رقم المقالة : 20200504345 زيارة : 26178 الصفحة: 57 - 74

نوع المخطوط: المحکّمة

تحلیلی بر عوامل موثر بر رشد و پایداری شرکت های دانش بنیان در ایران

الموضوعات :

محمدصادق خیاطیان ¹ , سیدحبیب‌اله طباطبائیان ² , مهدی الیاسی ³

1 - دانشگاه شهید بهشتی
2 - دانشگاه علامه طباطبایی
3 - دانشگاه علامه طباطبایی

تاريخ الإرسال : 07 الجمعة , محرم, 1436 تاريخ الإصدار : 11 الجمعة , ربيع الأول, 1441

الکلمات المفتاحية: اقتصاد دانش‌بنیان, شرکت‌های‌ دانش‌بنیان, رشد و پایداری, پارک علم و فناوری,

ملخص المقالة :

موتور محرک اقتصاد دانش‌بنیان شرکت‌های دانش‌بنیان هستند. این شرکت‌ها به منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمی، اقتصادی و تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه در حوزه فناوری‌های برتر نقش دارند. اما به دلیل ریسک‌های ذاتی و ویژگی‌های خاص، یکی از چالش‌های موفقیت این شرکت‌ها، تداوم رشد و پایداری آن‌ها می‌باشد. این مقاله با هدف شناسایی عوامل رشد و پایداری شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران انجام شده است. در این راستا از رویکرد کیفی جهت تبیین و شناسایی عوامل موثر بر رشد و پایداری شرکت‌های دانش‌بنیان استفاده شد. از نظر روش اجرای تحقیق از روش مصاحبه ساختاریافته بهره گرفته شد. جامعۀ آماری مورد بررسی، شرکت‌های مستقر در پارک‌های علم و فناوری می‌باشد. نمونۀ آماری متشکل از 30 نفر از مدیران شرکت‌های دانش‌بنیان موفق مستقر در پارک‌های علم و فناوری می‌باشد که از روش نمونه‌گیری هدفمند قضاوتی استفاده شده است. یافته‌های تحقیق بیانگر آن است که در موردهای منتخب از شرکت‎های دانش بنیان، مهم‎ترین دسته از عوامل اثرگذار بر رشد و پایداری شرکت‎های دانش‎بنیان عبارت‌اند از: ویژگی موسسان، مشخصات عمومی شرکت، ایده محوری شرکت، نیروی انسانی، بازار و رقابت، سازماندهی، زیرساخت‎ها، تأمین مالی و عوامل محیطی.

المصادر:

نص كامل:

تحلیلی بر عوامل مؤثر بر رشد و پایداری شرکتهای

دانشبنیان در ایران

*محمدصادق خیاطیان **سیدحبیب‌اله طباطبائیان **مقصود امیری ***مهدی الیاسی

*دانشجو دکتری، مدیریت تکنولوژی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران

**دانشیار، دانشکدة مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران

***استادیار، دانشکدة مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران

تاریخ دریافت: 9/8/1393 تاریخ پذیرش: 19/11/1393

چکيده

موتور محرک اقتصاد دانشبنیان شركتهاى دانشبنیان هستند. این شركتها به منظور همافزایی علم و ثروت، توسعة اقتصاد دانش محور، تحقّق اهداف علمی، اقتصادی و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه در حوزة فناوریهای برتر نقش دارند. امّا به دليل ريسک‌هاي ذاتي و ويژگي‌هاي خاص، يکي از چالش‌هاي موفّقيت اين شرکتها، تداوم رشد و پايداري آن‌ها است. این مقاله با هدف شناسایی عوامل رشد و پایداری شرکتهای دانشبنیان در ایران انجام شده است. در این راستا از رويكرد كيفي جهت تبيين و شناسايي عوامل مؤثر بر رشد و پايداري شركتهاي دانشبنيان استفاده شد. از نظر روش اجراي تحقيق، از روش مصاحبة ساختاريافته بهره گرفته شده است. جامعۀ آماري مورد بررسي، شركتهاي مستقر در پارکهاي علم و فناوري است. نمونۀ آماري متشکل از 30 نفر از مديران شركتهاي دانشبنيان موفّق مستقر در پارکهاي علم و فناوري است که از روش نمونهگيري هدفمند قضاوتي استفاده شده است.

یافتههای تحقیق بیانگر آن است که در مورد نمونه‌های منتخب از شركت‎هاي دانش بنيان، مهم‎ترين دسته از عوامل اثرگذار بر رشد و پايداري شركت‎هاي دانش‎بنيان عبارتاند از: ويژگي مؤسسان، مشخصات عمومي شركت، ايده محوري شركت، نيروي انساني، بازار و رقابت، سازماندهي، زيرساخت‎ها، تأمين مالي و عوامل محيطي.

واژه‌های کلیدی: اقتصاد دانشبنيان، شرکتهای دانشبنیان، رشد و پايداري، پارک علم و فناوری

مقدمه

نویسندة عهده‌دار مکاتبات: محمدصادق خیاطیانkhayyatian@yahoo.com

امروزه نقش کسب و کارهای کوچک و متوسط در پیشرفت و توسعة کشورها نقشی حیاتی و غیرقابل انکار است. سرمایهگذاری روی این نوع کسب و کارها به اقتصاد دانش‌محور منجر میشود. از ديدگاه دولت‎ها، شرکتهای دانشبنیان به‎عنوان منابع مهم درآمد و اشتغال و نهايتاً نيروي مهم تأثيرگذار در توسعة اقتصادي شناخته مي‎شوند. با پذيرش اهمّيت روزافزون علم و تكنولوژي در توسعة اقتصادي، پي‎آمد منطقي آن يعني اهمّيت فوق‎العادة ايجاد ظرفيـت توليـد نوآوري مبتـني بر علم در جامعه نيز خود را

نمايان ميسازد(اتزکوییتز¹،2006). اين نتيجه‎گيري خصوصاً در كشورهاي در حال توسعه الزامات مهمّي را به ‎لحاظ سياستگذاري، برنامه‎هاي اجرايي و نهادسازي ايجاد مي‎كند.

اسناد بالادستی کشور از جمله سیاستهای ابلاغی اصل 44 قانون اساسی، برنامة چهارم و پنجم توسعه و همچنین سند چشم انداز بیست ساله کشور، همگی حوزة اقتصاد دانش‌بنیان را جزء حوزههای مهم و تأثیرگذار در کشور دانسته و توسعة این بخش را در اولویت برنامههای توسعهای کشور قرار دادهاند. تحقّق این اهداف، ایجاد و تأسیس شرکتهای دانشبنیانی است که به طور عمده با حضور کارآفرینانی که دارای ایدههای محوری هستند هدایت می‌شود. در واقع موتور محرک پیشرفتهای فناوری، ایده‌های خلاقانه‌ای است که در ذهن مبتکران و مخترعان شکل میگیرد و با پیگیری جدّی کارآفرینان در قالب کسب و کاری جدید به بار مینشیند. در این راستا این شرکتها و رشد علمی و توسعة تکنولوژی آن‌ها یکی از کانونهای توجّه سیاستگذاران ایران در سالهای اخیر بوده است. اما عمدة تمرکز این سیاستگذاران بر ورودی‌های چرخة تولید علم، توسعة فناوری و تجاری‌سازی آن‌ها در شرکتهای دانش‌بنیان و سرمایه‌گذاری مجدد آن بر تولید علم و فناوری بوده و درک و شناخت عمیقی از نحوة عملکرد شرکتهای دانشبنیان داخلی و عوامل مؤثر بر موفّقیّت آن‌ها وجود ندارد. در این راستا مطالعات گوناگونی در کشورهای مختلف برای واکاوی عوامل اثرگذار بر رشد و پایداری بنگاه‌های جدید انجام شده است. با این وجود تحقیقات نشان میدهد توضیح اینکه چه عواملی بر رشدکردن و پایدارماندن شرکت‌های دانش‌بنيان اثرگذار هستند، مقوله‌ای پیچیده است که عوامل بسیاری را در بطن خود جای می‌دهد.(بارینگر² و دیگران،2005)

