شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر شکوفایی شهری با رویکرد آیندهنگاری(مطالعه موردی: شهر تهران)
الموضوعات :زینب علاماتی 1 , علیرضا کلدی 2 , مهرداد نوابخش 3
1 - دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استاد گروه جامعه‌شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استاد گروه جامعه‌شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: توسعه شهری, آینده نگاری, تهران, MicMac, عدم قطعیت,
ملخص المقالة :
چالش‌های زندگی نوین شهری نظیر؛ رقابت بین شهرها و نواحی شهری، پایداری شهری، نیاز به استفاده از فرصتها و دوری از تهدیدها در تحولات اجتماعی و فرهنگی، تغییرات جمعیتی انبوه و مشکلات محیطی و اجتماعی موجب روی آوردن به رویکرد آیندهنگاری در برنامهریزی شهری و بهره‌گیری از ابزارهای گوناگون برای ساختن آینده مطلوب در شهرها شده است. هدف اصلی این پژوهش شناسایی و تحلیل عوامل کلیدی مؤثر بر توسعه و شکوفایی شهری با رویکرد آیندهنگاری است. این پژوهش از نظر روش توصیفی-تحلیلی و از نظر هدف کاربردی است و عوامل کلیدی مؤثر بر شکوفایی شهر تهران را با رویکرد آیندهنگاری مورد‌مطالعه قرار می‌دهد. جامعه آماری پژوهش حاضر از کلیه کارشناسان و نخبگان حوزه مدیریت شهری و برنامهریزی شهری تشکیل و حجم نمونه بر اساس مدل کوکران تعداد سی نفر تخمین زده شده است. در این پژوهش پس از مصاحبه با صاحب نظران، به منظور کدگذاری و ارزیابی داده‌ها از مدل آزمون میانگین در نرم افزار spss و به‌منظور تحلیل سناریوهای موجود از نرم افزار MicMac استفاده گردید. براساس یافته‌های پژوهش، وضعیت اقتصادی و مدیریت شهری، مهم‌ترین عوامل پیشران مؤثر بر توسعه و شکوفایی شهر تهران است و در نهایت دو عامل وضعیت اقتصادی و مدیریت شهری به‌عنوان دو محور اصلی جهت ارائه سناریوها تعیین شدند. بنابراین چهار سناریو برای آینده توسعه کلانشهر تهران، قابل توصیف است که عبارتند از بهبود وضعیت اقتصادی و مدیریت یکپارچه شهری (تهران پایدار)، بهبود وضعیت اقتصادی و مدیریت چندگانه شهری (تهران توانمند)، رکود اقتصادی و مدیریت چندگانه شهری (تهران آسیب‌پذیر) و رکود اقتصادی و مدیریت یکپارچه شهری (تهران ناپایدار) که سناريوی اول مطلوب است و سایر سناریوها به سوی وضعيت مناسبی پيش می‌رود که مطابق با آن راهبردها در ابعاد محیطی، اقتصادی، کالبدی-فناوری، اجتماعی و اداری سیاسی ارائه شده‌اند.
1. ابافت، سیمین؛ رضازاده، حافظ؛ کریمیان، معصومه و بستانی، مریم. (1399)، آینده نگاری توسعه شهری با رویکرد توسعه امور زیر بنایی (مطالعه موردی: شهر اردبیل، آمايش محيط، 50(13): 38-21.
2. احدنژاد، محسن؛ حاضری، صفیه؛ مشکینی، ابوالفضل و پیری، عیسی. (1397).شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر شکوفایی شهری با رویکرد آینده¬نگاری (مطالعۀ موردی: کلانشهر تبریز). نشریه پژوهش و برنامه¬ریزی شهری، 9(32): 30-15.
3. ایزدفر، نجمه و رضایی،محمدرضا. (1399). شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر بازآفرینی پایدار شهری با رویکرد آینده-پژوهی (مورد شناسی: بافت ناکارآمد شهر یزد، جغرافیا و آمایش شهری - منطقه ای، 10 (34): 130-109.
4. بزاززاده، مهدی. (1392). بررسی و تحلیل عوامل کلیدی مؤثر بر توسعة منطقه¬ای با رویکرد آینده نگاری منطقه ای (مطالعه موردی: استان آذربایجان¬غربی). پایان¬نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس.
5. بزاززاده، مهدی, داداش پور، هاشم و معطوف، شریف. (1393)، بررسی و تحلیل عوامل کلیدی موثر بر توسعه منطقه‌ای با رویکرد آیندهنگاری منطقه‌ای، مطالعه موردی: استان آذربایجان غربی، ایران، برنامه¬ریزی فضایی (جغرافیا)، 2 (13)، 104-79
6. بهشتی، باقر و زالی، نادر. (1390). شناسایی عوامل کلیدي توسعه منطقه¬اي با رویکرد برنامه ریزي بر پایه سناریو: مطالعه موردي استان آذربایجان شرقی. مجله برنامه¬ریزي و آمایش فضا، 15(1): 41-6.
