رقم المقالة : 140008095025791 زيارة : 4382 الصفحة: 627 - 657

نوع المخطوط: المحکّمة

رژیم‌‌سازی چین در خلیج‌فارس؛ واکاوی منطقه آزاد تجاری چین و شورای همکاری خلیج‌فارس

الموضوعات :

1 -
2 -

تاريخ الإرسال : 01 الأربعاء , صفر, 1443 تاريخ التأكيد : 16 السبت , جمادى الأولى, 1444 تاريخ الإصدار : 07 الإثنين , ذو القعدة, 1443

الکلمات المفتاحية: چین شورای همکاری خلیج‌فارس رژیم‌‌سازی منطقه آزاد تجاری,

ملخص المقالة :

رژیم‌‌سازی یکی از ابزارهای چین جهت بسط و تعمیق همکاری با طرف‌‌های مقابل در نظر گرفته می‌‌شود که استفاده از آن به‌صورت مستمر افزایش یافته است. سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که چرا چین به دنبال ایجاد رژیم منطقه آزاد تجاری چین-شورای همکاری خلیج‌فارس است؟ مقاله حاضر با روشی تبیینی این‌گونه استدلال می‌‌کند که چین به دنبال کسب و بیشینه‌‌سازی منافع اقتصادی خود به سمت رژیم‌‌سازی در خلیج‌فارس رو آورده است. یافته‌‌های پژوهش حاکی از آن است که چین گفتگوها جهت ایجاد منطقه آزاد تجاری چین-شورای همکاری خلیج‌فارس را به‌منظور افزایش حجم تجارت اقتصادی (25 میلیارد دلار در سال 2004) آغاز کرد. این امر حجم تجارت را در سال 2008 به بیش از 90 میلیارد دلار افزایش داد و این رقم در سال 2019 به بیش از 180 میلیارد دلار رسید. چین در حال حاضر در پی ارتقا منطقه آزاد تجاری به سایر حوزه‌‌ها مخصوصاً تجارت خدمات و سرمایه‌‌گذاری است. چارچوب نظری مقاله حاضر نظریه رژیم‌‌های منفعت محور بین‌‌المللی و روش گردآوری مطالب نیز اسنادی است.

المصادر:

Al-Tamimi, Naser. (2012). China Saudi Arabia Relations: Economic Partnership or Strategic Alliance? Discussion Paper. Durham University, HH Sheikh Nasser Al-Sabah Programme, Durham.
Al-Tamimi, Naser. (2019). The GCC’s China Policy: Hedging against Uncertainty. In: China’s Great Game in The Middle East, Camille Lons, Jonathan Fulton, Degang Sun &Naser Al-Tamimi, The European Council on Foreign Relations (ECFR), Pp. 25-31.
Bin Huwaidin, Mohammed. (2002). China's Relations with Arabia and the Gulf: 1949-1999. New York: Routledge-Curzon.
Chaziza, Mordechai. (2019). The Significant Role of Oman in China’s Maritime Silk Road Initiative. Contemporary Review of the Middle East, 6(1), Pp. 44–57.
Cheng, Joseph. Y. S. (1989). The Evolution of China's Foreign Policy in the Post-Mao Era: From Anti-Hegemony to Modernization Diplomacy. in China: Modernization in the 1980s, edited by Joseph Y. S. Cheng, Hong Kong: The Chinese University Press.
Erslev Andersen, Lars & Jiang, Yang. (2014). Oil, Security, and Politics: Is China Challenging the US in the Persian Gulf? Danish Institute for International Studies.
Fulton, Jonathan. (2019A). China-UAE Relations in the Belt and Road Era. Journal of Arabian Studies, 9:2, 253-268, DOI: 10.1080/21534764.2019. 1756135.
Fulton, Jonathan. (2019B). China’s changing role in the Middle East, Washington D. C.: Atlantic Council.
Fulton, Jonathan. (2020A). China-Saudi Arabia Relations through the ‘1+2+3’ Cooperation Pattern. Asian Journal of Middle Eastern and Islamic Studies, 14:4, 516-527, DOI: 10.1080/25765949.2020.1841991
Fulton, Jonathan. (2020B). Strangers to Strategic Partners: Thirty Years of Sino-Saudi Relations. The Atlantic Council’s Scowcroft Middle East Security Initiative.
Habibi, N. (2011). Growth in economic relations of China and India with the GCC countries. Asian‐Pacific Economic Literature, 25: 52-67. https://doi.org/10.1111/j.1467-8411.2011.01311.x.
Hasenclever, Andreas; Mayer, Peter & Rittberger, Volker. (1997). Theories of International Regimes, Published in New York: Cambridge University Press.
Herlevi, April A. (2016). China and the United Arab Emirates: Sustainable Silk Road Partnership? The Jamestown Foundation: China Brief, Volume XVI, Issue 2.
Indeo, Fabio. (2021). The Middle East in China’s Belt and Road Initiative: Strategic and Geopolitical Implications. No. 256, NUS: Middle East Institute.
Keohane, Robert O. & Nye, Joseph. (2012). Power and Interdependence, 4 editions, Boston: Longman-PEARSON.
Krasner, Stephen D. (1982). International Regimes. Ithaca and New York: Cornell University Press.
Liu, Zhongmin. (2016). Historical Evolution of Relationship between China and the Gulf Region. Journal of Middle Eastern and Islamic Studies (in Asia), 10:1, 1-25, DOI: 10.1080/19370679.2016.12023276.
Niazi, Khizar. (2009). Kuwait Looks towards the East: Relations with China, the Middle East Institute Policy Brief. No. 26.
Peck, Malcolm C. (2008). The A to Z of the Gulf Arab States, US: Rowman & Littlefield.
Ruggie, JG (1975). International Responses to Technology: concepts and trends. International Organization, 29 (3). pp. 557-584.
Saidi, Nasser; Prasad, Aathira & Salomoni, Sara. (2011). The Red back Cometh: Renminbi Internationalization & What to do about it. Dubai International Financial Centre, Economic Note No. 18.
Singh, Manjari. (2020). China's Great Game in the Gulf: Implications for India. Centre for Land Warfare Studies (CLAWS), Vol. 13 No. 2, Pp. 97-114.
Villalta Puig, Gonzalo & Yee, Alice Tung Ho. (2017). Challenges and Opportunities of the China-Gulf Cooperation Council Free Trade Agreement. Vol. 40, No. 1, Pp. 123-158.
Wu, B. (2011). Reflections on China-Arab Cooperation Forum: based on China-Gulf relations. Arab World Studies, No.1.
Young, Oran. (1989). International Cooperation: Building Regimes for Natural Resources and the Environment, Cornell University Press, Ithaca, NY.
Zanghl, Bernhard. (2014). Regime Theory” In: Theories of International Relations, Schieder, Siegfried; Spindler, Manuela, London and New York: Routledge.
Abdul Kader, Binsal. (2016). Chinese Community in UAE Grows Fourfold in 10 Years. Accessed (2021/06/08), Available at: https://gulfnews.com/ going-out/ society/ chinese- community- in- uae- grows-fourfold-in-10-years- 1.1877034.
American Enterprise Institute. (2021). China Global Investment Tracker, (Accessed 2021/05/12), Available at: https://www.aei.org/china-global-investment-tracker/.
Bloomberg. (2019). Everbright Bank in Talks to Back $20Billion Saudi Fund, Accessed (2021/06/08), Available at: https://www.bloomberg.com/ news/ articles/ 2019-02-26/everbright-bank-is-said-in-talks-to-back-20-billion-saudi-fund
Chen, Aizhu & Shu, Zhang. (2018). Exclusive: As U.S. Sanctions Loom, China’s Bank of Kunlun to Stop Receiving Iran Payments—Sources, Accessed (2021/06/08), Available at: www.reuters.com/article/us-chinairan- banking- kunlun- exclusive/ exclusive- as-u-s-sanctions-loom-chinas- bank- of-kunlun- to-stop- receiving- iranpayments- sources-idUSKCN1MX1KA.
Chuanren, Chen & Pocock, Chris. (2017). Saudi Arabia Buying and Building Chinese Armed Drones, Aviation International News, (Accessed 2021/05/17), Available at: https://www.ainonline.com/aviation-news/ defense/2017-04-12/saudi-arabia-buying-and-building-chinese-armed-drones.
Euro Petrole. (2019). Saudi Aramco Expands Downstream Investment in China Zhejiang Free Trade Zone, (Accessed 2021/05/14), Available at: https:// www.euro-petrole.com/saudi-aramco-expands-downstream-investment-in-china-zhejiang-free-trade-zone-n-i-19340.
Fulton, Jonathan. (2019). China in the Gulf: Chinese investments connected with the New Silk Road initiative with Gulf Cooperation Council states, (Accessed 2021/05/12), Available at: https://www.eni.com/en-IT/global-energy-scenarios/china-new-silk-road.html.
Gulf Business. (2017). Oman Counts on Chinese Billions to Build Mega City at Duqm: Oman Aims to Transform Duqm, a Fishing Village South of Muscat, into an Industrial Centre, (Accessed 2021/05/02), Available at: https://gulfbusiness.com/oman-counts-chinese-billions-build-mega-city-duqm/.
Gulf Monitor. (2019). Kuwaiti Megaproject Faces Investment Challenges at Home and Abroad, (Accessed 2021/05/04), Available at: https:// castlereagh. net/kuwaiti-megaproject-faces-investment-challenges-at-home-and-abroad/.
Jin, Zhang. (2004). Progress Made in Free Trade Talks with GCC, (Accessed 2021/05/19), Available at: www.chinadaily.com.cn/english/cndy/2004-07/05/content_345425.htm.
Jing, Shi. (2018). Shanghai Electric to Construct Solar Facility in Dubai, China Daily, (Accessed 2021/05/04), Available at: http://www.chinadaily.com. cn/ a/201804/14/WS5ad1b0a7a3105cdcf6518485.html.
Martin, Matthew. (2015). U.A.E, China Create $10 Billion Strategic Investment Fund, Accessed (2021/06/08), Available at: https://www.bloomberg. com/ news/ articles/ 2015-12-14/u-a-e-china-create-10-billion-strategic-investment-fund-ii5x83pb
Martin, Matthew, MacDonald, Fiona & Chan, Vinicy. (2019). Kuwait Plans $10Billion Investment Fund with China, Accessed (2021/06/08), Available at: https:// www. bloomberg. com/news/articles/2019-02-28/kuwait-is-said-to-plan-10-billion-investment-fund-with-china
Ministry of Commerce People’s Republic of China (MCPRC). (2021). China-GCC (Gulf Cooperation Council) FTA, (Accessed 2021/05/12), Available at: fta.mofcom.gov.cn/list/engcc/engccnews/ 1/encateinfo. html.
National Bureau of Statistics of China. (2021). Statistical Database, (Accessed 2021/05/12), Available at: www.stats.gov.cn/english/Statisticaldata/ AnnualData/.
People’s Daily. (2010). China and GCC Held the First Round of Strategic Dialogue, (Accessed 2021/06/09), Available at: en.people.cn/90001/ 90776/ 90883/7013180.html.
Pipeline & Gas Journal. (2021). China’s 2020 Crude Oil Imports Surged 7.3%”, (Accessed 2021/05/19), Available at: https://pgjonline.com/news/2021/ january/china-s-2020-crude-oil-imports-surged-73.
Reuters. (2017). Saudi Arabia signs cooperation deals with China on nuclear energy, (Accessed 2021/05/04), Available at: https://www.reuters.com/ article/ saudi-china-nuclear-idUSL8N1LB1CE.
Reuters (2018A) China to Become Top Gas Importer in 2019 Boosted by LNG-IEA, Accessed (2021/06/08), Available at: www.reuters.com/article/ gas- iea/ china- to-become-top-gas-importer-in-2019-boosted-by-lng-iea-idUSL1N1TR114.
Reuters. (2018B). Qatargas Agrees on 22-Year LNG Supply Deal with China, Accessed (2021/06/08), Available at: www.reuters.com/article/us-qatar-petrochina/qatargas-agrees-on-22-year-lng-supply-deal-with-china-idUSKCN1LQ0DM.
Reuters. (2018C). Update 1-UAE’s Yuan Clearing Centre Clears $6.5Billion in Transactions, (Accessed 2021/06/09), Available at: https://in.reuters. com/ article/ emirates- china-yuan/update-1-uaes-yuan-clearing-centre-clears-65-billion-in-transactions-idINL8N1YG3OB.
Reuters. (2019). CNOOC, ADNOC Sign MOU on Exploration, Oil Refining, LNG Trade: State Media, (Accessed 2021/05/07), Available at: https:// www.reuters.com/article/us-china-emirates-adnoc-idUSKCN1UH0X9.
Safety4Sea. (2018). ADNOC Awarded Contracts For World’s Largest 3D Seismic Survey”, (Accessed 2021/05/07), Available at: https:// safety4sea. com/ adnoc-awarded-contracts-for-worlds-largest-3d-seismic- survey/?__cf_chl_jschl_tk__=6176bb877cbbffab3b8ddafb 05c 2ad91f314700 -1619644700-0-ATozxmZRNpXX1Xc8Ywf3 VkoIvgc6 n78qc JE4vXbcR4c8jPMlE9Im4pN5ji-mmrcR Q1QieymJQYG_ ZE8_ Lletx9dGMlzqmN6ZtMJ3WoFCOoBlmqI5 xquRM 23pYa7g 40E8Vf5 ix0xROFDaGh-LxzlOp56BixMwp_mv7-m0s5bQZGzXW-J9ST3p2 Y0 MEB36QqLYcxgxhKjqCsfpDl_ 8wR7C6F6gWX2B4BxetbT8maS6 aMEHvRC98B7iwGN9Lw9_O2sScHKOQhz7a0LPfsK9ftgAa4OhvRF_5iX35Jvzmf4s-x_OH1deFJJ01F0a3 jQgSprrgI_ PSwOlk069HIDtirSLB 27Ip734EjySJgJrfbD9VWM6oA Q4Q5aQyxPC59eIt-FfcMJHKkn Wt3 EjQKJEe3WzD4oT5ctzWYD826 woetDf1m0WzZJQxGrb96YQ5b8 BSvhLVQIshA_eax5ktExG-P0Dp2PiuDe_zDJtWjjJRCd0B.
Saudi Arabian Association of Chinese Enterprises. (2016). Inauguration of YASREF, (Accessed 2021/05/12), Available at: www.saudi-cocc.net/en/ home/59.
Scott, Emma. (2015). China’s ‘One Belt, One Road’ Strategy Meets the UAE’s Look East Policy, China Brief 15, No. 11, Accessed (2021/06/08), Available at: https://jamestown.org/program/chinas-one-belt-one-road-strategy-meets-the-uaeslook-east-policy.
Siqi, Cao & Xuanzun, Liu. (2021). China’s anti-stealth tech shines at radar expo: Domestically developed equipment ‘fits trend in modern warfare, (Accessed 2021/06/11), Available at: https://www.globaltimes.cn/page/ 202104/1221825.shtml
US Energy Information Administration (EIA). (2018). China Becomes World’s Second Largest LNG Importer, Behind Japan, Accessed (2021/06/08), Available at: www.eia.gov/todayinenergy/detail.php?id=35072.
Wadhams, Nick & Westall, Sylvia. (2021). Biden Prods UAE to Dump Huawei, Sowing Doubts on Key F-35 Sale, (Accessed 2021/06/11), Available at: https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-06-11/biden-prods-uae-to-dump-huawei-sowing-doubts-on-key-f-35-sale
Wall Street Journal. (2014). Qatar Investment Authority, China’s Citic Group Form $10B Joint Fund, Accessed (2021/06/08), Available at: https://www.wsj.com/articles/DJFLBO0120141104eab4lehwx.
World Nuclear Association. (2021). Nuclear Power in the United Arab Emirates, (2021/05/07), Accessed Available at: https://www.world-nuclear.org/ information-library/country-profiles/countries-t-z/united-arab-emirates. aspx.
Xinhua. (2021). China, GCC Discuss Resuming Free Trade Talks, (Accessed 2021/05/19), Available at: www.xinhuanet.com/english/2021-03/25/c_ 139835525.htm

