تطابق زیستی، چینه نگاری زیستی و تعیین قاعده زمانی آپتین در سازند تیرگان ، غرب حوضه رسوبی کپه داغ، شمال شرق ایران
الموضوعات : Geoscience Fields in relation with Petroleum Geologyعاطفه چنارانی 1 , میثم شفیعی اردستانی 2 , محمد وحیدی نیا 3
1 - دانشگاه فردوسی مشهد
2 - دانشگاه فردوسی مشهد
3 - دانشگاه فردوسی مشهد
الکلمات المفتاحية:
ملخص المقالة :
سازند تیرگان ( کرتاسه زیرین) در حوضه رسوبی کپه داغ عمدا تا از سنگ آهک های االیتی- اربیتولین دار و سنگ آهک دولومیتی تشکیل شده که به طور همشیب بر روی سازند سیلیسی آواری شوریجه و در زیر سازند آهکی مارنی سرچشمه قرار گرفته است. در برش جوزک مرز بالایی سازند تیرگان به صورت گسله بوده و سنگ آهک های گل سفیدی سازند آبدراز بر روی آن قرار گرفته است. به منظور مطالعه بایواستراتیگرافی سازند تیرگان در غرب حوضه رسوبی کپه داغ، دو برش اسطرخی وجوزک اندازه گیری و مطالعه شده اند. مطالعات فسیل شناسی منجر به شناسایی دو مجموعه فسیلی از فرامینیفرهای بنتیک و جلبک های آهکی سبز شده است. 21 جنس و 24 گونه از فرامینیفرهای بنتونیک و 16 جنس و 26 گونه از جلبک سبز از خانواده داسی کلاداسه آ در برش اسطرخی، 21 جنس و 26 گونه از فرامینیفرهای بنتونیک و 10 جنس و 10 گونه از جلبک سبز از خانواده داسی کلاداسه آ در برش روستای جوزک واقع در غرب حوضه شناسایی شده است. بر اساس این مطالعات ، سن سازند تیرگان در غرب حوضه بارمین- آپتین پیشین ( بدولین) تعیین شده که با سن ارایه شده در مرکز و شرق حوضه مطابقت دارد. همچنین بر اساس مطالعه حوادث زیستی دیرینه مشخص شد FA گونه Dictyoconus pachymarginalis و LA گونه Montseciella arabica در شرق حوضه رسوبی کپه داغ و حوادث زیستی FAs گونه Palorbitolina lenticularis , Salpingoporella muehlbergii قاعده زمانی آپتین در مرکز و غرب حوضه مشخص می گردد.
نشریه علمی– پژوهشی زمین شناسی نفت ایران سال یازدهم، شماره 21، بهار و تابستان 1400 ص78-97
Iranian Journal of Petroleum Geology No. 21, Spring & Summer, 2021, pp. 78-97
Dor:20.1001.1.22518738.1400.11.21.1.9
چینهنگاری زیستی، چینهنگاری سنگی و تطابق زیست‌زوناسیون در سازند تیرگان، غرب حوضه رسوبی کپه داغ (شمال شرق ایران)
عاطفه چنارانی1 ، میثم شفیعی اردستانی2 ، محمد وحیدی نیا*3
1- دانشجوی دکترای چینه نگاری و دیرینه شناسی، گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
2- پژوهشگر پسا دکتری چینه نگاری و دیرینه شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
3- دانشیار گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد ، ایران
دريافت بهمن 1399، پذيرش مهر 1401
چکیده
جهت انجام مطالعات سنگ چینهنگاری و زیستچینهنگاری سازند تیرگان در غرب حوضه رسوبی کپه داغ، سه برش چینهشناسی (اسطرخی (129 متر)، جوزک (362 متر) و زاو (639 متر)) از این سازند در این ناحیه انتخاب شد. بر اساس مطالعه مجموعه فرامینیفرهای بنتیک و جلبک های سبز آهکی در سه برش مورد مطالعه، تعداد 28 جنس و 32 گونه از فرامینیفرهای بنتیک و 21 جنس و 24 گونه از جلبکهای سبز در برش اسطرخی، 32 جنس و 37 گونه از فرامینیفرهای بنتیک و 12 جنس و 15 گونه از جلبکهای سبز در برش جوزک و 25 جنس و 32 گونه از فرامینیفرهای بنتیک و 13 جنس و 19 گونه از جلبکهای سبز در برش زاو شناسایی شد. بر اساس ظهور، گسترش و انقراض تاکسونهای شاخص، تعداد 2 زیستزون برای سازند تیرگان در این برش های صحرائی تعیین و معرفی گردید که عبارتند از: 1) Kopetdagaria sphaerica Zone که بر اساس ظهور Kopetdagaria shpaerica (به عنوان مرز پایینی) تا ظهور Palorbitolina lenticularis ( به عنوان مرز بالایی) تعریف شده است. ضخامت این زیستزون در برش اسطرخی 70 متر، در برش جوزک 75 متر و در برش زاو 415 متر است. 2) Palorbitolina lenticularis Total Range Zone که بر اساس ظهور و انقراض این گونه تعریف شده است و ضخامت آن در برش اسطرخی 20 متر، در برش جوزک 288 متر و در برش زاو 170 متر است. با توجه به گسترش چینهشناسی تاکسونهای ذکر شده در زیستزونهای فوق و حضور سایر تاکسونهای همراه آنها، سن سازند تیرگان در ناحیه مورد مطالعه به بارمین-آپتین زیرین نسبت داده میشود.
