بررسی دیدگاه قرآن و روانشناسی نسبت به موفقیت بر اساس نظریه ی زمینه ای
الموضوعات :
نرجس پورجمعه
1
(دانشگاه تهران)
باقر غباری بناب
2
(دانشگاه تهران)
ابوالفضل خوش منش
3
(دانشگاه تهران)
الکلمات المفتاحية: موفقیت قرآن روانشناسی الگوی پارادایمی , نظریه ی زمینه ای,
ملخص المقالة :
در پژوهش حاضر به منظور دستیابی به وجوه تشابه و تمایز دیدگاه قرآن و روانشناسی به «موفقیت» و شرایط، تعامل ها و پیامدهای آن، رویکرد کیفی و روش نظریه ی زمینه ای به کار گرفته شد. با اعمال سه نوع کدگذاری باز، محوری و انتخابی درباره داده های قرآن و روانشناسی، الگوهای پارادایمی تدوین و با توجه به آن ها تعریف موفقیت ارائه شد. در الگوی قرآن «فلاح» به عنوان مقوله اصلی و «فطرت خداجو»، «لطف الهی»، «باور به آخرت» به عنوان شرایط علّی؛ «آزادی» و «ورود به صراط مستقیم» به عنوان شرایط زمینه ای؛ «روابط مثبت» و «قدرت درونی» به عنوان مقوله های واسطه ای و «خودسازی»، «عبودیت»، «دینداری»، «ولایتمداری» و «سرعت و سبقت» به عنوان راهبرد مطرح شدند. در الگوی روانشناسی «شکوفایی» به عنوان مقوله اصلی انتخاب و «خودشناسی» و «غایت گرایی» به عنوان شرایط علّی؛ «آزادی»، «محیط مناسب» و «انگیزش» به عنوان شرایط زمینه ای؛ «هیجان ها و عواطف مثبت»، «روابط مثبت» و «ویژگی های شخصیتی» به عنوان مقوله های واسطه ای و «خودکفایی و خودمدیریتی»، «کار و تلاش»، «تفکر و سبک تبیین مناسب» و «تأخیر کامروایی ـ لذت جویی» به عنوان راهبرد مطرح شدند. یافته ها نشان داد هر دو دیدگاه موفقیت را رشد و تحقق انسان می دانند که در دیدگاه قرآن باعث فلاح و ورود به حیات طیبه شده و منتهی به قرب و فوز الهی می گردد اما در دیدگاه روانشناسی به منظور نیل به شکوفایی، تعالی و بهزیستی صورت می پذیرد. قرآن، الگوی پارادایمی موفقیت را حول محور «خداوند» ترسیم می‌کند درحالیکه در الگوی روانشناسی، «انسان» محور اصلی است.
قرآن کریم: ترجمه قرآن بر اساس تفسیر المیزان (1388). محمدرضا صفوی (مترجم)، قم: دفتر نشر معارف.#ابن¬درید، محمد بن حسن (1428ق). جمهره اللغه. عبدالرحمن بدری عادل (مصحح)، 3جلد، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.#ابن¬منظور، جمال¬الدین محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب. 15جلد، بیروت: دارصادر.#
ابوالمعالی، خدیجه (1391). پژوهش کیفی: از نظریه تا عمل. تهران: نشر علم.#
اتکینسون، ریتا ال و همکاران (1390). زمینه روانشناسی هیلگارد. براهنی، محمدنقی و دیگران (مترجم)، تهران: رشد.#
آدلر، آلفرد (1361). روانشناسی فردی. حسن زمانی شرفشاهی و مهین بهرامی (مترجمان)، تهران: پیشگام.#
استراوس، انسلم؛ کربین، جولیت (1397). مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریه¬ی زمینه¬ای. ابراهیم افشار، تهران: نشر نی.#
انوری، حسن (1386). فرهنگ بزرگ سخن. 8جلد، چاپ چهارم، تهران: نشر سخن.#
جوادی آملی، عبدالله (1390). تفسیر موضوعی قرآن کریم. 48ج، قم: اسراء.#
خوش¬منش، ابوالفضل (1390). حمل قرآن: پژوهشی در روش شناسی تعلیم و تحفیظ قرآن مجید. چاپ سوم، قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.#
راغب اصفهانى، حسين (1374). ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن. غلامرضا خسروى، چاپ دوم، تهران: نشر مرتضوي.#
رایکمن، ریچارد.ام (1387). نظریه¬های شخصیت. مهرداد فیروزبخت، تهران: ارسباران.#
زرنگار، مصطفی (1390). فوز و فلاح در بیان قرآن و سعادت در اخلاق نظری. قم: انتشارات دانشگاه امام صادق علیه السلام.#
سانتراک، جان.دبلیو (1383). زمینه روانشناسی سانتراک. مهرداد فیروزبخت، تهران: رسا.#
سلیگمن، مارتین (1383). کودک خوش¬بین: برنامه¬ای آزموده شده برای ایمن ساختن همواره¬ی کودکان در برابر افسردگی. فروزنده داورپناه، تهران: رشد.#