تخمین زده شده است که کم‌تر از نیمی از کارآفرینانی که شرکت تأسیس میکنند، عملاً به مدت 5 سال یا بیش‌تر در همان حالت اولیة شروع کار باقی می‌مانند(علی احمدی و اخوان،1383). در ایالت متحده هر سال بیش از یک میلیون نفر کسب و کار جدیدی را شروع میکنند و در آخر سال اول حداقل40% آنان ورشکست میشوند(مایکل ای گربر،1378). همچنين در ايالات متحدة امريكا نرخ ماندگاري شركتهاي نوپا تا 2 و 5 سال پس از شروع فعاليّت، به ترتيب 40 و 10 درصد است. در آلمان، نرخ ماندگاري اين شركت ها در 5 سال نخست حدود 60درصد گزارش شده است. ورود موفّق به بازار و رقابت با عدم اطمینان بالایی همراه است و محدودیتهای مختلفی دارد. از این رو تعداد زیادی از شرکتها به خصوص شرکتهای جدید پس از ورود، بازار را زود ترک میکنند. بنابراین در بعضی از صنایع یا مناطق تنها اقلیت تازه واردها بقا مییابند. تا زمانی که دانش ما درباره فرایندهای رشد شرکت جدید بهبود نیابد موفّقیّت و شکست شرکتهای جدید نیز مسالة مبهمی خواهد بود. (فیض، نعمتی و دیگران، 1392).

اگرچه، تلاشهای زیادی در بازکردن کلاف به هم پیچیدة عوامل رشد بنگاه انجام شده است، امّا تعداد زیادی از مطالعات، به نتایج تجربی مخالفی رسیدهاند و اتفاق نظر گستردهای بین محققین روی عوامل اصلی رشد بنگاه پدید نیامده است. این موضوع آنقدر پررنگ است که بسیاری از پژوهشگران، از مختص به خود بودن و غیرقابل پیشبینی بودن الگوهای رشد بنگاهها سخن گفته‌اند.(لی³،2010) البته در تعدادی از مقالات و با اشاره به این اختلافات، آن را به تفاوت در جامعههای آماری مقالات و روشهای استفاده شده (پیشینه تئوری) مربوط میدانند(گرنسی⁴،2006). لذا آگاهی از عوامل اصلی در موفّقیّت شرکتهای دانش‌بنیان موجب هموارشدن مسیر پیش روی آنان خواهد شد.

از سوی دیگر، با توجّه به جایگاه مهم شرکتهای دانش‌بنیان در رشد و توسعة پایدار اقتصادی کشورها و ایجاد اشتغال که برای مثال در انگلستان 75 درصد تولید ناخالص داخلی آن کشور توسط شرکتهای دانشبنیان ایجاد میشود(آنتونی و کومار⁵، 2005) و با انجام تحقیقاتی از این دست، تمامی سازمان‌ها به ویژه سازمان‌های کوچک و متوسط به درک و فهم کاملی از عواملی که برای اجرای موفّقیّتآمیز در شرکتهای دانش‌بنیان ضروری هستند دست خواهند یافت. بنابراین، مطالعة حاضر با هدف بررسی عوامل مؤثر بر رشد و پایداری شرکتهای دانشبنیان انجام شده است.

مبانی نظری و پيشينه تحقيق

در اين تحقيق، ابتدا مهم‌ترین عوامل مؤثر بر شکل‌گیری و رشد شرکت‌های دانشبنیان از دیدگاه نویسندگان و پژوهشگران مختلف در کشورهای گوناگون مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. بر اساس این مطالعات مشخص شد که بیش‌تر نویسندگان بر تعدادی از عوامل مؤثر بر رشد شرکت‌های دانش‌بنیان اتفاق نظر دارند. تنها تعدادی از آن‌ها عوامل متنوع و گوناگونی را نسبت به دیگر نویسندگان مطرح نمودهاند.

رانیکو⁶ در تحقیقات خود در سال 2012، عوامل تأثیرگذار بر رشد شرکت‌های جدید دانش‌بنیان را در سه گروه فردی، شرکتی، و محیطی تقسیمبندی کرده است. عوامل فردی شامل جنسیت، سن، سطح تحصیلات، تجربة مدیریتی، سابقة کار، مهارت‌های عملیاتی، آموزش، تجربه‌های موفّق و ناموفّق؛ عوامل شرکتی شامل سن شرکت، وضعیّت قانونی، اندازه، مالکیّت و ویژگیهای مدیریتی و عوامل محیطی شامل آشفتگی، عدم تجانس، خصومت و پویایی محیطی، ساختار مشتری، رقابت و انحصاری بودن شرکت و موقعیّت مکانی شرکت است. (رانیکو،2012) کلومبو و گلیری⁷ در تحقیقات خود روی 506 شرکت جوان ایتالیایی که در صنایع "هایتک" فعالیّت میکردند، به بررسی تأثیر سرمایة انسانی مؤسسان در رشد شرکت‌های دانشبنیان پرداخته‌اند(کولومبو و گریلی،2005). چورف و اندرسون⁸ در مطالعات خود در رابطه با عوامل مؤثر بر رشد و موفّقیّت شرکت‌ها، چندین عامل را مؤثر دانستهاند که عبارتند از: کارآفرینی، استراتژی، بازاریابی، تکنولوژی و محصول، مدیریت، منابع مالی و عوامل محیطی(چورف و اندرسون،2006). آلموس و نرینگلر⁹ در تحقیق خود چندین عامل را بر رشد شرکت‌های دانشبنیان مؤثر دانستهاند. آن‌ها این عوامل را در سه دستة ویژگی مختص شرکت‌ها، بنیان‌گذاران و خصوصیات بیرونی تقسیم نمودهاند(آلموس و نرینگلر، 1999). هگزا¹⁰ در مطالعات خود به بررسی عوامل مؤثر بر رشد شرکت‌ها با توجّه به خصوصیات کارآفرینان و تحلیل عوامل بر اساس قانون گیبرات¹¹ پرداخته است(هگزا،2006). دیویدسون¹² و همکاران در مطالعة خود بر روی شرکت‌های سوئدی به شناسایی و بررسی عوامل مؤثر بر رشد شرکت‌ها پرداخته‌اند که این عوامل عبارتند از: سن شرکت، اندازة کسب و کار/ شرکت، بخش کسب و کار، مکان، شکل حقوقی، مقاومت مدیر و مالک نسبت به رشد (دیویدسون و همکاران، 2000). در مطالعة مقایسه‌ای که توسط بارونگر و همکارانش روی 50 شرکت با رشد سریع و50 شرکت با رشد کند انجام شده است عوامل مؤثر بر رشد شرکت‌های تکنولوژی بنیان استخراج گردید(بارونگر¹³ و همکاران، 2004). اسکالتن¹⁴ در تحقیق خود به بررسی و تجزیه و تحلیل عوامل مؤثر بر رشد اولیة شرکت‌های زایشی برآمده از دانشگاه در هلند پرداخته است. وی از مدلی یکپارچه که از چندین عامل تشکیل شده بود، استفاده نمود. این عوامل عبارت‌اند از: (1) تیم شرکت‌های زایشی، قابلیتها و منابع آن‌ها، (2) مشخصات شرکت‌های زایشی، (3) شبکة اجتماعی شرکت‌های زایشی و (4) دانش سازمان(اسکالتن، 2006). واگنر¹⁵، در تحقیق خود به بررسی عوامل مؤثر بر رشد شرکت‌ها پرداخته است. وی برای اثبات اعتبار قانون گیبرات، 7000 مؤسسه تولیدی را مورد بررسی قرار داده است. واگنر در تحقیقات خود ثابت نمود که رشد شرکت‌های کوچک سریع‌تر از شرکت‌های بزرگ است. نتایج تحقیق وی نشان میدهد که سن و تعداد کارکنان بر رشد شرکت‌ها تأثیرگذار است. همچنین در مطالعات واگنر بر روی عوامل مؤثر بر رشد شرکت‌ها به عامل بخش کسب و کار اشاره شده و معتقد است که ساخت صنعت و اثرات نوآوری بر صنعت از عوامل مؤثر در بخش کسب و کار هستند. وی همچنین به عامل شکل حقوقی (واحدهای تولید) به عنوان عامل مؤثر بر رشد شرکت‌ها اشاره دارد(واگنر، 1992). هولمز¹⁶ و دیگران، تأثیر متغیرهای خاص شرکت، خاص صنعت و متغیرهای اقتصاد کلان را در پایداری شرکت‌های تازه تأسیس در شمال شرقی انگلیس مورد بررسی قرار داده‌اند و برای این منظور شرکت ها را به دو دسته شرکت های بسیار کوچک و

[1] .Etzkowitz

[2] .Barringer

[3] .Lee

[4] .Gransey

[5] . Antony and Kumar

[6] .Rannikko

[7] .Colombo and Grilli

[8] . Chorev and Anderson

[9] . Almus and Nerlinger

[10] .Hegza

[11] . Gybrat

[12] . Davidsson

[13] . Barvngr

[14] Scholten.