کلمات کلیدی: حوضه رسوبی کپه داغ، سازند تیرگان، سنگچینهنگاری، زیستچینهنگاری، برش اسطرخی، برش جوزک، برش زاو.
1- مقدمه
حوضه درون قارهای کپه داغ پس از بسته شدن اقیانوس پالئوتتیس در طی کوهزایی سیمیرین پیشین در زمان تریاس میانی تشکیل شده است [1]. این حوضه علاوه بر ایران در کشورهای مجاور از جمله افغانستان و ترکمنستان نیز گسترش نسبتا وسیعی داشته و دارای مخازن هیدرو کربنی است. رسوبگذاری در این حوضه ، از ژوراسیک تا میوسن ادامه داشته و شامل مجموعهای از رسوبات سیلیسی آواری و کربناته است. سازندهای کربناته مزدوران و تیرگان، و سازند آواری شوریجه به علت استعداد مخزنی مناسب و پتانسیل هیدروکربنی، مهمترین واحدهای سنگچینهای در حوضه کپه داغ محسوب میشوند. در سال 1347 پس از حفاری اولین چاه اکتشافی در تاقدیس خانگیران (ناحیه شرقی کپه داغ) و کشف گاز از سازندهای شوریجه و مزدوران، مطالعات هیدروکربوری در این حوضه رسوبی اهمیت بسزایی یافت [1]. بخصوص اینکه به دلیل شرایط استراتژیک تأمین انرژی، کشف میادین هیدروکربوری در بخش غربی حوضه رسوبی کپه داغ مورد تأکید واقع شد. ازاین رو تاکنون مطالعات زیادی از دیدگاه اکتشاف هیدروکربنی بروی سازندهای مذکور و بخصوص تیرگان در ناحیه غربی حوضه کپه داغ صورت گرفته که عمده‌ی این مطالعات بر روی ساختارهای تاقدیس شکل سطحی نظیر تاقدیس غلامان [2، 3] تاقدیس اشلر و حاجی داغ [1] و برخی به روی ساختمان‌های زیرسطحی-ژئوفیزیکی نظیر ساختمان کرند صورت گرفته است. از جمله مطالعات قبلی صورت پذیرفته در سازند تیرگان عبارتند از پژوهش الکساندرا و همکاران (2014) که توانستند به بررسی تکامل ساختارهای تکتونیکی در حوضه رسوبی کپه داغ و مقایسه آن با حوضه رسوبی خزر جنوبی و آمو دریا بپردازند [10]. غیاثوند و همکاران (a 2019) سازند تیرگان را در برشهای روستای تیرگان و امیر آباد مورد مطالعه دقیق سنگشناسی و چینهنگاری قرار دادند [17]. ریاحی و همکاران (2021) توانستند سازند تیرگان را در جنوب غرب و شمال بجنورد مورد مطالعه دقیق فسیلشناسی قرار بدهند و مجموعه زیستزونهای, Palorbitolina lenticularis Taxon Range Zone2- Novalesia producta-Orbitolina spp. Assemblage Zone را که معرف محدوده زمانی Barremian-Early Aptian است، برای سازند تیرگان شناسایی کنند [34]. مطابق با مطالعات هوگو و همکاران (2019) مکان مرز بارمین-آپتین در محدوده زمانی تقریبی (121-126) میلیون سال قبل قرار میگیرد [26]. غیاثوند و همکاران ( b2019 و 2021) توانستند سازند تیرگان را در روستای تیرگان بر اساس فرامینیفرهای بنتیک و ارگانیسمها به همراه ایزوتوپ کربن مورد مطالعه قرار داده و سه زیست زون Feurtillia gracilis range zone (upper Valanginian), Campanellula capuensis range zone (upper Hauterivian-Barremian) , Orbitolionid Assemblage zone (lower-upper Aptian) را که در مجموع موید محدوده سنی upper Valanginian-upper Aptian می باشد را برای برش مورد مطالعه پیشنهاد دهند [18، 20]. شیلاگینتو (2021) در پژوهشی به مطالعه کارهای انجام شده پیشین [17، 18، 19، 20] پرداخته و بیان میکند که سن در نظر گرفته شده برای سازند تیرگان نمیتواند آپتین پسین باشد و نهایت آپتین پیشین است؛ که علت این امر را در عدم تشخیص Simplorbitolina manasi به جای Iraqia simplex و گونه Mesorbitolina parva به جای Palorbitolina lenticularis میداند [40]. مولایی و همکاران (2019) سازند تیرگان را بر اساس مجموعه فونای آمونیتی در غرب حوضه رسوبی کپه داغ مورد مطالعه قرار داده و محدوده سنی انتهای بارمین-اوایل آپتین را برای این سازند پیشنهاد دادند [33]. آقابابایی و همکاران (1393) سازند تیرگان را در شش برش چینه شناسی مورد مطالعه دقیق فسیلشناسی و رسوبشناسی قرار دادند و سن آپتین را برای مجموع برشهای مورد مطالعه در شرق حوضه پیشنهاد دادند [1]. بوکور و همکاران (2019) با بررسی اربیتولینهای سازند تیرگان محدوده سنی Latest Barremian-early Aptian را برای نهشتههای سازند تیرگان پیشنهاد می دهد [14]. شکیبا و همکاران (1400) توانستند بر اساس مطالعات آبشناسی و رسوبشناسی بر روی سازند تیرگان یک مدل رسوبی رمپ هموکلینال