خرافه گرایی و بدعت در فرقه «مکتبیون» از اهل حق
الموضوعات :
مهدی ایمانی مقدم
1
(دانشگاه اراک)
الکلمات المفتاحية: اهل حق, آثارالحق, نورعلی الاهی, دونادون, مکتبیون, توحید, نبوت, بدعت, ارتداد. ,
ملخص المقالة :
فرقه مکتبیون انشعابی ازاهل حق (یارسان) و از غالیان منتسب به تشیع است که علی رغم ادعای ایشان، هم در اصول اعتقادی و هم احکام و فروع دینی از شیعه و نیز از ضروریات اعتقادی و مناسکی اسلام منحرف گردیده است. هرچند از قرن دوم هجری گرایش به تصوف وجود داشته اما بنیانگذار فرقه اهل حق سلطان اسحاق برزنجه ای است که این آئین را به عنوان عصاره همه ادیان معرفی نمود و در نهایت فرقه را به هفت خاندانِ حقیقت تقسیم کرد و پس از وی چهار خاندان از جمله خاندان شاه حیاسی به آنها اضافه شد که در دوره معاصر قطب ایشان نورعلی الاهی(1357-1276 ش) بود گه با تغییراتی هم در مناسک و هم در روش و هم باورهای اهل حق، فرقه «مکتبیون» را بنا نهاد و بخاطر افشای عقاید«سرّ مگو» و نیز بدعت در ابداعات اهل حق مورد اعتراض برخی از اکابر اهل حق نیز قرار گرفت. تعارض های بسیارآموزه های مکتب با ادله و منابع عقلی و نقلی، بسیاری از تعالیم این فرقه را مصداق خرافه و بدعت و حتی ارتداد نموده است از جمله ادعای صریح به اتیان دین جدید و تفوق خود بر انبیاء و امامان(س)، اعتقاد به تحریف در قرآن، اعتقاد به دونادون ( قسمی ازتناسخ) و رجوع روح به ابدان سابقه، انکار تلویحی عصمت انبیاء و جانشین ساختن اقطاب برای اءمه(س) و حلول خدا در ایشان و در خود و ادعای علم غیب و اعجاز و تصریح به حقانیت همه ادیان موجود و به تبع آن اباحه گری در مناسک و درضروریات دینی ؛لذا نمی توان ایشان را در جرگه مسلمین قلمداد کرد. پژوهش حاضر با تتبع در آثار نورعلی الاهی و نقد عقلی و نقلی آن و بروش کتابخانه ای تالیف گردیده است.
انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، قم، انتشارات موسسه مطبوعات دینی، 1375
الاهی، بهرام؛ برگزیده اثار الحق؛ دوم،تهران، نشر پنج، 1388
الاهی، نور علی ، معرفه الروح، انتشارات جیحون، تهران، 1384
الاهی، نورعلی؛برهان الحق،تهران،جیحون، بی تا
الاهی،نورعلی؛ آثارالحق گفتارهایی از نورعلی الاهی،گرداوری بهرام الاهی،چاپ سوم،چاپ دیبا،تهران،1366
الاهی،نورعلی؛آثارالحق گفتارهایی از نورعلی الاهی؛ج2،تهران،جیحون،1370
آزادی، علی محمد؛آشنایی با عقاید و آداب و رسوم دینی اهل حق در استان کرمانشاه؛،موسسه کوثر، کرمانشاه،چاپ دوم،1382
بهرامی، ایرج؛اسطوره اهل حق،چاپ اول،تهران،آدینه،1387
بی ناس،جان؛تاریخ جامع ادیان، ترجمه علی اصغر حکمت، تهران،1382
پرنیان ، موسی و کمری،منوچهر؛ پژوهشی در تاریخ و آداب وعقاید اهل حق، کرمانشاه انتشارات چشمه هنر و دانش،1379
پوپر، کارل ریموند، جامعه باز و دشمنان آن، ترجمه عزت الله فولادوند، انتشارات خوارزمی، تهران، چاپ سوم، 1380