[15] .Wagner

[16] . Holmes

کوچک و متوسط تقسیم کردند. آنها و وکوچک و متوسط تقسیم کردند. آن‌ها نتیجه گیری کردند که این دو نوع شرکت، به گونه‌ای متفاوت از متغیرهای خاص شرکت و اقتصاد کلان تأثیر می پذیرند. همچنین دریافتند که متغیرهای خاص صنعت، نسبت به دو دسته متغیر دیگر از اهمّیّت کم‌تری برخوردارند. (ناصرالدینی،2010)

با توجّه به نتایج به دستآمده از پژوهشهای انجام شده، به نظر میرسد می‏توان عوامل اثرگذار بر رشد شرکت‌های دانش‌بنیان در نظام ملّی نوآوری را در دستة عوامل محیطی کسب و کار مشاهده نمود. به بیان دیگر، این دسته از عوامل توسط نویسندگان مختلف به طور پراکندهای بیان شده و میتوان آن‌ها را در دستة عوامل محیطی کسب و کار جاگذاری نمود. به عنوان مثال روون و تویودا¹(2002) عوامل زیر را به عنوان عوامل اصلی اثرگذار بر شکلگیری و رشد شرکتهای دانشبنیان بیان می‌نمایند(روون و تویودا، 2002):

· قوانین مناسب بازی که یکی از اجزای اصلی نظام ملی نوآوری است؛

· وجود محیطی برای ریسک‌پذیری و تحمّل شکست؛

· دانشگاهها و مؤسساتی که با بخش صنعت در تعامل هستند؛

· زیر ساختهای تخصّصی کسب و کار؛

همچنین ريکنه² (2000)، در تحقیق خود نشان داده است که قابلیتهای هر دسته از کنشگران و بازیگران نظام ملی نوآوری میتواند برای حمایت از شرکتهای دانش‌بنیان به کار رود.

بسط و گسترش هر یک از این قابلیتها می‌تواند به عنوان شاخص عملکردی برای این موضوع به کار رود که چگونه هر نظام نوآوری به‌خصوصی، می‌تواند در استقرار و رشد شرکت‌های دانش‌بنیان نقشی حمایتگرانه و مؤثر ایفا نماید(ادکوئیست³، 2001).

مدل مفهومی تحقیق:

در مجموع، به دليل خصلت چند بعدي موضوع، با ترکيب ديدگاه‌هاي مختلف پيرامون رشد و پایداری شرکت‌های دانشبنیان، مي‌توان يک مدل مفهومی را ترسيم نمود. با جمع‏بندی ادبیات و عوامل مؤثر شناسایی شده، چارچوب تحلیل به صورت شکل شماره (1) مدل‏سازی شده است.

1. مشخصات عمومي شرکت:

این مشخصات مربوط به محلّ فعالیّت و استقرار، زمینة فعالیّت شرکت، شکل حقوقی شرکت، درصد فروش، درآمد، درصد هزینة تحقیق و توسعه از محل درآمد شرکت، صادارت و شعبة خارجی شرکت می‏است.

2. ويژگي‌‌هاي هيات مؤسس:

این ویژگی‏ها در مورد تعداد افراد مؤسس شرکت، میانگین سنی مؤسسان، تحصیلات مؤسسان، ترکیب حوزه‏های تخصص مؤسسان، شبکه تعاملات با ارگان‌های دیگر، سابقه همکاری اقتصادی و تأسیس شرکت مؤسسان و وجود فرد محوری در بین مؤسسان است

3. ويژگي‌هاي نيروي انساني:

این ویژگی‏ها شامل تعداد نیروی انسانی فعلی و تغییرات آن طی 5 سال گذشته، ترکیب تحصیلات و رشتة تحصیلی نیروی انسانی است

4. ايده محوري شرکت:

این مشخصات شامل منشأ ایده محوری، تجاری‏سازی ایده، نوآوری ایده و ثبت در مراکز رسمی داخلی – خارجی است.

5. سازماندهي:

این ویژگی شامل ساختار سازمانی مصوّب برای شرکت، واحد بازاریابی و فروش، واحد تحقیق و توسعه، نظام‌های مدیریتی (مدیریت پروژه، مدیریت کیفیت، ارتباط با مشتری، مستندسازی و مدیریت دانش، مالی و حسابداری)، رشد مالی و فروش شرکت، هدف‌گذاری و درصد تحقّق اهداف، ریسک‏پذیری شرکت و تحمّل شکست است.

6. زيرساخت‌ها:

این ویژگی‏ شامل مواردی چون حمایت‏های دریافتی از مراکز رشـد و پارک‏های علم و فنـاوری، اخذ مشـاوره‏های تخصّصی

(حقوقی، حسابداری و مالی، برنامة کسب و کار، مالیات و بیمه، سرمایه‏گذاری، بازاریابی، استخدام و ...) و نیز تجهیزات آزمایشگاهی مورد نیاز است.

[1] .Rowen and Toyoda

[2] . Rickne

[3] .Edquist

جدول 1. عوامل اصلی اثرگذار بر رشد شرکت‏های دانش‌بنیان، ارائه شده توسط نویسندگان مختلف

صاحبنظران

عوامل

مشخصات عمومی شرکت

ویژگیهای هیات مؤسس

ویژگیهای نیروی انسانی

ایده محوری شرکت

سازماندهی

زیرساختها

بازار و رقابت

تأمین مالی

عوامل محیطی

Rannikko

Colombo and Grilli

Chorev, Anderson

Almus, Nerlinger

Hoxha

Davidsson, Kirchhoff, Hatemi & Gustavsson,

Wagner

Kirchhoff, Greene

Barrrunger, Jones and Neubaum

Scholten

Rowen and Toyoda,

شکل1. مدل مفهومی تحقيق

7. بازار و رقابت:

این ویژگی‏ شامل برندینگ(نام تجاری)، مزیت‏های رقابتی، استراتژی‏های همکاری راهبردی با شرکت‏های صنعتی، دریافت یا اعطاء حق لیسانس، فروش دانش فنی و فناوری، بازار بین المللی، میزان بلوغ صنعت مربوطه، استراتژی محصولات و خدمات و ترکیب مشتریان است.

8. نحوة تأمین مالی:

این ویژگی‏ را می‏توان در مواردی چون سرمایهگذاری شخصی مؤسسین، وام/تسهیلات، اخذ پروژة سفارشی، حمایت بیرونی، صندوق‌هاي سرمايهگذاري خطرپذير و نیز میزان سرمایه‏گذاری و مناسب بودن آن مشاهده نمود.

9. عوامل محيطي:

در مجموعه دستة عوامل محیطی میتوان به شرایط تحریم، نوسانات نرخ ارز، سیاستهای حمایتی دولت شامل مشوق‌های مالیاتی، بیمهای و گمرکی و ... اشاره نمود.