بر نهشت این سازند در شرق حوضه رسوبی کپه داغ پیشنهاد دهند [5]. طباطبایی و همکاران (2019) با مطالعه سازند تیرگان در شرق حوضه رسوبی کپه داغ محدوده سنی آپتین پسین را به همراه یک محیط رمپ هموکلینال و به همراه شواهد غرق شدگی در انتهای سازند تیرگان معرفی و ثبت مینمایند [44]. کلانتری (1969) سن سازند تیرگان را در برش حمام قلعه بر اساس فرامینیفرها به دو بخش تقسیم کرده است: قسمت زیرین این سازند را به نئوکومین- آپتین و قسمت فوقانی این سازند را به آپتین نسبت داده است. همچنین ایشان بر پایه شناخت میکروفسیلها در برشهای نزدیک به دشت مشهد- قوچان مانند رادکان- بارو و دادنلو سن سازند را نئوکومین و در برش گلیان، در جنوب شیروان، بارمین گزارش نموده است [29]. کشاورز(1376) در نواحی شمال شرق و شمال غرب مشهد سن سازند تیرگان را بارمین- آپتین در نظر گرفته است [6]. هاشمی کاخکی (1385) به مطالعه ریزرخساره و محیط رسوبی این سازند در نواحی شرق و مرکزی پرداخته و سن سازند تیرگان را بارمین پسین- آپتین پیشین تعیین نموده است [7]. بر اساس مطالعه فرامینیفرها سن سازند تیرگان در برشهای بید سوخته و آبگرم، آپتین و در برش گلیان، آپتین-آلبین تعیین شده است که افزایش ضخامت و جوانتر شدن سازند از شرق به غرب حوضه گزارش شده است. طاهرپور خلیل آباد و همکاران (2013) توانستند با مطالعه سازند تیرگان در برش چینهشناسی سیساب و تعیین گونه Kopetdagaria sphaerica مرز زمانی بارمین-آپتین را در غرب حوضه رسوبی کپه داغ تعیین کنند [45]. طاهرپور خلیل آباد و همکاران (1393) با مطالعه مجموعه فونای فرامینیفر بنتیک و جلبک سبز در سازند تیرگان، برش سیساب سن بارمین پسین- آپتین پیشین را پیشنهاد کردهاند [8]. در پژوهش حاضر، اهداف زیستچینهنگاری و تعیین حوادث زیستی دیرینه سازند تیرگان در برشهای اسطرخی، جوزک و زاو مورد بررسی قرار گرفته است که بر اساس مطالعه میکروفسیلهای فرامینیفر و جلبک سبز انجام پذیرفته است.
2- زمین شناسی منطقه و راههای دسترسی به برشهای مورد مطالعه
حوضه رسوبی کپه داغ در شمال و شمال شرقی ایران قرار داشته و یکی از حوضههای مهم رسوبی و شناخته شده در کشور ما میباشد. این پهنه علاوه بر ایران در کشورهای مجاور از جمله در افغانستان و ترکمنستان گسترده شده و دارای ذخایر هیدروکربنی است. این حوضه با مساحتی حدود 55000 کیلومتر مربع بین عرضهای جغرافیایی 35 درجه و 30 دقیقه تا 38 درجه و 15 دقیقه شمالی و طولهای جغرافیایی 54 درجه و 00 دقیقه تا 61 درجه و 13 دقیقه شرقی قرار گرفته است و رسوبگذاری آن از ژوراسیک تا ترشیاری بدون وقفه ادامه داشته است [9]. برشهای صحرائی مورد مطالعه در حد فاصل شهرهای چناران، چمن بید و مراوه تپه قرار دارند (شکل 1).
شکل1) نقشه راههای دسترسی به برش های مورد مطالعه
برش اسطرخی با مختصات جغرافیایی 57 درجه و 51 دقیقه و 31 ثانیه طول شرقی، 37 درجه و 11 دقیقه و 29 ثانیه عرض شمالی، در 180 کیلومتری شمال باختری مشهد و 30 کیلومتری جنوب شیروان (نزدیک روستای اسطرخی) قرار دارد ضخامت سازند تیرگان در این برش 129 متر بوده و سازند مورد مطالعه بصورت همشیب و پیوسته در روی سازند شوریجه و در زیر سازند سرچشمه قرار گرفته است ( شکل 2). برش جوزک با مختصات جغرافیایی 56 درجه و 42 دقیقه و 25 ثانیه طول شرقی، 37 درجه و 24 دقیقه و 8/55 ثانیه عرض شمالی، در 40 کیلومتری جنوب باختری شهرستان بجنورد قرار گرفته است. ضخامت سازند تیرگان در برش مذکور 362 متر بوده و سازند مورد مطالعه بصورت همشیب و پیوسته در روی سازند شوریجه و بصورت واضح و با مرزگسله در زیر سازند آبدراز قرار گرفته است (شکل 3). برش زاو با مختصات جغرافیایی 55 درجه و 45 دقیقه و 6/10 ثانیه طول شرقی و 37 درجه و 31 دقیقه و 20 ثانیه عرض شمالی، پایین تر از روستای زاو و در نزدیکی گرگان رود از توابع بخش پیشکمر و در فاصله 45 کیلومتری شمال شهر کلاله واقع شده است. ضخامت سازند تیرگان در این برش 639 متر میباشد. لازم به ذکر است که سطح تماس فوقانی سازند مورد مطالعه در این برش پوشیده شده است و سطح تماس زیرین آن با سازند زرد بصورت همشیب و پیوسته است. نمای کلی سازند تیرگان در برش زاو در شکل 4 نشان داده شده است.
