، بسیار حساس است.
واژگان کلیدی: منظرشهری، بافتتاریخی، مبلمان شهری، محله سنگسیاه.
[1] 1. این مقاله برگرفته از رساله دکتری ابوالفضل بادآهنگ با عنوان «تبیین منظردر بافتهای تاریخی شهرها (نمونه موردی:محله سنگ سیاه شیراز)» که با راهنمایی حسین کلانتری خلیل آباد در گروه شهرسازی دانشگاه آیت الله آملی انجام یافته است.
[2] * دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد آمل، آمل، ایران Vahidreza.badahang@gmail.com
[3] ** نویسنده مسئول: استاد جهاد دانشگاهی، گروه شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد آمل، آمل،ایران H_kalantari2005@yahoo.com
[4] *** استاد گروه شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد آمل، آمل،ایران zayyari@ut.ac.ir
مقدمه
بر اساس گزارش سازمان ملل، سال 2008 نقطه عطفی در تاريخ جهان است، زيرا بیش از نیمی از جمعیت جهان ساکن در شهرها بودند، همچنین پیشبینی میشود اين رقم تا سال 2030 به حدود 5 میلیارد نفر افزايش يابد که حدود 4 میلیارد آن متعلق به جمعیت کشورهای در حال توسعه است (زیاری و همکاران، 1399: 2). پس از پایان قرن بیستم، ساخت مکانهای بهتر به موضوع اصلی برنامه‌ریزان و طراحان شهری تبدیل شده است (Healey, 2010; Inoue et al, 2022) آنچنان که بهبود کیفیت زندگی شهروندان در چارچوب توسعه پایدار، به یکی از مهمترین دغدغههای مدیران شهری تبدیل شده است (Komasi et al, 2022: 1, Ebrahimzadeh & Komasi, 2014). از آنجا که یکی از مهمترین عناصر شهری که سبب بهبود کیفیت زندگی شهروندان میشود، کیفیت منظرشهری است؛ محققان از جنبههای مختلف مطالعات زیادی را در مورد الگوی منظر شهری انجام دادهاند (Fan et al., 2021; Deng et al, 2022). منظر شهری به عنوان یکی از گونههای منظر، دانشی نوین است که محصول تفسیر جدید انسان معاصر از مقوله فضاست که در آن فضا نه موجودیتی فیزیکی بلکه پدیدهای با ابعاد درهم تنیده عینی- ذهنی است. مطابق این تعریف هر گاه ساماندهی منظر مورد نظر باشد مقصود اثرگذاری بر کلیت این رابطه است با علم بر این موضوع که هرکدام از این دو وجه بر دیگری اثر میگذارند (همتی و همکاران، 1401: 66).
بافت مرکزی و قدیمی شهرها، که روزگاری مهمترین و بهترین محله‌های مسکونی شهرها بودهاند و به دلیل حضور اجتماعات انسانی امروز دارای عناصر تاریخی و به یادمانی باارزش متعددی هستند، در حال حاضر، دچار فرسودگی ناکارآمدی شده است (زیاری و همکاران، 1400: 35). بافتهای تاریخی بخشی از سرمایهاجتماعی فرهنگی شهرها هستند که براساس سنتهای معماری و شهرسازی و با توجه به شرایط محیطی و ویژگیهای اجتماعی- اقتصادی ساکنان، در طول سالیان متمادی تکوین یافته‌اند؛ لذا از لحاظ سازمان فضایی در سیستم شهری به لحاظ ساختار و کارکرد متناسب با مقتضیات زمانهای گذشته هستند. امروزه این بافتها علیرغم این که میراث فرهنگی-تاریخی ارزشمندی را در خود دارند، محل سکونت و معیشت بسیاری از شهروندان نیز هستند (کلانتری خلیلآباد و همکاران، 1395: 62).