نص كامل:

saqaremehr@yahoo.com

China Regime-building in the Persian Gulf; China-Persian Gulf Cooperation Council Free Trade Area

Bahareh Sazmand

Associate Professor of Regional Studies, University of Tehran, Tehran, Iran. bsazmand@ut.ac.ir

Ahmad Ramezani

PhD Student of Regional Studies, University of Tehran, Tehran, Iran.

Abstract

Regime building is considered as one of China's tools to expand and deepen cooperation with the other parties, the use of which has been continuously increasing. The main question of the present study is why has China moved towards regime-building with Persian Gulf Cooperation Council? The present article argues in an explanatory Method that China has turned to regime-building with Persian Gulf Cooperation Council in order to gain and maximize its economic interests. The findings show that China began talks to establish a China-Persian Gulf Cooperation Council Free Trade Area to boost economic trade ($ 25 billion in 2004). This increased trade volume to more than $ 90 billion in 2008 and to more than $ 180 billion in 2019. China is currently expanding its free trade area to other areas, especially trade in services and investments. The theoretical framework and the method of data collection of the present article are the theory of international interest-based regimes and documentary, respectively.

Keywords: China, Free Trade Area, Persian Gulf Cooperation Council, Regime Building

رژیم‌‌سازی چین در خلیج‌فارس؛ واکاوی منطقه آزاد تجاری چین و شورای همکاری خلیج‌فارس¹

بهاره سازمند

دانشیار مطالعات منطقه‌ای دانشگاه تهران bsazmand@ut.ac.ir

احمد رمضانی

دانشجوی دکترای مطالعات منطقه‌ای دانشگاه تهران

چکیده

واژه‌های کلیدی: چین، شورای همکاری خلیج‌فارس، رژیم‌‌سازی، منطقه آزاد تجاری

تاریخ دریافت: 17/06/1400 تاریخ بازبینی: 30/08/1400 تاریخ پذیرش: 19/09/1400

فصلنامه سازمان‌های بین‌المللی، سال 4، شماره 4، زمستان 1400، صص 627-657

[1] . این یک مقاله دسترسی آزاد تحت مجوز CC BY-NC-ND (http://creativecommons.org/ licenses/by-nc-nd/4.0/) است.

مقدمه

در دوران مدرن مخصوصاً پس از جنگ سرد، خاورمیانه به‌صورت عام و خلیج‌فارس به‌صورت خاص در سیاست قدرت‌های بزرگ نقش مهمی داشته است. به همین ترتیب، تاریخ منطقه خلیج‌فارس با رقابت قدرت‌‌های بزرگ عجین شده و عرصه‌‌ای برای مداخله آن‌‌ها بوده است. این امر غالباً به دلیل موقعیت راهبردی و ژئوپلیتیک منطقه، به‌ویژه منابع عظیم نفت و گاز است. منافع چندین قدرت بزرگ معاصر نظیر ایالات‌متحده آمریکا، قدرت‌‌های اروپایی، روسیه و قدرت‌‌های نوظهور در آسیا یعنی چین و هند در این منطقه با یکدیگر تلاقی دارند. چین به‌عنوان قدرتی نوظهور در 3 دهه گذشته به این منطقه توجه ویژه‌‌ای داشته است. راهبرد خلیج‌فارس چین مبتنی بر ایجاد روابط چندبعدی با همه کشورهای منطقه، صرف‌نظر از رقابت‌‌های موجود است. در رابطه با دولت‌‌های شورای همکاری خلیج‌فارس، رویکرد چین عمدتاً (البته نه صرفاً) در انرژی خلاصه می‌‌شود، با این حال در سال‌‌های اخیر رویکرد چین حوزه‌‌های مختلف همکاری را مدنظر قرار داده است.

شش دولت شورای همکاری خلیج‌فارس بیش از 30 درصد ذخایر اثبات‌‌شده نفت جهان و 30 درصد بازار نفت چین را در سال 2019 به خود اختصاص داده‌‌اند (Al-Tamimi, 2019, p.25). این امر چین با نیاز فزاینده به انرژی را همانند آهنربایی به خود جذب می‌‌کند. روابط چین با کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس طی دهه‌‌های 1950 و 1960 به دلیل قرار گرفتن در دو بلوک شرق و غرب برقرار نشده بود و حمایت چین از جنبش‌‌های آزادی‌‌بخش مانند ظفار عمان مانع مهمی بر سر راه روابط طرفین محسوب می‌‌شد. به‌هرحال کویت اولین دولت شورای همکاری خلیج‌فارس بود که در سال 1971 روابط دیپلماتیک با چین برقرار کرد. بعدازآن عمان در سال 1978، امارات 1984، قطر 1988، بحرین 1989 و عربستان 1990 با چین روابط دیپلماتیک برقرار کردند. دلیل بهبود روابط با کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس عمل‌‌گرایی چین بعد از سال 1978 (سیاست درهای باز) بود. نیاز فزاینده چین به انرژی باعث شد این کشور در سال 1999 با عربستان سعودی موافقت‌‌نامه مشارکت راهبردی نفت را امضا کند (Liu, 2016, pp. 5-8). در ژوئیه 2004، دبیر کل شورای همکاری خلیج‌فارس و وزرای دارایی کشورهای عضو به‌طور مشترک از چین بازدید کردند، در جریان آن، چین و شورای همکاری خلیج‌فارس موافقت‌‌نامه چارچوب اقتصاد، تجارت و سرمایه‌‌گذاری را امضا و اعلام کردند مذاکرات منطقه آزاد تجاری را آغاز می‌‌کنند (Niazi, 2009, p. 7). در ژوئن 2010، سازوکار گفتگوی راهبردی بین چین و شورای همکاری خلیج‌فارس تنظیم و اولین دور آن در بیجینگ برگزار شد. تا اواخر سال 2016 نیز 9 دور گفتگو بین طرفین در راستای منطقه آزاد تجاری برگزار شد و دستاوردهایی در حوزه‌‌های مختلف کسب شد (MCPRC, 2021). با توجه به مباحث مطرح‌شده، سؤال اصلی این است که چرا چین به دنبال ایجاد رژیم منطقه آزاد تجاری چین-شورای همکاری خلیج‌فارس است؟ سؤال‌های فرعی نیز این‌گونه مطرح می‌‌شوند: 1- منطقه آزاد تجاری چین-شورای همکاری خلیج‌فارس در چه وضعیتی قرار دارد؟ 2- سطح روابط چین-شورای همکاری خلیج‌فارس چگونه ارزیابی می‌‌شود؟

برای پاسخ به سؤال‌های پژوهش و بررسی فرضیه مقاله، در ادامه ابتدا چارچوب نظری رژیم‌‌های منفعت‌‌محور بین‌‌المللی تشریح می‌‌شود، در وهله بعد، تاریخچه مختصری از روابط چین با شورای همکاری خلیج‌فارس ارائه می‌‌شود، سپس منطقه آزاد تجاری چین-شورای همکاری خلیج‌فارس مورد بررسی قرار می‌‌گیرد و در نهایت چشم‌‌انداز روابط چین-شورای همکاری خلیج‌فارس از نظر گذرانده می‌‌شود.