بر اساس تطابق سنگچینهنگاری تهیه شده از سازند تیرگان هر چه بیشتر به سمت غرب حوضه رسوبی کپه داغ پیشروی کنیم، ضخامت سازند تیرگان افزایش پیدا میکند به طوریکه در برش اسطرخی 129 متر، در برش جوزک 362 متر و برش زاو 639 متر ضخامت ثبت و اندازهگیری شده است. دلیل این تغییر ضخامت را میتوان به امکان تغییر در شرایط رسوبگذاری مانند تفاوت در نرخ تولید رسوب و افزایش فضای رسوبگذاری به دلیل تغییرات محیطی و یا وجود فعالیتهای تکتونیکی که باعث تفاوت در میزان فرونشینی کف حوضه و یا بالاآمدگی آن شده است، نسبت داد. همچنین قسمت پایینی سازند تیرگان (ماسه سنگ و مارن) از برش اسطرخی به سمت جوزک و زاو ناپدید میشود که به دلیل افزایش عمق حوضه رسوبی و عدم وجود شرایط مناسب جهت تشکیل رسوبات تخریبی میباشد. به علاوه، بخش دولومیتی و آهک های دولومیتی در برشهای جوزک و زاو به وضوح قابل تفکیک است که ضخامت آن از سمت شرق به غرب حوضه کاهش پیدا میکند و به دلیل کاهش تاثیر فرآیندهای دیاژنتیکی و افزایش عمق حوضه رسوبی مرتبط میباشد. به طور کلی در مجموع برشهای مورد مطالعه، برش اسطرخی نسبت به دو برش دیگر ( برش جوزک و زاو) از لایهبندی نازکتری برخوردار میباشد. از دیگر تفاوتها در میان برشهای مذکور وجود گسلها و درز و شکاف های بیشتر به همراه گسترش رگههای کلسیتی بیشتر در برش کوه زاو نسبت به دو برش دیگر است (شکل 5).
شکل2) سطح تماس زیرین سازند تیرگان با سازند شوریجه در برش روستای اسطرخی، دید به سمت شمال غرب
شکل 3) نمایش واحدهای صخره ساز سازند تیرگان در برش جوزک، دید به سمت شمال غرب
3- مواد و روشها
در این مطالعه تعداد 700 نمونه آهکهای االیتی و اربیتولیندار و مارنی سازند تیرگان در سه برش اسطرخی (62 نمونه)، جوزک (102 نمونه) و زاو (226 نمونه) و در مجموع 390 نمونه از هر سه برش، بطور سیستماتیک برداشت شده که فواصل نمونهبرداری در آن حدود 3 متر میباشد. همچنین در محل مرز لایهبندیها و یا مکانهایی که تغییر لیتولوژی شدیدی را نشان دادهاند فواصل نمونه برداری کمتر شده است. در نهایت، از نمونههای صحرائی برداشت شده مقاطع نازک میکروسکوپی تهیه شده و کلیه ویژگیهای آنها در زیر میکروسکوپ پلاریزان دو چشمی مدل لایکا (Leica) و مجهز به دوربین عکس برداری (DC 500) و نرم افزار مربوطه (NIS-Elements AR 4.00.06) مطالعه شده است. در این مطالعه جهت شناسایی نمونههای جلبکهای سبز از منابعی چون [11، 12، 15، 25] استفاده گردیده شد. همچنین جهت شناسایی نمونههای فرامینیفرهای بنتیک از منابعی مانند [16، 22، 30، 31، 36، 37، 38، 39] در این مطالعه استفاده گردیده شد.
شکل4) نمای کلی سازند تیرگان در برش زاو، دید به سمت شمال غرب
شکل 5) تطابق ناحیهای سنگچینهنگاری برشهای مورد مطالعه و چگونگی تغییرات ضخامتی توالی آهکی در گستره جانبی
4-بحث
سازند تیرگان در بخشهای مختلف از حوضه رسوبی کپه داغ از دیدگاه زیستچینهنگاری توسط مولفین متعددی مورد بررسی قرار گرفته است. این تحقیقات به صورت موردی بوده و عمدتاً منجر به معرفی و تعیین زیستزونهای محلی شده است و تاکنون مدل یکپارچه که در برگیرنده زیستزونها و وضعیت زیستچینهنگاری این سازند در گستره ناحیهای و کل حوضه کپه داغ باشد معرفی نشده است. در تحقیق حاضر، به منظور مطالعه و بررسی بیشتر، سه برش چینهشناسی در غرب حوضه رسوبی کپه داغ انتخاب گردید و زیستچینهنگاری این سازند بر مبنای فرامینیفرهای بنتیک و جلبکهای سبز مورد مطالعه قرار گرفته است. بنابراین، هدف اصلی از بررسی زیستزونها در این تحقیق، تعیین زیستزونهای محلی و یا استفاده از زونهای ذکر شدهی جهانی در برشهای مورد مطالعه دنیا است.
