تأثیر گسترش روابط اقتصادی و تجاری چین و اروپا بر روابط اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده
الموضوعات :کامران ربانی صدر 1 , حاکم قاسمی 2 , مجید بزرگمهری 3
1 - دانش‌آموخته کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین
2 -
3 -
الکلمات المفتاحية: چین اقتصاد ایالات‌متحده تجارت اتحادیه اروپانهادگرایی نولیبرال,
ملخص المقالة :
جمهوری خلق چین و اتحادیه اروپا در خصوص مباحثی همچون جایگاه دولت در اقتصاد و حقوق بشرِ چینی اختلاف‌نظرهای ژرفی دارند، اما باید اذعان داشت که طی سالیان اخیر، دو طرف به دلیل برخورداری از اقتصادهایی پویا و مکمل که بیشترین درصد ادغام خارجی در سطح جهان را به خود اختصاص داده است، همکاری‌های راهبردیِ قابل‌توجهی را ارائه داده‌اند. شایان گفتن است، همکاری‌های دو طرف که بیش از هر عامل دیگری در زمینۀ تجارت و سرمایه‌گذاری مستقیمِ اقتصادی بوده است، به‌نوبۀ خود سبب شده تا نوع روابط ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا تا حدود زیادی تحت تأثیر روابط اقتصادیِ پکن و اتحادیه اروپا قرار گیرد. با توجه به این تحولات، پرسشی که نگارندۀ پژوهشِ حاضر با رویکردی توصیفی - تحلیلی و با تأسی از مفروضات نظریِ «نهادگرایی لیبرال» درصدد پاسخ به چرایی آن برآمده، چنین ترتیب‌بندی شده است که «تأثیرات پیدا و پنهانِ گسترش روابط اقتصادی و تجاری چین و اتحادیه اروپا بر روابط ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا چگونه ارزیابی می‌شود؟». فرضیه‌ای که از پرسش فوق مطرح شده ناظر بر آن است که از یک‌سو تأکید بر سیستم چندجانبه‌گرایی مبتنی بر قوانین بین‌المللی منجر به ایجاد تعهد مشترک میان مقامات چینی و اروپایی شده است و از سوی دیگر با انتخاب «پرزیدنت ترامپ» که بر راهبرد حمایت‌گرایی و خروج از توافق‌نامه‌های تجاری تأکید کرده است، روابط اروپا با واشنگتن تا حدود زیادی رو به سردی نهاده است. برآیند دگردیسی‌های رخ‌نموده آن است که تقویت روابط چین و اتحادیه اروپا موجب کم‌رنگ شدن روابط اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده شده است.
پوراحمدی، حسین و عباسی خوشکار، امیر (1392). خاورمیانه و ایران در سپهر مقایسه کارکرد چندجانبه‌گرایی ناتو و پیمان شانگهای. فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، 5(36)، 9-46.
جعفری، علی‌اکبر و پیرمحمدی، سعید (1394). سیاست منع اشاعه در کابینه‌های بعد از جنگ سرد آمریکا (کلینتون، بوش و اوباما)، مجلۀ سیاست دفاعی، 23(90)، 175-206.
جمشیدی، محمد و خاتمی، حسام (1399). نقش ابتکار «یک کمربند - یک راه» در نظم نوین اقتصادی چین. فصلنامه سیاست، مجلۀ دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 50(1)، 1-20.
خالوزاده، سعید (1389). روابط چین و اتحادیه اروپایی. فصلنامه سیاست خارجی، 24(2)، 481-514.
خضری، رؤیا (1397). روابط اتحادیه اروپا با چین در دوران ترامپ. فصلنامه سیاست خارجی، 32(2)، 131-152.
دانش‌نیا، فرهاد (1391). کاربرد نظریۀ بازی‌ها و نهادگرایی نولیبرال در تحلیل رفتار بازیگران اصلی اوپک گازی. پژوهشنامه علوم سیاسی، 8(1)، 143-172.
شریعتینیا، محسن (1384). روابط اتحادیه اروپا و چین، بازی برد - برد. مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، معاونت پژوهش‌های سیاست خارجی، گروه مطالعات استراتژیک.
شیخی مفرد، محمدرضا و چیت‌سازان، محمدرضا (1390). جایگاه چین در سیاست خارجی اتحادیه اروپا پس از جنگ سرد. فصلنامه سیاست خارجی، 25(2)، 399-420.
عسگرخانی، ابومحمد (1388). رژیم‌های بین‌المللی. تهران: انتشارات ابرار معاصر.
قهرمان پور، رحمان (1388). رویکرد قدرت‌های بزرگ به موضوع هسته‌ای ایران. تهران: معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی.
لیتل، ریچارد (1388). رژیم‌های بین‌المللی (ابوالقاسم راه چمنی، ترجمه). تهران: مؤسسه ابرار معاصر.
نظری، ابوذر، احدی، پرویز و یوسفی جویباری، محمد (1399). آینده‌پژوهی روابط همگرایانه یا واگرایانه ایالات‌متحده آمریکا و اتحادیه اروپا تا سال 2030 در مسائل مهم بین‌الملل. فصلنامه راهبرد سیاسی، 4(13)، 185-205.
وکیلی، بهنام، قربانی شیخ‌نشین، ارسلان و میرترابی، سید سعید (1398). ابتکار یک کمربند یک‌راه، نهادگرایی و دیپلماسی انرژی چین. فصلنامه تحقیقات سیاسی بین‌المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، 11(41)، 70-89.
Action plan on the Belt and Road Initiative”, The State’s Council, the People’s Republic of China. March 30 2015, In:
EU – China Economic Relations to 2025: Building a Common Future. 13 September 2017. in: https://www.chathamhouse.org/publication/eu-china-economic-relations-2025-building-common-future.
Armstrong, D.; Farrell, T. & Lambert, H. (2007). International law and international Relations, (2nd edition), Cambridge University Press.
Azizi, H. (2014). China's Soft Power in the Central Asian Region: Approaches, Tools and Goals. Central and Caucasian Journal, 88, pp. 87- 112.
Burley, A. (1993). International Law and International Relations Theory: A China – EU International Trade in Goods Statistics. March 2018, in: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/China-EU.
Christopher, M. Dent. (2005). Chinas Economic Relationship with the European Union. Department of East Asian Studies, University of Leeds: UK. ( July 2005), p.27.
Commission of the European Communities (1995). a long-Term Policy for China-Europe Relations, Brussels.
Congressional Research Service, CRS Report for Congress. September 22. Dual Agenda. American Journal of International Law, 87(2), 205-239. ed. Boston: Scott Foresman.
Ekman, A.; Nicolas, F.; Semam, J.; Desamaud, G.; Kastouevajean; Serif O. B. & Clelie N. (2017). Three Years of China's New Silk Roads. Institute Francis Relations Internationals (IFRI).
Erdal, A. (2018). China’s Policies in Eastern Europe: the 16+1 Initiative. April 18, in: https://www.europeangeneration.eu/single-post/ 2018/04/18/ China’s-Policies-in-Eastern-Europe-the-161-Initiative.
EU - China Relations (2018), in: https://eeas.europa.eu/sites/eeas/files/ factsheet_ eu-china.pdf.
EU-China 2020 Strategic Agenda for Cooperation, 2018, in: https://eeas. europa. eu/ sites/eeas/files/20131123.pdf
“Fence-Sitters” in the Post-Cold War Era, IGCC. Policy Paper. 8 October. Squassoni, Sharon (2006), Disarming Libya: Weapons of Mass Destruction. In: http:// web. uvic. ca/ europe/ ipsa- rc3/ rwong.pdf. International relations, Cambridge University Press.
Kaczmarski, M. (2016). Silk Globalization, China Vision of International Order. Center for Eastern Studies, Point of View, No. 60.
Keohane, R. & Joseph N. (1989), Power and Interdependence revisited, 2nd, International Organization, Vol. 41, No. 4
Keohane, R. O. (1993). After Hegemony: Cooperation and Discord in the world Political Economy, Princeton University Press Princeston, New Jersey.
Miller, T. (2017). China's Asian Dream: Empire Building along the New Silk Road. Zed Books Ltd: London.
Milner, H. V. & Andrew M. (2009). Power, Interdependence, and Nonstate Actors in World Politics. Princeton: Princeton University Press.
Nye, J. (1988). Neorealism & Neoliberalism. World Politics, 1(2).