هسته فرهنگی- تاریخی شهر شیراز به عنوان حوزه فراگیر با وسعتی معادل 360 هکتار، طی یک فرایند تدریجی 1300 ساله در قلب شهر شیراز شکل گرفته است. محله سنگ سیاه با حدود 80 هکتار مساحت در غربیترین بخش این بافت تاریخی قرار گرفته است. این منطقه افزون بر اینکه هسته اولیه پیدایش شهر شیراز بوده، هم‌اکنون نیز بسیاری از فعالیتهای مرکزی تجاری، مذهبی، خدماتی، اداری و توریستی را در خود جای داده است (ربیعی و فلامکی، 1401: 195). محله سنگ سیاه شیراز، با گذشت زمان و در راستاي تحولات صورت گرفته و رشد جمعیت دچار تغییرات زیادي شده است. تغییراتی که منجر به فرسودگی کالبدي و اجتماعی در این بافت ارزشمند و تاریخی گردیده است. با توجه به حساسیت بالای هر گونه مداخله در بافتهای تاریخی به ویژه مداخله در منظر این بافتها، هدف پژوهش حاضر شناسایی پیشرانهای کلیدی مؤثر بر منظر محله سنگسیاه شهر شیراز از میان عوامل مختلف تأثیرگذار بر منظر این بافت است که در این راستا سؤال اساسی پژوهش عبارت از این است که پیشرانهای کلیدی مؤثر بر منظر محله سنگسیاه شهر شیراز کدامند؟
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
آنچه از مفهوم منظر از نیمه دوم قرن بیستم یاد میشود «منظر به عنوان واقعیتی عینی- ذهنی حاصل تعامل فردی و اجتماعی انسان با مکان در بستر تاریخی و جغرافیایی است» منظر در واقع کلیتی است که معرف رابطه دوسویه بین سوژه (انسان یا ذهن) و ابژه (محیط یا عین) میباشد. منظر فراتر از ابژکتیو (عینیت) صرف یا سوبژکتیو (ذهنیت) مطلق است. دو بعد عینی و ذهنی از هم غیر قابل تفکیک هستند. بنابراین ابعاد عینی و ذهنی منظر، کلیتی توأمان و همزمان است (سلطان قرائی و همکارن، 1401: 23). به عبارتی دیگر، منظر یک مفهوم نظری در حال تکامل و رویکرد منظر، یک مفهوم برآمده از تعاریف تئوری منظر بوده که به تبیین رابطه دوسویه میان انسان و محیط میپردازد. رویکرد منظر با بهرهگیری از این فلسقه و وجوه مختلف آن، ابعاد نوینی را در جهت حل مشکلات معرفی مینماید (حائری و اسماعیلدخت، 1401: 60). منظر شهر در مقیاس‌ها و سطوح مختلف قابل رویت و درک است، در هر کدام از این سطوح عناصر متفاوت و خاصی در تشکیل منظر شهری مؤثر هستند (الهقلی پورملایوسف و همکاران، 1400: 94). چهار دوره زماني و پنج رویکرد مطرح در آن در چارچوب مفهومی منظر شهر عبارتند از انقلاب صنعتی تا« جنبش منظر شهر (1960) با رویکرد زیباشناختی؛ جنبش منظر شهر تا «جنبش نوشهرسازی» (1990- 1960-) با رویکرد زمینه گرایی (ادراک فضایی بصری وادراک بصری رفتاری)؛ جنبش نوشهرسازی تا «جنبش شهرسازی منظر» (1990-1997) با رویکرد توسعه نوسنتی بافتها و مناطق شهری، و در نهایت جنبش شهرسازی منظر تاکنون (2014- 1997) با رویکردهای «شهرسازی منظر» و «شهرسازی اکولوژیکی» دلایل دسته بندی و مکانیزم طبقه بندی رویکردهای فوق را میتوان در طرح نظریه اولین نظریهپرداز جنبش مربوطه از لحاظ زمانی در ابتدای هر دوره و نیز شناسایی مؤلفه‌های مطرح در نظریات اندیشمندان همسو و تأثیرگذار درآن موضوع و در نهایت شکل‌گیری و بالندگی رویکرد مستخرج از نظریات اندیشمندان مذکور جستجو نمود به عنوان مثال «کامیلو زیته» باعنوان نمودن «زیبایی بصری در شهرها» درسال 1889 سبب آغاز رویکرد زیباشناختی در دوره انقلاب صنعتی تا جنبش منظر شهر و مطرح شدن مؤلفه زیباشناختی عینی شد. در سال 1997 شاهد آغاز رویکرد شهرسازی منظر هستیم، رویکردی که در آن منظر و فضای باز به عنوان عناصر اصلی ساخت شهر مورد توجه قرارگرفته و مؤلفه چندسطحی، زمینه‌ای و پیچیده به سایر مؤلفه‌های قبلی اضافه شده است. در شکل (1) طبقه‌بندی دوره‌های زمانی و چارچوب گونه‌شناسی رویکردها نشان داده شده است و در ادامه گونه‌شناسی تکامل تاریخی، رويکردها، نظريه پردازان و مهمترین مفاهيم کليدي مرتبط با منظر شهر از 1960 تاکنون به انضمام مؤلفه‌های رایج در هر رویکرد ارائه شده است (شاملو و همکاران، 1397: 198-199)
|
شکل (1): طبقه‌بندی دوره‌های زمانی و رويکردهای مطرح در نظریات منظر شهر، منبع (همان: 199).
در سال‌های اخیر رویکرد منظر در کنار سایر رویکردها, به سبب دیدگاه جامع و تبیین پارادایم‌های نو در باز تعریف رابطه انسان و محیط به طور گسترده‌ای مورد توجه قرار گرفته است. با این حال مفهوم واحد و دقیقی از چیستی و ماهیت آن ارائه نشده و وجود ادبیات نظری گسترده در رابطه با تعاریف منظر, ابهام در مفهوم و دشواری درکاربست آن را در پی داشته است (مثنوی و همکارن، 1400: 22). با این وجود پژوهشهای بسیاری به منظر بافتهای مختلف شهری پرداختهاند ک عمده این پژوهشها بر تأثیرات منظر شهری بر کیفیت زندگی و بهبود فضای شهری تأکید داشتهاند که در ادامه به برخی از مهمترین این پژوهشها پرداخته شده است.