روش‌ تحقیق

روش تحقیق اسنادی و زمینهیابی بوده است. اين پژوهش از

نظر نوع هدف، اكتشافي و از نظر نوع راهبرد، پژوهش کمّی است. از نظر روش اجراي تحقيق، از روش مصاحبة ساختاريافته استفاده شده است. منابع اطلاعاتي مورد استفاده در اين روش مباني نظري، پيشينة تحقيق، مشاهدات، مستندات و مصاحبه با مديران شركتهاي دانش‌بنيان موفّق مستقر در پارکهاي علم و فناوري است. اين روش به صورت تدريجي است و به آزمون فرضيه نميپردازد؛ چرا كه نميتوان با آزمون فرضيه عوامل و معيارها را شناسايي كرد. جامعۀ آماري مورد بررسي، شركت‌هاي مستقر در پارک‌هاي علم و فناوري و نمونۀ آماري مصاحبه شده 30 نفر از مديران شركتهاي دانش‌بنيان موفّق مستقر در پارکهاي علم و فناوري است. روش نمونهگيري استفاده شده براي مصاحبة ساختار يافته با افراد مصاحبه شونده، روش نمونهگيري خوشهای بوده است. پس از جمع‏آوری اطلاعات، بهمنظور تحلیل و بررسی مطالعات میدانی انجام شده،ة آزمون‌هایی بر روی پرسشنامه‌ها انجام شده است که به طور خلاصه در جدول شماره(2) آمده است.

جدول 2. خلاصة آزمون‌های انجام شده بر روی پرسشنامه

آزمون	هدف	توضیحات
آمار توصیفی	بررسی میانگین و میانه شاخص‌ها و آزمون جمعیت شناختی	نشان دهنده میانگین و میانه امتیاز پاسخ خبرگان به شاخص‌های پاسخ‌ها می‏باشد.
آزمون فریدمن	رتبه بندی شاخص‏ها	امتیاز رتبه‌های به دست آمده از این آزمون میزان اهمّیّت هر شاخص را نسبت به دیگر شاخص‌ها نشان می‏دهد.
تحلیل رگرسیون و تحلیل مسیر	به منظور سنجش جهت و شدت تأثیر هر بعُد	ضریب رگرسیون نشان دهنده شدت تأثیر مستقیم و غیر مستقیم متغیر مستقل بر روی متغیر وابسته می‏باشد.

0.183

سابقه شرکت

0.243

حوزه فعالیت شرکت

0.141

شکل حقوقی شرکت

0.165

0.223

استقرار فعلی

استقرار اولیه

0.180

0.221

درآمد شرکت

0.339

0.277

صادرات

درصد هزینه در R&D

0.199

شعبه خارجی

درصد فروش

شکل2. عوامل مؤثر بر بعُد مشخصات عمومی

شکل 3. عوامل مؤثر بر بعُد ویژگی مؤسسان

در ادامه با استفاده از آزمون‏های آماری مشخص شده رفتار و ویژگی‏های عمومی برای رشد و موفّقیّت(پایداری) شرکت‏های دانش‌بنیان را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

يافته‌ها

با استفاده از آزمون رگرسیون و تحلیل مسیر به بررسی تأثیر مستقیم و غیرمستقیم هریک از عوامل مؤثر بر رشد و پایداری شرکت‏های دانش‌بنیان خواهیم پرداخت و در انتها بر اساس آزمون فریدمن رتبه‏بندی خواهیم نمود:

1. مشخصات عمومی

بر اساس تحلیل صورت گرفته بر روی عوامل مؤثر بر بعُد مشخصات عمومی از عوامل مؤثر بر رشد و پایداری شرکت‏های دانش‌بنیان ضریب رگرسیون (بتا) به صورت مدل (شکل2) خواهد بود.

در ادامه این عوامل با استفاده از آزمون فریدمن رتبه‏بندی شده‏اند:

1. درصد هزینة تحقیق و توسعه، از محل درآمد‏های شرکت 2. درآمد شرکت 3. نوع فعالیّت شرکت 4. استقرار فعلی شرکت 5. سابقة شرکت 6. استقرار اولیة شرکت 7. شکل حقوقی شرکت 8. درصد فروش شرکت 9. دارا بودن شعبه در خارج از کشور 10. داشتن صادرات

2. ویژگی‏های مؤسسان شرکت

براساس تحلیل صورت گرفته بر روی عوامل مؤثر بر بعُد ویژگی‏های مؤسسان شرکت از عوامل مؤثر بر رشد و پایداری شرکت‏های دانش‌بنیان ضریب رگرسیون (بتا) به صورت مدل (شکل3) خواهد بود.

در ادامـه ایـن عوامـل با اسـتفاده از آزمـون فریـدمن رتبـه‏بنـدی شده‏اند:

1. ارتباط قوی با مشتری 2. سابقة فعالیّت اقتصادی 3. زمان صرف شده از طرف مؤسسان در شرکت 4. ارتباط قوی با دولت 5. ارتباط قوی با تأمین‏کنندگان 6. وجود فرد محوری در شرکت 7. ارتباط قوی با نهادهای مالی و سرمایه‏گذاری 8. سن مؤسسان 9. سابقة تأسیس شرکت 10. تعداد مؤسسان 11. تخصّص مؤسسان 12. تحصیلات مؤسسان 13. داشتن شریک خارجی

3. ویژگی‏های نیروی انسانی

بر اساس تحلیل صورتگرفته بر روی عوامل مؤثر بر بعُد ویژگی‏های نیروی انسانی شرکت‏ها از عوامل مؤثر بر رشد و پایداری شرکت‏های دانشبنیان، ضریب رگرسیون (بتا) به صورت مدل (شکل4) خواهد بود.

در ادامه این عوامل با استفاده از آزمون فریدمن رتبه‏بندی شده‏اند:

1. نرخ رشد نیروی انسانی 2. درصد نیروی انسانی دارای فعالیّت مستقیم 3. درصد نیروی انسانی دارای فعالیّت غیر مرتبط 4. درصد نیروی انسانی دارای فعالیّت غیرمستقیم 5. تعداد نیروی انسانی 6. تحصیلات نیروی انسانی 7. جنسیت نیروی انسانی

4. ویژگی‏های ایده محوری

بر اساس تحلیل صورت گرفته بر روی عوامل مؤثر بر بعُد ویژگی‏های ایده محوری شرکت‏ها از عوامل مؤثر بر رشد و پایداری شرکت‏های دانش‌بنیان ضریب رگرسیون (بتا) به صورت مدل (شکل5) خواهد بود.

در ادامه این عوامل با استفاده از آزمون فریدمن رتبه‏بندی شده‏اند:

1. داشتن مشابه داخلی و خارجی 2. منشأ ایدة شرکت 3. ثبت در مراجع رسمی داخلی و خارجی

5. تأمین مالی(سرمایه‏گذاری) شرکت

بر اساس تحلیل صورت گرفته بر روی عوامل مؤثر بر بعُد تأمین مالی شرکت‏ها از عوامل مؤثر بر رشد و پایداری شرکت‏های دانش‌بنیان ضریب رگرسیون (بتا) به صورت مدل (شکل6) خواهد بود.

در ادامه این عوامل با استفاده از آزمون فریدمن رتبه‏بندی شده‏اند:

1. کافی بودن میزان سرمایه‏گذاری از نظر مؤسسان 2. سرمایه‏گذاری شخصی 3. تأمین مالی از طریق اخذ پروژه‎های سفارشی و درآمد حاصل از پروژه 4. تأمین مالی از طریق دریافت وام و تسهیلات 5. دریافت حمایت‏های مالی بیرونی 6. بهره‏گیری از صندوق‏های سرمایه‏گذاری خطرپذیر

6. سازماندهی

بر اساس تحلیل صورت گرفته بر روی عوامل مؤثر بر بعُد سازماندهی از عوامل مؤثر بر رشد و پایداری شرکت‏های دانش‌بنیان ضریب رگرسیون (بتا) به صورت مدل (شکل7) خواهد بود.

در ادامه این عوامل با استفاده از آزمون فریدمن رتبه‏بندی شده‏اند:1. ریسک‏پذیری و تحمّل ریسک 2. درصد تحقّق اهداف از پیش تعیین شده 3. واحد بازاریابی 4. ساختار سازمانی مصوّب 5. نظام مالی و حسابداری 6. نظام مستـندسازی و مدیریـت دانش 7. نظام مدیریـت کیفیت 8.