Reed, J. (2018). Here's the only way Trump can win the two-front trade war with China and the EU. 24 May 2018. in: https://www.cnbc.com/ 2018/05/24/ trump-trade-wars-with-china-and-eu-pose-growing-global-dangers.html
Saarela, A. (2018). A New Era in EU-China Relations: more Wideranging Strategic Cooperation?. In: http://www.europarl.europa.eu/RegData/ etudes/STUD/2018/570493/EXPO_STU(2018)570493_EN.pdf
Solingen, E. (1994). The Domestic Sources of Nuclear Postures Influencing.
Wong, R. (2005). Toward a Common European Policy on China? Economic, diplomatic and Human Rights Trends. World Political Economy. Princeton: Princeton University Press. www.fpc.state.gov/documents/ organization/78338.pdf.
Uri Dadush, Marta and Dominguez, Jimenez and Tianlang Gao (2019). the State of China European Union Economic Relations, Working Paper, Issue 09, 20 November 2019.
http://english.gov.cn/archive/publications/2015/03/30/content_281475080249035.htm
Mayer, M. (2018). Beyond Stereotypes, 31.07.2018, in: https://www.ips-journal.eu/regions/global/article/show/beyond-stereotypes-2882/?utm_source=taboola&utm_medium=referra
The impact of the expansion of economic and trade relations between China and Europe on EU-US relations
Kamran Rabani sadr
Corresponding Author,master of International Relation, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran. kamran.rabanisadr@yahoo.com
Hakem Ghasemi
Associate Professor, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran. ghasemi20@yahoo.com
Majid Bozorgmehri
Associate Professor, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran. bozorg_majid@yahoo.com
Abstract
Although the People's Republic of China and the European Union have deep differences on issues such as the position of the state in the Chinese economy and human rights, it must be acknowledged that in recent years the two sides have enjoyed the most dynamic and complementary economies. They have engaged in global integration, bringing to the fore significant strategic cooperation. It is worth noting that the cooperation between FEMA, which has been more than any other factor in trade and direct economic investment, in turn has led to a large impact on the type of US-EU relations between Beijing and the EU. The question posed by the author of the leading research with a descriptive-analytical approach and based on the theoretical assumptions of liberal institutionalism seeks to answer why it is arranged in such a way that the visible and hidden effects of expanding economic and trade relations between China and the EU on How is the relationship between the United States and the European Union assessed? The hypothesis raised by the above question suggests that, on the one hand, the emphasis on a multilateral system based on international law has led to a common commitment between Chinese and European officials, and that, on the other hand, President Trump has chosen a strategy. Protectionism and withdrawal from trade agreements have emphasized that Europe's relations with Washington have largely cooled. The result of the transformation that has taken place is that the strengthening of Sino-EU relations has weakened EU-US relations.
Keywords: China, economy, US, trade, EU, neoliberal institutionalism
تأثیر گسترش روابط اقتصادی و تجاری چین و اروپا بر روابط اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده1
کامران ربانی صدر
نویسنده مسئول، دانش‌آموخته کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران kamran.rabanisadr@yahoo.com
حاکم قاسمی
دانشیار دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران ghasemi20@yahoo.com
مجید بزرگمهری
دانشیار دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران bozorg_majid@yahoo.com
چکیده
جمهوری خلق چین و اتحادیه اروپا در خصوص مباحثی همچون جایگاه دولت در اقتصاد و حقوق بشرِ چینی اختلاف‌نظرهای ژرفی دارند، اما باید اذعان داشت که طی سالیان اخیر، دو طرف به دلیل برخورداری از اقتصادهایی پویا و مکمل که بیشترین درصد ادغام خارجی در سطح جهان را به خود اختصاص داده است، همکاری‌های راهبردیِ قابل‌توجهی را ارائه داده‌اند. شایان گفتن است، همکاری‌های دو طرف که بیش از هر عامل دیگری در زمینۀ تجارت و سرمایه‌گذاری مستقیمِ اقتصادی بوده است، به‌نوبۀ خود سبب شده تا نوع روابط ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا تا حدود زیادی تحت تأثیر روابط اقتصادیِ پکن و اتحادیه اروپا قرار گیرد. با توجه به این تحولات، پرسشی که نگارندۀ پژوهشِ حاضر با رویکردی توصیفی - تحلیلی و با تأسی از مفروضات نظریِ «نهادگرایی لیبرال» درصدد پاسخ به چرایی آن برآمده، چنین ترتیب‌بندی شده است که «تأثیرات پیدا و پنهانِ گسترش روابط اقتصادی و تجاری چین و اتحادیه اروپا بر روابط ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا چگونه ارزیابی می‌شود؟». فرضیه‌ای که از پرسش فوق مطرح شده ناظر بر آن است که از یک‌سو تأکید بر سیستم چندجانبه‌گرایی مبتنی بر قوانین بین‌المللی منجر به ایجاد تعهد مشترک میان مقامات چینی و اروپایی شده است و از سوی دیگر با انتخاب «پرزیدنت ترامپ» که بر راهبرد حمایت‌گرایی و خروج از توافق‌نامه‌های تجاری تأکید کرده است، روابط اروپا با واشنگتن تا حدود زیادی رو به سردی نهاده است. برآیند دگردیسی‌های رخ‌نموده آن است که تقویت روابط چین و اتحادیه اروپا موجب کم‌رنگ شدن روابط اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده شده است.
واژه‌های کلیدی: چین، اقتصاد، ایالات‌متحده، تجارت، اتحادیه اروپا، نهادگرایی نولیبرال
تاریخ دریافت: 17/04/1400 تاریخ بازبینی: 30/06/1400 تاریخ پذیرش: 29/07/1400
فصلنامه سازمان‌های بین‌المللی، سال 4، شماره 3، پاییز 1399، صص 509-533
[1] . این یک مقاله دسترسی آزاد تحت مجوز CC BY-NC-ND (http://creativecommons.org/ licenses/by-nc-nd/4.0/) است.
مقدمه
نظام بین‌الملل در فضای پس از فروپاشی شوروی دستخوش دگردیسی‌های ژرف و بنیادینی شده است؛ در مهم‌ترین این تحولات، نظام دوقطبی که شکل مشخص آن، غالب بودن دو بازیگر مهم آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی بود، از میان رفت و متعاقب آن چرخشی تاریخی در مناسبات سیاست جهانی رقم خورد. اگرچه آثار، پیامد‌ها و افق آیندۀ چرخش مذکور تاکنون پرابهام می‌نماید، تردیدی نیست که سدۀ جاری تمایزاتِ بنیادینِ ژرفی با گذشته خواهد داشت (سلیمان‌پور، 1393، ص. 64). جدا از مباحث فراوانی که دربارۀ ترتیب‌بندی‌های فضای بین‌الملل وجود دارد؛ باید اذعان داشت که در شرایط حاضر، بازیگران جدیدی در عرصۀ سیاست و روابط بین‌الملل در حال کنشگری هستند که باید مورد توجه قرار بگیرند. ازجمله کنشگران مورد اشاره می‌توان به جمهوری خلق چین اشاره کرد (عزیزی، 1393، ص. 88). خیزش پکن و افزایش دامنۀ نفوذ و تأثیرگذاری، همراه با تلاش آرام برای ایجاد تغییر و تحولات سامانه‌ای، توجه دولتمردان قارۀ سبز را نسبت به چین بهعنوان کشور «آینده»1 معطوف کرده است.
البته باید توجه داشت که در بُعد اقتصادی، توسعۀ روابط بازرگانیِ اتحادیه اروپا و چین از اواخر قرن بیستم تا به امروز ضرورتی اجتناب‌ناپذیر بوده است؛ چراکه چین برای ادامۀ فرآیند توسعۀ اقتصادی و به‌تبع آن نفوذ در اقتصاد بین‌الملل نیاز مُبرم به همکاری با اتحادیه اروپا دارد و از طرف دیگر اتحادیه اروپا نیز به‌منظور نهادینه کردن توسعۀ بازارهای خود و همچنین نفوذ سیاسی و هماهنگی با قدرت‌های بزرگ به‌ویژه چین، برقراری روابط اقتصادی را در اولویت سیاست خارجی خود قرار داده است (خالوزاده، 1389، ص. 484). به بیانی دقیق‌تر می‌توان چنین اظهار داشت که متأثر از ردگیری «سیاست درهای باز» و چرخۀ بزرگ بین‌المللی، سیاست‌مداران چینی، توجه ویژه‌ای را نسبت به قارۀ سبز مبذول داشته‌اند. از دهۀ 90 میلادی به بعد، متأثر از سیاست اتخاذشده، روابط میان چین و اتحادیه اروپا قوام بیشتری یافت (شیخی‌مفرد و چیت‌سازان، 1390، ص. 401).