چارچوب نظری

نظریه رژیم‌‌های بین‌‌المللی در اواخر دهه 1970 و اوایل دهه 1980 به‌‌واسطه انتقادهایی به نظریه نوواقع‌گرایی، مخصوصاً در انتقاد به نظریه ثبات هژمونیک شکل گرفت. بر اساس نظریه ثبات هژمونیک، نوواقع‌‌گرایان بر این نظر بودند که هژمون رژیم‌‌ها را ایجاد می‌‌کند و بقا رژیم‌‌ها وابسته به هژمون است، اما با افول قدرت ایالات‌متحده در دهه 1970 و 1980، رژیم‌‌ها نه‌تنها به حیات خود ادامه دادند، بلکه همکاری در عرصه بین‌‌المللی رو به فزونی گذاشت (Zanghl, 2014, p.76)؛ اما رژیم چیست و کارکرد آن چگونه است؟ کرسنر معتقد است رژیم مجموعه‌‌ای از اصول صریح یا ضمنی، هنجارها، قواعد و رویه‌‌های تصمیم‌‌گیری است که حول محور انتظارات بازیگران در حوزه موضوعی خاص بین‌‌المللی تعریف می‌‌شود. اصول، باورهایی در مورد حقیقت، علت و صحت عمل هستند. هنجارها، الگوهای رفتاری در قالب حقوق و تکالیف تعریف می‌‌شوند. قواعد، تجویزهای خاص یا تجویزهایی برای کنش هستند و رویه‌‌های تصمیم‌‌گیری نیز، سنت‌‌های غالبی برای اتخاذ و اجرای انتخاب جمعی هستند (Krasner, 1982, p. 2). راگی رژیم را به‌عنوان مجموعه‌‌ای از انتظارات متقابل، قوانین و مقررات، برنامه‌‌ها، نیروهای سازمانی و تعهدات مالی معرفی می‌‌کند که توسط گروهی از دولت‌‌ها پذیرفته شده است (Ruggie, 1975). یانگ نیز رژیم‌‌ها را به‌عنوان نهادهای اجتماعی حاکم بر اقدامات افراد درگیر در فعالیت‌‌های خاص یا مجموعه‌‌ای از فعالیت‌‌ها تعریف می‌‌کند (Young, 1989). کیوهن و نای رژیم را ایجاد و پذیرش رویه‌‌ها، قواعد یا نهادهایی برای نوع خاصی از فعالیت‌‌ها، سامان حکومتی و کنترل روابط بین دولتی و فراملی می‌‌دانند و به‌صورت کلی آن‌‌ها را ترتیبات حاکم می‌‌نامند (Keohane & Nye, 2012, 2001, 1997, p.5).

رویکرد رژیم‌‌های بین‌‌المللی به‌صورت کلی به سه دسته رژیم‌‌های منفعت/ سودمحور، رژیم‌‌های قدرت‌‌محور و رژیم‌‌های شناخت‌‌محور قابل تقسیم است. هرکدام از این نظریه‌‌ها بر مفاهیمی کلیدی متمرکز می‌‌شوند که رویکرد آن‌ها به جهان سیاست و روابط بین‌‌الملل را نشان می‌‌دهد. به‌عنوان‌مثال نظریه رژیم‌‌های سودمحور بین‌‌المللی بر حوزه اقتصادی، نظریه رژیم‌‌های قدرت‌‌محور بر حوزه نظامی-امنیتی و نظریه رژیم‌‌های شناخت‌‌محور بر حوزه‌‌های انگاره‌‌ای تمرکز می‌‌کنند ((Hasenclever et al., 1997, pp. 1-2. رژیم‌‌های سودمحور یا نولیبرال، یکی از جریان‌‌های اصلی برای تبیین رژیم‌‌های بین‌‌المللی است. مفهوم رژیم در رویکرد رژیم‌‌های سودمحور به معنی ایجاد مجموعه‌‌ای از ارزش‌‌ها، هنجارها، قواعد و به‌صورت خلاصه چارچوبی جهت شکل‌‌دهی به رفتار بازیگران (دولت‌‌ها) در عرصه روابط بین‌‌الملل است و کیوهن یکی از نظریه‌‌پردازان اصلی در این حوزه است. نظریه‌‌پردازان نظریه رژیم‌‌های سودمحور بین‌‌المللی معتقدند دولت‌‌ها در عرصه بین‌‌المللی بازیگران اصلی و خردمندی هستند که به سمت رژیم‌‌سازی جهت حداکثر سازی منافع اقتصادی خود حرکت می‌‌کنند. دولت‌‌ها با تکرار بازی که در اینجا همان نشست، جلسه و ملاقات تعبیر می‌‌شود، به اعتمادسازی می‌‌پردازند و این امر منجر به همکاری بین دولت‌‌ها می‌‌شود. به همین ترتیب با کسب منافع و دستاوردهای متقابل دولت‌‌ها به این نتیجه می‌‌رسند که همکاری سود بلندمدت‌تری برای آن‌ها به دنبال دارد و این انگیزه‌‌ای مضاعف به طرفین می‌‌دهد تا مناسبات خود را حفظ کنند و بسط دهند (Hasenclever et al., 1997, pp. 23-30).

شکل 1. مدل پژوهش

منبع: ترسیم از نویسندگان

تاریخچه روابط چین و شورای همکاری خلیج‌فارس

نویسندگان تاریخچه روابط چین با منطقه خلیج‌فارس را به دوره‌‌های متفاوتی (برخی دو دوره، برخی سه دوره و برخی شش دوره) تقسیم می‌‌کنند. در اینجا سعی می‌‌کنیم روندی تاریخی و معقول را از تحول شکل و سطح روابط از دهه 1950 تا اوایل دهه 2000 ذکر کنیم. ابتدای جنگ سرد مخصوصاً دهه 1950 ازیک‌طرف، به دلایل ماهیت ایدئولوژیک سیاست خارجی چین، حمایت از جنبش‌‌های آزادی‌‌بخش و همراه شدن با بلوک شرق به رهبری شوروی و از طرف دیگر، قرار گرفتن دولت‌‌های شورای همکاری خلیج‌فارس (در زمانی که این شورا هنوز تشکیل نشده بود) در بلوک غرب روابط دوجانبه رسمی بین چین و دول شورای همکاری خلیج‌فارس برقرار نبود (Liu, 2016, pp. 2-3).

در دهه 1960 نیز تنش‌‌هایی که بین چین و شوروی به وجود آمد، دو کشور را به سمت رقابت در جهان سوم و امپریالیسم غرب سوق داد. نفوذی که شوروی در منطقه خاورمیانه داشت، دلیل مهمی برای بهبود روابط چین با دول شورای همکاری خلیج‌فارس محسوب می‌‌شد. همین امر منجر به نزدیکی و کمک چین به جنبش آزادی‌‌بخش ظفار در عمان شد (Cheng, 1989, p. 38). در اواخر دهه 1960 روابط چین و شوروی وخیم‌‌تر شد و منازعات مرزی، شوروی را به بزرگ‌‌ترین دشمن چین مبدل کرد. همین امر چین را به سمت بهبود روابط با غرب و دول خلیج‌فارس سوق داد و به‌این‌ترتیب، از اوایل دهه 1970 به‌منظور برقراری روابط دیپلماتیک با دولت‌‌های شورای همکاری خلیج‌فارس، کمک‌‌های چین به جنش‌‌های آزادی‌بخش قطع شد (Wu, 2011, p. 12). دلیل دیگری که منجر به برقراری روابط با دولت‌‌های شورای همکاری خلیج‌فارس شد، خلأ ایجادشده به دلیل خروج انگلیس از منطقه در اوایل دهه 1970 بود. به دنبال این اقدام انگلیس، چین در پی پر کردن خلأ موجود برآمد تا از نفوذ بیشتر شوروی در جهان سوم جلوگیری کند. دولت‌‌های شورای همکاری خلیج‌فارس نیز به دلیل تهدید شوروی و عراق از آن استقبال کردند (Liu, 2016, p.5). با تعهد چین به عدم ارائه کمک به گروه‌‌های شورشی مخصوصاً در ظفار و به دلیل قدرت‌‌گیری نیروهای طرفدار شوروی در یمن در سال 1978، عمان در راستای برقراری موازنه در مقابل شوروی با چین روابط دیپلماتیک برقرار کرد (Cheng, 1989, pp. 190-191). به دلیل عمل‌گرایی چین، روابط دوجانبه با دولت‌‌های شورای همکاری خلیج‌فارس از اوایل دهه 1970 در قالب رسمی برقرار شد. موضع بی‌‌طرفانه و میانجی‌‌گرانه چین طی جنگ تحمیلی (bin Huwaidin, 2008, p. 109) نیز اعتماد دولت‌‌های شورای همکاری خلیج‌فارس به این کشور را افزایش داد (البته باید این موضوع را در نظر گرفت که فروش همزمان تسلیحات نظامی به ایران و عراق از سوی چین در طول جنگ هشت ساله، بعضاً مورد انتقاد کشورهای حوزه خلیج‌فارس نیز قرار می‌‌گرفت).

بعد از شکل‌‌گیری شورای همکاری خلیج‌فارس در سال 1981، چین رسماً به دولت‌‌های عضو تبریک گفت. دیپلماسی مستقل و غیر مداخله‌‌جویانه چین نیز منجر به توسعه روابط بین طرفین شد. برقراری روابط دیپلماتیک چین با عربستان سعودی در اوایل دهه 1990 (Liu, 2016, p. 7) نیز دیپلماسی نوین چین را در منطقه خلیج‌فارس تکمیل کرد.

بعد از فروپاشی شوروی، هژمونی ایالات‌متحده در منطقه خلیج‌فارس تثبیت شد و چین سعی کرد روابط متشنج با غرب بر سر حادثه میدان تیان‌‌آن‌‌من که در سال 1989 رخ داده بود را بهبود بخشد. این امر در قالب موضع رسمی چین در چارچوب سازمان ملل مبنی بر مخالفت با تجاوز عراق به کویت نمایان شد. نیاز فزاینده به انرژی و بهبود روابط با غرب، منجر به موضع فعال و میانه چین در این بحران شد. چین در دهه 1990 نیز به واردکننده نفت مبدل شد و در همین راستا روابط با دولت‌‌های شورای همکاری خلیج‌فارس تقویت شد (Liu, 2016, p. 9). عمان در دهه 1990 به یکی از تأمین‌کنندگان اصلی انرژی و امارات نیز به مقصدی برای باز‌‌صادرات کالاهای تولیدی چین تبدیل شدند (Cheng, 1989, p. 38). با برقراری روابط رسمی با عربستان در این دهه نیز راه برای تقویت هرچه بیشتر روابط با دولت‌‌های شورای همکاری خلیج‌فارس باز شد. محور روابط چین با شورای همکاری خلیج‌فارس در این دهه انرژی، فروش تسلیحات و همکاری‌‌های تجاری بود (bin Huwaidin, 2008, pp. 134-135). چین با هدف تنوع دهی به منابع انرژی و تأمین امن آن، برقراری روابط با کشورهای خاورمیانه به‌صورت عام و کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس به‌صورت خاص را در دستور کار قرار داد. این امر نه‌تنها انرژی چین را امن‌‌تر تأمین می‌‌کرد، بلکه بازاری رو به رشد و جذاب را برای دولت‌‌های 6 گانه شورای همکاری خلیج‌فارس به ارمغان می‌‌آورد. عقلانیت و منافع متقابل طرفین باعث نزدیکی بیشتر آن‌ها طی دهه 1990 شد و این امر در دو دهه بعدی به‌صورت مستمر (گرچه با نوسانات اندک) بسط و تعمیق یافت.