نظام مدیریت پروژه 9. نظام مدیریت ارتباط با مشتری(CRM)

7. زیرساخت‏ها

بر اساس تحلیل صورت گرفته بر روی عوامل مؤثر بر بعُد زیر ساخت‏ها در شرکت‏ها از عوامل مؤثر بر رشد و پایداری شرکت‏های دانش‌بنیان ضریب رگرسیون (بتا) به صورت مدل (شکل8) خواهد بود.

در ادامـه این عوامـل با استفاده از آزمـون فریدمن رتبه‏بندی شده‏اند:

1. دسترسی به آزمایشگاه‏های تخصّصی2. مزایای پارک علم و فناوری/مرکز رشد

زیرساخت پارک علم و فناوری/ مرکز رشد، تسهیلات پارک علم و فناوری/ مرکز رشد، مشاورة تخصّصی پارک علم و فناوری/ مرکز رشد، دسترسی به مکان ارزان در پارک علم و فنـاوری/ مرکـز رشد، همجـواری شرکـت‏ها در پـارک علم و

فناوری/ مرکز رشد، خدمات تجاری‏سازی پارک علم و

فناوری/ مرکز رشد، خدمات آزمایشگاهی پارک علم و فناوری/ مرکز رشد

3. دسترسی به سخت‏افزارهای مورد نیاز 4. مشاوره‎های تخصّصی

مشاورة حقوقی، مشاورة بیمه و مالیات، مشاورة بازاریابی، مشاورة برنامة کسب و کار، مشاورة حسابداری، مشاورة منابع مالی، مشاورة استخدام نیروی انسانی، مشاورة سرمایه‏گذاری، مشاورة اجاره و خرید تجهیزات

8. بعُد بازار و رقابت

بر اساس تحلیل صورت گرفته بر روی عوامل مؤثر بر بعُد بازار و رقابت در شرکت‏ها از عوامل مؤثر بر رشد و پایداری شرکت‏های دانش‌بنیان ضریب رگرسیون (بتا) به صورت مدل (شکل9) خواهد بود.

در ادامه این عوامل با استفاده از آزمون فریدمن رتبه‏بندی شده‏اند:

1. بلوغ صنعت 2. برندینگ(نام تجاری) 3. راهبرد تنوع محصول4. توجّه به بازار بین‌المللی 5. راهبرد ادغام 6. راهبرد لیسانس7. همکاری راهبردی. نوع مشتری(دولتی/ غیر دولتی)

9. بعد محیطی

بر اساس تحلیل صورت گرفته بر روی عوامل مؤثر بر بعُد محیطی در شرکت‏ها از عوامل مؤثر بر رشد و پایداری شرکت‏های دانش‌بنیان ضریب رگرسیون (بتا) به صورت مدل (شکل10) خواهد بود.

در ادامه این عوامل با استفاده از آزمون فریدمن رتبه‏بندی شده‏اند:

1. شرایط تحریم 2. نوسانات ارز 3. معافیت‏های مالیاتی 4. معافیت‏های بیمه‏ای 5. معافیت‏های گمرکی6. حقوق مالکیّت فکری

در ادامه کار با استفاده از تحلیل مسیر، میزان تأثیر ابعاد و عوامل مورد بررسی بر روی رشد و پایداری شرکت‏های دانش‌بنیان مشخص شده است.

تحلیل بین رتبه‏بندی عوامل و شرایط موجود شرکت‌های منتخب

در ادامه، تحلیلی مقایسه‏ای بین رتبة عوامل مؤثر و شرایط موجود هرکدام از عوامل در شرکت‏های منتخب مورد بررسی به صورت جداول (3 تا 11) ارائه خواهد شد:

جدول3. رتبه بندی عوامل و شرایط موجود مبتنی بر بعد ویژگی مؤسسان

ابعاد کلی (بر اساس رتبه)	عوامل مؤثر (بر اساس رتبه)	شرایط مطلوب
ویژگی‏ مؤسسان	1. ارتباط قوی با مشتری	حدود 60% از مؤسسان رابطة مناسبی با مشتریان دارند.
	2. سابقة فعالیّت اقتصادی	70٪ مؤسسان داراي تجربة همکاري در فعاليّت اقتصادي را دارند.
	3. زمان صرف شده از طرف مؤسسان در شرکت	40 تا 60 درصد مؤسسان اين شرکت‌ها بيش‌تر وقت‌شان(بيش از 50٪) را در شرکت صرف مي‌کنند.
	4. ارتباط قوی با دولت	57% از مؤسسان دارای ارتباط مناسبی با دولت دارند.
	5. ارتباط قوی با تأمین‏کنندگان	43% از مؤسسان دارای ارتباط قوی با تأمین‏کنندگان خود دارند.
	6. وجود فرد محوری در شرکت	60٪ شرکت‌ها داراي فردي کليدي در هيات مؤسسان هستند.
	7. ارتباط قوی با نهادهای مالی و سرمایه‏گذاری	38% از مؤسسان دارای تعامل مناسب با نهادهای مالی هستند.
	8. سن مؤسسان	ترکيب عمدة مؤسسان با 2 تا 3 نفر عضو، ميانگين سني بين 30 تا 35 سال و مدرک تحصيلي ليساني و فوق ليسانس بوده که داراي سابقة تأسيس شرکت قبلي را داشته‌اند.
	9. سابقه تأسیس شرکت
	10. تعداد مؤسسان
	11. تخصص مؤسسان	حدود 55% افراد مؤسس این شرکت‏ها دارای تخصص‏های فنی هستند.
	12. تحصیلات مؤسسان	حدود 68% از مؤسسان دارای مدرک لیسانس و فوق لیسانس هستند.
	13. داشتن شریک خارجی	تنها 0.034 از مؤسسان دارای شریک خارجی هستند.

جدول4. رتبه بندی عوامل و شرایط موجود مبتنی بر بعد ویژگی مشخصات عمومی

ابعاد کلی (بر اساس رتبه)	عوامل مؤثر (بر اساس رتبه)	شرایط مطلوب
مشخصات عمومی	1. درصد هزینة تحقیق و توسعه از محل درآمد‏های شرکت	حدود 74% از شرکت‏ها بالاتر از 5 % در تحقیق و توسعه هزینه کرده‏اند.
	2. درآمد شرکت	عمدة شرکت در دستة درآمدي 100 تا 200 ميليون تومان قرار خواهند گرفت.
	3. نوع فعالیّت شرکت	اکثر حوزه‏های فعالیّت شرکت‏ها مربوط به فعالیّت‏های توليدي- خدماتي است.
	4. استقرار فعلی شرکت	مقصد عمدة شرکت‏ها بعد از تأسیس، مراکز رشد است.
	5. سابقة شرکت	اکثر سابقة شرکت‏ها در محدودة 2 تا 5 سال قرار دارد.
	6. استقرار اولیة شرکت	اکثر شرکت‏ها فعالیّت خود را در پارک‏های علم و فناوری شروع می‏کنند.
	7. شکل حقوقی شرکت	اکثر شرکت‏ها دارای شکل حقوقی سهامی خاص هستند.
	8. درصد فروش شرکت	رشد فروش مورد انتظار عمدة شرکت‌ها بين سال‌ سوم و چهارم اتفاق خواهد افتاد و به طور میانگین 58% فروش رشد خواهد داشت.
	9. دارا بودن شعبه در خارج از کشور	فقط 13% شرکت‏ها دارای شعبه خارجی هستند.
	10. داشتن صادرات	فقط 17% شرکت‏ها به کشورهای دیگر صادرات دارند.