با مطالعۀ سیر روابط چین و اتحادیه اروپا این نکته بیش از همه خودنمایی می‌کند که در جولای 1995، سنگ بنای روابط خارجی چین و اروپا بنا نهاده شده است؛ بدین ترتیب که در این سال، کمیسیون اروپا مبادرت به تبیین و تدوین راهبردی بلندمدت برای تعمیق روابط چین و اتحادیه اروپا کرد. پس از این اقدام سرنوشت‌ساز بود که در ژوئن سال 2000، نخست‌وزیر وقت چین از بروکسل دیدار کرد. ماحصل اقدامات انجام‌شده، انعقاد سند سیاست‌گذاری چین و اتحادیه اروپا بود که در سال 2003 منتشر شد (شریعتی نیا، 1384، ص. 3).
علاوه بر موارد مذکور یکی دیگر از عواملی که بر نوع روابط اقتصادی چین و اتحادیه اروپا اثرگذار بوده است طرح رئیس‌جمهوری چین «شی جین پینگ»2 است که با ایدۀ «جوان‌سازی چین» در پی اصلاحات اقتصادی و اجتماعی مبتنی بر اقتصاد بازار و رشد فنّاوری محور برآمده است. این طرح در قالب طرح کلان چین موسوم به (Made in China 2025)3 با هدف دستیابی به خودکفایی و جایگزینی تولیدات چینی به‌جای واردات است (Saarela, 2018). درواقع چین به این جمع‌بندی رسیده است که بهعنوان یک قدرت نوظهور و بازیگر مهم بین‌المللی در کنار ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا، ملزم به پایبندی به قوانین بین‌المللی و افزایش مسئولیت‌پذیری در سطح جهانی است. به همین منظور، مشارکت راهبردی چین و اتحادیه اروپا در سال 2003 پایه‌گذاری شد و بیستمین نشست در جولای 2018 در کنار امضای سند «EU – China 2020» نشانگر اوج تعهد طرفین به همکاری در موضوعات جهانی است. بر اساس این سند که سه حوزۀ عمده را شامل می‌گردد، اتحادیه اروپا انتظار دارد تا چین بهعنوان شریکی راهبردی در سطح بین‌الملل عمل نماید (خضری، 1397، ص. 134). مجموع عواملی که ذکرشان رفت این انگاره را تقویت می‌کنند که در فضای پساجنگ سرد و خصوصاً طی سالیان اخیر، چین و اتحادیه اروپا به‌منظور مقابلۀ نرم با یک‌جانبه‌گرایی ایالات‌متحده و متنوع‌سازی عرصۀ اقتصاد سیاسی بین‌الملل، مبادرت به همکاری‌های گسترده‌ای نموده‌اند. در این‌باره نقطۀ اوج همکاری‌های فی‌مابین را شاید بتوان در قالب پروژۀ بزرگ4 «کمربند - راه» به‌خوبی مشاهده کرد.
با توجه به مواردی که ذکر شد، نگارندۀ پژوهش حاضر درصدد برآمده است تا با رویکردی توصیفی - تحلیلی تأثیرات مشارکت اقتصادی چین و اتحادیه اروپا بر روابط ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا را در پرتو مفاهیم و معناها مورد مداقه قرار داده و متعاقباً به این پرسش کلیدی پاسخ دهد که «تأثیرات پیدا و پنهان گسترش روابط اقتصادی و تجاریِ چین و اتحادیه اروپا بر روابط ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا چگونه ارزیابی می‌شود؟». در مقام تبیینِ پرسش اصلیِ پژوهش، کوشش شده است تا در گام نخست مفروضه‌های تئوریکِ نهادگرایی نولیبرال دربارۀ همکاری‌های اقتصادی چین و اتحادیه اروپا تبیین و برشمرده شود. در گام بعدی بر آن شده است تا ضمن بررسی سیر تاریخی همکاری‌های اقتصادی چین و اتحادیه اروپا چگونگی همکاری دوجانبه را مورد تدقیق قرار داده و از این رهگذر فرضیۀ پژوهش به آزمون گذارده شود.
پیشینه پژوهش
«آندرس اینوتایی» در اثر خود با عنوان «روابط اقتصادی بین اتحادیه اروپا و چین (2013)»، چنین اظهار داشته است که طی دهۀ اخیر شاهد تعمیق روابط دوجانبه میان چین و اتحادیه اروپا بوده‌ایم. البته روابط دوجانبۀ اقتصادی (و تا حدی غیراقتصادی) میان طرفین را می‌توان به عوامل مختلفی نسبت داد. یکی از عواملی که سبب گسترش روابط فی‌مابین شده است ورود چین به (WTO) از سال 2001م. (1380ش.) می‌باشد که موجب افزایش چشمگیر روابط تجاریِ دوجانبه و سرمایه‌گذاری مستقیم طرفین شده است.
در گزارشی از «بخش سیاست روابط خارجی اداره کل سیاست خارجی اتحادیه اروپا» با عنوان «اتحادیه اروپا - چین؛ روابط تجاری و سرمایه‌گذاری در زمان‌های چالش‌برانگیز (2020)» چنین اظهار شده است که با مطالعۀ سرمایه‌گذاری‌ها و پروژه‌های راهبردی چین در خارج از کشور و به‌خصوص طرح کمربند - راه می‌توان به این نتیجه رسید که چین شریک تجاری و سرمایه‌گذاریِ عمده‌ای برای کشورهای عضو اتحادیه اروپا خواهد بود.
«یوری دادوش»، «مارتا دومینگوئز» و «تیانلانگ گائو» در اثر خود با عنوان «وضعیت روابط اقتصادی چین و اتحادیه اروپا (2019)» چنین اظهار داشته‌اند که چین و اتحادیه اروپا رابطۀ اقتصادی گسترده و رو به رشدی را تجربه می‌کنند. این رابطه به دلیل تحریفات ناشی از سیستم سرمایه‌داریِ دولتیِ چین و تنوع منافع در فدراسیون ناقص اتحادیه اروپا، مسئله‌ساز شده است. برای استفاده از فرصت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری دست‌نخورده که بین دو طرف وجود دارد، می‌توان کارهای بیشتری انجام داد. اندازه و پویایی چین و تغییر اخیر آن از الگوی رشد منجر به صادرات به الگوی تقاضای داخلی، به این معنی است که احتمالاً این فرصت‌ها با گذشت زمان رشد خواهد کرد.
همچنین در گزارشی از «مرکز مطالعات سیاست اروپا (CEPS)» با عنوان «جاده ابریشم فردا: ارزیابی توافق‌نامه تجارت آزاد اتحادیه اروپا و چین (2016)»، چنین اظهار شده که مبادلات تجاریِ دوجانبه عاملی مهم تلقی می‌گردد که می‌تواند نوع روابط فی‌مابین را تحت تأثیر قرار دهد و زمینه‌های تقویت روابط دوجانبه را در آینده فراهم کند.
در خصوص پیشینۀ موضوع مورد تدقیق به‌اجمال باید گفت که با بررسی پیشینۀ موجود، پیرامون رویکردهای تجاری اتحادیه اروپا و چین و تأثیرات آن بر روابط ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا می‌توان چنین اظهار داشت که با وجود کثرت منابع در تجزیه‌وتحلیل وقایع، هیچ‌کدام از آثار موجود به بررسی مقولۀ مزبور مبادرت نورزیده‌اند و اینکه در میان نویسندگان داخلی و خارجی تاکنون رویۀ غالب در تحلیل وقایع بیشتر معطوف به ترتیبات سیاسی حاکم بر روابط فی‌مابین بوده است. خلأ پژوهشی در خصوص روابط اقتصادیِ چین و اتحادیه اروپا در میان آثار فارسی انگلیسی به‌نوبۀ خود مُبَیِن نوآوری و تازه بودن موضوع مورد تدقیق است.