سلیگمن، مارتین (1388). از بدبینی به خوش بینی. مهدی قراچه داغی، تهران: پیکان.#
سلیگمن،مارتین (1388). خوشبینی آموخته شده. رامین کریمی، الهام سادات افراز، تهران: بهار سبز.#
سلیگمن،مارتین (1397). شکوفایی روانشناسی مثبت¬گرا. امیر کامکار، سکینه هژبریان، تهران: نشر روان.#
سلیگمن، مارتین (1389). شادمانی درونی روانشناسی مثبت گرا در خدمت خوشنودی پایدار. مصطفی تبریزی، رامین کریمی، علی نیلوفری، تهران: دانژه. #
سیاسی، علی¬اکبر (1370). نظریه¬های شخصیت یا مکاتب روانشناسی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.#
شولتز، دوآن (1385). روان شناسی کمال: الگوهای شخصیت سالم. گیتی خوشدل، تهران: پیکان. #
شولتز، دوآن (1389) نظریه¬های شخصیت. یوسف کریمی و همکاران ، تهران: ارسباران.#
طباطبايى، محمدحسين (1374). تفسير الميزان. 20جلد، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسين حوزه علميه قم.#
عباس¬زاده، محمد (1391). تأملی براعتبار و پایایی در تحقیق کیفی. جامعه¬شناسی کاربردی، شماره 45، صص 19-34.#
فرانکل، ویکتور امیل (1390). انسان درجستجوی معنی. مهین میلانی، نهضت صالحیان، چاپ27، تهران: درسا.#
فراهیدی، خلیل بن احمد (1409ق)، کتاب العین. 9ج، قم: نشر هجرت. #
فروم، اریک (1385). ¬ انسان برای خویشتن. اکبر تبریزی، تهران: بهجت.#
فریش، مایکل.بی (1389). روان¬درمانی مبتنی بر بهبود کیفیت زندگی: کاربرد رویکرد رضایتمندی از زندگی در روانشناسی مثبت¬نگر و شناخت¬درمانی. کرم خمسه، تهران: ارجمند.#
فیست، جس؛ فیست، گریگوری.جی (1388). یحیی سیدمحمدی، تهران: نشر روان.#
کار، آلن (1385). روانشناسی مثبت: علم شادمانی و نیرومندی¬های انسان. حسن پاشا شریفی، جعفر نجفی زند، تهران: سخن.#
لیبومیرسکی، سونیا؛ ال¬کورتز، جیم (1394). به سوی شادکامی ماندگار. علی کلانی طهرانی، اطلاعات حکمت و معرفت، سال دهم، شماره 8، صص 21-26.#
محمدپور، احمد (1392) روش تحقیق کیفی: ضد روش. 2جلد، تهران: جامعه شناسان.#
مجلسى، محمد باقر (1403ق). بحار الأنوار. به تحقیق جمعی از محققان، 111جلد، چاپ دوم، بيروت: دار إحياء التراث العربي.#
مزلو، آبراهام.اچ (1367). انگیزش و شخصیت. احمد رضوانی، مشهد: نشر معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.#
مزلو، آبراهام.اچ (1371). به سوی روانشناسی بودن. احمد رضوانی، مشهد: نشر معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.#
مصباح یزدی، محمدتقی(1380). به سوی خودسازی. قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.#
مصطفوی، حسن (1368). التحقیق فی کلمات قرآن کریم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. #
مطهری، مرتضی (1394). آزادی بندگی: هدف زندگی. تهران: انتشارات بینش مطهر.#
مكارم شيرازى، ناصر (1371). تفسير نمونه. چاپ دهم، تهران: انتشارات دار الكتب الإسلامية.#
وست، ویلیام (1387)، روان¬درمانی و معنویت. شهریار شهیدی، سلطانعلی شیرافکن، تهران: رشد.#
هژبریان، هانیه؛ بیگدلی، ایمان¬اله؛ نجفی، محمود؛ رضایی، علی محمد (1393). ارائه الگوی روانشناختی شکوفایی انسان بر اساس نظریه زمینه¬ای: یک پژوهش کیفی. فصلنامه روانشناسی تربیتی، سال دهم، شماره 34، صص207-232.#
یونگ، کارل. گوستاو (1387). انسان و سمبل¬هایش. محمود سلطانیه، چاپ ششم، تهران: نشر حاجی.#
منابع لاتین
#Corsini, Raymond.J (2001). The dictionary of psychology, tamadon novin, Tehran.
Creswell, John W & Miller Dana.L (2000) Determining Validity in Qualitative
#Inquiry, Theory Into Practice, 124-130.
Duckworth, Angela Lee, Steen Tracy A, Seligman, Martin E.P (2005). Positive Psychology In Clinical Practice. researchgate.net, P. 629-651#