حبیبی داود (1392) در مقاله به بررسی عوامل مؤثر بر افول حس سرزندگی و زیست‌پذیری در بافتهای تاریخی و فرسوده محله سنگ سیاه شیراز پرداختهاند و به اين نتيجه رسیده‌اند كه عوامل متعددي نظير فرسودگي در ابنيه و كالبد و سيماي بافت، عدم برخورداري لازم از تأسيسات و زيرساخت‌ها و خدمات شهري مناسب با نياز امروز و هم چنين نبود زندگي اقتصادي مناسب بافت، سبب افول سرزندگي و زيست پذيري و در نهايت فرسودگي بافت سنگ سياه شيراز شده است. وحدت و همکاران (1394) در مقاله با عنوان «تبيين ابعاد مؤثر بر منظر خيابان در جهت ارتقاي خوانش منظر فضاهاي شهري» بررسي‌ها نشان مي‌دهند، ارزش کيفي منظر خيابان‌هاي مرکزي شهر همدان در سطح متوسطي قرار دارد که با استفاده از عواملي چون ارتقاي نظم بصري خيابان، ساماندهي جداره‌ها و بناهاي قديمي، زمينه‌سازي حضور هنرهاي خياباني و گرافيکي، تعريف و تقويت نشانه‌ها در بعد معنايي و کالبدي مي‌توان به منظور ارتقاي سطح خوانش شهروندان و مطلوبيت منظر اين فضاها اقدام نمود. ذکاوت و همکاران (1399) پژوهشی با عنوان «ارتقاء سرزندگی در فضاهای شهری با تأکید بر رویکرد ِساماندهی منظر شهری (مطالعه موردی: شهر یاسوج)» انجام دادهاند، نتایج این پژوهش بیانگر آن است که بین ارتقاء سرزندگی در فضاهای عمومی شهرهای با رویکرد ساماندهی منظرشهری یک الگوی نسبتاً خطی با شیب مثبت وجود دارد و پیشنهاداتی چون طراحی صحیح در کف‌سازی و مبلمان شهری، مرمت و ساماندهی فضاها، ایجاد کاربری‌های خدماتی متنوع، ایجاد المان‌های هنری در شهر یاسوج ارائه دادهاند. اسماعیلدخت و همکاران (1400) در پژوهشی با عنوان «قیاس تطبیقی خوانش ساکنین از شهر (منظر شهری) با طرحهای توسعة شهری بررسی انتقال منظر شهر سنتی به شهر معاصر شیراز به این نتیجه رسیده‌اند که علی رغم تأثیرات دستگاه حکومتی در توسعة شهر تا اواخر قاجار، اقدامات و پیشنهادات مردم و حاکمیت در فضاهای انضمامی صورت می‌گرفت که اقداماتی مبتنی بر تجربه- ادراک ساکنین بود. انتقال از منظر شهر سنتی به شهر معاصر در شیراز از دوران رضاشاه روی میدهد که تمایل به نظم حداکثری و استانداردسازی علیرغم ارتقای مؤلفه‌های کمّی شهر، منجر به تبدیل فضاهای انضمامی سه بعدی مبتنی بر تجربه- ادراک ساکنین به فضاهای انتزاعی دوبعدی و آزمایشگاهی شد. در خوانش وضع موجود، شناخت ابژه‌ها (اشیا) در شهر، برمبنای علوم طبیعی و عدم اهتمام به تأویل‌ها که فهم ساکنین از شهر را شکل می‌دهند، منجر به تقلیل‌گرایی در شناخت شهر و در نتیجه اقدامات شهری شده و به نظر می‌رسد علت و علل بروز بحران در ادراک ساکنین از شهر است. در مقاله‌ا‌ي با عنوان «فضاي عمومی Bonenberg در نواحی سکونتی، با استفاده از روش پیمایش و با استفاده از معیارهاي فضایی و اجتماعی (2015) » به این نتیجه می‌رسد که عامل اصلی تأثیرگذار در کیفیت پایین و عدم استفاده از فضاهاي عمومی، بی‌توجهی به نیازهاي واقعی و اجتماعی شهروندان است. بررسی پژوهشهای انجام شده در خصوص منظر شهری، نشان داد که عوامل بسیاری بر کیفیت منظر شهری تأثیرگذارند که به عنوان عوامل اولیه تأثیرگذار بر منظر شهری در پژوهش حاضر مورد استفاده قرار گرفته است.
جدول (1): عوامل اولیه مؤثر بر منظر شهری
عامل | کد | |
1 | انعطاف‌پذیری عملکردها | V1 |
2 | تنوع | V2 |
3 | زیبایی بصری | V3 |
4 | وحدت فضایی (هماهنگیهای عناصر) | V4 |
5 | غنای حسی | V5 |
6 | استفاده از عناصر طبیعی | V6 |
7 | تناسبات بصری | V7 |
8 | ویژگیهای تاریخی و فرهنگی | V8 |
9 | خوانایی عملکردها | V9 |
10 | نفوذ پذیری | V10 |
11 | آلودگی بصری و صوتی | V11 |
12 | مبلمان شهری | V12 |
13 | دیوارنگاریها | V13 |
14 | احساس امنیت و ارامش | V14 |
15 | نورپردازیها | V15 |
16 | رنگ و مصالح | V16 |
17 | نمادها و نشانه‌ها | V17 |
18 | زیبایی خط آسمان شکل گرفته به وسیله ساختمان‌ها | V18 |
19 | فضای پیادهروها | V19 |
20 | فضای سبز | V20 |
21 | یکپارچگی با سایر بافتهای محله | V21 |
22 | سازگاری سبکهای ساختمانی | V22 |
فرجی و همکاران، 1400؛ بهرامی همدانی و تقوایی، 1400؛ عبدالهی و محبی، 1400؛ زلکی و همکارن، 1400؛ غفاری و همکارن، 1399)
روششناسی پژوهش
محله سنگ سیاه واقع در پهنه جنوب غربی بافت تاریخی شهر شیراز (منطقه 8 شهرداری) با جمعیتی بالغ بر6982 نفر در قالب هزار و887 خانوار طی دهههای اخیر توسعه شهری با مشکلات عدیده
اجتماعی روبهرو بوده است. نام این محله برگرفته از سنگ سیاهرنگ آرامگاه سیبویه، از بزرگان علم در قرن دوم هجری است (گلستانی و همکاران، 1400: 577) جدول (2) و شکل (2).