1. مبانی نظری پژوهش
مطالعۀ پدیده‌های سیاسی نیازمند استفاده از رویکردهای پژوهشی مختلف است. استفاده از رویکردهای پژوهشی ضمن برجسته ساختن ابعاد خاصی از واقعیت‌های سیاسی، صحنۀ مناسبات پیشرو را ساده‌سازی و قابل‌فهم می‌کند. منبعث از گزارۀ فوق، مفروضات تئوریک پژوهش حاضر به‌مثابه پشتوانۀ نظری تحقیق بهره‌گیری از مؤلفه‌های تئوریک نظریۀ نهادگرایی نولیبرال (نولیبرالیسم) بهعنوان یکی از رویکردهای مهم در پارادایم موسوم به جریان اصلی می‌باشد که بهعنوان یکی از جریانات فکریِ حاکم بر نهادهای بین‌المللی، کانون توجه خود را بر منافع مشترک و همچنین نقش کارکردی سازمان‌های بین‌المللی در قالب همکاری‌های بین دولتی قرار داده است (پوراحمدی و خوشکار، 1392، ص. 12). شایان گفتن است که تئوری و مفروضات برخواسته از نهادگرایی نولیبرال بیش از هر عامل دیگری در کتاب «پساهژمونی»5 اثر «رابرت کوهن»6 قابل‌مشاهده است. کوهن و «جوزف نای» در نسخۀ بهینه‌ای که از لیبرالیسم ارائه داده‌اند ضمن توضیح و پیش‌بینی رویدادهای مهم سیاسی، توصیف جالبی را برای نهادهای بین‌المللی عرضه داشته‌اند که دارای اختیارات مشروع برای کار کردن و ایجاد صلاحیت حقوقی در یک منطقۀ خاص است. در این‌باره محققان نظریۀ «نهادگرایی نولیبرال» بر گستردگی و پایداری رژیم‌های بین‌المللی در ایجاد شرایط مطلوب و همکاری چندجانبه تأکید دارند (Armestrong et al., 2007, p. 88). در این میان درک کوهن از رژیم‌های بین‌المللی را می‌توان بهعنوان مجموعه‌ای از اصول ضمنی و صریح هنجارها و روشهای تصمیم‌گیری در نظر گرفت که در آن انتظارات بازیگرانی از یک منطقۀ خاص تضمین و تأمین می‌شود (Keohane, 2005, p. 57).
تئوری نهادگرایی نولیبرال را می‌توان تداوم‌بخش نظریات «کارکردگرایی»،7 «نو کارکردگرایی»،8 «وابستگی متقابل»9 و «پارادایم لیبرالیسم» تلقی کرد. نگاه لیبرالی به سیاست بین‌الملل بر رفتار همکاری‌جویانۀ بازیگران در دستیابی به اهداف اقتصادی و نقش نهادها بهعنوان الگوی غالب همکاری تأکید می‌کند. لیبرال‌ها اعتقادشان چنین ترتیب بندی شده است که دولت‌ها از نهادها بهعنوان مؤثرترین راهکار تعقیب منافع در اقتصاد سیاسی جهانی استقبال می‌کنند. از منظر نهادگرایان، دولت‌ها اگرچه عقلانی و نفع محور هستند، با توجه به اینکه منافع مطلق (عدم حساسیت نسبت به دستاوردهای دیگران) و نه منافع نسبی (حساسیت نسبت به دیگران) برای آنها مهم است، همواره راهبرد همکاری را در حوزه‌های موضوعی مختلف بر رقابت و فردمحوری ترجیح می‌دهند (دانش‌نیا، 1391، ص. 148).
نکتۀ قابل‌توجهی که در این بین باید مدنظر واقع گردد آن است که گرچه نظریه نهادگرایی نولیبرال شباهت‌های زیادی با تئوری نوواقع‌گرایی دارد، برعکس نوواقع‌گرایان معتقد است که از طریق ایجاد و تقویت نهادهای چندجانبه می‌توان تبعات مخربِ نبود حکومت فائقه مرکزی را در سطح سیاست و روابط بین‌الملل کاهش داد (Milner & Moravcsik, 2009: 21). همین امر، یعنی قائل بودن هویت مستقل برای نهادهای بین‌المللی، ازجمله خصایص بارزی است که مهم‌ترین ویژگی تئوری نهادگرایی لیبرال محسوب می‌شود (Keohane, 2005: 63). بنا بر اعتقاد نظریه‌پردازان نهادگرایی نولیبرال، سازمان‌های چندجانبه از قابلیت بالایی برای تسریع و تسهیل فرایند همگرایی و همکاری، ارتقای سطح مسئولیت‌پذیری کنشگران بین‌المللی، تقلیل هزینه‌های تعامل میان دولت‌ها و همچنین اعمال نظارت بر اجرای صحیح وظایف و تعهدات فی‌مابین برخوردار هستند (جعفری و پیرمحمدی، 1394، ص. 178) که همین امر به‌نوبۀ خود منجر به برقراری و تعمیق همکاری، سپس برقراری نظم و در آخر نائل آمدن به ثبات و پویایی سیستم می‌شود. البته ذکر این نکته نیز ضروری است که به منظور تبیین و تشریح نقش نهادهای بین‌الملل، لیبرالیست‌ها نیز همچون نهادگرایان نولیبرال مبادرت به ارائۀ نظر کرده‌اند. در این‌باره لیبرالیست‌ها نظریۀ رژیم‌های بین‌المللی را مطرح کرده‌اند (عسگرخانی، 1388، ص. 72) که می‌تواند مشکلات موجود در ساختار بین‌الملل را تا حدود زیادی مرتفع کند (لیتل، 1388، ص. 680).
آنچه در خصوص نظریات نهادگرایان نولیبرال باید مورد توجه قرار گیرد آن است که به عقیدۀ این طیف از نظریه‌پردازان، در شرایطی که کشورهای مختلف به سمت بازار آزاد و گسترش دموکراسی درحرکت هستند، بستر و شرایط مطلوبی برای تعمیق همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه فراهم‌شده است (Solingen, 1994, p. 3). ازنظر نهادگرایان نولیبرال، گرایش دولت‌ها به سمت اقتصاد بازار آزاد، تمایل و انگیزۀ کشورها را برای دستیابی به سلاح‌های مخرب تا حدود زیادی کاهش می‌دهد. در این‌باره ایشان مدل آرژانتین و برزیل دهۀ 80 میلادی را مثال می‌زنند که در این کشورها به فراخور فعال‌تر شدن فعالیت گروها و احزاب نفوذ، میل به همکاری و همراهی هسته‌ای در سطح منطقه تا حدود زیادی افزایش یافت. با وجود شرایط پدیدار شده، با توجه به عواملی همچون نیاز مبرم به سرمایه‌گذاری خارجی و جلوگیری از فروپاشی اقتصادی، آرژانتین در دهۀ 90 میلادی برنامه‌های هسته‌ای خود را رها کرد و متعاقباً رویکرد صلح‌جویانه‌تری را در پیش گرفت (Solingen, 1994, p. 3). منبعث از مفروضات تئوریکی که ذکرشان رفت در ادامه کوشش شده است تا نوع روابط تجاری چین و اتحادیه اروپا در پرتو مفاهیم و معناها بررسی شود و اینکه اثرات همکاری ایجادشده بر روابط اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده مورد بررسی عالمانه قرار گیرد.
2. تبیین سیر روابط چین و اتحادیه اروپا با تأکید بر مقولۀ اقتصاد
از زمانی که چین مبادرت به انجام اصلاحات اقتصادی در اواخر دهۀ 70 میلادی نمود، جهان شاهد بازگشت و ظهور مجدد چین بهعنوان قدرت اقتصادی و سیاسیِ منطقه‌ای و جهانی بوده است. طبق گزارش صندوق بین‌المللی پول، توازن قدرت در اقتصاد جهانی با ظهور چین تغییر کرده است. در همین زمینه و در طی دهه‌های 1980م. (1358ش.) و 1990م. (1369ش.)، تداوم پویایی اقتصاد چین و نقش سازنده‌اش در رهایی از فشار شدید بحران اقتصادیِ سال 1997م. (1376ش.)، این کشور را تبدیل به موتور رشد اقتصادی در عرصۀ اقتصادی - سیاسی بین‌الملل کرده است (Shengjun, 2009, p. 13). منبعث از سیاست درهای باز چین و در فضای پساجنگ سرد بود که رهبران چین به دنبال یک نظم جهانیِ چندقطبی به‌منظور مخالفت با هژمونی ایالات‌متحده بوده است. در این‌باره اندیشمندان چینی اعتقادشان چنین ترتیب‌بندی شده است که کشورشان باید ازلحاظ اقتصادی قوی باشد و این به‌منظور حفاظت در مقابل تلاش‌های ایالات‌متحده جهت شکست و ناکامی ظهور چین است. چین جهت مقابله باسیاست‌های ایالات‌متحده، نیاز به بهبود پیوندهای اقتصادی و کسب فناوری‌های پیشرفته از دیگر کشورهای عمده و بزرگ جهان دارد. به همین منظور بود که افزایش روابط علمی و اقتصادی با اتحادیه اروپا و دولت‌های عضو آن، بهعنوان هدفی راهبردی ازسوی رهبران چین ردگیری شد (Christopher, 2005, p. 27).
