سنجش حس تعلق مکانی و شناسایی مؤلفه‌هاي مؤثر بر آن در الگوهاي بدنه شهري «مطالعه موردي: ضلع غربی خیابان امام خمینی اردبیل»
الموضوعات :
روح اله رحیمی
1
,
سید محسن موسوی
2
,
نسرین محمدی ایرلو
3
1 - استادیار گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه مازندران، بابلسر
2 - استادیارگروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه مازندران، بابلسر
3 - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه مازندران، بابلسر
الکلمات المفتاحية: حس تعلق مکانی, بدنه شهری, عوامل کالبدی و اجتماعی, خیابان امام خمینی اردبیل. ,
ملخص المقالة :
بدنه‌های شهری و ابعاد اجتماعی، فرهنگی آنها نقش مؤثری در ایجاد حس تعلق مکانی در شهروندان دارد. شناسایی الگوهای بدنه‌های شهری یکپارچه و هماهنگ بر ادراک مخاطبان در جهت ایجاد حیات اجتماعی، تعاملات اجتماعی و هویت مکانی مؤثر است. هدف پژوهش، بررسی تأثیر بدنه‌های شهری بر ایجاد حس تعلق شهروندان و تعیین راهکارهای برای طراحی بدنه شهری مؤثر بر حس تعلق به مکان است. به همین جهت ضلع غربی خیابان امام خمینی اردبیل، اصلی ترین و قدیمی ترین خیابان این شهر مورد مطالعه قرار گرفته است. روش پژوهش از نوع کاربردی و توصیفی- پیمایشی بوده و به روش کمی انجام پذیرفته است. برای جمع‌آوری اطلاعات از مطالعات کتابخانه‌ای و روش‌های پیمایش میدانی، مشاهده و پرسش‌نامه استفاده شده است. بر اساس یافته های پژوهش، میزان حس تعلق به مکان در شهروندان تحت تأثیر مؤلفه های اجتماعی- ادراکی بدنه شهری است؛ که می توان با هماهنگی مغازه‌ها، مبلمان مناسب، احیای بناهای تخریب‌شده، تناسب در رنگ، تناسب در خط آسمان، نماسازی مطلوب و پوشش گیاهی مناسباحساس رضایت‌مندی و حس تعلق به مکان در شهروندان را افزایش داد. نتیجه پژوهش در مطالعه موردی نشان می دهد که قدمت بالا، دسترسی مناسب و برگزاری آیین‌های ملی- مذهبی سبب ایجاد حس تعلق به مکان شده است. همچنین ساختارهای آشنا با فرهنگ و هویت شهروندان سبب ایجاد حس تعلق به مکان می شود. استفاده از جداره‌های شهری مرتبط با هویت و فرهنگ تاریخی و بومی برای آیین‌های ملی مذهبی می‌تواند مردم را به حضور در خیابان تشویق کند و سبب ایجاد خاطره و تصویر ذهنی برای آنها و به‌تبع آن باعث افزایش حس تعلق مکانی شود.
ابراهیم نیا، وحیده و طاهره شهبازی و روح اله رحیمی (1401) تحلیل محیط کالبدی اثرگذار بر سرمایه اجتماعی در محلات شهر ساری. جغرافیا و توسعه فضای شهری، 9(3), 121-140.
https://doi: 10.22067/jgusd.2022.67168.0.
اشرف نهند، علیرضا و خداوردی جعفری (۱۳۹۷) ارزیابی نقش زیبایی در جداره‌ها و نماهای شهری و تأثیرات آن در روان‌شناسی محیطی و آثار آن در تعاملات اجتماعی نمونه موردی بررسی: خیابان امام از چهارراه آب‌رسان تا چهارراه شریعتی تبریز، کنفرانس عمران، معماری و شهرسازی کشورهای جهان اسلام، تبریز.
سخاوت دوست، نوشین و فریبا البرزی (۱۳۹۹) نگرشی نشانه‌شناسانه به عناصر محور تاریخی خیابان سپه قزوین و خوانش هویت مکانی آن از منظر پدیدارشناسی. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، شماره ۳۰.
ضابطیان، الهام و رضا خیرالدین (۱۳۹۷) سطوح حس مکان در فضاهای شهری (نمونه موردی: ميدان امام خمينی و امام حسين شهر تهران) دانش شهرسازی، دوره ۲، شماره ۲.