موافقت‌‌نامه منطقه آزاد تجاری چین-شورای همکاری خلیج‌فارس

پیش از دهه 1980، به دلیل خودکفایی چین در حوزه تولید نفت خام، چشم‌‌انداز روابط با دول شورای همکاری خلیج‌فارس چندان روشن نبود. این وضعیت در دهه 1980 و 1990 به دلیل رشد اقتصادی سریع و تقاضای فزاینده انرژی تغییر کرد. سطح روابط اقتصادی چین با دولت‌‌های شورای همکاری خلیج‌فارس در دهه 1990 اندک و ثابت بود و این مورد در دهه 2000 با شدت رشد کرد. تجارت دوطرفه در اوایل دهه 1990 کمتر از 2 میلیارد دلار بود و این رقم در سال 2000 به 10 میلیارد دلار رسید (Habibi, 2011, pp. 53-54). با افزایش واردات نفت چین از دولت‌‌های شورای همکاری خلیج‌فارس و صادرات کالاهای تولیدی آن به منطقه، حجم تجارت بین چین و این سازمان به‌سرعت رشد کرد. حجم تجارت دوطرفه در سال 2003 به 17 میلیارد دلار افزایش یافت که 46 درصد نسبت به سال قبل افزایش داشت (Peck, 2008, p. 60). در ژوئیه 2004، چین و شورای همکاری خلیج‌فارس موافقت‌‌نامه چارچوب همکاری‌‌های اقتصادی، تجاری، سرمایه‌‌گذاری و فناوری ¹ را در بیجینگ امضا کردند. این موافقت‌‌نامه با هدف تشویق همکاری و مبادلات فناوری در زمینه‌‌های مختلف، گسترش مبادلات تجاری دوجانبه، تشویق مبادلات بین اتحادیه‌‌های تجاری دو طرف و ارتقا سرمایه‌‌گذاری متقابل از طریق اقدامات مختلف امضا شد. در این موافقت‌‌نامه همچنین ایجاد کمیته مشترکی برای همکاری پیش‌‌بینی شد که مسئولیت آن اجرای این موافقت‌‌نامه و سایر موافقت‌‌نامه‌‌ها یا پروتکل‌‌های امضا شده بر این اساس بود (Niazi, 2009, p. 7).

چین و شورای همکاری خلیج‌فارس مذاکرات منطقه آزاد تجاری را در سپتامبر 2004 آغاز کردند. به گفته مقامات هر دو طرف، منطقه آزاد تجاری پیشنهادی چین و شورای همکاری خلیج‌فارس شامل کاهش تعرفه‌‌ها، تسهیل جریان تجارت و سرمایه‌‌گذاری‌‌های متقابل است. برنامه‌‌های پیشنهادی شامل تأمین پایدار نفت از شورای همکاری خلیج‌فارس به چین، گشودن بازار محصولات نفتی چین به روی کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس و بهره‌‌برداری مشترک از منابع نفتی آن‌ها است (Jin, 2004). از سال 2005 تا سال 2016، 9 دور گفتگو بین طرفین بر سر منطقه آزاد تجاری صورت گرفته است که وقفه‌‌هایی مانند سال 2009 تا 2016 یا بعد از 2016 نیز وجود داشته است (MCPRC, 2021). اختلاف‌نظر چین و شورای همکاری خلیج‌فارس در مورد پاسخ‌‌های جهانی به منازعات سوریه، مذاکرات آن‌ها را در سال 2009 مختل کرد. بااین‌وجود، هر دو طرف در سال 2014 توافق کردند که حل‌وفصل سیاسی اختلاف در سوریه را تسهیل کنند و حتی ضرورت حل‌وفصل سیاسی صلح‌‌آمیز سوریه در سال 2016 را ابراز داشتند (Villalta Puig & Yee, 2017, p. 126).

هر دو طرف پس از توافق بر سر قواعد تجارت کالا در سال 2009، شروع به مذاکره در مورد تجارت خدمات کردند، اما به دلیل فوق‌الذکر در همان سال گفتگوها متوقف شد. ولیعهد سعودی در مارس 2014 از بیجینگ دیدار کرد. گفتگوها در اوایل 2016 از سر گرفته شد. آن‌ها در مواردی مانند تجارت خدمات، سرمایه‌‌گذاری و همکاری‌‌های فنی پیشرفت مثبتی داشته‌‌اند (Villalta Puig & Yee, 2017, p. 128). در سال 2016، 4 دور مذاکره بین طرفین برگزار شد. در تاریخ 19 تا 21 دسامبر 2016، طی مذاکرات 3 روزه، هر دو طرف مذاکرات عمیقی را درباره محتوای مشکلات باقی‌‌مانده مانند تجارت خدمات، سرمایه‌‌گذاری، تجارت الکترونیک و تجارت کالاها انجام دادند و مذاکرات در بخش‌‌هایی مانند اقتصادی و همکاری فنی را به فرجام رساندند. تاکنون، هر دو طرف 9 دور مذاکره را در پانزده موضوع به اتمام رسانده‌‌اند که در مورد محتوای سه فصل مانند موانع فنی تجارت، مفاد قانونی و تجارت الکترونیک بوده و در زمینه‌هایی مانند کالاهای اصلی و خدمات پیشرفت مثبتی داشته است. هر دو طرف توافق کردند که دور بعدی مذاکرات را در پایان مارس 2017 برگزار کنند (MCPRC, 2021)؛ اما محاصره قطر در سال 2017 نیز مانع دیگری بوده که تاکنون مذاکرات دوطرفه جهت نهایی کردن موافقت‌‌نامه جامع منطقه آزاد تجاری را تعلیق کرده است. در همین راستا، موافقت‌‌نامه منطقه آزاد تجاری به فرجام نرسیده است و در بخش چشم‌‌انداز به این وضعیت بیشتر پرداخته خواهد شد.

سطح و حجم روابط چین-شورای همکاری خلیج‌فارس

40 سال پیش اروپای غربی و آمریکای شمالی نزدیک به 85 درصد سهم تجاری شورای همکاری خلیج‌فارس را در انحصار خود داشتند. این الگوی تجاری طی گذشت چند دهه به‌شدت تغییر کرده است. به‌عنوان‌مثال آسیا که در سال 2000، فقط 14 درصد از حجم کل تجارت شورای همکاری خلیج‌فارس را تشکیل می‌‌داد، در سال 2010 به عدد 28 درصد رسید. در دهه 1990 کل تجارت چین و شورای همکاری خلیج‌فارس، 1 درصد از حجم کل تجارت جهانی چین را شامل می‌‌شد و این عدد در سال 2010 به 3 درصد افزایش یافت (Saidi et al., 2011, pp. 21-22).

نمودار 1. تجارت چین-شورای همکاری خلیج‌فارس (میلیارد دلار)

منبع: (Saidi et al., 2011, p. 22)

بر اساس نمودار 1، حجم واردات چین از شورای همکاری خلیج‌فارس در سال 2000 بیش از دو برابر حجم صادرات به دولت‌‌های این سازمان بوده و این وضعیت که تراز تجاری منفی برای چین محسوب می‌‌شده تا سال 2010 حفظ شده است. مورد دیگر، رشد قابل‌ملاحظه تجارت دوطرفه بعد از سال 2003 است که پیوسته تا سال 2008 ادامه داشته و بعد از وقفه‌‌ای در سال 2009، مجدداً به روند خود بازگشته است.

نقش چین در اقتصاد شورای همکاری خلیج‌فارس متنوع‌‌تر از تجارت انرژی است. بین سال‌‌های 2000 تا 2017، تجارت چین و شورای همکاری خلیج‌فارس از 10 میلیارد دلار به تقریباً 128 میلیارد دلار رسیده است. استفاده از رنمینبی چین در حال رشد است و قطر و امارات موافقت‌‌نامه مبادله ارزی را با چین امضا کرده‌‌اند. موافقت‌‌نامه مبادله ارزی امارات متحده عربی برای تسویه بیش از 7 میلیارد دلار در سال 2018 استفاده شد. در سال 2018 روابط چین-عربستان سعودی، با امضای 35 یادداشت تفاهم به ارزش ده‌‌ها میلیارد دلار ارتقا یافت (Fulton, 2019).

نمودار 2. تجارت چین-شورای همکاری خلیج‌فارس (میلیارد دلار)

منبع: (National Bureau of Statistics of China, 2021)

نمودار 2 نیز حجم تجارت چین با شورای همکاری را از سال 2010 تا 2019 نشان می‌‌دهد که روندی صعودی را تا سال 2014 داشته و بعد از نزول دوساله از سال 2017 مجدداً روند صعودی به خود گرفته و سقف قبلی خود در سال 2014 را پشت سر گذاشته است. به صورت کلی در تجارت دوطرفه، 4 کشور عربستان، قطر، کویت و عمان دارای تراز تجاری مثبت با چین هستند و فقط دو کشور امارات و بحرین با چین تراز تجاری منفی دارند. چین و دول شش گانه شورای همکاری خلیج‌فارس با مشاهده دستاوردهای مطلق به سمت بسط و گسترش آن طی دوره‌‌های زمانی متفاوت حرکت کرده‌‌اند که جدیدترین اقدام آن‌ها تأکید به ازسرگیری گفتگوهای منطقه آزاد تجاری در مارس 2021 بوده است. این رژیم میان‌منطقه‌ای بین یک قدرت بزرگ و یک سازمان منطقه‌‌ای، نه‌تنها همکاری در حوزه‌‌هایی مشخص را تعمیق و گسترش خواهد داد، بلکه چشم‌‌انداز آن را جامع‌‌تر خواهد کرد. چین توانسته است طی چند دهه سهم دیگر کشورها مانند ایالات‌متحده، اتحادیه اروپا و ژاپن که مهم‌‌ترین شرکای تجاری شورای همکاری خلیج‌فارس بوده‌‌اند را از آن خود کند و اکنون بزرگ‌ترین شریک تجاری شورای همکاری خلیج‌فارس محسوب می‌‌شود و منطقه آزاد تجاری نیز در رسیدن چین به این جایگاه مثمر ثمر خواهد بود.

فراتر از موارد مذکور، روابط چین با شورای همکاری خلیج‌فارس در ابتکار منطقه‌‌ای گسترده‌‌تر گنجانده می‌‌شود: الگوی همکاری 1+2+3 چین. این الگو در افتتاحیه مجمع همکاری کشورهای چین و عرب در سال 2014 به‌عنوان ابزاری برای پیوند کشورهای عربی در ابتکار کمربند و راه اعلام شد. بر اساس این الگو، هر عدد اولویت و حوزه همکاری متفاوتی را نشان می‌‌دهد. 1- انرژی، 2- زیرساخت، تجارت و سرمایه‌‌گذاری و 3- انرژی هسته‌‌ای، ماهواره فضایی و انرژی‌‌های تجدید پذیر (Fulton, 2020A, p. 516). چین بزرگ‌ترین واردکننده نفت جهان در سال 2020 است (Pipeline & Gas Journal, 2021) و مصرف انرژی انگیزه اصلی حضور این دولت در منطقه است. همکاری روزافزون بین شرکت ملی نفت عربستان سعودی (آرامکو) و شرکت‌‌های مختلف نفت و گاز دولتی چین، نمونه بارز تلاش هماهنگ هر دو طرف برای گسترش روابط است. در ژانویه 2016 نمایندگان آرامکو عربستان و سینوپک² دولتی چین یک پالایشگاه عظیم را در شهر بندری یانبو عربستان افتتاح کردند (Saudi Arabian Association of Chinese Enterprises, 2021). چین و عربستان برای ساخت این پالایشگاه در سال 2009 موافقت کردند و قرار بود در سال 2014 افتتاح شود (Al-Tamimi, 2012, p. 6). در سپتامبر 2019 این شرکت با منطقه آزاد تجاری شی‌‌جیانگ تفاهم‌نامه امضا کرد که دستیابی آن به 9 درصد سهام مجتمع پالایشگاه و پتروشیمی یکپارچه منطقه را تسهیل ساخت(Euro Petrole, 2019) .