7. پورمحمدي، محمدرضا و نادر زالی. (1388)، تحلیل نابرابري¬هاي منطقه اي و آینده نگاري توسعه (نمونه موردي: آذربایجان شرقی). جغرافیا و ¬ (دانشگاه تبریز).15 (32): 64-29.
8. حاتمی¬نژاد، حسین؛ زارع، علی و ترابی؛ حمیدرضا. (1398)، شناسایی پیشران های موثر بر وضعیت توسعه صنعت گردشگری پایدار در دالان ساحلی استان خوزستان با رویکرد آینده پژوهی، سومین کنگره بین المللی عمران , معماری و شهرسازی معاصر
9. سلاورزی زاده، محمد؛ شیخی، حجت و گلدوستی، زینب. (1400)، شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر بر توسعه شهری با رویکرد آینده نگاری (مطالعه موردی: شهر ایلام)، پژوهش‌های‌جغرافیای‌انسانی، 53 (4): 1508-1491
10. دادفر، شیما، مرادی مسیحی، واراز، احمدیان، رضا، بندآباد، علیرضا، (1397)، تدوین فرایند طرح‌های توسعة شهری برمبنای رویکرد آیندهنگاری، جغرافیا، دورة جدید، 16 (57): 46-30.
11. ربانی، طاها، (1391)، روش تحلیل ساختاری، ابزاری برای شناخت و تحلیل متغیرهای مؤثر بر آیندة موضوعات شهری، همایش ملی آینده‌پژوهی، پایگاه درخشان آریا، دورۀ اول، تهران، 16 ص.
12. ربانی، طاها؛ میرزائی، حجت اله؛ قلیچ، مرتضی. (1398). آینده نگاری شهری به مثابه رویکردی برای سیاست گذاری و برنامه ریزی شهری(با تأکیدبر آینده نگاری کلان شهر تهران)، دو فصلنامه آینده پژوهی ایران، 4(1): 69-51.
13. رحیمی¬پور، بهاره؛ ظاهری، محمد و کریم زاده، حسین. (1399). شناسایی و تحلیل پیشران‌های کلیدی مؤثر بر توسعه پایدار گردشگری روستایی با رویکرد آینده‌پژوهی (مطالعه موردی: روستاهای هدف گردشگری شهرستان سقز). فصلنامه علمی-پژوهشی برنامه ریزی و توسعه گردشگری، 9(35): 111-90.
14. زارعی، یعقوب و استعلاجی، علیرضا. (1399)، کاربرد تکنیک VIKOR در تبیین و تحلیل الگوی توزیع فضایی خدمات عمومی پایه در مناطق مختلف شهری شهر بوشهر، آمایش محیط، ، 11 (43): 22-1.
15. زالی، نادر و پورسهراب، آناهید. (1396). آینده نگاری توسعه منطقه ای با رویکرد تلفیقی سناریونویسی و مدل تحلیلی SWOT مطالعه موردی: استان گیلان. برنامه ریزی و آمایش فضا، 21(3): 220-189.
16. زندحسامی، حسام، شهرام فر، شیوا. (1395). شناسایی ابعاد مؤثر بر آینده نگاری برنامه ریزی شهری با رویکرد اقتصادی(مطالعة موردی: تو سعة پایدار شهر قزوین)، اقتصاد و مدیریت شهری، 4 (3): 73-57
17. طاهری دمنه، محسن، کاظمی، معصومه و زهرا حیدری دارانی.(1399). سه داستان باورپذیر از آینده شهر اصفهان آینده نگاری شهری با رویکرد سناریونگاری. فصلنامه علمی برنامه ریزی فضایی، 10(3)، 22-1.
18. قزلباش، سمیه؛ سجادي، ژيلا؛ صرافي، مظفر و كلانتري، محسن، 1394، آينده پژوهي به روش سناريونويسي تکويني، چارچوبي براي پيوند علم و تجربه مطالعه موردي: نظام شهري استان زنجان، جغرافيا، 13 (47): 324-303
19. قزلباش، سمیه، سجادی، ژیلا، کلانتری، محسن، (1397)، اصول و روش‌های آیندهنگاری نظام شهری، آذرکلک، چاپ اول، زنجان، 370 ص.
20. کشاورز ترک، عین¬الله، قلیزاده، مهدی، ( 1394)، ارائة روش¬شنا سی برای آینده¬نگاری شهرهای هوشمند؛ مطالعة موردی: نقشة راه شهر هوشمند تبریز در افق 1404 ، چشم¬انداز مدیریت دولتی، شمارة 21 ، تهران،97-79 .