جدول5. رتبه بندی عوامل و شرایط موجود مبتنی بر بعد ویژگی ایده محوری شرکت

ابعاد کلی (بر اساس رتبه)	عوامل مؤثر (بر اساس رتبه)	شرایط مطلوب
ایده محوری شرکت	1. داشتن مشابه داخلی و خارجی	ايده محوري شرکت معمولاً در هيچ نهادي ثبت نشده و بيش از 83٪ داراي محصول مشابه داخلي و خارجي هستند. اين ايده‌ها معمولاً از تجارب افراد در صنعت مربوطه و يا فعاليّت‌هاي دانشگاهي اعم از پايان‌نامه و پروژة تحقيقاتي نشأت مي‌گيرد.
	2. منشأ ایدة شرکت
	3. ثبت در مراجع رسمی داخلی و خارجی

جدول6. رتبه بندی عوامل و شرایط موجود مبتنی بر بعد ویژگی نیروی انسانی

ابعاد کلی (بر اساس رتبه)	عوامل مؤثر (بر اساس رتبه)	شرایط مطلوب
نیروی انسانی	1. نرخ رشد نیروی انسانی	متوسط نرخ رشد برابر با 43% برای نیروی انسانی این شرکت‏ها دیده شده است.
	2. درصد نیروی انسانی دارای فعالیّت مستقیم	حدود 70% از نیروی انسانی شرکت‏ها در ارتباط با فعالیّت‏های مستقیم شرکت استخدام شده‏اند.
	3. درصد نیروی انسانی دارای فعالیّت غیر مرتبط	حدود 10% افراد این شرکت‏های دارای فعالیّت غیر مرتبط با فعالیّت شرکت‏هستند.
	4. درصد نیروی انسانی دارای فعالیّت غیر مستقیم	حدود 30% از نیروی انسانی این شرکت‏ها دارای فعالیّت پشتیبانی هستند..
	5. تعداد نیروی انسانی	در بیش‌تر این شرکت‏های دارای 2 نفر به عنوان نیروی تمام وقت هستند.
	6. تحصیلات نیروی انسانی	60% از نیروی انسانی شرکت‏ها دارای مدرک لیسانس و فوق لیسانس هستند.
	7. جنسیت نیروی انسانی	69% از نیروی انسانی این شرکت‏ها را مردان تشکیل می‏دهند.

جدول7. رتبه بندی عوامل و شرایط موجود مبتنی بر بعد ویژگی بازار و رقابت

ابعاد کلی (بر اساس رتبه)	عوامل مؤثر (بر اساس رتبه)	شرایط مطلوب
بازار و رقابت	1. بلوغ صنعت	94% از شرکت‏ها صنعت خود را در مرحلة بلوغ ارزیابی نموده‏اند.
	2. برندینگ(نام تجاری)	90% افراد برندینگ را یکی از عوامل مهم در رشد و پایداری شرکت عنوان نموده‏اند.
	3. راهبرد تنوع محصول	87% از شرکت‏ها دارای استراتژی تنوع محصولی هستند.
	4. توجّه به بازار بین‌المللی	90٪ اين شرکت‌ها توجّه به بازار جهاني را سرلوحه کار خود قرار داده‌اند.
	5. راهبرد ادغام	53٪ اين شرکت‌ها تمايل به ادغام شدن با شرکت‌هاي بزرگ را دارند.
	6. راهبرد لیسانس	30% شرکت‏ها از استراتژی حق لیسانس استفاده می‏کنند.
	7. همکاری راهبردی	56٪ اين شرکت‌ها از همکاري‌هاي استراتژيک استفاده مي‌کنند.
	8. نوع مشتری(دولتی/ غیر دولتی)	مشتريان اين شرکت‌ها حدود 53٪ دولتي هستند.

جدول8. رتبه بندی عوامل و شرایط موجود مبتنی بر بعد ویژگی سازماندهی

ابعاد کلی (بر اساس رتبه)	عوامل مؤثر (بر اساس رتبه)	شرایط مطلوب
سازماندهی	1. ریسک‏پذیری و تحمّل ریسک	70٪ درصد از شرکت‌ها درجة ريسک بالایي دارند.
	2. درصد تحقّق اهداف از پیش تعیین شده	میزان تحقّق رشد شرکت با درصد تحقّق اهداف بین 40 تا 80 درصد به میزان 64% بوده است.
	3. واحد بازاریابی	بيش از 0.83 درصد از شرکت‌ها داراي ساختار سازماني مصوّب هستند و بيش از 0.93 درصد از شرکت‌ها داراي واحد بازاريابي و فروش هستند.
	4. ساختار سازمانی مصوّب
	5. نظام مالی و حسابداری	درصد نظام‌های مدیریتی بکارگرفته شده به ترتيب عبارتند از: 68% مالي و حسابداري، 61% مستندسازي و مديريت دانش، 57% مديريت کيفيت، 54% مديريت پروژه و 43% ارتباط با مشتری.
	6. نظام مستندسازی و مدیریت دانش
	7. نظام مدیریت کیفیت
	8. نظام مدیریت پروژه
	9. نظام مدیریت ارتباط با مشتری (CRM)

جدول9. رتبه بندی عوامل و شرایط موجود مبتنی بر بعد ویژگی زیرساختها

ابعاد کلی (بر اساس رتبه)	عوامل مؤثر (بر اساس رتبه)	شرایط مطلوب
زیر ساخت‏ها	1. دسترسی به آزمایشگاه‏های تخصصی	حدود 54% از شرکت‏ها به آزمایشگاه‏های تخصصی مورد نیاز دسترسی دارند.
	2. مزایای پارک علم و فناوری/مرکز رشد § زیرساخت پارک علم و فناوری/ مرکز رشد § تسهیلات پارک علم و فناوری/ مرکز رشد § مشاورة تخصصی پارک علم و فناوری/ مرکز رشد § دسترسی به مکان ارزان در پارک علم و فناوری/ مرکز رشد § همجواری شرکت‏ها در پارک علم و فناوری/ مرکز رشد § خدمات تجاری‏سازی پارک علم و فناوری/ مرکز رشد § خدمات آزمایشگاهی پارک علم و فناوری/ مرکز رشد	تسهيلاتي که اين شرکت‌ها معمولاً از نهادهايي مانند مرکز رشد و پارک علم و فناوري دریافت می‌کنند عبارتند از: 73% تسهيلات مالي، 57% مکان ارزان و 60% کمک‌هاي مشاوره‌اي، 27% خدمات تجاری‏سازی، 23% خدمات آزمایشگاهی و تنها 3% همجوای با شرکت‏های مستقر.
	3. دسترسی به سخت‏افزارهای مورد نیاز	83% شرکت‏ها دسترسی مناسبی به سخت‏افزارهای مورد نیازشان دارند.
	4. مشاوره‎های تخصصی § مشاورة حقوقی § مشاورة بیمه و مالیات § مشاورة بازاریابی § مشاورة برنامة کسب و کار § مشاورة حسابداری § مشاورة منابع مالی § مشاورة استخدام نیروی انسانی § مشاورة سرمایه‏گذاری § مشاورة اجاره و خرید تجهیزات	اهم مشاوره‌هايي که اين شرکت‌ها به خدمت مي‌گيرند: مشاورة حقوقي 60٪، مشاورة مالياتي و بيمه 57٪، مشاورة فروش و بازاريابي 50٪، برنامة کسب و کار 43٪.

جدول10. رتبه بندی عوامل و شرایط موجود مبتنی بر بعد ویژگی تأمین مالی

ابعاد کلی (بر اساس رتبه)	عوامل مؤثر (بر اساس رتبه)	شرایط مطلوب
تأمین مالی(سرمایه‏گذاری)	1. کافی بودن میزان سرمایه‏گذاری از نظر مؤسسان	عمدة افراد، میزان سرمایه‏گذاری را نا کافی برای شرکت دانسته‏اند.
	2. سرمایه‏گذاری شخصی	عمدة شکل تأمین سرمایه در زمان شکل‏گیری به سرمایه‏گذاری شخصی(87%) و سپس سرمایه‏گذاری بر اساس دریافت تسهیلات بانکی(41%) محدود شده است. پس از راه‏اندازی سه شکل اخذ پروژة سفارشی(90%)، سرمایه‏گذاری شخصی(55%) و دریافت تسهیلات(53%) مورد استفاده است.
	3. تأمین مالی از طریق اخص پروژه‎های سفارشی و درآمد حاصل از پروژه
	4. تأمین مالی از طریق دریافت وام و تسهیلات
	5. دریافت حمایت‏های مالی بیرونی
	6. بهره‏گیری از صندوق‏های سرمایه‏گذاری خطرپذیر

جدول11. رتبه بندی عوامل و شرایط موجود مبتنی بر بعد ویژگی عوامل محیطی

ابعاد کلی (بر اساس رتبه)	عوامل مؤثر (بر اساس رتبه)	شرایط مطلوب
عوامل محیطی	1. شرایط تحریم	حدود70% تحریم را فرصت برای رشد و موفّقیّت شرکت برشمرده‏اند.
	2. نوسانات ارز	83% نوسانات ارز تأثیر محسوسی بر رشد و موفّقیّت شرکت دارد.
	3. معافیت‏های مالیاتی	حدود 43٪ شرکت‏ها از معافيت‌هاي مالياتي استفاده مي‌کنند.
	4. معافیت‏های بیمه‏ای	حدود 10% از این شرکت‏ها از معافیت بیمه‏ای بهره می‏گیرند.
	5. معافیت‏های گمرکی	تنها 3 % از این شرکت‏ها از معافیت گمرکی استفاده می‏کنند.
	6. حقوق مالکیّت فکری	3% از شرکت‏ها سیاست حقوق مالکیّت فکری را مؤثر می‏دانند.