چین در سال 2017 دومین وارد کننده بزرگ گاز مایع در جهان شد که 40 درصد آن از خارج تامین می‌‌شود (EIA, 2018). پیش‌‌بینی می‌‌شود میزان استفاده از گاز مایع چین بین سال‌‌های 2017 تا 2023، 60 درصد افزایش پیدا کند و در این زمینه، قطر یک شریک تجاری قابل توجه است (Reuters, 2018A). در سال 2018، پترو چاینا³ و قطر گَس،⁴ یک معامله 22 ساله امضا کردند که قرار است چین سالانه 3.4 میلیون تن گاز مایع از قطر وارد کند (Reuters, 2018B).

در سال 2017 و 2018، مجموعه‌‌ای از موافقت‌‌نامه‌‌ها بین بزرگ‌ترین شرکت ملی نفت ابوظبی و شرکت دولتی نفت ملی چین منعقد شده است. شرکت چینی سهامی بالغ‌بر 3 میلیارد دلار در میدان‌‌های نفتی ابوظبی را به دست آورد و درعین‌حال بزرگ‌ترین قرارداد اکتشاف در مناطق خشکی-ساحل را از شرکت ملی نفت ابوظبی در مارس 2018 به ارزش 1.6 میلیارد دلار دریافت کرد(Safety4Sea, 2018) . اخیراً، در ژوئیه 2019 شرکت ملی نفت ابوظبی موافقت‌‌نامه‌‌ای با شرکت ملی نفت فراساحلی چین برای همکاری درزمینه اکتشاف و توسعه در اقلام بالادستی، پالایش نفت و گاز مایع امضا کرد. این موافقت‌‌نامه همچنین در را برای واحدهای مهندسی شرکت ملی نفت فراساحلی چین که خدمات پیمانکاری و میدان‌‌های نفتی را به شرکت ملی نفت ابوظبی ارائه می‌‌دهند، گشود(Reuters, 2019) .

امور مالی نیز توسط دو طرف در سال‌‌های اخیر در مرکز توجه قرار گرفته است. همکاری بین چین و امارات با 36 موافقت‌‌نامه تا اوایل سال 2016 ادامه داشته است. چین و امارات متحده عربی اولین موافقت‌‌نامه مبادله ارزی دوجانبه خود را در سال 2012 با حداکثر 35 میلیارد رنمینبی امضا کردند. در اواخر دسامبر 2015، چین در اقدامی جهت بین‌‌المللی کردن رنمینبی، موافقت‌‌نامه مبادله رنمینبی را با امارات متحده عربی تمدید كرد (Herlevi, 2016, pp. 14-15). در سال 2018 در قالب این موافقت‌‌نامه، معاملاتی به ارزش 5/6 میلیارد دلار انجام شده است (Reuters, 2018C). دبی، با بیشتر از 4200 شرکت چینی (که تو سال 2005 فقط 18 مورد بودند) و حدود 300000 چینی، مرکز مالی منطقه‌‌ای شورای همکاری خلیج‌فارس و حتی خاورمیانه محسوب می‌‌شود (Abdul Kader, 2016). چهار بانک بزرگ چین - بانک ساخت‌‌وساز چین،⁵ بانک کشاورزی چین،⁶ بانک چین⁷ و بانک صنعت و بازرگانی چین،⁸ شعب خود را در دبی تأسیس کرده‌‌اند. منطقه آزاد جبل علی⁹ با مشوق‌‌های عالی مختلف نظیر مالکیت 100 درصدی، انرژی یارانه‌‌ای و امکانات حمل‌‌ونقل قابل توجه و زیرساخت‌‌های لجستیک، توجه چین را به خود جلب کرده است. بیشتر از 230 شرکت چینی در این منطقه حضور دارند (Scott, 2015). بانک صنعت و بازرگانی چین نیز شعبه‌‌هایی را در عربستان، قطر و امارات افتتاح کرده و بانک چین یک شعبه در بحرین دارد (Chen & Shu, 2018).

صندوق سرمایه گذاری مشترک امارات (Martin, 2015) و قطر (Wall Street Journal, 2014)با چین نیز هر کدام با سرمایه مشترک 10 میلیارد دلاری ایجاد شده است. کویت (Martin et al., 2019) و عربستان (Bloomberg, 2019) نیز به ترتیب از برنامه‌‌های خود برای ایجاد صندوق مشترک 10 میلیارد دلاری و صندوق مشترک 20 میلیارد دلاری خبر داده‌‌اند.

در کنار علاقه چین به منابع انرژی منطقه، روند قابل‌توجه دیگر افزایش سرمایه‌گذاری چین در پروژه‌های بزرگ زیرساختی در شورای همکاری خلیج‌فارس بوده است. نمونه بارز این امر کنسرسیوم چین در منطقه آزاد بندر دقم عمان است. منطقه آزاد دقم که در سال 2011 تعبیه شده، در برنامه‌‌های متنوع‌‌سازی عمان و نقطه کانونی سرمایه‌‌گذاری چین در این کشور نقش مهمی دارد. در ماه مه 2016 گروهی متشکل از شش شرکت چینی به نام وان‌‌فنگ عمان¹⁰ موافقت‌‌نامه‌‌ای را با اداره منطقه ویژه اقتصادی دقم برای توسعه یک پارک صنعتی در دقم امضا کردند. این کنسرسیوم قصد دارد بیش از 10 میلیارد دلار در پارک سرمایه‌‌گذاری کند، ازجمله برای کارخانه متانول 2.3 میلیارد دلار، مجتمع ذخیره‌سازی مواد ساختمانی 138 میلیون دلار و کارخانه مونتاژ وسایل نقلیه 84 میلیون دلار(Gulf Business, 2017) . کنسرسیوم چین متعهد شده است که حداقل 30 درصد از پارک صنعتی عمان در دقم را طی 7-5 سال توسعه دهد و 10 شرکت چینی برای ساخت پروژه‌های مختلف موافقت‌‌نامه اجاره زمین را امضا کرده‌‌اند که درمجموع 3.06 میلیارد دلار سرمایه‌‌گذاری برآورد می‌‌شود (Chaziza, 2019, p. 50). پروژه مشابهی از اواسط سال 2017 در ابوظبی آغاز شد که بنادر ابوظبی موافقت‌‌نامه‌‌ای را با شرکت همکاری و سرمایه‌‌گذاری استانی جیانگسو¹¹ در منطقه آزاد تجاری در بندر خلیفه امضا کردند. مجموع سرمایه‌‌گذاری پارک صنعتی همکاری چین و امارات متحده عربی 1 میلیارد دلار برآورد می‌‌شود(Fulton, 2019A, p. 261) . می‌‌توان به مشارکت گسترده‌‌تر چین در پروژه 100 میلیارد دلاری شهر ابریشم کویت نیز اشاره کرد. دو کشور همچنین تفاهم نامه‌‌ای را امضا کردند تا برای ابتکار و توسعه جزایر کویت در نوامبر 2018 همکاری کنند. مقامات کویت امیدوارند شهر ابریشم که شامل یک بندر بزرگ دریایی، فرودگاه و منطقه آزاد اقتصادی خواهد بود، بتواند به یکی از مراکز ابتکار کمربند و راه تبدیل شود (Gulf Monitor, 2019).

همکاری‌‌های فنی حوزه دیگری بوده که موردتوجه طرفین قرار گرفته است. چین در سال 2012 با عربستان سعودی تفاهم‌‌نامه (Fulton, 2020B: 13) و در سال 2017 موافقت‌‌نامه همکاری انرژی هسته‌‌ای را امضا کرده است (Reuters, 2017). چین در سال 2018 موافقت‌‌نامه مشابهی را با امارات امضا کرده است (World Nuclear Association, 2021). چین و امارات متحده عربی، انرژی تجدید پذیر را به‌عنوان یکی از نقاط مشارکت راهبردی در ژوئیه 2018 اعلام کرده‌‌اند. چین اعلام کرد: وارد سرمایه‌‌گذاری در پارک خورشیدی محمد بن راشد آل مکتوم به ارزش 3.86 میلیارد دلار شده که بزرگ‌ترین پروژه خورشیدی و متمرکز در جهان است (Jing, 2018). در سال 2017 چین با عربستان سعودی در حوزه هوافضا موافقت‌‌نامه‌‌هایی مخصوصاً درزمینه تولید پهپاد نیز امضا کرده است (Chuanren & Pocock, 2017; Fulton, 2020B, p. 16). موارد بالا صرفاً بخشی از موافقت‌‌نامه‌‌های چین با شورای همکاری خلیج‌فارس است. این کشور با عقلانیت حداکثری و با ادبیاتی زیرکانه مانند مشارکت برد-برد (با درس گرفتن از تجربه تاریخی و آگاهی از عواقب در پیش گرفتن سیاست‌‌های استعماری مشابه دول غربی که هزینه بیشتری را به این کشور تحمیل خواهد کرد)، کشورها را وارد مراوده‌‌ای می‌‌کند که گرچه برای دولت‌‌های مقابل نیز منافعی در بر دارد، اما در بلند مدت نتیجه‌‌ای جز سود نامتقارن برای چین نیست. طی اعتمادسازی‌‌های مستمر چین توانسته است رویکرد دولت‌‌های شورای همکاری خلیج‌فارس نسبت به خود را مثبت کند. این امر بسط و گسترش منافع متقابل را به همراه آورده است.

نمودار 3. سرمایه‌‌گذاری خارجی چین در شورای همکاری خلیج‌فارس (میلیارد دلار)

منبع: (American Enterprise Institute, 2021).

سرمایه‌‌گذاری خارجی چین در کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس نیز از سال 2005 تا 2020 به 5/104 میلیارد دلار رسیده است که حجم بسیار بالایی را نشان می‌‌دهد (American Enterprise Institute, 2021). گرچه نمودار شماره 3، نوساناتی را در دوره‌‌های زمانی مختلف نشان می‌‌دهد اما حجم سرمایه‌‌گذاری خارجی چین از 19/2 میلیارد دلار در سال‌‌های 2006-2005 به بیش از 37/26 میلیارد دلار در دور زمانی 2018-2017 رسیده است که رشد بسیار بالایی محسوب می‌‌شود. اگر بخواهیم مدلی که در قسمت چارچوب نظری ترسیم کردیم را در اینجا به‌صورت عینی پیاده‌‌سازی کنیم، این‌گونه خواهد بود.

شکل 2. مدل عینی همکاری چین با شورای همکاری خلیج‌فارس (م=میلیارد دلار)

منبع: ترسیم از نویسندگان

چشم‌‌انداز روابط چین-شورای همکاری خلیج‌فارس

چین در دهه اخیر مخصوصا اواسط سال 2010 که اولین دور گفتگوی راهبردی را با شورای همکاری خلیج‌فارس برگزار کرد (People’s Daily, 2010)، به سمت هدفمندسازی روابط با این سازمان حرکت کرده است. در سومین دور گفتگوی راهبردی، دو طرف موافقت کردند به جای اتحاد بر مشارکت راهبردی متمرکز شوند (Erslev Andersen & Jiang, 2014, p.35).

