نقد و بررسی تطبیقی دیدگاه امامیه و زیدیه بر دلایل برتری ائمه شیعه نسبت به پیامبران پیشین
الموضوعات :
محمدامین مدهوشی مزرعی
1
,
عبدالحسین خسروپناه
2
1 - استاد حوزه علمیه قم-استاد دانشگاه
2 - پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
الکلمات المفتاحية: امامت, نبوت, پیامبران پیشین, امامیه, زیدیه. ,
ملخص المقالة :
نقد و بررسی تطبیقی دیدگاه امامیه و زیدیه بر دلایل برتری ائمه شیعه نسبت به پیامبران پیشین است. پژوهش حاضر از نوع پژوهشهای توصیفی - تحلیلی است که به چگونگی گردآوری اطلاعات داده‌ها، تجزیه‌وتحلیل و شیوه گزارش آن‌ها در تعیین طرح پژوهش مؤثرند. روش جمع‌آوری اطلاعات در پژوهش پیشرو، به شیوه بررسی اسناد و مدارک است؛ به همین منظور اسناد و مدارک در پژوهش حاضر مورد بررسی قرار گرفته‌اند. مسئله افضلیت امامان اهل‌بیت (ع) بر پیامبران پیش از رسول اکرم (ص) برگرفته از دو بحث نبوت و امامت خاصه در علم کلام است. طبق دیدگاه مکتب زیدیه بحث امامت بر چند محور استوار است؛ 1- تفاوتی بین مقام خلیفه و امام وجود ندارد 2- امام هویتی سیاسی دارد و لاغیر 3- جهان‌بینی این مکتب بر این مبنا استوار است که در مرتبه نخست ملائکه، در مرتبه دوم انبیا، در مرتبه سوم اوصیاء و در مرتبه آخر و چهارم ائمه اطهار قرار می‌گیرند 4- همة انبیا به طور عام همواره برتر از ائمه هستند 5- شروط و صفات برای امام، مقامی فرازمینی نیست بلکه صرفاً ملاک گزینش است و ممکن است در هرکسی ظهور و بروز پیدا نماید، که پس از بیان دیدگاه زیدیه پیرامون بحث امامت و نقد آن با مراجعه به آثار عالمان شیعی بر افضلیت ائمه اطهار (ع) بر سه دلیل تمرکز شده است: دلیل اول، برتری مقام امامت از مقام نبوت و رسالت است. دلیل دوم، حدیث متواتر ثقلین است که امامان اهل‌بیت (ع) را عِدل و همسنگ قرآن می‌داند. دلیل سوم، آیه مباهله است. پس در نتیجه نقد مبانی زیدیه پیرامون افضلیت امامان اهل‌بیت (ع) نسبت به پیامبران پیشین صحیح است و این گزاره طبق مبانی امامیه ثابت شده است.
قرآن کریم
* نهج‌البلاغه
ابن جوزی، یوسف بن قزاوغلی، (1418ق) تذکره الخواص من الامه فی ذکر خصائص الائمه، قم، منشورات الشریف الرضی.
ابوحیان نحوی، محمد بن یوسف، (1420ق) البحر المحیط فی التفسیر، بیروت، دارالفکر.
ایجی. القاضی عضد الدین عبدالرحمن (بی‌تا). شرح المواقف، شرحه للمحقق السید الشریف علی بن محمد الجرجانی. قم: منشورات الشریف الرضی.
الآلوسی البغدادی، شهاب‌الدین سید محمود 1420ق تفسیر روح المعانی. بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
الآلوسی البغدادی، شهاب‌الدین سید محمود. تفسیر روح البیان. للامام اسماعیل حقی البروسوی. بیروت: دارالفکر.
ترمذی، ابی عیسی محمد بن عیسی بن سوره (1415ق). الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی. بیروت: داراصاء التراث العربی.
تفتازانی، مسعود بن عمر بن عبدالله مشهور به سعدالدین تفتازانی (بی‌تا). شرح المقاصد. تحقیق و تعلیق عبدالرحمن عمیره. قم: منشورات الشریف الرضی.
جوادی آملی، عبدالله. 1360ش ادب فنای مقربان. ج6؛ قم: نشر اسراء.
حاکم نیشابور، محمد بن عبدالله، (1407ق) المستدرک علی الصحیحین، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالعلم للملایین.
حسینی المیلانی، سید علی. 1421ق محاضرات فی الاعتقادات، قم: مرکز الابحاث العقائدیه.
الحلی، جمال‌الدین حسن بن یوسف المطهّر المعروف بالعلامة الحلی 1402ق الألفین. چاپ دوم. بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
ربانی گلپایگانی، علی (1387ش). امامت در بینش اسلامی. قم، مؤسسه بوستان کتاب.