نمودار 1. درصد تولید ناخالص داخلی چین، اروپا و ایالات‌متحده
نمودار 2. سهم بازار و درصد اروپا، چین و ایالات‌متحده از صادرات جهان
گفتنی است که به لحاظ تاریخی برقراری روابط رسمی میان اتحادیه اروپا و چین به سال 1975م. (1354ش.) بازمی‌گردد که در خلال آن روابط دو طرف در حوزۀ تبادل فناوری، سرمایه‌گذاری و تجارت در حوزه‌های متنوع از انرژی و امنیت سایبری تا تعاملات فرهنگی و آموزشی گسترش پیدا کرد. به منظور تقویت روابط دو طرف از سال 1998م. (1378ش.)، تقریباً هر سال جلساتی به‌صورت دوره‌ای بین دو طرف برگزارشده است. خروجی برگزاری نشست‌های دوجانبه آن بوده است که در سال 2003م. (1382ش.)، طرفین رویکرد مشارکت و همکاری راهبردی را در دستور کار قرار دادند. رویکرد فوق به دستور کار راهبردی چین و اتحادیه اروپا تا سال 2020م. (1399ش.) در چهار حوزۀ صلح، رفاه، توسعۀ پایدار و تعاملات مردم با مردم نام گرفت. در ادامه در مارس 2014م. (فروردین 1393)، «شی جی پینگ» نخستین رئیس‌جمهوری چین بود که با سران اتحادیه اروپا در بروکسل دیدار کرد و کشورهای عضو اتحادیه اروپا را به همکاری در زمینه‌های مشترک دعوت کرد. از این دوره به بعد و به‌خصوص با قدرت گرفتن «دونالد ترامپ» و رواج تفکر ملی‌گرایی در ایالات‌متحده، اتحادیه اروپا بهعنوان قطبی قدرتمند در نظم جهان چندقطبیِ در حال ظهور، مورد توجه مقامات چین قرار گرفت (Ekman et al., 2017, p. 6).
نکتۀ قابل‌توجهی که در این بین خودنمایی می‌کند آن است که منافع و اهداف متقابل چین و اتحادیه اروپا بیش از هر عامل دیگری در حوزۀ اقتصاد قابل تعریف است. به بیانی بهتر، همکاری اقتصادی پایۀ نخستین روابط اتحادیه اروپا و چین است. شاهد مثال گزارۀ مزبور نیز آن است که طی دو دهۀ اخیر اتحادیه اروپا شریک نخست اقتصادیِ چین بوده است. به‌طور مثال بر اساس آخرین آمار، سطح تعاملات اقتصادی تجاری جمهوری خلق چین و اتحادیه اروپا در سال 2018 (1397ش.) در حدود 327 میلیارد یورو بوده است (Eurostat, 2019, p. 3). شایان گفتن است که بازار اتحادیه اروپا همواره در کنار ایالات‌متحده مهم‌ترین بازار مصرف کالاهای چینی بوده است. صادرات چین به اتحادیه اروپا به بیش از 320 میلیارد یورو رسیده است و واردات آن در حدود 164 میلیارد یورو بوده است که نشانگر تراز تجاری مثبت در روابط دو طرف است (Kaczmarski, 2016, p. 16).
نمودار 3. حجم تجارت اتحادیه اروپا و چین (میلیارد دلار)
در مقام بررسی نوع روابط اقتصادی و تجاری چین و اتحادیه اروپا نکته‌ای که طی سالیان اخیر بیش از هر عامل دیگری توجه دولتمردان اروپایی را به خود معطوف کرده است، ابتکار راه ابریشم از سوی چین می‌باشد که منجر به اظهار و اعمال یک خط‌مشی فنی از سوی کمیسیون اتحادیه اروپا در قالب سندی تحت عنوان «اصول راهبردی جدید اروپا در قبال چین»10 در ژوئن 2016م. (تیر 1395) شده است (Macaes, 2016, p. 6). پیش از پرداختن به مقولۀ کمربند - راه و تأثیرات اقتصادی آن بر روابط اقتصادیِ چین و اروپا، ابتدا کوشش شده است تا نوع همکاری پکن و اروپا بر اساس بیانیۀ موسوم به دستور کار 2020 در پرتو مفاهیم و معناها مورد مداقه قرار گیرد.
در خصوص همکاریِ چین و اتحادیه اروپا بر اساس دستور کار 2020 می‌توان چنین اظهار داشت که در پی برگزاری بیستمین اجلاس سران چین و اتحادیه اروپا در جولای 2018م. (مرداد 1397)، طرفین بیانیۀ مشترکی را تصویب کردند که در مقایسه با اسناد پیشین تأکید زیادی بر تقویتِ مشارکت و تعهدات دو طرف در فضای جدید بین‌الملل و حضور ترامپ در مسند قدرت در ایالات‌متحده دارد. ازجمله مفادی که در قالب سند مذکور مورد توجه قرار گرفت، می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
جدول 1. اهم موضوعات راهبردی مؤثر بر روابط بروکسل و پکن
ردیف | حوزه‌های همکاری | مفاد مورد توجه |
1 | حوزه امنیتی | گسترش صلح و امنیت با تأکید بر جهانی چندقطبی، تنوع فرهنگی، برابری و توسعه جهانی از طریق مشارکت و مشورت در مسائل دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی در سازمان‌ها و نهادهای منطقه‌ای و بین‌المللی با تأکید بر ایجاد یک سیستم شفاف و عادلانه در مرکزیت سازمان ملل متحد؛ همکاری در موضوعات امنیتی از قبیل: امنیت هسته‌ای و نظارت بر استفادۀ صلح‌آمیز از آن، ایجاد فضای امن سایبری، مبارزه با تروریسم و پول‌شویی، مبارزه با دزدی دریایی؛ مدیریت مقابله با بلایای طبیعی و زیست‌محیطی. |
2 | حوزه اقتصادی | تأکید بر مسئولیت مشترک برای حمایت از اقتصاد بازار آزاد، شفافیت و ایجاد فرصت برای شرکت‌های کوچک و متوسط، تقویت همکاری‌های گمرکی و مقابله با قاچاق؛ هماهنگی و همکاری در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی در چهارچوب سازمان‌های بین‌المللی به‌ویژه سازمان تجارت جهانی و گروه G20؛ کاربرد ارز دوجانبه «یورو - یوان» در تبادلات تجاری و اقتصادی؛ گسترش همکاری‌های دوجانبه در بخش‌های خدمات، صنعت، ارتباطات، حمل‌ونقل، زیرساخت‌ها و شبکه‌های ارتباطی بین آسیا و اروپا در مسیرهای زمینی، هوایی و دریایی. |
3 | حوزه توسعه پایدار | توافق بر سر همکاری‌های فراگیر در موضوعات زیست‌محیطی، تغییرات اقلیمی و انرژی از طریق علوم و فناوری و همکاری تحقیقاتی بین چین و اتحادیه اروپا، در خصوص کشاورزی، آب و امنیت غذایی، انرژی‌های پاک، مدیریت حفظ محیط‌زیست و امنیت انرژی؛ برنامه‌ریزی توسعۀ پایدار شهری، مدیریت زیرساخت‌های شهری، استانداردسازی، همکاری‌های شهری و ایجاد پارک‌های فناوری. |
4 | حوزه هوافضا | تبادل اطلاعات، همکاری در صنعت فضایی و سامانه‌های ماهواره‌ای؛ تأکید بر روابط مردم با مردم؛ سیاست‌گذاری فرهنگی، توریستی، آموزشی، تبادل اطلاعات گردشگری و اجرای پروژه‌های مشترک جهت تسهیل و توسعه روابط مردمی و جوانان؛ تأکید بر لزوم سیاست‌گذاری منطقه‌ای، همکاری‌های اقیانوسی و همکاری در توسعه جهانی. |
(Source: EU – China 2020 Strategic Agenda for Cooperation, 2018)
نکتۀ قابل تأمل در میان موضوعات مختلفی که در بیانیۀ فوق آمده آن است که حوزۀ اقتصادی، با توجه به تصمیمات اخیر ترامپ در خصوص تعرفه‌بندی و تأثیرات گستردۀ آن بر تجارت چین و اتحادیه اروپا، مهم‌ترین موضوع در روابط دو طرف باشد. در حال حاضر اتحادیه اروپا بزرگ‌ترین شریک تجاری چین است و جمهوری خلق چین نیز پس از ایالات‌متحده، دومین شریک بزرگ تجاریِ اتحادیه اروپا است (EU – China Relation, 2018). گفتنی است که بر اساس آخرین آمار موجود، حجم تجارت اتحادیه اروپا به چین به میزان 2/198 میلیارد یورو و واردات اتحادیه اروپا از چین 4/375 میلیارد یورو بوده است و اینکه کسری تجاری اتحادیه اروپا در برابر چین به منفی 4/176 میلیارد یورو رسیده است. علاوه بر این، چین و اتحادیه اروپا حدود یک‌سوم تولیدات اقتصادی جهانی و حدود نیمی از حجم تجارت جهانی را به خود اختصاص داده‌اند (China – EU International Trade in Goods Statistics, 2018).