جدول 1. انواع مشارکت چین با دولت‌‌ها

مشارکت	اولویت‌‌ها
مشارکت راهبردی جامع	پیگیری کامل همکاری و توسعه در امور منطقه‌‌ای و بین‌‌المللی
مشارکت راهبردی	هماهنگی و همکاری نزدیک‌‌تر در امور منطقه‌‌ای و بین‌‌المللی از جمله حوزه نظامی
مشارکت همکاری‌جویانه جامع	حفظ مبادلات سطح بالا، تماس‌‌های پیشرفته در سطوح مختلف، درک متقابل فزاینده در مورد موضوعات دارای منافع مشترک
مشارکت همکاری‌‌جویانه	توسعه همکاری در مورد مسائل دوجانبه بر اساس احترام و منافع متقابل
مشارکت همکاری‌‌جویانه دوستانه	تقویت همکاری در موضوعات دوجانبه نظیر تجارت

منبع: (Fulton, 2019B, p. 3).

جدول 1، سطوح متفاوت مشارکت چین را نشان می‌‌دهد. چین از طریق ایجاد موافقت‌‌نامه‌‌های مشارکت دوجانبه می‌‌خواهد اتحاد را از مشارکت متمایز کند و خود را از افتادن در ورطه منازعات طرف‌‌های کوچک‌‌تر مصون سازد. مشارکت‌‌های راهبردی چین دامنه‌‌ای سلسله‌‌مراتبی از روابط است، از مشارکت همکاری‌‌جویانه دوستانه در پایین‌ترین سطح تا مشارکت راهبردی جامع در بالاترین سطح. هر سطح اولویت‌‌های متفاوتی دارد، اما تعهد رسمی در این موارد نسبت به اتحاد و ائتلاف پایین است. بالاترین سطح تعهد برای پیگیری کامل همکاری و توسعه است، اما هیچ‌یک از طرفین را در ترتیبات بالقوه سیاسی یا امنیتی درگیر نمی‌‌سازد. چین به‌صورت دوجانبه نیز با دولت‌‌های شورای همکاری خلیج‌فارس (به‌جز بحرین) موافقت‌‌نامه مشارکت راهبردی و مشارکت راهبردی جامع امضا کرده است. این موافقت‌‌نامه‌‌ها در راستای اعتمادسازی بین طرفین و همچنین القا اهمیت این دولت‌‌ها برای چین است. عقلانیت چین در روابط دوجانبه نیز آشکار است که سعی دارد با مشارکت و نه اتحاد منافع خود را بیش‌ازپیش تأمین و از درگیر شدن و پرداخت هزینه مضاعف جلوگیری کند. چین همزمان هم چندجانبه‌‌گرایی و هم دوجانبه‌‌گرایی را در دستورکار قرار داده است و دلیل آن نه تنها به نتیجه رسیدن سریع‌‌تر دوجانبه‌‌گرایی است، بلکه اختلافات محتمل بین دولت‌‌های شورا می‌‌تواند به عنوان مانعی بر سر تعمیق روابط عمل کند که چین می‌‌خواهد موانع این چنینی را مرتفع سازد. چین تاحدودی با تجربه خود دریافته که پیش بردن همزمان دو و چندجانبه‌‌گرایی در راستای منافع این کشور است و این امر به گونه‌‌ای عمل می‌‌کند که همکاری و موافقت‌‌نامه با یک طرف می‌‌تواند ترغیب‌‌کننده طرف‌‌های دیگر برای عقب نماندن از مناسبات با قدرت‌‌های بزرگی همچون چین شود.

جدول 2. موافقت‌‌نامه‌‌های مشارکت راهبردی و راهبردی جامع چین با شورای همکاری خلیج‌فارس

کشور	سطح	سال
عربستان سعودی	مشارکت راهبردی جامع	2016
امارات متحده عربی	مشارکت راهبردی جامع	2018
قطر	مشارکت راهبردی	2014
عمان	مشارکت راهبردی	2018
کویت	مشارکت راهبردی	2018

منبع: (Singh, 2020, p. 107).

چین برخی سازوکارهای دیگر را نیز برای تکامل و تحول وضعیت وابستگی متقابل به وابستگی متقابل پیچیده مطرح کرده است. در کنار الگوی همکاری 1+2+3 که در سال 2014 مطرح شده و قبلا در مورد آن توضیحاتی داده شد، چین طرح دیگری را هم در سال 2018 مطرح کرده است تحت عنوان «پیوند بین پارک‌‌های صنعتی و بنادر، رویکرد دو چرخ و دو بال»¹². دو چرخ: 1- نفت و گاز و 2- انرژی تجدیدپذیر هستند. دو بال نیز: 1- فن‌‌آوری و 2- سرمایه‌‌گذاری و امور مالی هستند. در این طرح بنادری نظیر بندر خلیفه امارات که از سال 2017 یک شرکت چینی آن را 50 سال اجاره کرده (قرار است 10 میلیارد دلار در آن سرمایه‌‌گذاری کند)، بندر دقم عمان (قرار است در آن 11 میلیارد دلار سرمایه‌‌گذاری کند) و بندر جیزان عربستان سعودی، به همراه بندر سعید مصر و بندر عین سُخنای جیبوتی به عنوان قطب دریایی شناخته شده‌‌اند (Indeo, 2021, p. 2) که چین به آن‌‌ها به عنوان خطوط پیوند ابتکار کمربند و راه نگاه می‌‌کند و قرار است سرمایه‌‌گذاری‌‌های هنگفتی در این نقاط راهبردی انجام دهد. منطقه ویژه اقتصادی دقم عمان بیشترین توجه را به خود جلب کرده است. به دلیل اینکه دقم دارای پالایشگاه و بزرگ‌‌ترین محل نگهداری نفت در جنوب غرب آسیا است، به عنوان مرکز انرژی محسوب می‌‌شود و ممکن است در آینده اهمیت تنگه هرمز را کاهش دهد.

چین و شورای همکاری خلیج‌فارس در مارس 2021 طی دیداری ازسرگیری گفتگوهای منطقه آزاد تجاری را خواستار شدند و چین نیز بر ارتقا سطح روابط دوجانبه و تعمیق همکاری متقابل در کلیه حوزه‌‌ها، بر اساس احترام و حمایت متقابل تأکید کرد (Xinhua, 2021). به نظر می‌‌رسد مسائل جاری نظیر مذاکرات ایران و عربستان که متاثر از مذاکرات برجامی و چشم‌‌انداز بهبود روابط ایران با غرب است، یکی از مهم‌‌ترین دغدغه‌‌های رهبر شورای همکاری خلیج‌فارس یعنی عربستان باشد. به هرحال نه تنها حل بحران درونی شورای همکاری خلیج‌فارس زمینه از سرگیری مذاکرات بین طرفین منطقه آزاد تجاری را فراهم کرده، بلکه چین را به این نتیجه رسانده که باید از فرصت استفاده کند و 1- سطح روابط با کشورهای شورا را ارتقا دهد و 2- موجبات نزدیکی و تحکیم روابط کشورهای شورا را بیش از پیش فراهم کند، زیرا ثبات و آرامش بیشتر در منطقه خلیج‌فارس در راستای منافع ملی چین ارزیابی می‌‌شود. به همین ترتیب، چشم‌‌انداز منطقه آزاد تجاری بین دو طرف نوید دهنده از سرگیری آن در اسرع وقت است، در عین حال، برخی مسائل نظیر همکاری‌‌های ایران و چین و حتی درخواست چین برای از سرگیری مذاکرات منطقه آزاد تجاری مانند سال 2016 نیز می‌‌تواند به عنوان کاتالیزور عمل کرده و مذاکرات شورای همکاری خلیج‌فارس با چین را تسریع کند. همکاری‌‌های امنیتی بین چین و شورای همکاری خلیج‌فارس نیز بسیار اندک بوده و در مراحل ابتدایی به سر می‌‌برد. می‌‌توان گفت این حوزه بیشتر تحت تأثیر تسلط نظامی آمریکا در منطقه قرار دارد. حضور امنیتی محسوس چین در کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس، خطر موضع‌‌گیری را به همراه دارد و هزینه‌‌های ناخواسته این کشور را بالا می‌‌برد. به همین دلیل، انتظار می‌‌رود مشارکت امنیتی در سطح پایین ادامه پیدا کند، به همین منظور فعلا برخی همکاری‌‌های امنیتی سطح پایین مانند مبارزه با تروریسم، تمرینات آموزشی مشترک و فروش اسلحه مورد توجه قرار گرفته است. همکاری‌‌های امنیتی (مانند مبارزه با تروریسم) بین چین و شورای همکاری خلیج‌فارس در بیانیه‌‌های مشترک مشارکت راهبردی جامع به عنوان یک اولویت، اما بدون تعهدات صریح برجسته شده است.

چین به عنوان کشوری که دومین بودجه نظامی جهان را دارد، در اواخر آوریل 2021 جدیدترین دستاوردهای نظامی خود را در نانجینگ¹³ چین به نمایش گذاشت. در میان تجهیزات نظامی، برخی قابل توجه بودند (به دلیل انعطاف‌‌پذیری و قابل حمل بودن). این سیستم‌‌ها مخصوصا برای شناسایی هواپیما و پهپادهای ضد رادار با ارتفاع پایین و حتی موشک‌‌های کروز با ارتفاع پایین طراحی شده‌‌اند که سیستم رادار نظارت سه بعدی¹⁴ سرآمد آن‌‌ها بوده است. این سیستم‌‌ها قرار است هواپیماهای رادارگریز و با ارتفاع پایین، بالگرد و حتی خمپاره را نیز شناسایی کنند. سیستم راداری چندمنظوره¹⁵ قابل حملی نیز در این نمایشگاه رونمایی شد که حتی یک سرباز می‌‌تواند آن را حمل کند (Siqi & Xuanzun, 2021). اگر این سیستم‌‌های راداری ادعای چینی‌‌ها را در میدان نبرد نیز ثابت کنند، به عنوان دستاورد شگفت‌‌انگیز می‌‌تواند حتی پروژه تریلیون دلاری اف35 را به شکست بکشاند. این چنین متغیرهای مداخله‌‌گری یعنی رشد قدرت نظامی چین (به گونه‌‌ای که بتواند معادلات کنونی را برهم بزند) می‌‌تواند وضعیت را تغییر دهد و نظر کشورهای شورا را بیش از پیش به سمت چین متمایل سازد.

گروکشی جدید آمریکا در ژوئن 2021، برای فروش اف۳۵ به امارات که از این کشور خواسته ظرف ۴ سال تجهیزات هوآوی را از شبکه‌های خود حذف کند، در غیر این صورت جنگنده‌‌ای به این کشور تحویل نخواهد داد نیز معلوم نیست چه نتیجه و اقدامی را از جانب امارات به همراه داشته باشد. این اختلاف به حدی جدی است که هنوز هیچ ضمانتی برای دریافت جنگنده‌های اف۳۵ توسط اماراتی‌ها وجود ندارد (Wadhams & Westall, 2021). ایالات متحده که از روابط امنیتی نوپای چین و شورای همکاری هراسان است، در پی توقف و جلوگیری از تعمیق آن برآمده و این امر به احتمال زیاد تنش‌‌های بیشتری را بین شورای همکاری خلیج‌فارس و متحد آن رقم خواهد زد. چین که از چتر امنیتی ایالات متحده در راستای منافع خود استفاده کرده و از جانب غرب متهم به سواری رایگان است، تا چندسال اخیر سعی کرده حساسیت ایالات متحده را نسبت به اقدامات خود بالا نبرد. گرچه چین سعی دارد به نرمی و از حوزه اقتصادی، حضور خود را در کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس افزایش دهد، اما حوزه‌‌های امنیتی-نظامی نیز به دلایلی نظیر سیاست چرخش به آسیا-پاسیفیک اوباما، سیاست رقابت با قدرت‌‌های بزرگ ترامپ (به جای مبارزه با تروریسم) و سیاست‌‌های سخت‌‌گیرانه بایدن برای مهار چین، در چشم‌‌انداز تعاملات دو طرفه به صورت مبهم و کلی مدنظر قرار گرفته‌‌اند و به نظر می‌‌رسد به صورت تدریجی نیز بسط و توسعه یابند.

