ضرورت حیات اجتماعی و نیاز بشر به دین از منظر صدرالمتألهین و ابن‌مسکویه
الموضوعات :
ناصر محمدی
1
(استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران )
غلامحسین خدری
2
(دانشیارگروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران)
خلیل ملاجوادی
3
(دانشجوی دکتری فلسفه دین، مربی گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران)
الکلمات المفتاحية: حیات اجتماعی, نیاز بشر به دین, شرع, قانون, محبت, نیاز فطری, نبی, انسان کامل, حکمت صدرایی, ابن‌مسکویه,
ملخص المقالة :
ضرورت تشکیل حیات اجتماعی از منظر ملاصدرا و ابن‌مسکویه درگسترة پاسخ دین به نیازهای بشر، موضوعی است که در این نوشتار به آن پرداخته شده و بطور مقایسه‌يی و تطبیقی مورد بررسی قرار گرفته است. از دیدگاه ملاصدرا ضرورت رفع نيازهاي انسان، مستلزم وجود قانون و شرع بوده و لزوم وجود فردی بعنوان «نبی» را مستدل میکند. وی با تبييني فلسفی، معتقد است معنی و مفهوم نوع انسانی، در «هویت جمعی» او در عالم خارج از ذهن و در شاکلة اجتماعی او تحقق پیدا میکند. ابن‌مسکویه در نظري قابل تأمل و شاید انحصاری، نیاز اصلی انسان به تشکیل زندگی جمعی را بدلیل ضرورت پاسخ به نیاز فطری به «محبت و الفت» متقابل میداند و رفع نیازهای مادی را در مرحلة بعد مطرح میکند. از نظر او، محبت اساس زندگی و تشکیل جامعة گروهی انسانهاست. دیدگاه ملاصدرا دارای صبغة عقلی و فلسفی است درحالیکه تبیین ابن‌مسکویه صرفاً مبتنی بر وجود محبت و عاطفه بین انسانهاست. از نظر هر دو انديشمند، آموزه‌های وحیانی دین، گسترة نیازهای دنیوی و اخروی انسان را دربرمیگیرد اما در منظر هیچکدام، تأکیدی واضح و مستقل نسبت به شأنیت تهذیب نفوس برای نبی و انسان کامل الهی، مشهود نیست.
ابن‌سینا (1404ق) شفاء، الاهیات (1)، تصحیح و تحقیق ابراهیم مدکور، قم: كتابخانه آيت‌الله مرعشی نجفی.
ابن‌مسکویه (1410ق) تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، تصحیح و تحقیق حسن تمیم، قم: بیدار.
امین، سیدحسن (1351) برداشتی از مشاعر ملاصدرا، تهران: فراهانی.
امین، سیدحسن (1400) وحدت وجود در فلسفه و عرفان اسلامی، تهران: بعثت.
حسن‌زاده آملی، حسن (1378) ممدالهمم فی شرح فصوص الحکم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حسن‌زاده آملی، حسن (بی‌تا) گشتی درحرکت، تهران: مرکز فرهنگی رجا.
حلی، علامه یوسف ابن مطهر (1398) کشف‌المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح و تحقیق میرزاابوالحسن شعرانی، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
سهروردی (1380الف) مجموعه مصنفات شیخ‌اشراق، ج4، تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سهروردی (1380ب) مجموعه مصنفات شیخ‌اشراق، ج3، تصحیح و تحقیق سيدحسین نصر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شکیبی، زینب؛ علم الهدی، سیدعلی؛ پیکانی، جلال (1399) کلیات فلسفه، تهران: دانشگاه پیام نور.
شیروانی، حاج زین‌العابدین (بی‌تا) بستان السیاحه، تهران: کتابخانه سنایی.
طباطبایی، سید محمدحسین (1378) المیزان فی تفسیر القرآن، ج20، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
طباطبایی، سید محمدحسین (بی‌تا) اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج2، مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری، تهران: صدرا.
قاضی، سید محمدحسن (1385) آیت الحق، ترجمه سيدمحمدعلي قاضي‌نيا، تهران: بصیرت/ حکمت.
قمی، قاضی سعید (1362) کلید بهشت، تصحیح سیدمحمد مشکوه، تهران: الزهرا.
گرامی، محمد علی (1373) فلسفه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ملاصدرا (1378) المظاهر الإلهیة فی أسرار العلوم الکمالیة، تصحیح و تحقيق و مقدمۀ آیت‌الله سیدمحمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1382) الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح و تحقيق سيدمصطفی محقق‌داماد، تهران: بنیاد حکمت اسلامي صدرا.
واخ، یوآخیم (1391) جامعه‌شناسی دین، ترجمه جمشید آزادگان، تهران: سمت.