3. پروژۀ بزرگ کمربند - راه (BRI)11 به‌مثابه عاملی زیرساختی در روابط اقتصادی چین و اروپا
ابر پروژۀ کمربند - راه که از سوی مقامات پکن «جادۀ ابریشم جدید»12 خوانده می‌شود، طرح بلندپروازانه‌ای است که اجرای آن بیش از شصت کشور جهان را دربرخواهد گرفت. اجرای چنین طرح بزرگی می‌تواند نفوذ چین بر اقتصاد جهانی را چند برابر نماید و به‌نوعی تفوق این کشور بر رقبای خود در نظام اقتصادی بین‌الملل را در پی داشته باشد (Miller, 2017, p. 39). درواقع، اجرای طرح جادۀ ابریشم جدید به دلیل حجم زیاد سرمایه‌گذاری و تعداد زیاد بازیگران دخیل در آن می‌تواند به چین کمک کند تا نظم اقتصادی نوینی را در سطح منطقه‌ای و جهانی پایه‌گذاری نماید (جمشیدی و خاتمی، 1399، ص. 2). دلیل اصلی این مسئله آن است که اجرای این طرح نقاط مختلفی از قاره‌های آسیا، آفریقا و اروپا را به هم پیوند می‌دهد و امکان دسترسی چین به بازارهای جدید را فراهم می‌سازد و دستیابی این کشور به منابع و انرژی جدید برای دهه‌های آینده را تضمین خواهد کرد (Ekman et al., 2017, p. 21).
نکتۀ قابل‌توجه آن است که در خصوص طرح چین دیدگاه‌های مختلفی اعم از مثبت و منفی مطرح‌شده است. چین مدعی آن است که با مسیرهای تجاری جدید، توسعۀ زیرساخت‌ها در کشورهای درحال توسعه و تأمین بودجۀ مطمئن، پروژۀ بزرگی را با رویکرد بُرد - بُرد پیش می‌برد. این روش به آن معنا است که همۀ اعضا احساس کنند که منفعتی به دست آورده‌اند و کسی بازندۀ میدان نیست. به عبارتی دیگر، دولت چین این طرح را ابتکاری برای تقویت روندها به سمت جهانی چندقطبی، جهانی‌شدن اقتصاد، تنوع فرهنگی، استفادۀ گسترده‌تر از فناوری اطلاعات و تقویت رژیم آزاد جهانی در چهارچوب همکاری‌های بازِ منطقه‌ای دانسته و اهداف اصلی آن را تقویت جریان آزاد و منظم عوامل اقتصادی، تخصیص بهینۀ منابع و ادغام عمیق بازارها، تشویق کشورهای مشارکت‌کننده در طرح به هماهنگی سیاست‌های اقتصادی و همکاری‌های منطقه‌ایِ بالاتر و ایجاد ساختار باز و متوازن همکاری‌های منطقه‌ای به‌صورت مشترک که همه را منتفع نماید، برشمرده است (Action Plan on the Belt & Road Initiative, 2015). به همین منظور بوده است که چین یادداشت تفاهمی را برای هماهنگی در اجرای طرح با کشورهای حوزۀ اروپای مرکزی و شرقی (CEEC)13 تحت عنوان 1+16 (شامل بلغارستان، کرواسی، چک، استونی، مجارستان، لتونی، لیتوانی، لهستان، رومانی، اسلواکی، اسلوونی و پنج کشور حوزۀ بالکان، آلبانی، بوسنی‌وهرزه‌گوین، مقدونیه، مونته‌نگرو و صربستان) به امضا رسانده است. هدف این همکاری در اولویت قرار گرفتن ارتقای تجارت و سرمایه‌گذاری با کشورهای اروپایی است (Erdal, 2018).
4. تجزیه و تحلیل روابط اروپا و چین در پرتو مقولۀ اقتصاد
از منظر راهبردی سه مسئله برای شراکت طبیعی چین و اتحادیه اروپا، به‌ویژه در حوزۀ اقتصادی و حمایت از تجارت بین‌الملل وجود دارد که می‌تواند همکاری نزدیک را بین آن دو فراهم کند:
1. چین و اتحادیه اروپا هیچ‌گونه رقابت امنیتی باهم ندارند. برخلاف ایالات‌متحده که رشد نظامی چین را به‌نوعی به چالش کشیدن هژمونی واشنگتن در منطقۀ شرق و جنوب شرق آسیا به‌حساب می‌آورد، اتحادیه اروپا حضور امنیتی در آسیا ندارد؛ لذا چالشی بین چین و اتحادیه اروپا در حوزۀ امنیتی قابل‌تصور نیست؛
2. چین و اتحادیه اروپا هر دو از بازیگران مهم اقتصادی در سطح جهانی هستند. هماهنگی این دو بازیگر در اصلاح ساختار سیستم تجارت جهانی به‌ویژه پس از اعمال تعرفه‌ها از سوی ایالات‌متحده می‌تواند نقش سازنده‌تری به خود بگیرد که هر دو طرف به آن اذعان و اتفاق‌نظر دارند؛
3. دستیابی به پیمان دوجانبۀ سرمایه‌گذاری (BIT)14 بین چین و اتحادیه اروپا می‌تواند ستون مهمی در حفظ ثبات سیستم تجارت جهانی در برابر حمایت‌گرایی ایالات‌متحده باشد و همچنین الگویی کاربردی برای ترامپ که به‌جای راه‌اندازی جنگ تجاری از طریق گفتگو مشکلات تجاری را با چین حل‌وفصل نماید (Zhiqin, 2018).
خروجی این رویکرد مسالمت‌آمیز دوجانبه بین چین و اتحادیه اروپا آن بوده است که دو طرف خط‌مشی اقتصادی و تجاری را برای توسعۀ روابط فی‌مابین در پیش‌گرفته‌اند. در این‌باره کمیسیون اروپا اظهار داشت که جمهوری خلق چین با توجه به ردگیری راهبردهایی همچون سیاست درهای باز که منجر به رشد و توسعۀ اقتصادی این کشور در حال ظهور شده است، فرصت‌های همکاری بی‌سابقه‌ای برای طرفین ایجاد کرده است (Commission of Europe, 1995, p. 4). منبعث از چنین اظهارنظر بی‌سابقه‌ای بود که در اسناد بعدی منتشر شده از سوی کمیسیون اروپا، امنیت اقتصادی اتحادیه اروپا متأثر از روند توسعه‌ای چین تلقی گردید و چنین اظهار شد که بهره‌گیری از فرصت‌های ناشی از توسعۀ اقتصادی چین، برای حفظ امنیت اقتصادی اتحادیه اروپا نه‌تنها امری لازم، بلکه کاملاً ضروری است (Commission of Europe, 1993, p. 2).
5. تبیین روابط اقتصادی و تجاریِ اروپا و ایالات‌متحده در پرتو گزارۀ چین
بررسی روابط اتحادیه اروپا با چین بدون توجه به عامل ایالات‌متحده و بالعکس، اگر نگوییم غیرممکن لااقل بسیار دشوار و تا حدود زیادی بی‌معنی است. روابط طرفین چنان درهم‌تنیده شده و چنان گسترده است که نمی‌توان بدون توجه به هریک به تحلیل روابط دو ضلع این مثلث پرداخت. کافی است در نظر آوریم حجم روابط تجاری این سه بلوک بزرگ تجاری دنیا بیش از هزار میلیارد یورو است. در روابط اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده که ترکیب متغیر رقابت و همگرایی از ویژگی‌های بارز آن است، ممکن است این‌طور پیش‌بینی شود که ظهور چین اغلب همان مجموعۀ بی‌ثبات از عمل و موضع مشترک را همراه با راهبردهای رقابتی ایجاد می‌کند؛ همان چیزی که تحت عنوان فرایند «همکاری رقابت‌آمیز میان دو شریک فراآتلانتیکی» خوانده می‌شود (خالوزاده، 1389، ص. 493).