هدف چین که از عقلانیت محاسبه‌‌گر آن نشأت می‌‌گیرد، تثبیت و بسط تعاملات در حوزه‌‌های مختلف، تضمین دریافت انرژی از دولت‌‌های شورای همکاری خلیج‌فارس، استفاده از رنمینبی (ارز خارجی چین) در مبادلات دو و چندجانبه به‌جای دلار، پیوند و اتصال دول شورای همکاری خلیج‌فارس به شبکه دولت‌‌های درحال‌توسعه در قالب ابتکار کمربند و راه و همچنین سرمایه‌‌گذاری و ایجاد وابستگی متقابل نامتقارن به نفع چین است. این اهداف که منافع چین را به‌صورت حداکثری تأمین می‌‌کنند مبنای ایجاد منطقه آزاد تجاری قرار گرفته و منطقه آزاد تجاری نیز خود در رسیدن به این اهداف کمک شایانی به چین خواهد کرد. چین و شش دولت شورای همکاری خلیج‌فارس به‌عنوان بازیگران اصلی این رژیم، تاکنون قواعدی را برای تنظیم رفتار خود با تکرار بازی / اعتمادسازی طی 9 دور گفتگو (تاکنون) تعبیه کرده‌‌اند. این امر می‌‌تواند بهبود سطح روابط را برای طرفین به همراه آورد و دستاورد متقابل، راه آن‌ها برای تعمیق همکاری را هموارتر سازد.

نتیجه‌‌گیری

چین پیش از اواخر دهه 1970، چشم‌‌انداز روشن و هدفمندی را برای خود جهت تعامل سازنده با شورای همکاری خلیج‌فارس متصور نبود. اولین گام چین جهت تغییر رویکرد ایدئولوژیک و تنش‌‌زا با دول 6 گانه را می‌‌توان سیاست درهای باز، عمل‌‌گرایی و منفعت‌‌محوری در دوره بعد از 1978 در نظر گرفت. این دولت به‌تدریج تا اوایل دهه 1990 با تمام دول شورای همکاری خلیج‌فارس روابط دیپلماتیک برقرار کرد. مناسبات تجاری-اقتصادی با دول 6 گانه شورا نیز به نسبت رشد چین، بهبود و ارتقا یافت؛ اما آنچه این وضعیت را بیشتر متحول ساخت، تبدیل‌شدن چین به کشور واردکننده انرژی در سال 1993 بود که این امر روابط بهتر با شورای همکاری را می‌‌طلبید، به‌نحوی‌که سطح تجارت دوطرفه نه چندان بالا (کمتر از 2 میلیارد دلار) اوایل دهه 1990، به سطح مناسب اما ناکافی (10 میلیارد دلار) در سال 2000 رسید.

چین به‌عنوان دولتی خردمند منافع خود را در تأمین امنیت انرژی، بازار صادراتی، سرمایه‌‌گذاری و به‌صورت کلی، همکاری در حوزه‌‌های مختلف (فنی، هوافضا، انرژی هسته‌‌ای و تجدید پذیر) با شورای همکاری خلیج‌فارس می‌‌دید. این امر چین را به سمت چارچوبی کلان تحت عنوان منطقه آزاد تجاری چین-شورای همکاری خلیج‌فارس در سال 2004 سوق داد. چین سعی کرد از طریق مذاکرات بین دول شورای همکاری خلیج‌فارس اعتمادسازی کند و این امر در قالب مذاکرات منطقه آزاد تجاری طی 9 دور تا سال 2016 ادامه یافت و قرار شد اوایل سال 2017 از سر گرفته شود که محاصره قطر و اختلافات داخلی شورای همکاری خلیج‌فارس مانع آن شد. دو طرف از فرصت‌‌های مختلف در راستای تأکید بر ازسرگیری گفتگوها و تعمیق همکاری استفاده کرده‌‌اند. بااین‌حال چین به این چارچوب کلان و جامع بسنده نکرده و برای کسب منافع بیشینه به‌صورت دوجانبه نیز برخی ابتکارها نظیر موافقت‌‌نامه‌‌های مشارکت راهبردی و مشارکت راهبردی جامع را با دولت‌‌های شورای همکاری خلیج‌فارس (به جز بحرین) امضا کرده است. ابتکارهای دیگری نیز مانند الگوی همکاری 3+2+1 در سال 2014 و پیوند بین پارک‌‌های صنعتی-بنادر، رویکرد دو چرخ و دو بال در سال 2018 مطرح شده‌‌اند که به عنوان مکمل کمربند و راه عمل خواهند کرد. گرچه منطقه آزاد تجاری هنوز تکمیل نشده است، اما آنچه از مبادلات تجاری، حتی سرمایه‌‌گذاری و دیگر حوزه‌‌های همکاری می‌‌توان نتیجه گرفت، افزایش مستمر و سود متقابلی است که دو طرف از آن بهره‌‌مند شده‌‌اند. چین نزدیک به 30 درصد از انرژی خود را از این دولت‌‌ها وارد می‌‌کند، در مقابل بازار مطمئنی جهت فروش انرژی این دول غالباً متکی به تک محصول نفت و گاز است. چین همچنین با سرمایه‌‌گذاری و همکاری در حوزه‌‌های مختلف حضور و نفوذ خود در این کشورها را از طریق رژیم‌‌سازی نهادینه می‌‌کند. سود متقابل همکاری بین چین و دول شورای همکاری خلیج‌فارس نیز به‌عنوان محرک و انگیزه‌‌ای عمل می‌‌کند که دو طرف را به سمت بسط و تعمیق هرچه بیشتر همکاری‌‌ها سوق می‌‌دهد.

گرچه در مذاکرات منطقه آزاد تجاری بین دو طرف از اواخر سال 2016، وقفه ایجاد شده است، اما با حل مشکل درونی دول شورای همکاری خلیج‌فارس، چشم‌‌انداز این رژیم میان منطقه‌‌ای روشن‌‌تر شده است. همان‌طور که در نشست دوطرفه ماه مارس 2021 بر ازسرگیری مذاکرات تأکید شد، به‌احتمال‌زیاد طرفین سعی می‌‌کنند هرچه زودتر در بازه زمانی کوتاه این رژیم بین منطقه‌ای را جهت بیشینه‌‌سازی منافع خود به نتیجه کامل برسانند. قرارداد 25 ساله ایران و چین نیز می‌‌تواند به‌عنوان کاتالیزوری قوی جهت تعجیل در جبران عقب‌افتادگی از دیگر کشورهای رقیب این شورا عمل کند. گرچه چین پیش‌‌زمینه این نوع موافقت‌‌نامه را با دولت‌‌های شورای همکاری خلیج‌فارس نیز ایجاد کرده، اما مشاهده به نتیجه رسیدن زودتر آن با ایران منجر به فعال شدن این دولت‌‌ها جهت کشیدن قدرت بزرگی مانند چین به سمت آن‌‌ها است. دیپلماسی کل منطقه¹⁶ چین نیز به گونه‌‌ای است که سعی می‌‌کند با تمام دولت‌‌های منطقه رابطه خوب داشته باشد و تنظیم قراردادهایی نظیر ایران با دولت‌‌های شورای همکاری خلیج‌فارس (حتی بحرین، البته قراردادی با سطح پایین‌‌تر) نیز در آینده‌‌ای نزدیک حتمی خواهد بود.

[1] . Framework Agreement on Economic, Trade, Investment, and Technological Cooperation

[2] . China Petroleum & Chemical Corporation (Sinopec)

[3] . PetroChina

[4] . Qatargas

[5] . China Construction Bank

[6] . Agricultural Bank of China

[7] . Bank of China

[8] . Industrial & Commercial Bank of China (IDCB)

[9] . Jebel Ali Free Zone Authority (JAFZA)

[10] . Wanfang Oman

[11] . Jiangsu Provincial Overseas Cooperation

[12] . Industrial park-port interconnection, two-wheel and two-wing approach

[13] . Nanjing

[14] . YLC-8E UHF-band 3D surveillance radar system

[15] . YLC-48 portable multifunctional reconnaissance radar

[16] . Whole Region

منابع

Al-Tamimi, Naser. (2012). China Saudi Arabia Relations: Economic Partnership or Strategic Alliance? Discussion Paper. Durham University, HH Sheikh Nasser Al-Sabah Programme, Durham.

Al-Tamimi, Naser. (2019). The GCC’s China Policy: Hedging against Uncertainty. In: China’s Great Game in The Middle East, Camille Lons, Jonathan Fulton, Degang Sun &Naser Al-Tamimi, The European Council on Foreign Relations (ECFR), Pp. 25-31.

Bin Huwaidin, Mohammed. (2002). China's Relations with Arabia and the Gulf: 1949-1999. New York: Routledge-Curzon.

Chaziza, Mordechai. (2019). The Significant Role of Oman in China’s Maritime Silk Road Initiative. Contemporary Review of the Middle East, 6(1), Pp. 44–57.

Cheng, Joseph. Y. S. (1989). The Evolution of China's Foreign Policy in the Post-Mao Era: From Anti-Hegemony to Modernization Diplomacy. in China: Modernization in the 1980s, edited by Joseph Y. S. Cheng, Hong Kong: The Chinese University Press.

Erslev Andersen, Lars & Jiang, Yang. (2014). Oil, Security, and Politics: Is China Challenging the US in the Persian Gulf? Danish Institute for International Studies.

Fulton, Jonathan. (2019A). China-UAE Relations in the Belt and Road Era. Journal of Arabian Studies, 9:2, 253-268, DOI: 10.1080/21534764.2019. 1756135.

Fulton, Jonathan. (2019B). China’s changing role in the Middle East, Washington D. C.: Atlantic Council.

Fulton, Jonathan. (2020A). China-Saudi Arabia Relations through the ‘1+2+3’ Cooperation Pattern. Asian Journal of Middle Eastern and Islamic Studies, 14:4, 516-527, DOI: 10.1080/25765949.2020.1841991

Fulton, Jonathan. (2020B). Strangers to Strategic Partners: Thirty Years of Sino-Saudi Relations. The Atlantic Council’s Scowcroft Middle East Security Initiative.

Habibi, N. (2011). Growth in economic relations of China and India with the GCC countries. Asian‐Pacific Economic Literature, 25: 52-67. https://doi.org/10.1111/j.1467-8411.2011.01311.x.

Hasenclever, Andreas; Mayer, Peter & Rittberger, Volker. (1997). Theories of International Regimes, Published in New York: Cambridge University Press.

Herlevi, April A. (2016). China and the United Arab Emirates: Sustainable Silk Road Partnership? The Jamestown Foundation: China Brief, Volume XVI, Issue 2.

Indeo, Fabio. (2021). The Middle East in China’s Belt and Road Initiative: Strategic and Geopolitical Implications. No. 256, NUS: Middle East Institute.