پوپر، کارل، جامعه باز و دشمنان آن، ترجمه عزت الله فولادوند،انتشارات خوارزمی،تهران، 1380
جاهودا، گوستاو، روان شناسی خرافات، ترجمه محمد تقی براهینی، انتشارات آسیم، تهران، 1393
جیحون آبادی، نعمت الله؛شاهنامه حقیقت، انجمن فرهنگی،1345
جیحون آبادی،نعمت اله؛ حق الحقائق، نشر طهوری، تهران، چاپ دوم، 1361
چراغ پوران،کیومرث؛ شرح کوتاه بر کلام های مبارک حضرت الماس خان، ج1، تهران، نشر ایمان ، بی تا
حاج سعید جوادی،احمد و بهائ الدین خرمشاهی ، کامران فانی؛دایره المعارف شیعه، ج2، تهران، سعید محبی، 1380
حسینی،محمد؛دیوان گوره( سرانجام)،کرمانشاه،باغ نی،1382
حلی،حسن بن یوسف،انوارالملکوت فی شرح یاقوت؛قم،شریف رضی،1363
خدابنده،عبدالله، شناخت فرقه اهل حق، امیر کبیر، تهران، 1388
خلیفه مازندرانی، سلوک در تاریکی، انتشارات مهتاب،1378
خلیفه مازندرانی، سلوک در تاریکی، چاپ دوم، تهران، نشر نیکان،1391
دهخدا، لغتنامه دهخدا
ربانی گلپایگانی، علی، ایضاح المراد فی شرح کشف المراد،قم،نشر رائد، چاپ چهارم،1397
زمانی، علی اکبر،استاد الاهی در نگاهی به آثارالحق، راه نیکان،1386
سبحانی. جعفر. فرازهایی از تاریخ اسلام، نشر مشعر، تهران، 1395
سبحانی، جعفر،فروغ ابدیت، بوستان کتاب، قم،1385
شریف میان،محمد،تاریخ فلسفه در اسلام؛ترجمه کامران فانی،ج1،تهران،مرکز نشر دانشگاهی،1362
شعبه بن الحرانی، حسن بن علی، تحف العقول، تصحیح علی اکبر غفاری، قم،کتابفروشی اسلامیه، 1384 ق
شیخ صدوق.محمد بن علیکمال الدین. ترجمه منصور بهلوان. قم.دارالحدیث.بی تا
صالحی امیری، سیدرضا، خرافه پرایی، چیستی چرایی و کارکردها،تهران، پژوهشکده مجمع تشخیص مصلحت، 1387
صدرالمتالهین،محمدبن ابراهیم،الاسفارالاربعه،ج9، قم،مکتبه المصطفی،1368
صدیق صفی زاده، دانش نام آوران یارسان، هیرمند، تهران، 1376
صفی زاده،صدیق؛اهل حق پیران و مشاهیر،تهران،انتشارات حروفیه،1387
صفی زاده،صدیق؛نامه سرانجام؛ نشر سفیر اردهال، تهران، 1396
طاهری،طیب؛تاریخ و فلسفه سرانجام (شرحی بر نحله های فکری و اعتقادی کردستان) اربیل، نشر مکریانی،چاپ سوم
عمربن بحر،جاحظ، کتاب الحیوان،ج6، ببروت، 1338
عمید، فرهنگ عمید
قراملکی،محمدحسن،پاسخ به شبهات کلامی،ج1،تهران،پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی،1390
قرآن کریم
کلینی،محمدبن یعقوب،اصول کافی؛ترجمه محمدباقرکمره ای،ج3،تهران،انتشارات اسوه،1379
مالامیری کجوری، احمد؛ اهل حق، اول، بی جا، 1387
مجلسی،محمدباقر،بحارالانوار؛چاپ دوم،بیروت،مؤسسه الوفاء،1403
محمد بن علی،صدوق،الخصال؛ تصحیح علی اکبر غفاری،انتشارات اسلامی،1362
محمدی، محمد؛پژوهش دقیق اهل حق(تاریخچه،عقاید،فقه)چاپ اول، تهران، موسسه پازینه ،1384
محمدی،محمد؛منظومه نامه اهل حق، بی جا، 1390
محمودی جیحون آبادی،شمس الدین؛کلام دوره شاه حیاس،بیجا،1384
مردانی، محمد؛ سیری در مرام اهل حق،انتشارات مکتب اسلام، موسسه دفاع از حریم اسلام،1377