4-1 مروری بر زیستزونهای معرفی شده بر اساس خانواده اوربیتولینیده در بارمین-آپتین
توالیهای سنگچینهای به سن بارمین برای اولین بار در اطراف روستای بارم (Barreme) در ناحیه Basse-Alpes جنوب شرق فرانسه شناسایی و معرفی شدهاند. در آن زمان، این توالیها به واسطه اولین ظهور گونهای سفالوپود تحت عنوان Spitidiscus hugii معرفی گردیدند. توالیهای سنگچینهای به سن آپتین نیز ابتدا در اطراف روستای آپت واقع در ناحیه Basse- Alpes شناسایی و به واسطه اولین ظهور جنس Prodeshayesites تعیین سن شدند. با این همه، واحدهای زمانی نامبرده بعدها توسط افراد مختلفی مورد بازنگری قرار گرفتند [24]. مرز توالی های بارمین- آپتین در حوضه زاگرس را بر مبنای فونای آمونیتی منطبق بر قاعده زیست¬زون Tuarkyricus دانسته و بر اساس اولین ظهور جنس Deshayesites تعیین نمودهاند. همچنین تاکسونهایی چون Kucatissites, Pseudocrioceras, Pseudohaploceras از مهمترین تاکسونها آمونیتی برای تعیین قاعده آپتین در حوضه مدیترانه در نظر گرفته شدهاند. هر چند امروزه مشخص شد که برخی از آنها در رسوبات مربوط به زیر آشکوب بارمین پسین دیده شدهاند [21]. نانوفسیلهای آهکی نیز نقش قابل توجهی در تعیین قاعده زمانی آپتین دارند. زیر کمیتهچینهشناسی آپتین در دومین گردهمایی بین المللی که برای تعیین مرزهای آشکوبهای کرتاسه در سال 1993 برگزار شده بود، قاعده آپتین را در قاعده کرون مغناطیسی MO و بصورت سیستماتیک، بر روی اولین ظهور گونه نانوفسیلی Hayesites irregularis قرار داده است [23]. همچنین سیمونس (1994) در توالیهای در بردارنده محدوده زمانی بارمین- آپتین متعلق به سازندهای شعیبا و خرائیب کوه های عمان مرکزی، زیستزون Palorbitolina lenticularis را به همراه دو زیر زون Palorbitolina lenticularis, Paleodictyoconus arabicus معرفی نمودهاند [43]. شرودر و همکاران (2010) زیستزون Palorbitolina lenticularis را که با شروع Palorbitolina lenticularis تا اولین ظهور Praeorbitolina cormyi مشخص میشود، در توالی های با سن بارمین پسین- آپتین پیشین قرار داده است. همچنین ایشان این زیستزون را معادل با زیستزونهای آمونیتی Deshayesites oglanlensis و Deshayesites weissi میدانند. همچنین از گونه Montseciella arabica به عنوان شاخصی در توالی های بارمین پسین نام بردهاند [42]. در صورتی که قبلا سینت مارک (1970)، گونه مذکور را شاخصه محدوده زمانی آپتین پیشین در نظر گرفته بود [35]. شرودر و همکاران (2010) از جنسهای Palorbitolinoides و Praeorbitolina به عنوان نمونههای شاخص زیرآشکوب آپتین پیشین یاد کردهاند [42]. شیلاگینتو و همکاران (2013) نیز از گونه Praeorbitolina cormyi به عنوان گونه شاخص زیرآشکوب آپتین پیشین (بدولین) نام بردهاند [36].
4-2 زیستچینهنگاری و زیستزونهای سازند تیرگان در برش های مورد مطالعه
4-2-1-برش اسطرخی
در این برش تعداد 28 جنس و 32 گونه از فرامینیفرهای بنتیک و 21 جنس و 24 گونه از جلبکهای سبز مورد شناسائی قرار گرفته است و نمودار توزیع عمودی آنها در ستون چینهشناسی برش مورد مطالعه ترسیم شده است (شکل 6). بر اساس ظهور، گسترش و انقراض تاکسونهای شاخص، تعداد 2 زیستزون برای سازند تیرگان در این برش تعیین و معرفی شده است که عبارتند از:
1- Kopetdagaria sphaerica Zone
تعریف:
این زیستزون بر اساس ظهور Kopetdagaria shpaerica (به عنوان مرز پایینی) تا ظهور Palorbitolina lenticularis ( به عنوان مرز بالایی) تعریف شده است. این زیستزون حدود 70 متر ضخامت دارد و بخشهای مارنی و آهکی قاعده سازند تیرگان را در برمیگیرد.
مجموعه فسیلی همراه:
فرامینیفرهای بنتیک:
Quinquloculina sp., Mayncina bulgarica, Derventina filipescui, Lenticulina sp., Haplophragmoides globosus, Nautiloculina oolithica, Charentia cuvillieri, Rumanoloculina robusta, orbitolinidae, Novalesia producta, Istriloculina eliptica, Nautiloculina sp., Balkhania balkhanica, Cuneolina hensoni, Debarina hahounerensis, Nezzazata isabellae.
جلبکهای آهکی:
Salpingoporella sp., Salpingoporella muehlbergii, Coptocampylodon sp., Acicularia sp., Pseudoactinoporella iranica, Kopetdagaria sphaerica, Permocalculus minutus, Montiella elitzae, Dellofrella quercifoliipora, Pseudoactinoporella fragilis, Cayeuxia sp., Linoporella sp., Salpingoporella cemi, Terquemella sp., Permocalculus sp., Permocalculus halimedaformis, Salpingoporella hasi, Boueina hochstetteri, Salpingoporella dinarica.