جدول (2): وضعیت جمعیت و وسعت محله سنگ سیاه
نام محله | مساحت (هکتار) | مساحت (درصد) | جمعیت | جمعیت به درصد |
سنگ سیاه | 54 | 14 | 6982 | 8/7 |
منابع: شهرداری منطقه 8 شیراز، سازمان میراث فرهنگی استان فارس
شکل (2): موقعیت محله سنگ سیاه در بافت تاریخی
پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت و روش توصیفی- تحلیلی است. جهت گردآوری دادهها و اطلاعات مورد نیاز از پرسشنامه و تکنیک دلفی و مطالعات کتابخانهای- اسنادی بهرهگیری شده است. برای به کارگیری تکنیک دلفی و تحلیل اثرات متقاطع، در دو مرحله پرسشنامهها تهیه شده است، مرحله اول، شامل 70 پرسشنامه باز که در آن مهمترین عوامل مؤثر بر منظر بافتهای تاریخی محله سنگسیاه شهر شیراز در موضوعات محوری با در نظر گرفتن حوزه‌های مختلف و همه جانبه منظر در اختیار کارشناسان (کارشناسان مدیریت شهری که به موضوع پژوهش مرتبط بوده و به شیوه گلوله برفی انتخاب شدهاند) قرارداده شده است که به استخراج کلی عوامل مؤثر بر منظر بافتهای تاریخی محله سنگسیاه شهر شیراز انجامید. مرحله دوم، شامل50 پرسشنامه(1) برای تعیین عوامل اصلی (کلیدی) مؤثر بر منظر بافتهای تاریخی محله سنگسیاه شهر شیراز از طریق وزن‌دهی است که توسط کارشناسان تکمیل و در نهایت جهت تجزیه و تحلیل دادههای جمعآوری شده از نرم افزار MicMac بهرهگیری شده است جدول (1).
یافتههای حاصل از توزیع پرسشنامه کارشناسان
شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر منظر بافتهای تاریخی محله سنگسیاه شهر شیراز
تجزیه و تحلیل پیشرانهای کلیدی مؤثر بر منظر بافتهای تاریخی محله سنگسیاه شهر شیراز با استفاده از نرم‌افزار میک‌مک و روش تحلیل اثرات متقاطع، بیانگر درجه پرشدگی 56/92 درصد بوده که بیانگر تأثیرگذاری به نسبت بالای عوامل بر یکدیگر بوده است. از مجموع 448 رابطه(2) ماتریسی قابل ارزیابی، 286 رابطه، دارای اثرات متقاطع 3 بوده است (یعنی شاخصها از هم تأثیر پذیرفتهاند و بر هم‌دیگر تأثیرگذار بودهاند). 83 رابطه دارای اثرات متقاطع 2 بوده، یعنی نقش تقویت کننده داشتهاند. 79 رابطه نیز دارای اثرات متقاطع 1 بوده، یعنی بر روی دیگر شاخصها تأثیر بیشتری گذاشتهاند. 36 رابطه نیز از مجموع اثرات متقاطع، نه از هم تأثیر پذیرفتهاند و نه بر روی هم تأثیر گذاشتهاند جدول (3)
جدول 3: ماتریس MDI از عوامل مؤثر بر منظر بافتهای تاریخی محله سنگسیاه شهر شیراز
تحلیل میزان تأثیرگذاری و تأثیرپذیری عاملهای مؤثر بر منظر بافتهای تاریخی محله سنگسیاه شهر شیراز
همانطوری که در شکل (3) قابل مشاهده است از میان 22 عامل اصلی مؤثر بر منظر بافتهای تاریخی محله سنگسیاه شهر شیراز، در مجموع 7 عامل کلیدی در وضعیت منظر بافتهای تاریخی محله سنگسیاه شهر شیراز تأثیرگذارند این عاملها در نیمه شمال‌غربی شکل (3) قرارگرفتهاند بدین صورت که این عاملها بیشترین تأثیرگذاری و کمترین تأثیرپذیری را بر منظر بافتهای تاریخی محله سنگسیاه شهر شیراز دارند وشامل عوامل" وحدت فضایی (هماهنگیهای عناصر) (V4)، رنگ و مصالح (V16)، فضای پیاده روها (V19)، احساس امنیت و ارامش (V14)، فضای سبز (V20)، مبلمان شهری (V12) و نورپردازیها (V15) " میباشند.