مصباح یزدی،محمد تقی،معارف قرآن(سه جلدی)قم،موسسه در راه حق،1373
مصباح،محمدتقی،آموزش فلسفه؛ ج2،چاپ هشتم،تهران،شرمت چاپ و نشربین المللی،1388
مفتخری، حسین؛ پیدایش نصیریان؛ مجله تاریخ اسلام، سال یکم ف شماره 3
مفید،محمد بن نعمان ،تصحیح الاعتقادات الامامیه؛ج1،قم،المؤتمرالعالمی للشیخ المفید،1413
مفید،محمد بن نعمان؛الارشاد المفید؛ترجمه محمد رسولی محلاتی،تهران،انتشارات اسلامیه،بی تا
مکارم شیرازی،ناصر،برگزیده تفسیر نمونه؛تحقیق احمد علی بابایی،ج3،قم،دار الکتب الاسلامیه،1384
نیک نژاد،کاظم،گنجینه باری، تهران،بی تا
هاملین، دیوید، تاریخ معرفت شناسی،ترجمه شاپور اعتماد، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1374
هیک،جان،فلسفه دین؛ترجمه بهرام راد،تهران،انتشارات الهدی،1372.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 84 ـ 51
خرافه گرایی و بدعت در فرقه «مکتبیون» از اهل حق
مهدی ایمانی مقدم 1
چکیده
فرقه مکتبیون انشعابی ازاهل حق (یارسان) و از غالیان منتسب به تشیع است که علی رغم ادعای ایشان، هم در اصول اعتقادی و هم احکام و فروع دینی از شیعه و نیز از ضروریات اعتقادی و مناسکی اسلام منحرف گردیده است. هرچند از قرن دوم هجری گرایش به تصوف وجود داشته اما بنیانگذار فرقه اهل حق سلطان اسحاق برزنجه ای است که این آئین را به عنوان عصاره همه ادیان معرفی نمود و در نهایت فرقه را به هفت خاندانِ حقیقت تقسیم کرد و پس از وی چهار خاندان از جمله خاندان شاه حیاسی به آنها اضافه شد که در دوره معاصر قطب ایشان نورعلی الاهی(1357-1276 ش) بود گه با تغییراتی هم در مناسک و هم در روش و هم باورهای اهل حق، فرقه «مکتبیون» را بنا نهاد و بخاطر افشای عقاید«سرّ مگو» و نیز بدعت در ابداعات اهل حق مورد اعتراض برخی از اکابر اهل حق نیز قرار گرفت. تعارض های بسیارآموزه های مکتب با ادله و منابع عقلی و نقلی، بسیاری از تعالیم این فرقه را مصداق خرافه و بدعت و حتی ارتداد نموده است از جمله ادعای صریح به اتیان دین جدید و تفوق خود بر انبیاء و امامان(س)، اعتقاد به تحریف در قرآن، اعتقاد به دونادون ( قسمی ازتناسخ) و رجوع روح به ابدان سابقه، انکار تلویحی عصمت انبیاء و جانشین ساختن اقطاب برای اءمه(س) و حلول خدا در ایشان و در خود و ادعای علم غیب و اعجاز و تصریح به حقانیت همه ادیان موجود و به تبع آن اباحه گری در مناسک و درضروریات دینی ؛لذا نمی توان ایشان را در جرگه مسلمین قلمداد کرد. پژوهش حاضر با تتبع در آثار نورعلی الاهی و نقد عقلی و نقلی آن و بروش کتابخانه ای تالیف گردیده است.
واژگان کلیدی
اهل حق، آثارالحق، نورعلی الاهی، دونادون، مکتبیون، توحید، نبوت، بدعت، ارتداد.
[1] . عضو هیات علمی گروه معارف اسلامی، دانشگاه اراک، اراک، ایران.
Email: nahadom@yahoo.com
تاریخ دریافت: 15/12/1399 پذیرش نهایی: 18/3/1400