سن:
بارمین پیشین تا پسین. از آنجائی که گونه Kopetdagaria shpaerica برای اولین بار از نهشته های بارمین پیشین ناحیه کپه داغ ترکمنستان معرفی شده است [32] و از طرفی، این تاکسون از قدیمی ترین (پایین ترین) لایههای آهکی پلاتفرمی و کم عمق قاعده سازند تیرگان در برش اسطرخی ظاهر میشود، بنابراین سن قاعده سازند تیرگان در این برش سطحی احتمالاً از ؟ بارمین پیشین شروع میگردد.
2- Palorbitolina lenticularis Total Range Zone
تعریف:
مرز زیرین این زیستزون منطبق بر اولین ظهور Palorbitolina lenticularis است و مرز بالائی آن مطابق با گسترش کلی این فرم میباشد. ضخامت این زیستزون در این برش صحرائی 20 متر میباشد و تا انتهای سازند تیرگان را در بر می گیرد.
مجموعه فسیلی همراه:
مطابق با شکل 6، اغلب فرمهای فرامینیفر که در زون قبلی وجود دارند در این زیستزون هم گسترش دارند. تاکسونهای فرامینیفر بنتیک که برای اولین بار در این زون ظاهر میشوند عبارتند از:
Palorbitolina lenticularis, Vercorsella arenata, Dictyoconus pachymarginalis, Iraqia simplex, Montseciella arabica, Pseudocyclammina sp., Voloshinoides sp., Rumanoloculina pseudominima, Paleodictyoconus actinostoma, Spiroloculina cretacea, Marsonella oxycona, Simplorbitolina sp., Paleodictyoconus cuvillieri.
از بین جلبکهای آهکی، اغلب تاکسونهایی که در زیستزون قبلی حضور داشتند در اینجا حضور ندارند، مانند:
Salpingoporella sp., Salpingoporella muehlbergii, Salpingoporella cemi, Permocalculus sp.
همچنین، جلبکهایی که در این زیستزون ظاهر می شوند عبارتند از:
Carpathoporella occidentalis, Salpingoporella melitae.
سن: با توجه به مجموعه فسیلی فوق و نظر به اینکه تاکسون Palorbitolina lenticularis از فرامینیفرهای شاخص بارمین پسین تا آپتین پیشین در سراسر تتیس است [41،46] لذا سن این زیستزون بارمین پسین- آپتین پیشین است. این زیستزون منطبق با زیستزون Palorbitolina lenticularis Range Zone Husinec et al., 2000 با محدوده سنی بارمین پسین- آپتین پیشین است، همچنین این زیستزون توسط جمالی (1390) با سن بارمین پسین- آپتین پیشین در برشهای حمام قلعه، مزدوران، باغک و چاه خانگیران شماره 32 واقع در شرق حوضه رسوبی کپه داغ شناسایی و معرفی شده است [4].
شکل 6) چینهنگاریزیستی، گسترش گونههای شاخص شناسائی شده و زیستزونهای معرفی شده برای سازند تیرگان در برش اسطرخی
4-2-2-برش جوزک
در این برش تعداد 32 جنس و37 گونه از فرامینیفرهای بنتیک و 12 جنس و 15 گونه از جلبک های سبز مورد شناسائی قرار گرفته است و نمودار توزیع عمودی آنها در ستون چینهشناسی برش مورد مطالعه ترسیم شده است (شکل 7). بر اساس ظهور، گسترش و انقراض تاکسونهای شاخص، تعداد 2 زیستزون برای سازند تیرگان در این برش صحرائی تعیین و معرفی شده است که عبارتند از:
1- Kopetdagaria sphaerica Zone
تعریف:
این زیستزون بر اساس ظهور Kopetdagaria shpaerica (به عنوان مرز پایینی) تا ظهور Palorbitolina lenticularis ( به عنوان مرز بالایی) تعریف شده است. ضخامت این زیستزون در این برش 75 متر می باشد و بخشهای قاعدهای سازند تیرگان را در بر میگیرد.
مجموعه فسیلی همراه:
فرامینیفرهای بنتیک:
Haplophragmoides sp., Spiroplectammina sp., Scythiolina sp., Novalesia producta, Istriloculina eliptica, Moesiloculina histri.
جلبکهای آهکی:
Kopetdagaria sphaerica, Permocalculus sp., Marinella lugeoni, Salpingoporella muehlbergii, Coptocampylodon lineolatus, Permocalculus minutus, Montiella elitzae.
سن: بارمین زیرین تا بالایی. از آنجائیکه گونه Kopetdagaria shpaerica برای اولین بار از نهشتههای بارمین زیرین ناحیه کپه داغ ترکمنستان معرفی شده است [32] و از طرفی، این تاکسون از قدیمی ترین (پایین ترین) لایه های قاعده سازند تیرگان در برش جوزک ظاهر میشود، بنابراین سن قاعده سازند تیرگان در این برش سطحی احتمالا از ؟ بارمین زیرین شروع میگردد.
2- Palorbitolina lenticularis Total Range Zone
تعریف:
مرز زیرین این زیستزون منطبق بر اولین ظهور Palorbitolina lenticularis است و مرز بالائی آن مطابق با گسترش کلی این فرم میباشد. ضخامت این زیستزون در این برش صحرائی 288 متر میباشد و تا انتهای سازند تیرگان را در بر میگیرد.