ابعاد ماتریس | تکرار | بدون تأثیر | تأثیرگذار | تقویت کننده | توانمندساز | درجه پرشدگی | جمع |
22*22 | 2 | 36 | 79 | 83 | 286 | 56/92 درصد | 448 |
شکل 3: شناسایی پیشرانهای کلیدی مؤثر بر منظر بافتهای تاریخی محله سنگسیاه شهر شیراز
شکل (4) تأثیرات مستقیم بسیار قوی و شکل (5) تأثیرات مستقیم بسیار ضعیف از میان مجموع عاملهای مؤثر بر کیفیت منظر بافتهای تاریخی محله سنگسیاه شهر شیراز بر یکدیگر را نشان میدهد. همانطوری که در شکل (4) قابل مشاهده است عوامل" فضای سبز (V20) و سازگاری سبکهای ساختمانی (V22) " بیشترین میزان تأثیرگذاری قوی بر سایر متغیرها را داشته است که این دو عامل باید مورد توجه ویژه مدیران شهری شیراز باشد.
شکل 4: تأثیرات مستقیم عاملهای مؤثر بر منظر بافتهای تاریخی محله
سنگسیاه شهر شیراز بر یکدیگر (تأثیرات بسیار قوی)
تأثیرات مستقیم بسیار ضعیف عاملهای مؤثر بر کیفیت منظر بافتهای تاریخی محله سنگسیاه شهر شیراز بر یکدیگر در شکل (5) قابل مشاهده است، عوامل" وحدت فضایی (هماهنگیهای عناصر) (V4)، غنای حسی (V5)، آلودگی بصری و صوتی (V11)، نمادها و نشانه‌ها (V17) و فضای پیادهروها (V19) " بیشترین میزان تأثیرات ضعیف بر سایر عاملهای مؤثر بر منظر بافتهای تاریخی محله سنگسیاه شهر شیراز را داشتهاست(3).
شکل 5: تأثیرات مستقیم عاملهای مؤثر بر منظر بافتهای تاریخی
محله سنگسیاه شهر شیراز بر یکدیگر (تأثیرات بسیار ضعیف)
شکل (6)، تأثیرات غیرمستقیم بسیار قوی عوامل تأثیرگذار بر بر منظر بافتهای تاریخی محله سنگسیاه شهر شیراز را نشان میدهد، « زیبایی بصری (V3) و سازگاری سبکهای ساختمانی (V22)» قویترین و بیشترین میزان تأثیرات بر سایر عاملهای مؤثر بر منظر بافتهای تاریخی محله سنگسیاه شهر شیراز داشتهاند.
شکل 6: تأثیرات غیر مستقیم عاملهای مؤثر بر منظر بافتهای تاریخی محله
سنگسیاه شهر شیراز بر یکدیگر (تأثیرات بسیار قوی)
شکل 7: تأثیرات غیر مستقیم عاملهای مؤثر بر منظر بافتهای تاریخی
محله سنگسیاه شهر شیراز بر یکدیگر (تأثیرات بسیار ضعیف)
تأثیرات غیر مستقیم بسیار ضعیف عوامل تأثیرگذار بر منظر بافتهای تاریخی محله سنگسیاه شهر شیراز در شکل (7) نشان داده شده است، «تناسبات بصری (v7)، فضای پیاده روها (v19)، رنگ و مصالح (v16)، تنوع (v2)، ویژگیهای تاریخی و فرهنگی (v8)، زیبایی خط آسمان شکل گرفته به وسیله ساختمان‌ها (v18)، یکپارچگی با سایر بافتهای محله (v21)، نمادها و نشانه‌ها (v17)، زیبایی بصری (v3)،
خوانایی عملکردها (v9)، مبلمان شهری (v12)، انعطاف‌پذیری عملکردها (v1)،» عامل‌هایی هستند که بیشتر میزان تأثیرات غیر مستقیم بر سایر عاملهای مؤثر بر بر منظر بافتهای تاریخی محله سنگسیاه شهر شیراز را داشتهاند.
نتیجهگیری
منظر شهری مطلوب، تأثیرات بسیاری بر کیفیتزندگی شهروندان و افزایش میزان رضایتمندی آنان از عملکرد مدیریت شهری دارد که به دنبال آن سبب ارتقا مشارکت شهروندان در طرحهای توسعه شهری خواهد شد. دستیابی به منظر شهری مطلوب، مستلزم، شناسایی عوامل مؤثر بر آن و برنامهریزی برای بهبود وضعیت این عوامل میباشد. چرا که به واسطه ارتباط درونی عوامل تشکیل‌دهنده منظر، تغییر در هر عامل سبب تغییر در سایر عوامل میشود. در این میان مداخله در منظر بافتهای تاریخی شهرها به سبب ارزشمندی این بافتها، بسیار حساس است.