ويژگي مؤسسان به عنوان يكي از محوري‎ترين عوامل اثر گذار بر شركت‎ها ‎است. بدين منظور با بهره‎گيري از تحليل‎هاي بدست آمده مي‎توان اثرات اين عامل را در ارتباطات با ساير نهادهاي دولتي و خصوصي كه اثر قابل توجّهي بر شركت‎هاي دانش‎بنيان داشته‌اند مورد توجّه قرار داد. سابقة مؤسسان در فعاليّت‎هاي اقتصادي و نيز ميزان توجّه و وقت صرف شده از سوي آنان در شركت نيز مي‎تواند عامل مهمّي در رشد و پايداري شركت دانش بنيان باشد در ادامه، ساير عوامل از جمله؛ فرد محوري، سن، تحصيلات، تخصّص و عوامل فردي ديگر با بررسي‎هاي انجام شده مي‎تواند بر رشد و پايداري شركت‎هاي دانش بنيان اثرگذار باشد.

عامل مهم بعدي مشخصات عمومي اين شركت‎ها ‎است كه بر اساس دسته‎بندي صورت گرفته اكثر شركت‎هاي موفّق، داراي درصد هزينة تحقيق و توسعه‎اي بالاتر از5 % بوده و درآمدشان بين 100 تا 200 ميليون تومان است. در مورد ساير ويژگي‎ها مي‎توان بيان نمود كه اکثر شركت‎هايي كه داراي آميخته‏اي از فعاليّت‎هاي توليدی و خدماتي بوده‌اند از مزاياي اسكان، اعم از مراكز رشد، پارك علم و فناوري و نيز شهرك‎هاي صنعتي استفاده مي‎كنند.

عامل ايده محوري نيز از جمله عوامل مهم و اثرگذار بر شكل‎گيري شركت‎هاي دانش بنيان است. با بررسي صورت گرفته مي‎توان بيان نمود كه اكثر ايده‎هاي محوري داراي منشاء فعاليّت دانشگاهي و صنعتي مرتبط با تجارب مخترع بوده و در هيچ نهادي ثبت نشده كه اين خود نشان از عدم توجّه و يا اعتماد كافي صاحبان اين ايده‎ها به مباحث مالكيّت فكري است. شایان ذکر است كه عمدة اين ايده‎ها داراي مشابه خارجي هستند.

عامل بعدي نيروي انساني است كه صرف نظر از تفاوت در شكل و موضوعيت هر سازمان يا شركتي مي‎تواند كليد موفّقيت يا شكست سازمان را در آن جست. با توجّه به اين، تحليل‎هاي انجام شده در باب شركت‎هاي دانش‌بنيان منتخب، نشان داد كه نرخ رشد و درصد افراد داراي فعاليّت تخصّصي و نيز تحصيلات با درجة ليسانس و فوق ليسانس مي‎تواند اثر مستقيم و مهمّي در رشد و پايداري شركت‎هاي دانش بنيان داشته باشد.

عامل بازار و رقابت نيز از جملة عوامل اثر گذار بر هر كسب و كاري است و نيز شركت‎هاي دانش بنيان به نوبة خود از اين عامل مي‎توانند تأثیر بگیرند. از جمله ‎عوامل مهمي كه در اين دسته قرار دارند مي‎توان به عامل بلوغ صنعت و نام تجاري منتخب براي شركت و نيز راهبرد بازاريابي و نيز توليد محصولات و خدمات بر اساس نياز بازار داخلي و خارجي نامبرد. تحليل‎ها نشان داد كه صنعت‎هايي كه اين شركت‎ها در آن‎ها فعاليّت مي‏كنند داراي بلوغ بوده و مؤسسان در تعيين نام تجاري براي شركت بر اساس فعاليّت مرتبط وسواس زيادي به خرج داده‎اند. عمدة راهبردهاي اين شركت‎ها تنوع محصول، توجّه به بازار خارجي، استفاده از همكاري و اخذ ليسانس و نيز تمايل به ادغام با شركت‎هاي بزرگ ديگر است. سازماندهي يكي از اساسي‎ترين الزامات شركت‎هاي حرفه‏‎اي امروزي است. به همين جهت اين عامل در بررسي‎هاي صورت گرفته در شركت‎هاي دانشبنیان منتخب مورد توجّه قرار گرفت و بر اساس تحليل‎هاي انجام شده مشخص شد كه اين شركتها بر اساس ماهيّت فعاليّت داراي هدف‎گذاري مشخصی بوده و بر اساس آن ريسك‎ فعاليّت‎هاي خود را مديريت مي‎نمايند. از سوي ديگر ملاحظه شد كه عمدة اين شركت‏ها داراي ساختاري مصوّب و نيز نظامات مديريتي از جمله مالي و حسابداري، مستندسازي و مديريت دانش، مديريت كيفيت، مديريت پروژه و مديريت ارتباط با مشتري هستند.

مباحث مربوط به زير ساخت از جمله عامل‎هاي كليدي در رشد و موفقیّت هر شركتي است. با توجّه به اين عامل شركت‏هاي دانش‌بنيان نيز مي‎توانند اثرپذيري بالایي بر حسب نوع فعاليّتشان داشته باشند. براي نمونه شركت‎هاي دانشبنيان مورد بررسي مهم‎ترين زيرساخت مناسب براي فعاليّت خود را در چارچوب دسترسي به مزاياي پارك‎هاي علم و فناوري/ مركز رشد و نيز دسترسي‎ به زيرساخت‎هايی مانند آزمايشگاه‎ها و سخت‎افزارهاي تخصّصي مورد نياز، بیان نموده‎اند.

مباحث سرمايه‎گذاري و مالي از جمله عوامل مهم در شكل‎گيري و نيز ادامة فعاليّت، به خصوص شركت‎هاي دانشبنيان است. با توجّه به نتايج حاصل از مطالعة انجام شده مي‎توان بيان نمود كه عمدة شکل تأمین سرمایه در زمان شکل‏گیری به سرمایه‏گذاری شخصی(87%) و سپس سرمایه‏گذاری بر اساس دریافت تسهیلات بانکی(41%) محدود شده است. پس از راه‏اندازی، سه شکل اخذ پروژة سفارشی(90%)، سرمایه‏گذاری شخصی(55%) و دریافت تسهیلات(53%) مورد استفاده قرار گرفته كه اين ميزان سرمايه‎گذاري عمدتاً از ديد مؤسسان و سرمايه‎گذاران ناكافي بوده است.

مباحث مربوط به عوامل محیطی از جمله عوامل کلیدی در رشد و موفقیّت شرکتها هستند. با توجّه به نتايج حاصل از مطالعة انجام شده مي‎توان بيان نمود که شرایط تحریم، نوسانات ارز، معافیت‏های مالیاتی، معافیت‏های بیمه‏ای، معافیت‏های گمرکی و حقوق مالکیّت فکری تأثیر زیادی بر پایداری شرکتهای دانشبنیان دارند.