رشید رضا، محمد (1423ق). تفسیر القرآن العظیم المنار. بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
زحیلی، وهبة (1426ق). التفسیر المنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج. چاپ هشتم. دمشق: دارالفکر.
الزمخشری، جارء الله محمود بن عمر. الکشاف، بی‌جا.
سبحانی، جعفر (1380ش). فروغ ابدیت. چاپ هفدهم. قم: بوستان کتاب.
سید بن طاووس، رضی الدین ابوالقاسم علی بن موسی معروف به سید بن طاووس (1384ش). اقبال الاعمال. ترجمه: محمد روحی. چاپ دوم. قم: انتشارات سماء قلم.
سیوطی، جلال‌الدین (1421ق). الدُّر المنثور فی التفسیر بالمأثور. للامام الحافظ. بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
شرکانی. محمد بن علی بن محمد (1393ش). فتح القدیر الجامع بین فنی الروایه و الدرایه من علم التفسیر. چاپ سوم. بیروت: دارالفکر.
شیخ مفید، محمد بن محمد (1413ق). الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد. بیروت: دارالفکر.
شیخ مفید، محمد بن محمد (1413ق). تفضیل امیرالمؤمنین (ع). تحقیق و تصحیح علی موسی کعبی. قم: کنگره شیخ مفید.
شیخ مفید، محمد بن محمد (1414ق). سلسله مؤلفات الشیخ المفید. ج 4. «اوائل المقالات» با تعلیقات شیخ فضل‌الله الزنجانی و الواعظ الچرندابی و تحقیق و تعلیق شیخ ابراهیم انصاری خوئینی. چاپ دوم. بیروت: دارالمفید.؛ «النکت الاعتقادیه». چاپ دوم. بیروت: دارالمفید.
شیرازی الشافعی البیضاوی، ناصرالدین ابی الخیر عبدالله بن عمر بن محمد (1418ق). انوار التنزیل و اسرار التأویل المعروف بتفسیر البیضاوی. بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
طباطبایی، محمدحسین (1403ق). المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ پنجم. بیروت: مؤسسه الاعلی مطبوعات.
طباطبایی، محمدحسین، (1374 ه.ش) ترجمه تفسیر المیزان، 20 جلد، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی - ایران - قم، چاپ: 5.
طبرسی، ابی علی الفضل بن الحسن (1415ق). مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
طوسی، نصیرالدین (1416ق). قواعد العقائد. تحقیق علی الربانی الگلپایگانی. قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
علاءالدین علی بن محمد بن ابراهیم الشهیر بالخازن، (1425ق). تفسیر الخازن. بیروت دارالکتب العلمی.
علم‌الهدی، سید مرتضی (1410ق). رسائل الشریف المرتضی. تدوین سید احمد حسینی. قم: دارالقرآن الکریم.
فخر رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر بن حسین بن حسن (1422ق). التفسیر الکبیر. چاپ چهارم. بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
فخر رازی، محمد بن عمر، (1420ق) مفاتیح‌الغیب، بیروت، دار احیاءالتراث العربی.
قاسمی، محمد جمال‌الدین (1426ق). تفسیر القاسمی المسمّی محاسن التأویل. بیروت: دارالفکر.
قدردان قراملکی، محمدحسن (1386ش). آیین خاتم. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
قشیری النیشابوری، الامام ابی الحسین مسلم بن الحجاج (بی‌تا). صحیح مسلم. بیروت: دار احیاء الکتب العربیه.
قفاری، نصر عبدالله، (1416ق) اصول مذهب الشیعه الامامیه الاثنی عشریه عرض و نقد، بی جا.
قمی (شیخ صدوق)، ابی جعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه (1382ش). کمال‌الدین و تمام النعمة. ترجمه منصور پهلوان. چاپ دوم. قم: سازمان چاپ و نشر دارالحدیث.
قمی النیشابوری، نظام‌الدین الحسن بن محمد بن الحسین (1416ق). تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان. بیروت: دارالکتب العلمیه.
قندوزی (الحنفی)، سلیمان بن ابراهیم (بی‌تا). ینابیع الموده، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
کلینی الرازی، محمد بن یعقوب (بی‌تا). اصول کافی. ترجمه سید جواد مصطفوی. تهران: دفتر نشر و فرهنگ اهل‌بیت علیهم‌السلام.