نتایج پژوهش حاضر بیانگر آن است که از میان 22 عامل اصلی مؤثر بر منظر بافتهای تاریخی محله سنگسیاه شهر شیراز، در مجموع 7 عامل کلیدی در وضعیت منظر بافتهای تاریخی محله سنگسیاه شهر شیراز تأثیرگذارند بدین صورت که این عاملها بیشترین تأثیرگذاری را بر سایر عوامل تأثیرگذار بر منظر بافت تاریخی محله سنگ سیاه گذاشتهاند و کمترین تأثیرپذیری را از سایر عواملی که منظر بافتهای تاریخی محله سنگسیاه شهر شیراز را تحت تأثیر قرار دادهاند، پذیرفتهاند. این عوامل عبارتند از:
وحدت فضایی (هماهنگیهای عناصر)، به عنوان یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر کیفیت منظر شناخته میشود. باتوجه به بافت تاریخی محله سنگسیاه شیراز، چنانچه به واسطه مداخلات غیرعلمی، وحدت فضایی و هماهنگی عناصر این محله تغییر یابد، آثار آن را به وضوح میتوان بر منظر شهری این محله مشاهده نمود. پیشنهاد میشود هر گونه تغییر در این بافت با مشارکت شهروندان ساکن در این بافت باشد و در ایجاد هرگونه کاربری، حداکثر وحدت فضایی با رعایت اصل هویت شهروندی (فرهنگ شهروندان) رعایت شود.
رنگ و مصالح؛ هماهنگی رنگ و مصالح با سایر عوامل تأثیرگذار بر منظر به ویژه هندسه بافت، سبب ارتقای کیفیت منظر بافتها خواهد شد، این امر در محلات تاریخی از جمله محله سنگسیاه شیراز به واسطه قدمت آن اهمیت دوچندانی دارد. با توجه به اینکه اقدامات بازآفرینی در بافت محله سنگسیاه شیراز از ضروریات است، پیشنهاد میشود از رنگها و مصالح بومی که تغییرات کمتری در بافت ایجاد میکند استفاده گردد و از هر گونه ساخت و سازی که سبب از بین رفتن معماری سنتی در بافت میشود، جلوگیری شود.
فضای پیاده روها؛ با توجه به اینکه شهروندان بیشترین ارتباط را با فضای پیادهروها دارند، بهبود کیفیت فضای پیادهروها در ابعاد مختلف ذهنی و عینی آن، که شامل تمامی 22 عامل مؤثر بر منظر شهری است که در بخش یافتهها به آن اشاره شد، سبب افزایش میزان رضایتمندی شهروندان از منظر شهری خواهد شد که در محله سنگسیاه شیراز با توجه به استفاده حداکثری از فضاهای پیاده رو، بهبود وضعیت آن، و برنامهریزی جهت گسترش فضای پیادهروی بدون آسیب به بافتهای ارزشمند تاریخی، تأثیرات بسیاری بر منظر شهری محله سنگسیاه خواهد داشت. در این خصوص پیشنهاد میشود همزمان با توسعه فضای پیادهروی، امکانات و زیرساختهای لازم متناسب با فرهنگ بومی بافت تاریخی لحاظ شود تا کمترین تغییرات فرهنگی در بافت ایجاد شود.
احساس امنیت و ارامش؛ با توجه به تاریخی بودن محله سنگسیاه و همچنین موقعیت قراگیری آن جهت دسترسی به بناهای تاریخی ارزشمند، توجه به بکارگیری عناصر و ترکیب‌های آرامشبخش در محله، سبب افزایش کیفیت منظر شهری در این محله تاریخی خواهد شد، پیشنهاد میشود جهت بهبود وضعیت احساس امنیت و آرامش شهروندان، مطالعاتی در خصوص وندالیسم شهری و همچنین شناسایی مکانهای مخاطرهآمیز در بافت تاریخ محله سنگسیاه به ویژه برای بانوان ساکن در بافت، صورت پذیرد. در این خصوص بهبود وضعیت نورپردازیها میتواند بسیار تأثیرگذار باشد.
فضای سبز، با توجه به تأثیرات فضای سبز در تمامی ابعاد منظر شهری، بهبود فضای سبز محله سنگسیاه به دلیل تاریخی و سنتی بودن آن و مشکلات مربوط به فضای در دسترس برای برنامهریزی جهت گسترش فضای سبز در محله، مستلزم مشارکت حداکثری ساکنان است. پیشنهاد میشود جهت بهبود وضعیت فضای سبز محله، با مششارکت شهروندان و انجام مطالعات در خصوص امکان‌سنجی شیوههای مدرن توسعه فضای سبز، مانند دیوار سبز و بام سبز انجام پذیرد.
مبلمان شهری متناسب با فرهنگ و ویژگیهای طبیعی، یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر کیفیت منظر شهری در محله سنگسیاه است و بهبود وضعیت مبلمان شهری در این محله تاریخی، میتواند سبب افزایش پیادهروی در محله و به دنبال آن افزایش حس سرزندگی محله شود. پیشنهاد میشود در طراحی و توسعه مبلمان شهری، عناصر فرهنگی متناسب با بافت تاریخی محله سنگ سیاه به ویژه حس مکان یا روح مکان رعایت شود. همچنین قبل از هر اقدامی، سرانههای مورد نیاز در خصوص مبلمانهای شهری ضروری برای محله سنگ سیاه محاسبه گردد.