مجموعه فسیلی همراه:
مهمترین تاکسونها از فرامینیفرهای بنتیک که در این زیستزون ظاهر میشوند عبارتند از:
Palorbitolina lenticularis, Mayncina bulgarica, Iraqia simplex, Montseciella arabica, Glomospira sp., Paleodictyoconus cuvillieri, Rummanoloculina pseudominima, Nautiloculina oolithica, Novalesia concucopia, Dictyoconus pachymarginalis, Haplophragmoides globosus, Vercorsella sp., Derventina filipescui, Debarina hahounerensis, Praechrysalidina infracretacea, Charentia cuvillier, Rumanoloculina ponticuli, Vercorsella scarsellai, Nezzazata sp., Rumanoloculina robusta, Pdeudocyclammina hedbergi, Valserina broennimanni, Orbitolinopsis sp., Orbitolinopsis subkiliani, Trocholina odukpaniensis, Vercorsella arenata.
از مهمترین تاکسونهای جلبک های آهکی، جنسها و گونه های زیر در این زون برای اولین بار ظاهر میشوند:
Boueina minima, Juraella biforcata, Pseudoactinoporella iranica, Terquemella sp., Cayeuxia sp.
سن: با توجه به مجموعه فسیلی فوق و نظر به اینکه تاکسون Palorbitolina lenticularis از فرامینیفرهای شاخص بارمین پسین تا آپتین پیشین در سراسر تتیس است [41، 46] لذا سن این زیستزون بارمین پسین- آپتین پیشین است.
شکل 7) چینهنگاریزیستی، گسترش گونههای شاخص شناسائی شده و زیستزونهای معرفی شده برای سازند تیرگان در برش جوزک
4-2-3-برش زاو
در این برش تعداد 25 جنس و 32 گونه از فرامینیفرهای بنتیک و 13 جنس و 19 گونه از جلبکهای سبز مورد شناسائی قرار گرفته است و نمودار توزیع عمودی آنها در ستون چینهشناسی برش مورد مطالعه ترسیم شده است (شکل 8). بر اساس ظهور، گسترش و انقراض تاکسون های شاخص، تعداد 2 زیستزون برای سازند تیرگان در این برش تعیین و معرفی شده است که عبارتند از:
1- Kopetdagaria sphaerica Zone
تعریف:
این زیستزون بر اساس ظهور Kopetdagaria shpaerica (به عنوان مرز پایینی) تا ظهور Palorbitolina lenticularis ( به عنوان مرز بالایی) تعریف شده است. ضخامت این زیستزون در این برش صحرائی 415 متر می باشد و بخشهای قاعدهای سازند تیرگان را در بر میگیرد.
مجموعه فسیلی همراه:
فرامینیفرهای بنتیک:
Haplophragmoides globosus, Lenticulina sp., Novalesia producta, Quincoloculina sp., Orbitolinids, Rumanoloculina robusta, Istriloculina eliptica, Istriloculina sp., Novalesia cornucopia, Vercorsella arenata.
جلبکهای آهکی:
Salpingoporella cemi, Kopetdagaria sphaerica, Permocalculus minutus, Salpingoporella muehlbergii, Acicularia sp., Montiella elitzae, Permocalculus sp., Coptocampylodon sp., Cayeuxia sp., Terquemella sp., Salpingoporella hispanica, Marinella lugeoni.
سن: بارمین زیرین تا بالایی. از آنجائیکه گونه Kopetdagaria shpaerica برای اولین بار از نهشتههای بارمین زیرین ناحیه کپه داغ ترکمنستان معرفی شده است [32]. از طرفی، این تاکسون از قدیمیترین (پایین ترین) لایههای قاعده سازند تیرگان در برش زاو ظاهر میشود، بنابراین سن قاعده سازند تیرگان در این برش سطحی از بارمین زیرین شروع میگردد.
2- Palorbitolina lenticularis Total Range Zone
تعریف:
مرز زیرین این زیستزون منطبق بر اولین ظهور Palorbitolina lenticularis است و مرز بالائی آن مطابق با گسترش کلی این فرم میباشد. ضخامت این زیستزون در این برش صحرائی 170 متر میباشد و تا انتهای سازند تیرگان را در بر میگیرد.
مجموعه فسیلی همراه:
مطابق با شکل 8) مهمترین تاکسون ها از فرامینیفرهای بنتیک که در این زیستزون ظاهر می شوند عبارتند از:
Palorbitolina lenticularis, Montseciella arabica, Derventina filipescui, Rumanoloculina pseudominima, Rumanoloculina minima, Mayncina bulgarica, Dictyoconus pachymarginalis, Balkhania balkhanica, Debarina hahounerensis, Iraqia simplex, Vercorsella laurenti, Cuneolina sp., Freixialina sp., Scythiolina sp., Neotrocholina valdensis, Torinosouella peneropliformis.
از بین جلبکهای آهکی، تنها تاکسونی که در این زون ظاهر میشود Boueina hochstetteri است و سایر تاکسونها از زیستزون قبل تا این زیستزون ادامه پیدا میکنند.
سن: با توجه به مجموعه فسیلی فوق و نظر به اینکه تاکسون Palorbitolina lenticularis از فرامینیفرهای شاخص بارمین پسین تا آپتین پیشین در سراسر تتیس است [41، 46] لذا سن این زیستزون بارمین پسین- آپتین پیشین است.