خاک زند، مهدی و مریم محمدی و فاطمه جم و کوروش آقابزرگی (۱۳۹۳) شناسایی عوامل مؤثر بر طراحی بدنه‌های شهری با تأکید بر ابعاد زیبایی‌شناسی و زیست‌محیطی (نمونۀ موردی: خیابان ولی‌عصر (عج) شهر قشم) مطالعات شهری، ۳ (۱۰)، ۱۵- ۲۶.
کریمی مشاور، مهرداد (۱۳۹۳) شیوه‌ها، فنون و ابزار تحلیل بصری در شهر، باغ نظر، ۱۱ (۲۹)، صص ۷۱- ۸۰.
طباطبایی، ملک (۱۳۹۰) جداره‌های شهری و نقش آنها در فضاهای شهری، تهران، آرمان‌شهر.
کاشانی جو، خشایار (۱۳۸۹) بازشناخت رويكردهاي نظري به فضاهاي عمومي شهري، نشریه هویت شهر، سال چهارم، شماره ۶.
توسلی، محمود (۱۳۸۶) طراحی فضای شهری: فضاهای شهری و جایگاه آنها در زندگی و سیمای شهر، تهران، شهیدی، صص ۳۴ و ۷۳.
گلکار، کوروش (۱۳۸۵) مفهوم منظر شهری، فصلنامه آبادی، صص 38-۴۷.
مطلبی، قاسم و علی فروزنده (1390) مفهوم حس تعلق به مکان و عوامل تشکیل‌دهنده آن، نشریه هویت شهر، سال پنجم.
پاکزاد، جهانشاه (۱۳۸۵) مبانی نظری فرایند طراحی شهری، تهران، شهیدی، ص ۱۴۳.
آلتمن، ایروین (۱۳۸۲) محیط و رفتار اجتماعى- خلوت، فضای شخصی، قلمرو و ازدحام، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
بهفروز، فاطمه (۱۳۷۰) بررسی‌های ادراك محيطي و رفتار در قلمرو مطالعات جغرافياي رفتاري، جغرافياي انساني معاصر، فصلنامه تحقيقات جغرافيايي شماره ۲۰.
غضنفری، پیمان و آزاده آرزه (1397) شناسایی عوامل مؤثر بر طراحی بدنه‌های شهری با تأکید بر ابعاد زیبایی‌شناسی و کیفی نمونه موردی: بوستان ولایت، شهرسازی، نشریه معماری شناسی، شماره 2.
شاهدی، بهرام و زهراالسادات اعتضادی (1400) بررسی میزان تأثیرات جداره‌های شهری بر روح و روان شهروندان.
راپاپورت، اموس (1392) معنی محیط ساخته شده، رویکردی در ارتباط غیرکلامی، ترجمه فرح حبیب، شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، چاپ سوم، تهران.
رحیمی, روح اله و فرناز رازانی (1401) ارزیابی رابطه مؤلفه‌های کالبدی شفابخش محیط‌های آموزشی و سلامت روان کاربران (نمونه موردی: دانشجویان دانشگاه مازندران)، علوم و تکنولوژی محیط زیست، 24(8)، 115-132.
https://doi: 10.30495/jest.2022.61216.5410.
رحیمی، روح اله و مجتبی انصاری و محمدرضا بمانیان و محمدجواد مهدوی نژاد (1399) ارزیابی تأثیر مؤلفه‌های کالبدی بر حس دلبستگی به مکان در فضاهای جمعی مجتمع‌های مسکونی منتخب تهران، نشریه علمی- پژوهشی باغ نظر، 17 (83)، 15- 30.
https://doi: 10. 22034/bagh. 2020. 185425. 4107.
رحیمی، روح اله و مجتبی انصاری و محمدرضا بمانیان و محمدجواد مهدوی نژاد (1399) رابطه حس تعلق به مکان و مشارکت در ارتقای سرمایه اجتماعی سکونتگاه‌های غیر رسمی (مطالعه موردی: ترک‌محله شهر ساری) نشریه علمی- پژوهشی معماری و شهرسازی پایدار، 8 (1)، 15- 29. https://doi: 10. 22061/jsaud. 2020. 4618. 1364 .
دانشپور، عبدالهادی و فاطمه صفارسبزوار (1397) تحلیلی بر عوامل کالبدی مؤثر بر حس تعلق به مکان در مرکز قدیمی شهر سبزوار، نشریه پژوهش و برنامه ریزی شهری، شماره33.