نورپردازیها، استفاده از نور در فضاهای شهری به منظور دو هدف تامین روشنایی و نورپردازی صورت می‌گیرد. بهبود وضعیت نورپردازی، ضمن اینکه سبب جذابیت و زیبای منظرشهری میشود، ایمنی و امنیت را در محیط نیز برقرار مینماید. بهبود وضعیت نورپردازی در محله سنگسیاه شیراز، سبب ارتقاء سرزندگی شبانه فضاهای شهری محله سنگسیاه خواهد شد. پیشنهاد میشود نورپردازیهای متناسب با بافتهای سنتی و تاریخی مورد استفاده قرار گیرد و در عین حال از نورپردازیهای جدید هوشمند بهره‌برداری شود.
پی‌نوشت
1. نمونه‌های مورد بررسی بر اساس روش گلوله برفی و از کارشناسان مرتبط به ویژه در حوزه مدیریت شهری استفاده شده است و از حداکثر نمونه‌های در دسترس بهرهگیری شده است.
2. این رابطه‌ها بر اساس تأثیراتی که هر عامل بر سایر عوامل داشته است محاسبه شده است. به عنوان مثال یک کارشناس تشخیص داده است که میزان تأثیرگذاری یک عامل بر عامل دیگر بسیار زیاد است و عدد 3 داده است. و به همین ترتیب اعداد 2 و 1 و 0. مجموع این رابطه‌ها عدد 448 بوده است.
3. منظور از تأثیرات مستقیم و غیر مستقیم این است که یک عامل به طور مستقیم بر عامل دیگر تأثیر گذاشته است. در تأثیرات غیرمستقیم، یک عامل بر عامل دیگر تأثیر می‌گذارد و سبب تأثیرگذاری بر سایر عوامل میشود.
منابع و مأخذ
اسماعیلدخت، مریم و سیدامیر منصوری و مهدی شیبانی (1400) قیاس تطبیقی خوانش ساکنین از شهر (منظر شهری) با طرحهای توسعة شهری بررسی انتقال منظر شهر سنتی به شهر معاصر شیراز، نشریه باغ نظر، دوره 18، شماره 96، صص 45-58.
بهرامی همدانی، سجاد و سیدحسن تقوایی (1400) چارچوب ارزیابی منظر بلوارهای تاریخی بر اساس مدل FVFL در تطابق با مفهوم HUL موردپژوهی: بلوار طاق بستان (بلوار شهید شیرودی) کرمانشاه، صفه، دوره 31، شماره 93، صص 83-110.
حائری، ساناز و مریم اسماعیلدخت (1401) مقیاسهای تعامل منظر شهری با اکولوژی شهری در برنامههای توسعه شهری، مجله منظر، 14 (59)، صص 58-73.
حبیبی، داوود (1392) بررسي عوامل مؤثر بر افول حس سرزندگي و زيست پذيري در بافتهای تاريخي و فرسوده مطالعه موردي: محله سنگ سياه شيراز، مطالعات شهر ایرانی اسلامی.
خان سفید، مهدی (1386) بررسی الگوی پراکنش فضاهای سبز شهری با رویکرد اکولوژی منظر شهری و رابطه آن با پایداری شهری (مورد مطالعه: کلان شهر تهران)، سومین همایش ملی فضای سبز و منظر شهری، جزیره کیش، https://civilica.com/doc/61755
ذکاوت، سینا و محمدرضا رضایی و حاتم پیام (1399) ارتقاء سرزندگی در فضاهای شهری با تأکید بر رویکرد ِساماندهی منظر شهری (مطالعه موردی: شهر یاسوج)، نشریه آمایش محیط، دوره 13، شماره 50، صص 197-215.
ربیعی، رسا؛ فلامکی، محمد منصور (1401). واکاوی ریشههای بحران هویت و تأثیر آن بر کیفیت محلات مسکونی (نمونه مورد مطالعه: محله سنگ سیاه شیراز)، فصلنامه علمی پژوهش و برنامهریزی شهری، دوره 13، شماره 48، صص 190-208.
زارع، علیرضا و کورش لطفی (1396). رنگ در شهر با رویکرد ایجاد تنوع و سرزندگی در فضای شهری، نشریه پژوهش و برنامهریزی شهری، سال هشتم، شماره 28، صص 110-99.
زلکی، یحیی و مجید شمس و عباس ملکحسینی (1400) ارزیابی تأثیرات عناصر مبلمان شهری بر سیما و منظر شهر (مطالعه موردی: منطقه چهار شهرداری کلانشهر اهواز)، پژوهش و برنامهریزی شهری، دوره 12، شماره 47، صص 25-38.
زیاری، کرامتاله و مجتبی روستا و سجاد رفیعیان و مرجان دلوی (1400) نقش مشارکت‌های مردمی در سامان دهی بافت فرسوده شهر جهرم، پژوهشهای جغرافیای انسانی (پژوهشهای جغرافیایی)، دوره 53، شماره 1، صص 35-46.
زیاری، کرامتاله و هاجر یدالهنیا و حسین یدالهنیا (1399) تحليل عملکرد مديريت شهري با تاکيد بر شاخص‌هاي حکمروايي خوب از منظر شهروندان (مورد مطالعه: شهر ساري)، دوره 11، شماره 40، صص 1-16.
