هویت‌اندیشی در آثار ابراهیم یونسی؛ تکیه بر زبان فارسی و تقویت هویت ایرانی
الموضوعات :مهدی سعیدی 1 , سیده نرگس رضایی 2
1 - Assistant professor of Persian language and literature, Institute for Humanities and Social Studies (IHSS).
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: ابراهیم یونسی, هویت ایرانی, هویت قومی, زبان فارسی, زبان کردی.,
ملخص المقالة :
در ایران معاصر، گاهی رابطۀ میان هویت‌های قومی و هویت ایرانی در مرز میان همسویی، تضاد، تنازع و گسست بوده است. روایت‌های سیاسی و اجتماعی از مسئله هویت ایرانی و عناصر آن، در تضعیف یا تقویت این رابطه اثرگذار است. از سه روایت ملت‌گرا، مدرن و پست مدرن و تاریخی، تنها روایت تاریخی است که با پرهیز از افراط و تفریط در تبیین مسئله، به تحکیم و پیوستگی حداکثری ایران و ایرانیان توجه دارد. ابراهیم یونسی، فعال سیاسی، مترجم و نویسنده کردتبار ایرانی، صاحب آثار متعددی به زبان فارسی است. برخی از آنچه او ترجمه کرده دربارۀ تاریخ فرهنگی و سیاسی کردها و وقایع سیاسی معاصر است. همچنین از او رمان‌هایی نیز با زمینۀ اقلیمی منتشر شده است. او در مقدمه یا پاورقی اغلب ترجمه‌ها به نسبت میان کردها و ایران توجه دارد و به گونه‌ای هویت‌اندیشانه میان کردها و ایران رابطه‌ای همسو و هم‌جهت برقرار می‌کند و نظر نویسندگانی را که قائل به تمایز و جدایی میان هویت قومی و هویت ایرانی هستند یا بخشی از عناصر هویت قومی را در جهت تضعیف هویت ایرانی برجسته کرده‌اند، نقد می‌کند. او به ویژه متوجه نقش و کارکرد هویت‌ساز زبان کردی و زبان فارسی است. بنابراین، به رغم وابستگی سیاسیِ ابتدایی خود یا خلاف آنچه برخی احزاب سیاسی در نظر دارند، میان زبان کردی و زبان فارسی قائل به رابطه‌ای همسو است. از این‌رو زبان فارسی را برای نوشتن به کار می‌گیرد و سعی می‌کند با کاربست فراوان واژگان و آنچه داشته‌های دانشی و زبانی کردی است، بر غنای زبان فارسی و گنجینۀ لغوی و فرهنگی آن در آثارش بیفزاید. در این مقاله با تحلیل مقدمه‌های ترجمه‌ها و توجه به مسائل زبانی داستان‌ها به این وجه هویت‌اندیشانۀ ابراهیم یونسی پرداخته شده است.
آژند، یعقوب (1369) «وضع ادبیات داستانی در قبل و بعد از انقلاب»، در: مجله سوره، دوره دوم، شماره دوازدهم ص12تا16.
احمدی، حمید (1379) هویت و قومیت در ایران، تهران، نشر مرکز.
احمدی، حمید (1384) «دین و ملیت در هویت ایرانی»، در: مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 67.
احمدي، حميد (1382)«هویت ملی ایرانی: بنیادها، چالش‌ها و بایسته‌ها»، در: نامه پژوهش فرهنگی (فصلنامه تحقیقات فرهنگی)، سال هفتم، دوره جدید، شماره 6.
ادموندز، سیسیل جان (1382) کردها، ترک‌ها و عرب‌ها، ترجمۀ ابراهیم یونسی، تهران، روزبهان.
اشرف، احمد (1373) «هويت ايراني»، در: فصلنامه گفت‌وگو، ش 3.
اشرف، احمد (1374) «بحران هويت ملي و قومي در ايران»، در: ايران‌نامه، سال دوازدهم.
اشرف، احمد (1393) هویت ایرانی؛ از دوران باستان تا پایان پهلوی، ترجمه و تدوین حمید احمدی، تهران، نشرنی.
