درآمدی بلاغی بر جمله معترضه در قرآن کریم
الموضوعات :محمدمهدی ولی زاده 1 , ابوالقاسم ولی زاده 2
1 - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه معارف اسلامی قم
2 - استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه ارومیه
الکلمات المفتاحية: اعتراض در قرآن اسلوب اعتراض اغراض اعتراض آیات معترضه فوائد جمله معترضه ,
ملخص المقالة :
اسلوب اعتراض، یکی از سبک های گفتمانی پرکاربرد قرآن کریم به شمار می آید. در این تحقیق با بازخوانی و جستاری تفصیلی در دامنه کتب تفسیری و ادبی، کاربرد وسیع جملات معترضه در قرآن و گونه های آن نمایانده شده سپس با دسته بندی منظم و نیز تفکیک جملات معترضه تک غرضی از چند غرضی، اغراض کلی نهفته در آیات شناسایی، بررسی و مستندسازی شده اند، آنگاه چهار غرض تأکید، دفع خطور ذهنی، تقریر و رد کلام کافران دارای بیشترین کاربرد دانسته شده اند. هدف از پژوهش حاضر پاسخ به چرایی استفاده از سبک بیانی اعتراض در قرآن کریم و نیز حل ابهام عدم تناسب و ارتباط میان آیات معترضه و دیگر آیات می باشد. این پژوهش از نوع تحلیلی- توصیفی بوده و طی آن ضمن یافتن حدود بیست مورد از اغراض جملات معترضه و بررسی آنها ثابت می شود که اطناب حاصل از اسلوب اعتراض در قرآن کریم کاملا هدفمند و در جای خاص خود بوده و طبق مقتضای حال به کار رفته است و از لحاظ کمی و کیفی بسیار فراتر از اسالیب به کار رفته در متون نظم و نثر عربی است، هم چنین از مهمترین عوامل اعجاز ادبی، بیانی و محتوایی قرآن کریم به شمار می رود
1. ابن اثیر، ضیاءالدین (بی تا)، المثل السائر فی ادب الکاتب و الشاعر. دار نهضة مصر: قاهرة.
2. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب. سوم، دار صادر: بیروت.
3. ابو السعود، محمد بن محمد(1983م)، تفسیر ابی السعود: ارشاد العقل السلیم الی مزایا القرآن الکریم. دار احیاء التراث العربی: بیروت.
4. بنت الشاطی، عائشة (2004م)، الاعجاز البیانی للقرآن. سوم، دارالمعارف: قاهرة.
5. ابن ابی الاصبع (1975م)، بدیع القرآن. دارالطباعة و النشر: مصر.
6. ابن جنی، ابوالفتح (1990م)، الخصائص. دار الشؤون الثقافیة: بغداد.
7. آلوسی، محمود (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. اول، دار الکتب العلمیة: بیروت.
8. باقلانی، ابوبکر (1986م)، دلائل اعجاز القرآن. دارالبیان: بیروت.
9. جرجانی، عبدالقاهر (1422ق)، دلائل العجاز فی علم المعانی. اول، دارالکتب العلمیة: بیروت.
10. جوزیة، ابن قیم (1388ق)، التبیان فی اقسام القرآن. دارالفکر: قاهرة.
11. زمخشری، محمود (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. سوم، دار الکتاب العربی: بیروت.
12. فخررازی، محمدبن عمر (1420ق)، مفاتیح الغیب. سوم، دار احیاء التراث العربی: بیروت.
13. بلاشر، رژی (1365)، در آستانه قرآن. ترجمه محمود رامیار، دفتر نشر و فرهنگ اسلامی: تهران.
14. یحصبی اندلسی، عیاض (1407ق)، الشفا بتعریف حقوق المصطفی. اول، دارالفیحا: عمان و اردن.
15. بیضاوی، عبدالله بن عمر (1418ق)، انوار التنزیل و اسرار التأویل. اول، دار احیاء التراث العربی: بیروت.
16. سید عبدالغفار (بی تا)، معجم المصنفات القرآنیة. دارالکتب: بیروت.
17. سید جمیل (1413ق)، البلاغة القرآنیة المختارة من الاتقان و معترک الأقران. دارالمعرفة: قاهرة.
18. سیوطی، عبدالرحمن (1408ق)، معترک الأقران فی اعجاز القرآن. اول، دارالکتب العلمیة: بیروت.
19. شوکانی، محمد بن علی(1414ق)، فتح القدیر. دار ابن کثیر و دار الکلم الطیب: دمشق و بیروت.
20. حسین عبدالرئوف (1390)، سبک شناسی قرآن کریم (الاسلوبیة القرآنیة). ترجمه: پرویز آزادی، اول، دانشگاه امام صادق علیه السلام: تهران.
21. حسینی، سید جعفر (1429ق)، اسالیب البدیع فی القرآن.اول، بوستان کتاب: قم.
22. علی مهدی، زیتون (2009م)، اعجاز القرآن و أثره فی تطوّر النقد الادبی. دوم، دارالمشرق: بیروت.
23. خطابی، ابوسلیمان (2008م)، ثلاث رسائل فی اعجاز القرآن (بیان اعجاز القرآن). پنجم، دارالمعارف: قاهرة.
24. خفاجی، احمد بن محمد (1417ق)، عنایة القاضی و کفایة الراضی. اول، دار الکتب العلمیة: بیروت.
25. خویی، سید ابوالقاسم (1422ق)، البیان فی تفسیر القرآن. اول، مؤسسة احیاء آثار الامام الخویی، قم.
26. سلماسی زاده، جواد (1369)، تاریخ ترجمه قرآن در جهان. امیرکبیر: تهران.
27. ابن عاشور، محمدبن طاهر (1420ق)، التحریر و التنویر. اول، مؤسسة التاریخ العربی: بیروت.