توضیح اینکه، پس از روی کار آمدن ترامپ و دنبال کردن سیاست‌های حمایت‌گرایی و یک‌جانبه‌گرایی، شاهد تغییراتی محسوس در روابط چین و اتحادیه اروپا از عدم اعتماد به اعتمادسازی، نبود شفافیت به تلاش برای شفاف‌سازی و همکاری صرف اقتصادی به مشارکت راهبردی هستیم. درواقع جنگ تجاری که باسیاست‌های ترامپ آغازشده، فرصت بی‌سابقه‌ای را برای نزدیکی چین و اتحادیه اروپا در زمینۀ هماهنگی جهت حمایت از قوانین تجارت بین‌المللی و چندجانبه‌گرایی در برابر یک‌جانبه‌گرایی و حمایت‌گرایی ترامپ فراهم نموده است (خضری، 1397، ص. 148). به بیانی بهتر، سیاست‌های سخت‌گیرانۀ ترامپ برای جبران کسری تجاری با چین و تأکیدش بر افزایش محصولات آمریکایی برای مصرف‌کنندگان چینی تا سقف 200 میلیارد دلار ظرف دو سال آینده، چیزی که چین کاملاً با آن مخالف است، از یک‌سو و همچنین اختلاف تجاری ایالات‌متحده با اروپا، دو راه را پیش‌روی ترامپ قرار داده است: همکاری یا رقابت. اگر ترامپ بخواهد کسری تجاری با چین را از بین ببرد باید موضعش با اتحادیه اروپا موضع همکاری باشد (Reed, 2018)؛ چیزی که در عمل در خصوص برجام خلاف آن ثابت شده است و موجب ناامیدی اتحادیه اروپا شده است. در یک پیش‌بینی بلندمدت راهبردی، رهبران اروپا باید به این احتمال بیندیشند که در صورت بروز رکود در اروپا، رشد اقتصادی شرق آسیا و به‌طور مشخص چین است که با ابتکار کمربند - راه، تبدیل به بازیگری تعیین‌کننده خواهد شد، پس به‌جای جدال بر سر موضوعِ نگرانی از تسلط هژمونیک چین بهتر است که به تأثیر مثبت پتانسیل عظیم چین در برقراری ثبات اجتماعی و تحول اقتصادی در مناطق پیرامونی اروپا توجه گردد. یکی از مواردی که کمتر در تحلیل‌ها مورد توجه قرارگرفته، نقش چین در کاهش موج مهاجرت از سوی کشورهای آفریقایی به سمت اروپا در آینده خواهد بود. تنها سرمایه‌گذاری کلان چین در زیرساخت‌های آفریقا است که قادر به کاهش موج مهاجرت از این کشورها خواهد شد. از این منظر، همکاری و نزدیکی بیشتر چین و اتحادیه اروپا، فرصتی مناسب برای درک منافع مشترک در صحنۀ سیاست جهانی در دورۀ موسوم به «پسا آتلانتیک»15 (به دلیل سیاست‌های یک‌جانبۀ ترامپ و ایجاد شکاف در روابط فراآتلانتیک) است (Mayer, 2018).
علاوه بر موارد مزبور یکی از حوزه‌های اختلافی ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا مربوط به اعمال صلاحیت‌های فراسرزمینی آمریکا و به عبارت دیگر به تحریم‌های یک‌جانبۀ ایالات‌متحده است که به‌تندی از جانب اعضای اتحادیه اروپا و چین به باد انتقاد گرفته شده است. در این‌باره جامعۀ جهانی شاهد نوعی رفتار ضدونقیض از سوی کشورهای اروپایی در قبال ایالات‌متحده می‌باشد؛ از سویی در مسائل سیاسی، اروپا سعی می‌کند، حتی در ظاهر، همبستگی سیاسی خود را با واشنگتن حفظ نماید، اما در رقابت‌های اقتصادی، اروپا حاضر به صرف‌نظر کردن از منافع اقتصادی خود نیست. نمونۀ این رقابت اقتصادی، پیروی نکردن اتحادیه اروپا از ایالات‌متحده در اعمال قوانین غیرقانونی فرامرزی ایالات‌متحده، همچون قانون «داماتو» است که اروپایی‌ها آن را غیرقابل‌قبول اعلام نمودند. دربارۀ چنین قوانینی، اتحادیه اروپا آنها را قوانینی اساساً سیاسی و ناقض مقررات سازمان تجارت جهانی قلمداد می‌کند (نظری و دیگران، 1399، ص. 68).
نتیجه‌گیری
در پژوهش پیشرو کوشش شد تا نوع روابط اقتصادیِ اتحادیه اروپا و جمهوری خلق چین و تأثیرات آن بر روابط ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا در پرتو مفاهیم و معناها مورد مداقه قرار گیرد. نتیجۀ حاصل از پردازش فرضیۀ اصلی پژوهش ناظر بر آن است که منبعث از پدیدۀ جهانی‌شدن و متعاقب آن رشد و قدرت‌یابی اقتصادی کشورهایی مانند چین و نوسان در نظم لیبرال بین‌المللی و متعاقباً هژمونی ایالات‌متحده بهعنوان حامی اصلی این نظم، این دیدگاه در محافل بین‌المللی و مشخصاً در نظر اندیشمندان اروپایی به وجود آمد که چین در قامت یک قدرت نوظهور توان هدایت‌گری و تأثیرگذاری بر جایگزینی نظم جدید را دارد. گفتنی است که پکن در فضای پساشوروی و در خیزش نظم برای ایجاد اصلاح در نظم لیبرالی بین‌المللی، دو دستور کار را در سیاست خارجی خود مدنظر قرار داده است: الف) افزایش مشارکت چین در نهادهای بین‌المللِ لیبرالی موجود، ازجمله سازمان ملل، سازمان تجارت جهانی و صندوق بین‌المللی پول؛ ب) نهادسازی در عرصۀ بین‌المللی و به‌ویژه در عرصۀ منطقه‌ای.
چین به دنبال ایجاد نظم بین‌المللی چندقطبی با مشارکت تعداد زیادی از دولت‌ها و بازیگران است. به‌وجود آوردن چنین مکانیزمی بسته به این است که چین از طریق گسترش ابتکارات بین‌المللی و منطقه‌ای، تعداد زیادی از کشورهایی که در نظم فعلی نادیده گرفته شده‌اند را به محیط بین‌الملل وارد کند. با ورود بازیگران جدید و شکل‌گیری دستورالعمل‌های جدید برای محیط بین‌المللی، قدرت چانه‌زنی چین که این بازیگران را به محیط بین‌المللی وارد کرده است، افزایش می‌یابد. ابداع و ایجاد ابتکار کمربند - راه که به اروپا ختم می‌شود را باید از این منظر دید که پکن در پی آن است تا با وصل کردن آسیای مرکزی به قارۀ سبز، موجبات بیشینه‌سازی قدرت رو به تزاید خود را در برابر ایالات‌متحده فراهم نماید. به بیانی بهتر می‌توان چنین اظهار داشت که رشد و توسعۀ اقتصادیِ چین برای اتحادیه اروپا و به‌خصوص اعضای بزرگ و قدرتمند آن اهمیت فراوانی دارد. امروزه توسعۀ روابط اقتصادی و تجاری بین اتحادیه اروپا و چین ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. چین برای تداوم فرایند توسعۀ اقتصادی و در پی آن نفوذ در اقتصاد بین‌الملل، نیاز مبرمی به همکاری با اتحادیه اروپا دارد و از طرف دیگر اتحادیه نیز به‌منظور نهادینه کردن توسعۀ بازارهای خود و همچنین افزایش نفوذ سیاسی، برقراری روابط اقتصادی را در اولویت برنامه‌های خود قرار داده است. اقتصاد و تجارت از اصلی‌ترین زیرساخت‌های روابط اتحادیه اروپا و چین و عامل مهم پیونددهندۀ دو قطب مهم تجاری دنیا به‌شمار می‌روند. برای رهبران چین، گسترش روابط با اتحادیه اروپا، هم به دلیل بازرگانی و هم بنا به دلایل امنیتی -راهبردی، مهم و سرنوشت‌ساز است؛ به‌خصوص برای به‌دست آوردن فناوریِ پیشرفتۀ غرب که برای مدرنیزه‌سازی چین لازم بود. توسعۀ اقتصادیِ سریع چین از اوایل دهه 1990، عاملی عمده و اصلی در تغییر موضع اروپای غربی بوده است. تغییر خط‌مشی اروپا در قبال چین در درجۀ نخست از عوامل اقتصادی نشئت گرفته است. اروپا جهت افزایش موضع چانه‌زنی‌اش در مقابل ایالات‌متحده در پهنۀ سیاست بین‌الملل نیاز به رشدی سریع دارد. چین عاملی کلیدی برای موفقیت اروپا محسوب می‌شود و در روابط دو طرف منطق اقتصادی بر عوامل دیگر و خصوصاً ملاحظات حقوق بشری غلبه دارد.