پهلوان، چنگیز (1371) «زبان فارسی و توسعه ملی»، در: ایران نامه، سال هفتم، شماره سوم.
توکلی، خالد (1396) «آسیب‌شناسی جنبش ملی کرد از دیدگاه ابراهیم یونسی»، در: شناختنامۀ ابراهیم یونسی، تهران، نگاه.
حاجیانی، ابراهیم (1387) «نسبت هویت ملی با هویت قومی در میان اقوام ایرانی»، در: جامعه‌شناسی ایران، دوره نهم، شماره 3و 4.
سپانلو، محمدعلی (1359) «گزارش یکساله داستان‌نویسی ایران»، مجله آینده، سال ششم، شماره 3 و 4.
سپانلو، محمدعلی (1376)، «داستان‌نویسی معاصر؛ مکتب‌ها و نسل‌هایش»، آدینه، ش 121 و 122، آبان 1376، ص 62-64.
شایگان، داریوش (1380) افسون‌زدگی جدید: هویت چهل تکه و تفکر سیار، ترجمه فاطمه ولیانی، تهران، نشر و پژوهش فرزان روز.
شیری، قهرمان (1383) «ویژگی‌های اقلیمی در داستان‌نویسی کرمانشاه»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، اردیبهشت‌ماه.
شیری، قهرمان (1389)، «پیش‌درآمدی بر مکتب‌های داستان‌نویسی در ادبیات معاصر ایران»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شماره 189.
شیری، قهرمان، (1387 ) مکتب‌های داستان‌نویسی در ایران، تهران، نشر چشمه.
صادقی¬شهپر، رضا (1389) «نخستین رمان اقلیمی در داستان نویسی معاصر ایران» در: کتاب ماه ادبیات، شماره 40، ص35-39.
صادقی‌شهپر، رضا (1391) «حوزه‌های پنج‌گانة اقلیمی‌نویسی در ادبیّات داستانی معاصر ایران»، در: پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، ش 27، ص 99-124.
صادقي¬شهپر، رضا (1397) اقلیم داستان، داستان‌های اقلیمی و روستایی ایران، تهران، نشر ورا.
قمری، محمدرضا و محمد حسن‌زاده (1389) «نقش زبان در هویت ملی»، در: زبان‌پژوهی، شماره سوم، ص153-172.
کوچرا، کریس (1373) جنبش ملی کرد، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران، نگاه.
مسكوب، شاهرخ (1373) هويت ايراني و زبان فارسي، تهران، فرزان روز.
ميرعابديني، حسن (1368) صد سال داستان‌نويسي ايران، (ج 1)، تهران، تندر.
ميرعابديني، حسن (1377) صد سال داستان‌نويسي ايران، (ج 3)، تهران، چشمه.
ميرعابديني، حسن (1383) صد سال داستان‌نويسي ايران، (ج 4)، تهران، چشمه.
نصر، سیدحسین (1388) «زبان فارسی و هویت ملی»، در: فصلنامۀ شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی، فصلنامۀ فروزش، شمارۀ دوم، بهار، ص92 تا 98.
نظری، زینب و همکارن (1399) «بازتاب عناصر اقلیمی در داستان‌های ابراهیم یونسی» در: مجله زبان و ادب فارسی، شماره241.
ورزنده، امید و سیدشجاع نی‌نوا، (1397) شناختنامه ابراهیم یونسی، تهران، نگاه.
همتی، ماندانا (1378) زبان و هویت فرهنگی، مجموعة فرهنگ و جامعه‌شناسی، شمارة 1.
هوشمند، احسان (1383) «کرد یا کردها، مدخلی جامعه‌شناختی بر کردشناسی»، در: مجله گفتگو، شماره 40، ص9-22.
یونسی ابراهیم (1375) دعا برای آرمن، تهران: نشر پانیذ.
یونسی، ابراهیم (1379) کج کلاه و کولی، تهران، نشر پانیذ.
یونسی، ابراهیم (1380) دادا شیرین، تهران، انتشارات نگاه.