21. ملک زاده، ندا، بزاززاده، مهدی و مجتبی رفیعیان.(1395). شناسایی و تحلیل عوامل کلیدی مؤثر بر توسعه شهری با رویکرد آینده نگاری(مطالعه موردی: کلانشهر کرج). جغرافیا و توسعه فضای شهری،3(2)، 52-35.
22. مقیمی، ابوالفضل . (1395). معرفت¬شناسی آینده¬پژوهی در رویکردهای نظری به برنامه¬ریزی شهری، معماری و صنعت ساختمان، فصلنامه مدیریت شهری، 14 (38): 75-104.
23. نجفی، سعید. (1398). تحلیل عوامل موثر بر توسعه شهرهای مرزی با رویکرد آینده پژوهی (نمونه موردی : شهر زابل). نشریه مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی، 14 (3): 773-789
24. نعیمی، کیومرث، پورمحمدی، محمدرضا.(1395). شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر وضعیت آینده سکونتگاههای فرودست شهری سنندج با تأکید بر کاربرد آینده پژوهی. فصلنامه مطالعات شهری، 20، 63-53.
25. Amer, M., Daim, T. U., Jetter. A. (2013) A Review of Scenario Planning, Futures, 42, pp. 23-40.
26. Batty, M. (2011). Building a science of cities. Cities, 29, 9-16.
27. Dixon, T., Eames, M., Britnell, J., Watson, G. B., & Hunt, M. (2014). Urban retrofitting: Identifying disruptive and sustaining technologies using performative and foresight techniques. Technological Forecasting and Social Change, 89, 131-144.
28. Dalkey, N. C. (2002) An Elementary Cross- Impact Model, Technological Forecasting and Social Change, 3, pp.317-329.
29. Dufva, M., Könnölä, T., & Koivisto, R. (2015). Multi-layered foresight: Lessons from regional foresight in Chile. Futures, 73, 100-111.
30. Ejdys, J., Nazarko, J., Nazarko, L., Halicka, K., (2015), Foresight application for transport sector, in: Clean Mobility and Intelligent Systems, M. Fiorini, J-C. Lin (Eds), The Institution of Engineering and Technology, first edition, London, Pp 377-402.
31. Jaizuludin, M., (2011). City Foresight and development planning case study: Implementation of scenario planning in formulation of the Bulungan development plan. Future, 43(7), Pp. 697-706.
32. Georghiou, L., (1996), The UK technology foresight programme, Futures, Vol 4, No 28‚ Netherlands, Pp 359-377.
33. Godet, M. (2008) Strategic Foresight, Lipsor Working Paper, France, Paris.
34. Kameoka, A., Yokoo, Y., & Kuwahara, T. (2004). A challenge of integrating technology foresight and assessment in industrial strategy development and policymaking. Technological Forecasting and Social Change, 71(6), 579-598.
35. Kremer, P., Haase, A., Haase, D., (2019). The future of urban sustainability: Smart, efficient, green or just? Introduction to the Special Issue. Sustainable Cities and Society, 51(4), Pp.1-5.
36. Martin, B. R. (1995). Foresight in science and technology. Technology Analysis and Strategic Management, 7(2), 139-168
. 37. Olivia,B., Sandra M.,Pereira Annalisa C. (2016).The future imagined: exploring fiction as a means of reflecting on today’s Grand Societal Challenges and tomorrow’s options. Future Journal.
38. Pongthanaisawan, J.A., Wangjiraniran, W., Chuenwong, K., Pimonsree, L., (2018). Scenario planning for Low Carbon Tourism City: A Case Study of Nan, Energy Procedia, Vol 152, United Kingdom, Pp 715-724.
39. Ratcliffe, J., Krawczyk, E., (2011), Imagineering city futures: the use of prospective through scenarios in urban planning, Futures 43, 642–653;
40. Rönkkö, E., Luusua, A., Eeva, A., Herneoja, A., Muilu, T., (2017), New Resource-Wise Planning Strategies for Smart Urban-Rural Development in Finland, Systems, Vol 10, No 5‚ Switzerland‚ Pp 1-10.
41. Rotmans, J. (2006). A complex systems approach for sustainable cities. In M. Ruth (Ed.), Smart growth and climate change: regional development and adaptation (pp. 155-180.). Cheltenham, England: Edward Edgar.
42. Säynäjoki, E.S., Heinonen, J., Junnila, S., (2014). The Power of Urban Planning on Environmental Sustainability: A Focus Group Study in Finland, Sustainability, Vol 6, Switzerland, Pp 6622-6643.
43. Weber, M. (2012). FLAs and new patterns of governance of research and innovation. In S. Giessecke, A., van der Gießen, & S. Elkins (Eds.). The role of forward-looking activities for the governance of Grand Challenges. Insights from the European Foresight Platform. (pp. 4-11). Retrieved from:https:// ec.europa.eu/ jrc/ en/scientific-tool/ european-foresight-platform