[1] . Future
[2] . Xi Jin ping
[3] . Rejuvenation of China
[4] . Mega Project
[5] . After Hegemony: Cooperation & Discord in the World Political Economy
[6] . Robert Keohane
[7] . Functionalism
[8] . Neo - Functionalism
[9] . Interdependency
[10] . Elements for a New EU Strategy on China
[11] . Belt & Road Initiative
[12] . New Silk Road
[13] . Central & Eastern European Countries
[14] . Bilateral Investment Treaty
[15] . Post – Atlantic
منابع
پوراحمدی، حسین و عباسی خوشکار، امیر (1392). خاورمیانه و ایران در سپهر مقایسه کارکرد چندجانبه‌گرایی ناتو و پیمان شانگهای. فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، 5(36)، 9-46.
جعفری، علی‌اکبر و پیرمحمدی، سعید (1394). سیاست منع اشاعه در کابینه‌های بعد از جنگ سرد آمریکا (کلینتون، بوش و اوباما)، مجلۀ سیاست دفاعی، 23(90)، 175-206.
جمشیدی، محمد و خاتمی، حسام (1399). نقش ابتکار «یک کمربند - یک راه» در نظم نوین اقتصادی چین. فصلنامه سیاست، مجلۀ دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 50(1)، 1-20.
خالوزاده، سعید (1389). روابط چین و اتحادیه اروپایی. فصلنامه سیاست خارجی، 24(2)، 481-514.
خضری، رؤیا (1397). روابط اتحادیه اروپا با چین در دوران ترامپ. فصلنامه سیاست خارجی، 32(2)، 131-152.
دانش‌نیا، فرهاد (1391). کاربرد نظریۀ بازی‌ها و نهادگرایی نولیبرال در تحلیل رفتار بازیگران اصلی اوپک گازی. پژوهشنامه علوم سیاسی، 8(1)، 143-172.
شریعتینیا، محسن (1384). روابط اتحادیه اروپا و چین، بازی برد - برد. مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، معاونت پژوهش‌های سیاست خارجی، گروه مطالعات استراتژیک.
شیخی مفرد، محمدرضا و چیت‌سازان، محمدرضا (1390). جایگاه چین در سیاست خارجی اتحادیه اروپا پس از جنگ سرد. فصلنامه سیاست خارجی، 25(2)، 399-420.
عسگرخانی، ابومحمد (1388). رژیم‌های بین‌المللی. تهران: انتشارات ابرار معاصر.
قهرمان پور، رحمان (1388). رویکرد قدرت‌های بزرگ به موضوع هسته‌ای ایران. تهران: معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی.
لیتل، ریچارد (1388). رژیم‌های بین‌المللی (ابوالقاسم راه چمنی، ترجمه). تهران: مؤسسه ابرار معاصر.
نظری، ابوذر، احدی، پرویز و یوسفی جویباری، محمد (1399). آینده‌پژوهی روابط همگرایانه یا واگرایانه ایالات‌متحده آمریکا و اتحادیه اروپا تا سال 2030 در مسائل مهم بین‌الملل. فصلنامه راهبرد سیاسی، 4(13)، 185-205.
وکیلی، بهنام، قربانی شیخ‌نشین، ارسلان و میرترابی، سید سعید (1398). ابتکار یک کمربند یک‌راه، نهادگرایی و دیپلماسی انرژی چین. فصلنامه تحقیقات سیاسی بین‌المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، 11(41)، 70-89.
Action plan on the Belt and Road Initiative”, The State’s Council, the People’s Republic of China. March 30 2015, In:
EU – China Economic Relations to 2025: Building a Common Future. 13 September 2017. in: https://www.chathamhouse.org/publication/eu-china-economic-relations-2025-building-common-future.
Armstrong, D.; Farrell, T. & Lambert, H. (2007). International law and international Relations, (2nd edition), Cambridge University Press.
Azizi, H. (2014). China's Soft Power in the Central Asian Region: Approaches, Tools and Goals. Central and Caucasian Journal, 88, pp. 87- 112.
Burley, A. (1993). International Law and International Relations Theory: A China – EU International Trade in Goods Statistics. March 2018, in: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/China-EU.
Christopher, M. Dent. (2005). Chinas Economic Relationship with the European Union. Department of East Asian Studies, University of Leeds: UK. ( July 2005), p.27.
Commission of the European Communities (1995). a long-Term Policy for China-Europe Relations, Brussels.
Congressional Research Service, CRS Report for Congress. September 22. Dual Agenda. American Journal of International Law, 87(2), 205-239. ed. Boston: Scott Foresman.
Ekman, A.; Nicolas, F.; Semam, J.; Desamaud, G.; Kastouevajean; Serif O. B. & Clelie N. (2017). Three Years of China's New Silk Roads. Institute Francis Relations Internationals (IFRI).
Erdal, A. (2018). China’s Policies in Eastern Europe: the 16+1 Initiative. April 18, in: https://www.europeangeneration.eu/single-post/ 2018/04/18/ China’s-Policies-in-Eastern-Europe-the-161-Initiative.
EU - China Relations (2018), in: https://eeas.europa.eu/sites/eeas/files/ factsheet_ eu-china.pdf.
EU-China 2020 Strategic Agenda for Cooperation, 2018, in: https://eeas. europa. eu/ sites/eeas/files/20131123.pdf
“Fence-Sitters” in the Post-Cold War Era, IGCC. Policy Paper. 8 October. Squassoni, Sharon (2006), Disarming Libya: Weapons of Mass Destruction. In: http:// web. uvic. ca/ europe/ ipsa- rc3/ rwong.pdf. International relations, Cambridge University Press.
Kaczmarski, M. (2016). Silk Globalization, China Vision of International Order. Center for Eastern Studies, Point of View, No. 60.
Keohane, R. & Joseph N. (1989), Power and Interdependence revisited, 2nd, International Organization, Vol. 41, No. 4
Keohane, R. O. (1993). After Hegemony: Cooperation and Discord in the world Political Economy, Princeton University Press Princeston, New Jersey.
Miller, T. (2017). China's Asian Dream: Empire Building along the New Silk Road. Zed Books Ltd: London.
Milner, H. V. & Andrew M. (2009). Power, Interdependence, and Nonstate Actors in World Politics. Princeton: Princeton University Press.
Nye, J. (1988). Neorealism & Neoliberalism. World Politics, 1(2).
Reed, J. (2018). Here's the only way Trump can win the two-front trade war with China and the EU. 24 May 2018. in: https://www.cnbc.com/ 2018/05/24/ trump-trade-wars-with-china-and-eu-pose-growing-global-dangers.html
Saarela, A. (2018). A New Era in EU-China Relations: more Wideranging Strategic Cooperation?. In: http://www.europarl.europa.eu/RegData/ etudes/STUD/2018/570493/EXPO_STU(2018)570493_EN.pdf
Solingen, E. (1994). The Domestic Sources of Nuclear Postures Influencing.
Wong, R. (2005). Toward a Common European Policy on China? Economic, diplomatic and Human Rights Trends. World Political Economy. Princeton: Princeton University Press. www.fpc.state.gov/documents/ organization/78338.pdf.
Uri Dadush, Marta and Dominguez, Jimenez and Tianlang Gao (2019). the State of China European Union Economic Relations, Working Paper, Issue 09, 20 November 2019.
http://english.gov.cn/archive/publications/2015/03/30/content_281475080249035.htm
Mayer, M. (2018). Beyond Stereotypes, 31.07.2018, in: https://www.ips-journal.eu/regions/global/article/show/beyond-stereotypes-2882/?utm_source=taboola&utm_medium=referra