گرنه زاده، فاضل؛ قیوم زاده، محمود؛ (1394ش)، مقاله: بررسی منزلت انبیاء و ائمه (ع) از منظر سه فرقه شیعی امامیه، زیدیه، و اسماعیلیه؛ نشریه علمی‌پژوهشی شیعه‌پژوهی، دانشگاه ادیان و مذاهب؛ دوره اول، شماره 4، صص 63-86.
مازندرانی، محمد بن علی بن شهرآشوب (بی‌تا). متشابه القرآن و مختلفه. قم: انتشارات بیدار.
مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ط - بیروت). چاپ دوم. بیروت: مؤسسه الوفا.
مفید، (1358ش) النکت الاعتقادیه، ضمیمه الفرق بین الفرق عبد القاهر بغدادی، به اهتمام محمدجواد مشکور، تهران، اشرافی.
مکارم شیرازی، ناصر (1379ش). تفسیر نمونه، با همکاری جمعی از نویسندگان. چاپ نوزدهم. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مکارم شیرازی، ناصر(۱۳۸۶ش) وجمعی از فضلا، برگزیده تفسیر نمونه ، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه.
نیشابوری، ابوبکر عتیق، (مشهور به سورآبادی) (1380ش). تفسیر سورآبادی. تصحیح علی‌اکبر سعیدی سیرجانی. تهران: نشر نو.
واحدی النیشابوری، ابی‌الحسن علی بن احمد (1415ق). الوسیط فی تفسیر القرآن المجید، بیروت: دارالکتب العلمیه.
هندی. علیّ المتّقی بن حسام‌الدین. (1399ق). کنز العمّال. بیروت: مؤسسة الرساله.
هیتمی المکی، احمد بن حجر (بی‌تا). الصواعق المحرقه، بی‌جا، بی‌چا.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 288 ـ 267
نقد و بررسی تطبیقی دیدگاه امامیه و زیدیه بر دلایل برتری ائمه شیعه نسبت به پیامبران پیشین
محمدامین مدهوشی مزرعی 1
عبدالحسین خسروپناه 2
چکيده
نقد و بررسی تطبیقی دیدگاه امامیه و زیدیه بر دلایل برتری ائمه شیعه نسبت به پیامبران پیشین است. پژوهش حاضر از نوع پژوهشهای توصیفی - تحلیلی است که به چگونگی گردآوری اطلاعات داده‌ها، تجزیه‌وتحلیل و شیوه گزارش آن‌ها در تعیین طرح پژوهش مؤثرند. روش جمع‌آوری اطلاعات در پژوهش پیشرو، به شیوه بررسی اسناد و مدارک است؛ به همین منظور اسناد و مدارک در پژوهش حاضر مورد بررسی قرار گرفته‌اند. مسئله افضلیت امامان اهل‌بیت (ع) بر پیامبران پیش از رسول اکرم (ص) برگرفته از دو بحث نبوت و امامت خاصه در علم کلام است. طبق دیدگاه مکتب زیدیه بحث امامت بر چند محور استوار است؛ 1- تفاوتی بین مقام خلیفه و امام وجود ندارد 2- امام هویتی سیاسی دارد و لاغیر 3- جهان‌بینی این مکتب بر این مبنا استوار است که در مرتبه نخست ملائکه، در مرتبه دوم انبیا، در مرتبه سوم اوصیاء و در مرتبه آخر و چهارم ائمه اطهار قرار می‌گیرند 4- همة انبیا به طور عام همواره برتر از ائمه هستند 5- شروط و صفات برای امام، مقامی فرازمینی نیست بلکه صرفاً ملاک گزینش است و ممکن است در هرکسی ظهور و بروز پیدا نماید، که پس از بیان دیدگاه زیدیه پیرامون بحث امامت و نقد آن با مراجعه به آثار عالمان شیعی بر افضلیت ائمه اطهار (ع) بر سه دلیل تمرکز شده است:
دلیل اول، برتری مقام امامت از مقام نبوت و رسالت است. دلیل دوم، حدیث متواتر ثقلین است که امامان اهل‌بیت (ع) را عِدل و همسنگ قرآن می‌داند. دلیل سوم، آیه مباهله است. پس در نتیجه نقد مبانی زیدیه پیرامون افضلیت امامان اهل‌بیت (ع) نسبت به پیامبران پیشین صحیح است و این گزاره طبق مبانی امامیه ثابت شده است.
واژگان کلیدی
[1] . سطح4 فقه و اصول، کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی، استاد حوزه و دانشگاه. (نویسنده مسئول)
Email: aminmadhooshi313@gmail.com
[2] . استادتمام حکمت اسلامی پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی، قم، ایران.
Email: khosropanahdezfuli@gmail.com
تاریخ دریافت: 15/11/1400 پذیرش نهایی: 6/2/1401