بحث و نتیجه گیری

بر اساس مادة یک قانون حمایت از شرکت‏هاى دانشبنیان « شرکت‏ها و مؤسسات دانشبنیان شرکت یا مؤسسه خصوصی یا تعاونی است که به منظور هم افزایی علم و ثروت، توسعة اقتصاد دانش محور، تحقّق اهداف علمی و اقتصادی (شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری) و تجاری‏سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزة فناوری‏های برتر و با ارزش افزوده فراوان به ویژه در تولید نرم افزارهای مربوطه تشکیل می‏شود.» به دليل ريسک‌هاي ذاتي و ويژگي‌هاي خاص، يکي از چالش‌هاي موفّقيت اين شرکتها، تداوم رشد و پايداري آن‌ها است.

به منظور تأکید بر اهمّیّت عوامل و بسترهاي لازم براي رشد و پایداری این شرکت‌ها کلیة عوامل شناسایی و در قالب 9 بعد ويژگي مؤسسان، نيروي انساني، مشخصات عمومي شركت، بازار و رقابت، ايده محوري شركت، سازماندهي، تأمين مالي زيرساخت‎ها و عوامل محيطي طبقه بندی گردیدند.

تحليل‎هاي صورت گرفته بر اساس آزمون فریدمن در موردهاي منتخب از شركت‎هاي دانشبنیان نشان میدهد كه مهم‎ترين دسته از عوامل اثرگذار بر رشد و پايداري شركت‎هاي دانش‎بنيان به ترتیب عبارتند از: ويژگي مؤسسان، مشخصات عمومي شركت، ايده محوري شركت، نيروي انساني، بازار و رقابت، سازماندهي، زيرساخت‎ها، تأمين مالي و عوامل محيطي طبقه بندی گردیدند.

تأثیر ویژگی مؤسسان به عنوان مهم‌ترین عامل، نشان از لزوم توجّه به آن از سوی مؤسسان این نوع شرکتها دارد. همچنین شرکت‌هاي دانشبنیان، اغلب در محیطهاي به شدّت پویا فعالیّت میکنند. آنان بایستی به طور مستمر به دنبال خانوادة جدیدي از فرایندها و محصولات نوین باشند. بنابراین لزوم انجام تحقیق و توسعه توسط این شرکتها را از اهمّیّت بالایی برخوردار میسازد و این مسأله در بین شرکت‌هاي مورد مطالعه، تأیید شد.

با توجّه به اهمّیّت سیاست‌های حمایتی دولت لازم است که سیاستمداران و تصمیم‌گیران ارشد کشور در تدوین لوایح حمایتی از تأسیس و توسعة شرکت‌هاي دانش‌بنیان، سیاست‌هاي حمایتی لازم را در خصوص مشوق‌ها، مقررّات و ایجاد فضاي کسب و کار تدوین نمایند. همچنین دولت باید نسبت به حمایتهای مالی از شرکتهای دانشبنیان استراتژی مناسبی را اتخاذ کند به طوری که در منحنی رشد شرکتها و متناسب با هر مرحله از رشد منابع مالی به موقع و آسان در اختیار آن‌ها قرار گیرد. همچنین دولت باید با ایجاد و توسعة زیرساختهای حمایتی لازم برای این نوع شرکتها از قبیل مراکز رشد و پارکهای علم و فناوری، ریسک آن‌ها را پایین آورد. خوشبختانه در سالهای اخیر این نوع مراکز از نظر کمّی توسعة قابل توجّهی داشتهاند لیکن لازم است دولت توجّه بیش‌تری به آن‌ها نموده و توسعة کیفی این مراکز را در دستور کار خود قرار دهد. همچنین یکی دیگر از عوامل مهم در پایداری شرکت‌های دانشبنیان وجود بازار برای محصولات این شرکتها است. وضع قوانین حمایتی لازم برای بازارسازی و تضمین خرید محصولات دانشبنیان تولید شده توسط این شرکتها نیز تأثیر مهمی بر پایداری آن‌ها خواهد داشت.

منابع

1.علی احمدی، علیرضا، اخوان، پیمان(1383)، کارآفرینی موفّق(مهارتهای ایجاد یک شرکت سودآور)، (چاپ اول)، تهران: انتشارات تولید دانش

2.فیص، داود، نعمتی، محمد علی و ...(1392)، تأثير قابليت های بازاریابی بر پيامدهای عملکردی شرکت های کوچک و متوسط کارآفرین)مورد مطالعه: شرکت مواد غذایی تهران همبرگر(،مجله نوآوری و ارزش آفرینی، شماره 1، (صفحه22)

3.مایکل ای گربر،(1378)، راز موفّقیّت در کسب و کار آزاد، ترجمه مهندس حسن اسلمی ارانی،(چاپ اول)، تهران: انتشارات آوازه

4.Almus, M, Nerlinger, E.A,(1999), Growth of New Technology-Based Firms: Which Factors Matter? Small Business Economics, Volume 13, Issue 2, pp 141-154.

5.Antony, J. and Kumar, M. (2005),"Six Sigma in Small- and Medium-sized UK Manufacturing enterprises; Some empirical observations", International Journal of Quality & Reliability Management, Vol. 22 No. 8, pp.860-874.

6.Barringer, B.R, Jones, F.F, Neubaum, D.O,(2005) , “A quantitative content analysis of the characteristics of rapid-growth firms and their founders” , Journal of Business Venturing, volume 20, Issue 5, PP.663-687

7.Chorev,S, Anderson, A.R, 2006, Success in Israeli High-Tech Start-Ups; Critical Factors and Process, Technovation Volume 26, Issue 2.

8.Colombo, M, Grilli, L,(2005), Founders’ human capital and the growth of new technology-based firms: A competence-based view, Research Policy 34 795–816.

9.C.Y. Lee,(2010),"A Theory of Firm Growth: Learning Capability, Knowledge Threshold, And Patterns of Growth", Research Policy, 3, 278–289.

10.Davidsson,P, Kirchhoff, B, Hatemi, A, Gustavsson, H,(2000), factors underlying business growth in sweden, ICSB World Conference, Brisbane, Australia.

11.Edquist C., (2001), “The Systems of Innovation Approach and Innovation Policy: An account of the state of the art”, Lead paper presented at the DRUID Conference, Aalborg.

12.E. Gransey & E. Stam & E. Heffernan,(2006), "New Firm Growth: Exploring Process & Path", Industry & Innovation, Vol. 13, No. 1, 1–20.

13.Etzkowitz, H.,(2006),The Entrepreneurial University and the Triple Helix as a Development Paradigm"; Conference on Launching a Program to Transform University -Industry-Government Relations in Ethiopia; May 29-31, United Nations Conference Center; Addis Ababa Ethiopia.; Available at http://www.iked.org/ethiopia/web/Papers.html

14.Fritsch, M. , U.Brixy and O. Falck,(2006), The Effect of industry,Region and Time on New Business Survival, Review of Industrial Organization

15.Hoxha, D, (2008), Determinants of Growth - An Empirical Analysis of new firms and fast growing firms in Kosova, university of Barcelon, research work.

16.Nassereddine, Mohamad. Start–ups survival analysis using the Kauffman Firm Survey: An analysis of founding and current conditions on survival, Florida International University,2010

17.Rannikko, H, (2012), Early Development of New Technology-Based Firms, A Longitudinal Analysis on New Technology-Based Firms’ Development from Population Level and Firm Level Perspectives, Hanken School of Economics.

18.Rowen H., Toyoda A.,(2002), From Keiretsu to Startups: Japan’s Push for High Tech Entrepreneurship, Asia/Pacific Research Center, Encina Hall, Room E301, Stanford University, Stanford, CA 94306-6055.

19.Scholten, V,(2006), The Early Growth of Academic Spin-offs, Factors Influencing the Early Growth of Dutch Spin-offs in the Life Sciences, Phd Thesis, Wageningen University and Researchcentrum, the Netherlands.

20.Wagner Joachim,(1992), Firm Size, Firm Growth, and Persistence of Chance: Testing GIBRAT´s Law with Establishment Data from Lower Saxony, 1978-1989, Small Business Economics, Volume 4, pp 125-131.

شارک

عنوان URL للمقالة

تحلیلی بر عوامل موثر بر رشد و پایداری شرکت های دانش بنیان در ایران

رایمگ

الروابط

المراكز ذات الصلة

دعامة

الصفحات الرسمية