سلطان قرائی، صبا و سیدامیر منصوری و مریم سینگری (1401) نقش نحو فضا در تحلیل منظرین، مجله منظر، 14 (59)، صص 20-29.
شاملو، شبنم؛ نقیزاده، محمد؛ حبیب، فرح (1397) واکاوی رویکردها و زمینههای نظری و تدوین چارچوب مفهومی منظر شهری، معماری و شهرسازی آرمانشهر، شماره 23، صص 197-209.
عبدالهی، یگانه؛ محبی، رضا (1400) بررسی و شناخت عوامل مؤثر بر حفظ و ارتقا تعلق مکانی در سیما و منظر شهری (مطالعه موردی: ده ونک تهران)، کنفرانس ملی شهرسازی، معماری، عمران و محیط زیست.
غفاری، عباس و مرتضی میرغلامی و بیتا شفائی (1399) تبیین کیفیت مناظر صوتی سراهای بازار تبریز بر اساس ارزیابیهای عینی و ذهنی، دوره 9، شماره 18، صص 113-139.
فرجی، سعدی و احمد حامی و فرزین امامی (1400) ارزیابی شاخصهای کیفیت منظر عمومی شهری، آمایش محیط، دوره 14، شماره 55، صص 61-79.
کلانتری خلیلآباد، حسین و ساناز صادقی و مهدی حقی (1395) راهبردهاي مرمت در بافت‌هاي تاريخي شهرها با تاکيد بر مديريت بحران زلزله (مطالعه موردي: محله سيروس تهران)، مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، دوره 6، شماره 23، ص 61-74.
گلستانی، نفیسه و مهدی خاکزند و محسن فیضی و باقر کریمی (1400) ارتقای ادراک محیط در بافت تاریخی به منظور پایداری اجتماعی محلات (مورد مطالعه: گذر بازارچه فیل در محله اسحاق بیگ و گذربازارچه حاج زینل در محله سنگسیاه در بافت تاریخی شیراز)، اثر، دوره 42، شماره 4، صص 569-584.
مثنوی، محمدرضا و حشمتاله متدین و پریچهر صابونچی و مرتضی همتی (1400) تحلیل مفهوم منظر و رویکرد منظر از سطح نظری تا عرصه اجرایی: مرور ادبیات نظری، منظر، دوره 13، شماره 57، صص 22-37.
الهقلی پورملایوسف، سمیرا و مریم حافظیفر و غلامرضا مختاریاصل و مسلم محمدیکلهسر (1400) تأثیر تراکم ساختمانی بر منظر شهری با تاکید بر پایداری در شهر اردبیل؛ نمونه موردی: شهرک نادری اردبیل، نشریه شباک، دوره 7، شماره 6، صص 91-100.
همتی، مرتضی و سیدامیر منصوری و ناصر براتی (1401) رسانه، روشی برای تغییر منظر شهری، تبیین مدل مفهومی اثرگذاری بر منظر شهری بدون مداخله فیزیکی، مجله منظر، 14 (58)، 66-77.
وحدت سلمان و حسن سجادزاده و مهرداد کریمی مشاور (1394) تبیین ابعاد مؤثر بر منظر خیابان در جهت ارتقای خوانش منظر فضاهای شهری مطالعه موردی: خیابا نهای بافت مرکزی شهر همدان، مطالعات شهری-1394 شماره پانزدهم.
Bonenberg, Wojciech (2015) Public space In the residential areas: the method of socialspatial analysis. Procedia Manufacturing, 31720–1727.
Deng, L., Zhang, Q., Cheng, Y., Cao, Q., Wang, Zh., Wu, Q., Qiao, J. (2022). Underlying the influencing factors behind the heterogeneous change of urban landscape patterns since 1990: A multiple dimension analysis, Ecological Indicators, Volume 140, July 2022, 108967.
Ebrahimzadeh, I., & Komasi, H. (2014) Evaluation of quality of municipal services using (ServQual Model) (Case study: Municipality of Songhor city), Urban Stracture and Function Studies, 2 (1), 153-172.
Fan, X., Nazir, M.S., Aziz, H.A., (2021) Changes in county-scale landscape patterns in northern Fujian Province. E3S Web of Conferences 257, 03005.
Fukahori, K & Kubota, Y (2018)”The role of Design Elements on the Cost- Effectivess of Streetscape Improvement”, Landscape & Urban planning. NO. 63,pages 75-91
Healey, P. (2010). Making better places: The planning project in the twenty-first century. Macmillan International Higher Education.
Inoue, T., Manabe, R., Murayama, A., Koizumi, H. (2022) Landscape value in urban neighborhoods: A pilot analysis using street-level images, Landscape and Urban Planning, Volume 221, May 2022, 104357.
Komasi, Hossein, Sarfaraz Hashemkhani Zolfani, Olegas Prentkovskis, and Paulius Skačkauskas. 2022. "Urban Competitiveness: Identification and Analysis of Sustainable Key Drivers (A Case Study in Iran)" Sustainability 14, no. 13: 7844. https://doi.org/10.3390/su14137844.
