بررسی حرکت و پویایی در شعر صائب تبریزی
الموضوعات :بهزاد مریدی 1 , سمیه رضایی 2 , علی مظاهری رودبالی 3
1 - استادیار بخش زبان‌های خارجی و زبانشناسی، دانشگاه پیام نور
2 - دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه هرمزگان
3 - دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز
الکلمات المفتاحية: بوطیقا, تصویرگری, حرکت, زبان, صائب تبریزی, غزل, مضامین, موسیقی.,
ملخص المقالة :
در شعر قدما، لفظ و معنی به موازات یکدیگر ایفای نقش می‌کردند؛ اگرچه رساندن معنا هدف اصلی شاعر بود. بعدها نظریه‌های متعددی به وجود آمدند که هرکدام به جنبه‌ای از جوانب شکل‌گیری یک اثر نظر داشتند. یکی اثر ادبی را به لحاظ فرم واکاوی می‌کرد و دیگری با دید روانشناسانه به ابعاد آن می‌نگریست. رویکرد نقد جامعه‌شناسانه نیز اثر ادبی را در جامعه و به میزان تاثیرگزاری‌ها و تاثیرپذیری‌هایش از اجتماع برآمده از آن، مورد کندوکاو قرار می‌داد...؛ اما بدیهی است که می‌توان با بررسی اجزای یک اثر و همین‌طور چگونگی پیوند این اجزا با یکدیگر به نقد و تحلیل یک اثر همت گماشت و به نتایج دقیق‌تر و شایان توجه بیشتری دست یافت. در این پژوهش، تعدادی از غزلیات صائب تبریزی، غزل‌سرای سدۀ یازدهم هجری، به عنوان نمایندۀ آثار او گزینش و از چهار منظر موسیقیایی، ایدئولوژیک، زبانی و تصویرگری به منظور دستیابی به بوطیقای شعر او، بررسی و تحلیل گردید و نهایتاً این نتیجه حاصل شد که عناصر شعری چون زبان، صورخیال، موسیقی و محتوای غزلیات بررسی شده، جداگانه و هماهنگ با یکدیگر، القاکنندۀ نوعی حس عبور، حیات، پیشرفت و حرکت به سوی کمال می‌باشند.
1. احتشامی هونه‌گانی، خسرو. (1381). «جهان‌بینی صائب؛ الوهیت اشیاء در شعر طراز نو»، فرهنگ اصفهان، ویژۀ همایش صائب پژوهی.
2. ایگلتون، تری. (1368) پیش‌درآمدی بر نظریۀ ادبی، ترجمۀ عباس مخبر، ویراست دوم، تهران: مرکز.
3. باقری، مهری. (1375) مقدمات زبانشناسی، تهران: قطره.
4. تدین، مهدی و همکاران. (1384). «همراه‌شدن دیگر زیبایی‌های بلاغی با تشبیه در شعر صائب»، مجلۀ علمی-پژوهشی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، د 2، ش 41، صص 95-120.
5. تودورف، تزوتان. (1377) منطق گفت و گویی باختین، ترجمۀ داریوش کریمی. تهران: نشر مرکز.
6. جعفری قریه‌علی، حمید و مریم جعفرزاده. (1389). «بررسی مفاهیم اخلاقی در دیوان صائب تبریزی»، دو فصلنامۀ تخصصی علوم ادبی، صص 28-74.
7. حسن‌لی، کاووس. (بی‌تا). «بازخوانی فرمالیستی غزلی از بیدل»، نقد ادبی، س 1، ش 2، صص 29-38.
8. زرقانی، مهدی. (1390) بوطیقای کلاسیک؛ بررسی تحلیلی انتقادی نظریۀ شعر در منابع فلسفی از ترجمۀ ابوبشر متی بن یونس قنایی تا اثر حازم قرطاجنی، تهران: سخن.
9. زرقانی، مهدی. (1391) چشم‌انداز شعر معاصر ایران، جریان‌شناسی شعر ایران در قرن بیستم، تهران: ثالث.
10. زمانیان، صدرالدین. (1377). بررسی اوزان شعر فارسی (عروض و قافیه)، تهران: فکر روز.
11. شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (1350) صورخیال در شعر فارسی؛ تحقیق انتقادی در تطور ایماژهای شعر پارسی و سیر نظریۀ بلاغت در اسلام و ایران، تهران: نیل.
12. .......................................... (1389). موسيقي شعر، چاپ دوازدهم، تهران: انتشارات آگاه.
13. صائب تبریزی، محمدعلی. (1370) دیوان صائب تبریزی، ج 1، به‌کوشش محمد قهرمان. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
14. ........................................... دیوان صائب تبریزی، ج 2، به‌کوشش محمد قهرمان. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
15. ............................................ دیوان صائب تبریزی، ج 4، به‌کوشش محمد قهرمان. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
16. ............................................ دیوان صائب تبریزی، ج 5، به‌کوشش محمد قهرمان. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
17. کرمی، محمدحسین و مرضیه طاهری. (1394). «قافیه و مضمون‌آفرینی با تکرار قافیه در غزلیات صائب تبریزی»، مجلۀ شعرپژوهی (بوستان ادب)، س 7، ش 3، صص 57-84.
18. واحد، اسدالله. (1384). «تصاویر و مفاهیم متناقض‌نما در شعر صائب تبریزی»، مجلۀ شناخت، شماره 45 و 46، صص 247-260.
19. وحيديان کاميار، تقي. (1367) وزن و قافيۀ شعر فارسي، چاپ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهي.
