دیدگاه استاد سبحانی و اشاعره پیرامون اخلاق هنجاری و کرانه های آن
الموضوعات :مریم حاتمی‌‌حسین آبادی 1 , نوشین عبدی ساوجیان 2 , انشاء الله رحمتی 3
1 - دانشجوی دکتری گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - هیئت علمی دانشگاه آزاد تهران مرکزی
3 - دانشگاه آزاد تهران مرکز
الکلمات المفتاحية: استاد سبحانی, اشاعره, نظریات اخلاقی, اخلاق هنجاری.,
ملخص المقالة :
علم اخلاق درباره اهمیت والای انسان بحث و مطالعه میکند و اثبات پیوستگی اصول ان، از شاخه های مسئله تحسین و تقبیح است. کلیت و پیوستگی اصول علم اخلاق با تغییر مقتضیات، عادات، تقالید دچار دگرگونی نمی شود. مباحث ناظر به تحسین و تقبیح نیز از مسائل کاربردی و زیربنایی علم اخلاق است و اختلاف قرائت و برداشت حسن و قبح در علم اخلاق نگره های متهافتی ایجاد کرده است. این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای ضمن عنایت به مبانی نظری اشاعره و استاد سبحانی درباره حسن و قبح به اثربخشی آن به مکاتب اخلاق هنجاری پرداخته است. معرفت شناسی اشاعره نسبت به حسن و قبح شرعی پیامدهای متعددی به دنبال داشته است همچون باور به کسب و اطاعت به جای خلق و تولید، ایلام، جواز عوض و عدم آن، جواز تکلیف مالایطاق و عدم تکلیف، تبعیض میان انسان‌ها در دنیا و آخرت، نبوت و عصمت، ارسال رسل و عدم آن، تسخیر، تفضل الهی نسبت به همه یا بعضی از بندگان حتی فساق و کافران. از دیگر سو استاد سبحانی با پیجویی نظریه فطرت اخلاقی و تکیه بر حسن وقبح ذاتی، نظریه اخلاقی خود را با بحث از اخلاق هنجاری آغاز می نماید و به طور کلی در پی تبیین نظامی از قواعد و اصول حاکم بر افعال اخلاقی است. نوعی تامل فلسفی درباره اصول اخلاقی و ارائه دلیل برای اعتقادات و ارزش‌ها از منظر استاد سبحانی منجر به ارائه اخلاق جاویدان و فطری شده است.
قرآن کریم
اشعری، ابو الحسن، ۱۴۰۸، اللمع في الرد على اهل الزيغ و البدع، لبنان، دار لبنان للطباعة و النشر.
اشعري، ابوالحسن، 1430، الابانه، قاهره-مصر، مکتبه الثقافه الدینیه
امید، مسعود، ۱۳۸۸، فلسفه اخلاق در ایران معاصر، تهران، نشر علم.
باقلانی بصری، ابو بکر بن مھیب، ۱۴۰۷، الانصاف في ما يجب اعتقاده و لايجوز الجهل به، بيروت، عالم الكتب.
بغدادی، عبد القاهر، ۱۴۰۱، اصول الدين، بیروت، دارالکتب العلمية.
تفتارائی، سعد الدین مسعود بن عمر، ۱۴۰۹، شرح المقاصد، تحقیق و تعليق عبدالرحمان عيره، قم، منشورات الشريف الرضی.
جرجانی، میر محمد شریف، ۱۳۷۰، شرح المواقف، قم، منشورات الشريف الرضی.
جوادی، محسن، وحسين اترك، 1386، نظریه اخلاقی قاضی عبدالجبار معتزلی، فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهشهای فلسفی- کلامی، شماره1، شماره پیاپی 33، پاییز 1386.
جوادی، محسن؛ و قباء محمد شیخ، ۱۳۸۷، معناشناسی حسن و قبح از دیدگاه عالمان مسلمان، فصلنامه علمی پژوهشی آینه معرفت، ش۱۶، تهران.
جوینی، امام الحرمین عبدالملک، ۱۴۱۶، الارشاد الى قواطع الادلة فی اصول الاعتقاد، تحقيق اسعد تمیم، بیروت، عوةالكتب الثقافية.
حلی، حسن بن یوسف، ۱۴۱۳، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، حواشی و تحقیق سید ابراهیم موسوی زنجانی، قم، منشورات نكوري.
دايرة المعارف بزرگ اسلامي، ج هشتم، چ اول، تهران 1377
رازی، فخر الدین محمد بن عمر، ۱۴۰۵، تفسير الفخر الرازي المشتهر بالتفسير الكبير و مفاتیح الغیب،بیروت- لبنان، دار احیاء التراث العربی.