Keohane, Robert O. & Nye, Joseph. (2012). Power and Interdependence, 4 editions, Boston: Longman-PEARSON.

Krasner, Stephen D. (1982). International Regimes. Ithaca and New York: Cornell University Press.

Liu, Zhongmin. (2016). Historical Evolution of Relationship between China and the Gulf Region. Journal of Middle Eastern and Islamic Studies (in Asia), 10:1, 1-25, DOI: 10.1080/19370679.2016.12023276.

Niazi, Khizar. (2009). Kuwait Looks towards the East: Relations with China, the Middle East Institute Policy Brief. No. 26.

Peck, Malcolm C. (2008). The A to Z of the Gulf Arab States, US: Rowman & Littlefield.

Ruggie, JG (1975). International Responses to Technology: concepts and trends. International Organization, 29 (3). pp. 557-584.

Saidi, Nasser; Prasad, Aathira & Salomoni, Sara. (2011). The Red back Cometh: Renminbi Internationalization & What to do about it. Dubai International Financial Centre, Economic Note No. 18.

Singh, Manjari. (2020). China's Great Game in the Gulf: Implications for India. Centre for Land Warfare Studies (CLAWS), Vol. 13 No. 2, Pp. 97-114.

Villalta Puig, Gonzalo & Yee, Alice Tung Ho. (2017). Challenges and Opportunities of the China-Gulf Cooperation Council Free Trade Agreement. Vol. 40, No. 1, Pp. 123-158.

Wu, B. (2011). Reflections on China-Arab Cooperation Forum: based on China-Gulf relations. Arab World Studies, No.1.

Young, Oran. (1989). International Cooperation: Building Regimes for Natural Resources and the Environment, Cornell University Press, Ithaca, NY.

Zanghl, Bernhard. (2014). Regime Theory” In: Theories of International Relations, Schieder, Siegfried; Spindler, Manuela, London and New York: Routledge.

Abdul Kader, Binsal. (2016). Chinese Community in UAE Grows Fourfold in 10 Years. Accessed (2021/06/08), Available at: https://gulfnews.com/ going-out/ society/ chinese- community- in- uae- grows-fourfold-in-10-years- 1.1877034.

American Enterprise Institute. (2021). China Global Investment Tracker, (Accessed 2021/05/12), Available at: https://www.aei.org/china-global-investment-tracker/.

Bloomberg. (2019). Everbright Bank in Talks to Back $20Billion Saudi Fund, Accessed (2021/06/08), Available at: https://www.bloomberg.com/ news/ articles/ 2019-02-26/everbright-bank-is-said-in-talks-to-back-20-billion-saudi-fund

Chen, Aizhu & Shu, Zhang. (2018). Exclusive: As U.S. Sanctions Loom, China’s Bank of Kunlun to Stop Receiving Iran Payments—Sources, Accessed (2021/06/08), Available at: www.reuters.com/article/us-chinairan- banking- kunlun- exclusive/ exclusive- as-u-s-sanctions-loom-chinas- bank- of-kunlun- to-stop- receiving- iranpayments- sources-idUSKCN1MX1KA.

Chuanren, Chen & Pocock, Chris. (2017). Saudi Arabia Buying and Building Chinese Armed Drones, Aviation International News, (Accessed 2021/05/17), Available at: https://www.ainonline.com/aviation-news/ defense/2017-04-12/saudi-arabia-buying-and-building-chinese-armed-drones.

Euro Petrole. (2019). Saudi Aramco Expands Downstream Investment in China Zhejiang Free Trade Zone, (Accessed 2021/05/14), Available at: https:// www.euro-petrole.com/saudi-aramco-expands-downstream-investment-in-china-zhejiang-free-trade-zone-n-i-19340.

Fulton, Jonathan. (2019). China in the Gulf: Chinese investments connected with the New Silk Road initiative with Gulf Cooperation Council states, (Accessed 2021/05/12), Available at: https://www.eni.com/en-IT/global-energy-scenarios/china-new-silk-road.html.

Gulf Business. (2017). Oman Counts on Chinese Billions to Build Mega City at Duqm: Oman Aims to Transform Duqm, a Fishing Village South of Muscat, into an Industrial Centre, (Accessed 2021/05/02), Available at: https://gulfbusiness.com/oman-counts-chinese-billions-build-mega-city-duqm/.

Gulf Monitor. (2019). Kuwaiti Megaproject Faces Investment Challenges at Home and Abroad, (Accessed 2021/05/04), Available at: https:// castlereagh. net/kuwaiti-megaproject-faces-investment-challenges-at-home-and-abroad/.

Jin, Zhang. (2004). Progress Made in Free Trade Talks with GCC, (Accessed 2021/05/19), Available at: www.chinadaily.com.cn/english/cndy/2004-07/05/content_345425.htm.

Jing, Shi. (2018). Shanghai Electric to Construct Solar Facility in Dubai, China Daily, (Accessed 2021/05/04), Available at: http://www.chinadaily.com. cn/ a/201804/14/WS5ad1b0a7a3105cdcf6518485.html.

Martin, Matthew. (2015). U.A.E, China Create $10 Billion Strategic Investment Fund, Accessed (2021/06/08), Available at: https://www.bloomberg. com/ news/ articles/ 2015-12-14/u-a-e-china-create-10-billion-strategic-investment-fund-ii5x83pb

Martin, Matthew, MacDonald, Fiona & Chan, Vinicy. (2019). Kuwait Plans $10Billion Investment Fund with China, Accessed (2021/06/08), Available at: https:// www. bloomberg. com/news/articles/2019-02-28/kuwait-is-said-to-plan-10-billion-investment-fund-with-china

Ministry of Commerce People’s Republic of China (MCPRC). (2021). China-GCC (Gulf Cooperation Council) FTA, (Accessed 2021/05/12), Available at: fta.mofcom.gov.cn/list/engcc/engccnews/ 1/encateinfo. html.

National Bureau of Statistics of China. (2021). Statistical Database, (Accessed 2021/05/12), Available at: www.stats.gov.cn/english/Statisticaldata/ AnnualData/.

People’s Daily. (2010). China and GCC Held the First Round of Strategic Dialogue, (Accessed 2021/06/09), Available at: en.people.cn/90001/ 90776/ 90883/7013180.html.

Pipeline & Gas Journal. (2021). China’s 2020 Crude Oil Imports Surged 7.3%”, (Accessed 2021/05/19), Available at: https://pgjonline.com/news/2021/ january/china-s-2020-crude-oil-imports-surged-73.

Reuters. (2017). Saudi Arabia signs cooperation deals with China on nuclear energy, (Accessed 2021/05/04), Available at: https://www.reuters.com/ article/ saudi-china-nuclear-idUSL8N1LB1CE.

Reuters (2018A) China to Become Top Gas Importer in 2019 Boosted by LNG-IEA, Accessed (2021/06/08), Available at: www.reuters.com/article/ gas- iea/ china- to-become-top-gas-importer-in-2019-boosted-by-lng-iea-idUSL1N1TR114.

Reuters. (2018B). Qatargas Agrees on 22-Year LNG Supply Deal with China, Accessed (2021/06/08), Available at: www.reuters.com/article/us-qatar-petrochina/qatargas-agrees-on-22-year-lng-supply-deal-with-china-idUSKCN1LQ0DM.

Reuters. (2018C). Update 1-UAE’s Yuan Clearing Centre Clears $6.5Billion in Transactions, (Accessed 2021/06/09), Available at: https://in.reuters. com/ article/ emirates- china-yuan/update-1-uaes-yuan-clearing-centre-clears-65-billion-in-transactions-idINL8N1YG3OB.

Reuters. (2019). CNOOC, ADNOC Sign MOU on Exploration, Oil Refining, LNG Trade: State Media, (Accessed 2021/05/07), Available at: https:// www.reuters.com/article/us-china-emirates-adnoc-idUSKCN1UH0X9.

Safety4Sea. (2018). ADNOC Awarded Contracts For World’s Largest 3D Seismic Survey”, (Accessed 2021/05/07), Available at: https:// safety4sea. com/ adnoc-awarded-contracts-for-worlds-largest-3d-seismic- survey/?__cf_chl_jschl_tk__=6176bb877cbbffab3b8ddafb 05c 2ad91f314700 -1619644700-0-ATozxmZRNpXX1Xc8Ywf3 VkoIvgc6 n78qc JE4vXbcR4c8jPMlE9Im4pN5ji-mmrcR Q1QieymJQYG_ ZE8_ Lletx9dGMlzqmN6ZtMJ3WoFCOoBlmqI5 xquRM 23pYa7g 40E8Vf5 ix0xROFDaGh-LxzlOp56BixMwp_mv7-m0s5bQZGzXW-J9ST3p2 Y0 MEB36QqLYcxgxhKjqCsfpDl_ 8wR7C6F6gWX2B4BxetbT8maS6 aMEHvRC98B7iwGN9Lw9_O2sScHKOQhz7a0LPfsK9ftgAa4OhvRF_5iX35Jvzmf4s-x_OH1deFJJ01F0a3 jQgSprrgI_ PSwOlk069HIDtirSLB 27Ip734EjySJgJrfbD9VWM6oA Q4Q5aQyxPC59eIt-FfcMJHKkn Wt3 EjQKJEe3WzD4oT5ctzWYD826 woetDf1m0WzZJQxGrb96YQ5b8 BSvhLVQIshA_eax5ktExG-P0Dp2PiuDe_zDJtWjjJRCd0B.

Saudi Arabian Association of Chinese Enterprises. (2016). Inauguration of YASREF, (Accessed 2021/05/12), Available at: www.saudi-cocc.net/en/ home/59.

Scott, Emma. (2015). China’s ‘One Belt, One Road’ Strategy Meets the UAE’s Look East Policy, China Brief 15, No. 11, Accessed (2021/06/08), Available at: https://jamestown.org/program/chinas-one-belt-one-road-strategy-meets-the-uaeslook-east-policy.

Siqi, Cao & Xuanzun, Liu. (2021). China’s anti-stealth tech shines at radar expo: Domestically developed equipment ‘fits trend in modern warfare, (Accessed 2021/06/11), Available at: https://www.globaltimes.cn/page/ 202104/1221825.shtml

US Energy Information Administration (EIA). (2018). China Becomes World’s Second Largest LNG Importer, Behind Japan, Accessed (2021/06/08), Available at: www.eia.gov/todayinenergy/detail.php?id=35072.

Wadhams, Nick & Westall, Sylvia. (2021). Biden Prods UAE to Dump Huawei, Sowing Doubts on Key F-35 Sale, (Accessed 2021/06/11), Available at: https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-06-11/biden-prods-uae-to-dump-huawei-sowing-doubts-on-key-f-35-sale

Wall Street Journal. (2014). Qatar Investment Authority, China’s Citic Group Form $10B Joint Fund, Accessed (2021/06/08), Available at: https://www.wsj.com/articles/DJFLBO0120141104eab4lehwx.

World Nuclear Association. (2021). Nuclear Power in the United Arab Emirates, (2021/05/07), Accessed Available at: https://www.world-nuclear.org/ information-library/country-profiles/countries-t-z/united-arab-emirates. aspx.

Xinhua. (2021). China, GCC Discuss Resuming Free Trade Talks, (Accessed 2021/05/19), Available at: www.xinhuanet.com/english/2021-03/25/c_ 139835525.htm

شارک

عنوان URL للمقالة

رژیم‌‌سازی چین در خلیج‌فارس؛ واکاوی منطقه آزاد تجاری چین و شورای همکاری خلیج‌فارس

رایمگ

الروابط

المراكز ذات الصلة

دعامة

الصفحات الرسمية