بررسی تحلیلی پیوند هفت خان اسفندیار با شمنیسم، تشرف و جهان مردگان
الموضوعات :
علی فرزانه قصرالدشتی
1
(دانشجوی دکتری دانشگاه شیراز)
محمود رضایی دشت ارژنه
2
(دانشیار دانشگاه شیراز )
فرخ حاجیانی
3
(دانشیار بخش فرهنگ و زبان ایران باستان دانشگاه شیراز)
الکلمات المفتاحية: اسفندیار, هفت‌خان, تشرف, شمنیسم, سفر به جهان مردگان,
ملخص المقالة :
الیاده معتقد است یکی از بن‌مایه‌های اصلی حماسه‌ها، سفرهای آیینی پهلوانان است. از سوی دیگر ایران یکی از تأثیرگذارترین جوامع در آیین‌های شمنی به شمار می‌رود و نمودهای شمنی در حماسه‌های ایرانی بسیار دیده می‌شود. هفت‌خان اسفندیار یکی از نمونه‌ّهای پیوند حماسه‌های ایرانی و آیین‌های شمنی است که بن‌مایه‌های سفرهای آیینی را دربردارد. در این داستان گرگسار نشانه‌ای از شمن راهنمای نوآموز بوده و داستان‌های هفت‌خان نمود رازآموزی و تشرف، ورود پهلوان رازآموخته به انجمن‌ها و سفر او به جهان زیرین برای بازگرداندن روح خواهران می‌باشد. در این مقاله کوشش می شود با بررسی تطبیقی داستان‌های هفت‌خان با آیین‌های گذر شمنی، نمودهای آیین‌های تشرف در این داستان بررسی تا مشخص شود چرا هفت‌خان اسفندیار مقام تشرف اوست. همچنین در مقاله نشان داده خواهد شد که اسفندیار در خان سوم به تشرف رسیده و داستان‌های پس از آن نمود سفرِ فرد تشرف‌یافته به جهان مردگان برای بازگرداندن روح می‌باشد؛ وظیفه‌ای در جوامع کهن به عهدة شمن‌ها بوده است.
آیدنلو، سجاد (1388). «هفت‌خان پهلوان». نثر پژوهی ادب فارسی، شمارة 23، صص 28₋1.
ـــــــــــــ (1390). «اسفندیار». در اسماعیل سعادت(سرپرست)، فردوسی و شاهنامه‌سرایی. تهران: فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی.
ـــــــــــــ (1399). راز رویین تنی اسفندیار. تهران: انتشارات دکتر محمود افشار.
الیاده، میرچا (1368). آیین‌ها و نمادهای آشناسازی. ترجمة نصرالله زنگوئی. تهران: آگه.
ـــــــــــــ (1382). اسطوره؛ رویا؛ راز. ترجمة رؤیا منجم. تهران: علم.
ـــــــــــــ (1387الف). مقدس و نامقدس. ترجمة نصرالله زنگوئی. تهران: سروش.
ـــــــــــــ (1387ب). «معماری قدسی و رمزپردازی». در جلال ستاری (مترجم)، جهان اسطوره‌شناسی 6. تهران: مرکز.
ـــــــــــــ (1388). شمنیسم؛ فنون خلسة کهن. ترجمة محمد کاظم مهاجری. تهران: ادیان.
ـــــــــــــ (1389). متون مقدس بنیادین از سراسر جهان. ترجمة مانی صالحی علامه. تهران: فراوران.
ـــــــــــــ (1391). تصاویر و نمادها. ترجمة محمد کاظم مهاجری: تهران: پارسه.
ـــــــــــــ (1392الف). هنر اسرارآمیز. ترجمة مینا غرویان: تهران: پارسه.
ـــــــــــــ (1392ب). آیین‌ها و نمادهای تشرف. ترجمة مانی صالحی علامه. تهران: نیلوفر.
ـــــــــــــ (1394). نمادپردازی، امر قدسی و هنر. ترجمة محمد کاظم مهاجری. تهران: پارسه.
ـــــــــــــ (1397) خدای ناپدید شونده. ترجمة مانی صالحی علامه. تهران: نیلوفر.
خالقی مطلق، جلال (1372). گل رنج‌های کهن. به کوشش علی دهباشی. تهران: مرکز.
ـــــــــــــــــــ (1381). سخن‌های دیرینه. به کوشش علی دهباشی. تهران: افکار.
ـــــــــــــــــــ (1390الف). «هفت خان اسفندیار». در اسماعیل سعادت(سرپرست)، فردوسی و شاهنامه‌سرایی. تهران: فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی.
خوارزمی، حمیدرضا (1399). «تحلیل اسطوره‌ای از دلیل غلبة بیژن بر فرود». پژوهش‌نامة ادب حماسی. شمارة 29، صص 156₋143.
دومزیل، ژرژ (1383). سرنوشت جنگ‌جو. تهران: قصه.
دیکسون‌کندی، مایک (1390). دانشنامة اساطیر یونان و روم. ترجمة رقیه بهزادی. تهران: طهوری.
سرکاراتی، بهمن (1393). سایه‌های شکار شده. تهران: طهوری.
شوالیه، ژان، و گربران، آلن (1387). فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
عبدالله‌زاده برزو، راحله و محمد ریحانی (1396). « نقد کهن الگویی سفرِ قهرمان در داستان هفت خان اسفندیار بر اساس نظریّة ژوزف کمپبل». پژوهش‌نامة ادب حماسی. شمارة 23، صص 88₋71.
فردوسی، ابوالقاسم (1386). شاهنامه. تصحیح جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
فریزر، ج. ج. (1388). شاخة زرین. ترجمة کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.
قربان صباغ، محمودرضا (1392). «بررسي ساختار در هفت خان رستم: نقدي بر کهن الگوي سفر قهرمان». جستارهای ادبی. شمارة 180، صص 56₋27.
کریستن‌سن، آرتور (1381). کیانیان. ترجمة ذبیح‌الله صفا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
کوپر، جی. سی. (1392). فرهنگ نمادهای آیینی. ترجمة رقیه بهزادی . تهران: علمی.
نولدکه، تئودور (1384). حماسة ملی ایران. ترجمة بزرگ علوی. تهران: نگاه.
واحددوست، مهوش (۱۳۸۷). نهادینه‌های اساطیری در شاهنامة فردوسی. تهران: سروش.
هنری‌هوک، ساموئل (1391). اساطیر خاورمیانه. ترجمة علی‌رضا بهرامی و فاطمه مزداپور. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
یادگار زریران (1387). ترجمة یحیی ماهیار نوابی. تهران: اساطیر.
یشت‌ها (۱۳۷۷). ترجمة ابراهیم پورداوود. تهران: اساطیر.