رباني گلپايگاني، علي، 1385، فرق و مذاهب كلامي، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی.
سبحانی، جعفر، 1377، حسن و قبح عقلی یا پایه های اخلاق جاویدان، به کوشش علی ربانی گلپایگانی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سبحاني، جعفر، 1378، فرهنگ عقايد و مذاهب اسلامي، قم، انتشارات توحيد.
سعیدی مهر، محمد، 1377، آموزش کلام اسلامی، قم، موسسه فرهنگی طه.
شهرستانی، ابي الفتح محمد بن عبد الكريم، ۱۴۰۲، الملل و النحل، تحقق محمد سید گیلانی، بیروت، دار المعرفة.
شهرستاني، محمد بن عبدالكريم، 1391، نهاية‌الاقدام، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
طوسی، خواجه نصیر الدین، 1405، تلخيص المحصل (معروف بنقد المحصل)، بیروت- لبنان، دارالأضواء.
گنسلر، هری، 1387، درآمدی جدید به فلسفه اخلاق، مترجم حمیده بحرینی، تهران، آسمان خیال: نقد قلم.
لاریجانی، صادق: مجله تخصصی کلام اسلامی، مقاله فلسفه اخلاق .
مصباح یزدی، محمدتقی، 1377، خودشناسی برای خودسازی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
مصباح، محمدتقی، 1384، نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، تحقیق و نگارش احمد حسین شریفی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
مظفر، محمد حسن، ۱۳۷۴، دلائل الصدق، ترجمه محمد سپهری، تهران، مؤسسه انتشارات امیر کبیر.
وارنوک، مری، 1380، فلسفه اخلاق در قرن 20 ،ترجمه ابوالقاسم فنایی، قم، بوستان کتاب قم.
هلومز، رابرت ال، 1389، مبانی فلسفه اخلاق، ترجمه مسعود علیا، تهران، ققنوس.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 100 ـ 79
دیدگاه استاد سبحانی و اشاعره پیرامون اخلاق هنجاری
و کرانه های آن
مریم حاتمی حسین آبادی 1
نوشین عبدی ساوجیان 2
انشالله رحمتی 3
علم اخلاق درباره اهمیت والای انسان بحث و مطالعه میکند و اثبات پیوستگی اصول ان، از شاخه های مسئله تحسین و تقبیح است. کلیت و پیوستگی اصول علم اخلاق با تغییر مقتضیات، عادات، تقالید دچار دگرگونی نمی شود. مباحث ناظر به تحسین و تقبیح نیز از مسائل کاربردی و زیربنایی علم اخلاق است و اختلاف قرائت و برداشت حسن و قبح در علم اخلاق نگره های متهافتی ایجاد کرده است. این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای ضمن عنایت به مبانی نظری اشاعره و استاد سبحانی درباره حسن و قبح به اثربخشی آن به مکاتب اخلاق هنجاری پرداخته است. معرفت شناسی اشاعره نسبت به حسن و قبح شرعی پیامدهای متعددی به دنبال داشته است همچون باور به کسب و اطاعت به جای خلق و تولید، ایلام، جواز عوض و عدم آن، جواز تکلیف مالایطاق و عدم تکلیف، تبعیض میان انسان‌ها در دنیا و آخرت، نبوت و عصمت، ارسال رسل و عدم آن، تسخیر، تفضل الهی نسبت به همه یا بعضی از بندگان حتی فساق و کافران. از دیگر سو استاد سبحانی با پیجویی نظریه فطرت اخلاقی و تکیه بر حسن وقبح ذاتی، نظریه اخلاقی خود را با بحث از اخلاق هنجاری آغاز می نماید و به طور کلی در پی تبیین نظامی از قواعد و اصول حاکم بر افعال اخلاقی است. نوعی تامل فلسفی درباره اصول اخلاقی و ارائه دلیل برای اعتقادات و ارزش‌ها از منظر استاد سبحانی منجر به ارائه اخلاق جاویدان و فطری شده است.
واژگان کلیدی
استاد سبحانی، اشاعره، نظریات اخلاقی، اخلاق هنجاری.
[1] 1. دانشجوی دکتری گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
Email: m.hatamih@gmail.com
[2] 2. استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)
Email: noushinas@yahoo.com
[3] 3. استاد گروه فلسفه و حکمت اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
Email: n.sophia1388@gmail.com
تاریخ دریافت: 1/4/1400 پذیرش نهایی: 28/6/1400