شولتز، کریستین نوربری (1382) مفهوم سکونت، به سوی معماری تمثیلی، ترجمه محمود امیر یاراحمدی، چاپ دوم، تهران، آگه.
بتنلی، یان، آلن الکک، پال مورین و سو مک گلین و گراهام اسمیت (1389) محیط‌های پاسخده، مترجم مصطفی بهزادفر، علم و صنعت.
لینچ ، کوین (1381) تئوری شکل خوب شهر، ترجمة سید حسین بحرینی، تهران، دانشگاه تهران.
Boley, B.B., Strzelecka, M., Yeager, E.P., Ribeiro, M.A., Aleshinloye, K.D., Woosnam, K.M., Mimbs, B.P., Measuring Place Attachment with The Abbreviated Place Attachment Scale (APAS), Journal of Environmental Psychology, https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2021.101577.
Corbett, C. J., Hershfield, H. E., Kim, H., Malloy, T. F., Nyblade, B., & Partie, A. (2022). The role of place attachment and environmental attitudes in adoption of rooftop solar. Energy Policy, 162, 112764. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2021.112764.
Daryanto, A., & Song, Z. (2021). A meta-analysis of the relationship between place attachment and pro-environmental behaviour. Journal of Business Research, 123, 208-219. https://doi.org/10.1016/j.jbusres.2020.09.045.
Escolà-Gascón, Á., Dagnall, N., Denovan, A., Alsina-Pagès, R. M., & Freixes, M. (2023). Evidence of environmental urban design parameters that increase and reduce sense of place in Barcelona (Spain). Landscape and Urban Planning, (235), 104740.https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2023.104740.
Ghaffari, L. (2014) The Possibility of Choosing Multiple Behaviors in Urban Space: A Conceptual Framework. Soffeh, 65 (24), 61- 78. (In Persion).
Gifford Robert, Hine Donald W, Muller- Clemm Werner &Shaw Kelly T. (2002) Why Architects and Laypersons Judge Buildings Differently: Cognitive Properties and Physical Properties and PhysicalBases, Journal of Architectural and Planning Research, Vol19, pp 131- 148.
Gillespie, J., Cosgrave, C., Malatzky, C., & Carden, C. (2022). Sense of place, place attachment, and belonging-in-place in empirical research: A scoping review for rural health workforce research. Health & Place, 74, 102756. https://doi.org/10.1016/j.healthplace.2022.102756.
Gospodini, A. (2002) European Cities in Competition and New Uses of Urban Design. 2002. Journal of Urban Design,7 (1):59- 73.
Jennath, K. A. & Nidhish, P. (2016) Aesthetic judgement and visual impact of architectural forms: a study of library buildings. Procedia Technology, (24), 1808–1818. Doi: 10. 1016/j. protcy. 2016. 05. 226.
Lawson, B, (2001) The Language of Space., Architectural press, London.
Shamai, S. (1991) Sense of place: an empirical measurement, Isreael, geofornm, Vol. 22, pp: 347- 358.
Peng J, Strijker D and Wu Q (2020) Place Identity: How Far Have We Come in Exploring Its Meanings? Front. Psychol. 11:294. https://doi: 10.3389/fpsyg.2020.00294.
Rahimi, R., Ansari, M. (2020). Recreating Place in Iranian Monuments Case Study: Hafez Garden-Tomb (1452-1936 A.D.). Iranian Journal of Archaeological Studies, 10(1): 62-82. https://doi: 10.22111/IJAS.2020.6627.
Proshansky, H. M. (1978). The City and Self-Identity. Environment and Behavior, 10(2), 147–169. https://doi.org/10.1177/0013916578102002.
Proshansky, H. M., Fabian, A. K. & Kamino!, R. (1983) ìPlace- identity: physical world socialization of the selfî, Journal of Environmental Psychology, vol 3,pp 57- 83.
Rapoport, A. (1977) Human aspects of urban form. New York: Pergamon Press.
Norberg- Schulz, Christan (1997) The Phenomenon of place, Princton Architectural Press, New York.
Relph, E (1976) place and Placelessness, Pion Limited, London.
Altman, I & Low, S. (1992) Place Attachment, A Conceptual Inquiry, Human Behavior and Environment, 12, pp: 1- 12.
Utaberta, N., Jalali, A. H., Johar, S., Surat, M. & Che- Ani, A. I. (2012) Building Facade Study in Lahijan City, Iran: The Impact of Facade's Visual Elements on Historical Image. International Journal of Humanities and Social Sciences, 6 (7), 1839- 1844.