28. مدنی، سیدعلی ابن معصوم (1388ق)، الانوار الربیع فی انواع البدیع. مطبعة النعمان: نجف.
29. مشهدی، محمد (1368)، کنزالدقائق و بحر الغرائب. اول، سازمان نشر وزارت ارشاد اسلامی: تهران.
30. طبرسی، فضل بن حسن(1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن. سوم، ناصرخسرو: تهران.
31. طباطبایی، محمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن. پنجم، مؤسسة النشر الاسلامی: قم.
32. ظافر، نصیرالدین (بی تا)، حسن الایجاز فی ابطال الاعجاز. بی جا.
33. سبزواری، عبدالاعلی (1409ق)، مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن. دوم، مؤسسة اهل البیت: بیروت.#3 34. سامی محمدهشام، حریز (2006م)، نظرات من الاعجاز البیانی فی القرآن الکریم. اول، دارالشروق: عمان و اردن.
35. علوی یمنی، یحیی بن حمزة (1914م)، الطراز المتضمن لأسرار البلاغة. دار الکتب الخدیویة،المقتطف: مصر.
36. مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه. اول، دار الکتب الاسلامیة: تهران.
37. مغربی، ابن یعقوب (1412ق)، شروح التلخیص: مواهب المفتاح. چهارم، دارالهادی: بیروت.
38. مؤدب، سید رضا(1390)، اعجاز قرآن. دوم، مرکز ترجمه و نشر المصطفی: قم
39. محمدی، محمدعلی (1394)، اعجاز قرآن با گرایش شبهه پژوهی: جلد اول. اول، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی: قم
40. جوهری، اسماعیل (1404ق)، الصحاح. سوم، دار العلم للملایین: بیروت.
41. ابوحیان، محمد بن یوسف (1420ق)، البحر المحیط فی التفسیر. اول، دارالفکر: بیروت.
42. گوستاو، لوبون، (1347)، تمدن اسلام و عرب. کتابفروشی علمیه اسلامیه: تهران.
43. سیوطی، عبدالرحمن (1421ق)، الاتقان فی علوم القرآن. دار الکتاب العربی: بیروت.
44. عباس، فضل حسن (1989م)، البلاغة فنونها و أفنانها. دارالفرقان: عمان.
45. تفتازانی، مسعود بن عمر (1416ق)، المطول. چهارم، مکتبة الداوری: قم.
46. ــــــــــــــــــــــ (1376)، مختصر المعانی. سوم، دار الفکر: قم.
47. ابن هشام، عبدالله (1410ق)، مغنی اللبیب. چهارم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی: قم.
48. عتیق، عبدالعزیز (1430ق)، علم المعانی. اول، دار النهضة العربیة: بیروت.
49. هاشمی، احمد (1381)، جواهر البلاغة. پنجم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم: قم
50. زرکشی، بدرالدین (1980م)، البرهان فی علوم القرآن. سوم، دارالفکر: بیروت.
51. مولایی نیا، عزت الله (الف) (1383)، اسالیب بیانی قرآن کریم. فرهنگ سبز: تهران.
52. معرفت، محمدهادی (1428ق)، التمهید فی علوم القرآن. چهارم، دفتر نشر اسلامی: قم.
53. معرفت، محمدهادی (1423ق)، شبهات و ردود حول القرآن الکریم. اول، مؤسسة التمهید: قم.
54. نیسابوری، نظام الدین (1996م)، غرائب القرآن. اول، دارالکتب العلمیة: بیروت.
55. طنطاوی، محمد (1997م)، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم. اول، دار نهضة مصر: قاهرة.
56. مظهری، ثناءالله (1412ق)، التفسیر المظهری. اول، مکتبة رشدیة: پاکستان.
57. فقهی زاده، عبدالهادی (1374)، پژوهشی در نظم قرآن. اول، جهاد دانشگاهی: تهران.
1. ممتحن، مهدی، (جمله معترضه و تأثیر بلاغی آن در قرآن کریم). پژوهشنامه قرآن و حدیث، شماره5، زمستان1387، ص59 تا 72.
2. سلطانی رنانی، مهدی، (اسالیب اعتراض در قرآن کریم). فصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)، سال9، شماره1، پیاپی17، بهار1391، ص171 تا 189.
3. دهقانی، فرزاد و علیزاده منامن، عیسی و شهریاری نسب، سروش، (بررسی دیدگاه ها درباره نظم قرآن). فصلنامه سراج منیر، سال8، شماره29، زمستان1396، ص31 تا56.
4. پیروزفر، سهیلا، (سازگاری تفسیر آیات با دو رویکرد مجموعی و تفکیکی). پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، شماره2، بهار و تابستان92، ص86 تا100.
5. جمیل محمد، (الاعتراض فی القرآن الکریم و دلالاته). مجلة الآداب و العلوم الاجتماعیة جامعة السلطان قابوس، 2017م، ص91 تا 106.
6. حواس بِری، (وظائف الاعتراض و اسالیبه). جامعة الآداب و اللغات جامعة الجزائر، عدد5، مارس 2006م، ص132 تا 161.
1. مولایی نیا، عزت الله (ب)، (تحلیل و بررسی اسالیب اعتراض در قرآن)، پایان نامه دکتری، استاد راهنما: سیدابراهیم دیباجی، استاد مشاور: محمدعلی لسانی فشارکی، دانشگاه تربیت مدرس، 1383ش.
2. شایسته فرد، رحمت، (بررسی و نقد اندیشه های یوسف دره حداد)، پایان نامه دکتری، استاد راهنما: عباس همامی، استاد مشاور: محسن احتشامی نیا و محمد سپهری، دانشگاه آزاد اسلامی تهران، 1393ش.