شکل 8) چینهنگاریزیستی، گسترش گونههای شاخص شناسائی شده و زیستزونهای معرفی شده برای سازند تیرگان در برش زاو
4-3-تطابق ناحیهای زیستچینهنگاری برشهای مورد مطالعه
به منظور بررسی تغییرات ناحیهای از دیدگاه ضخامتی، تعداد 2 نقشه هم ضخامت از زیستزونهای تعریف شده برای سازند تیرگان در برشهای مورد مطالعه (اسطرخی، جوزک و زاو) تهیه شده است (شکل های 9 و 10). بر طبق نتایج حاصل از این نقشهها، اینتروال زمانی بارمین زیرین-بالایی که بخشهای قاعدهای سازند تیرگان را در بر می گیرد و با زیستزون Kopetdagaria sphaerica مشخص میشود در غربی ترین بخش حوضه (برش زاو) بیشترین ضخامت را نشان میدهد. در همین زمان، کمترین ضخامت این زیستزون در شرقی ترین بخش از ناحیه مورد مطالعه (برش اسطرخی) میباشد (شکل 9). تغییرات ضخامت شدید نشانه عدم وجود فضای کافی برای رسوبگذاری ناشی از کم بودن عمق حوضه و یا اینکه عملکرد گسلههای پی سنگی و ایجاد بالاآمدگی های موضعی در حوضه رسوبی را نشان میدهد. در زمان بارمین پسین تا آپتین پیشین، روند تغییرات ضخامتی متفاوت شده است. به طوریکه زیستزون Palorbitolina lenticularis در ناحیه جوزک بیشترین ضخامت (البته با توجه به گسله بودن کنتاکت بالایی در این برش، احتمالا ضخامت زیستزون بیشتر از این مقدار هم باشد) را نشان میدهد و در نواحی مجاور آن یعنی اسطرخی و زاو از ضخامت آن کاسته میشود (شکل 10). دلیل افزایش ضخامت در نواحی مرکزی میتواند ناشی از وضعیت و هندسه پلاتفرم و ایجاد شرایط مناسب از نظر فضای رسوبگذاری و تنوع وجودی تولید کنندههای کربناته در حاشیه پلاتفرم تلقی شود.
5-نتیجهگیری
1) جهت انجام این مطالعه، سه برش چینه شناسی از سازند تیرگان در غرب حوضه رسوبی کپه داغ به ترتیب در روستای اسطرخی (30 کیلومتری جنوب شیروان)، جوزک (40 کیلومتری جنوب باختری شهرستان بجنورد) و زاو (45 کیلومتری شمال شهر کلاله) انتخاب شد.
2) ضخامت سازند تیرگان در رخنمونهای مورد مطالعه به ترتیب 129 متر در برش اسطرخی، 362 متر در برش جوزک و 639 متر در برش زاو اندازهگیری و مورد نمونهبرداری قرار گرفت. در این مطالعه، تعداد 62 نمونه صحرائی از برش اسطرخی، 102 نمونه از برش جوزک و 226 نمونه از برش زاو برداشت و مورد مطالعه میکروسکوپی قرار گرفت.
3) در برش روستای اسطرخی، سازند شوریجه در زیر سازند تیرگان به صورت همشیب و پیوسته قرار گرفته است. همچنین سطح تماس بالایی سازند تیرگان با سازند سرچشمه به صورت همشیب و پیوسته میباشد. در این رخنمون سطحی، سازند تیرگان با رخسارههای ماسهای و میان لایههای مارنی شروع میشود که نشان دهنده گذر تدریجی از سازند قارهای شوریجه به رخسارههای دریایی سازند تیرگان میباشد. برش روستای جوزک نشان دهنده سطح تماس پیوسته و همشیب سازند تیرگان در قاعده با سازند شوریجه است، اما سطح تماس بالایی آن با سازند آبدراز به صورت گسله میباشد. در برش زاو، سطح تماس زیرین سازند تیرگان با سازند زرد و به صورت پیوسته و همشیب است. ولی سطح تماس بالایی آن با سازند جوانتر به صورت پوشیده و نامشخص می باشد.
4) بر اساس مطالعه مجموعه فرامینیفرهای بنتیک و جلبک های سبز آهکی در سه برش مورد مطالعه، تعداد 28 جنس و 32 گونه از فرامینیفرهای بنتیک و 21 جنس و 24 گونه از جلبکهای سبز در برش اسطرخی، تعداد 32 جنس و 37 گونه از فرامینیفرهای بنتیک و 12 جنس و 15 گونه از جلبکهای سبز در برش جوزک و تعداد 25 جنس و 32 گونه از فرامینیفرهای بنتیک و 13 جنس و 19 گونه از جلبکهای سبز در برش زاو شناسایی شد. بر اساس ظهور، گسترش و انقراض تاکسونهای شاخص، تعداد 2 زیستزون برای سازند تیرگان در این برشهای صحرائی تعیین و معرفی گردید که عبارتند از: 1) Kopetdagaria sphaerica Zone که بر اساس ظهور Kopetdagaria shpaerica (به عنوان مرز پایینی) تا ظهور Palorbitolina lenticularis ( به عنوان مرز بالایی) تعریف شده است. ضخامت این زیستزون در برش اسطرخی 70 متر، در برش جوزک 75 متر و در برش زاو 415 متر است. 2) Palorbitolina lenticularis Total Range Zone که بر اساس ظهور و انقراض این گونه تعریف شده است و ضخامت آن در برش اسطرخی 20 متر، در برش جوزک 288 متر و در برش زاو 170 متر است. با توجه به گسترش چینهشناسی فرمهای ذکر شده در فوق و حضور سایر تاکسونهای همراه آنها، سن سازند تیرگان در برشهای مورد مطالعه به بارمین-آپتین زیرین نسبت داده میشود.
شکل 9) نقشه کنتوری و همضخامت از زیستزون Kopetdagaria sphaerica در برشهای مورد مطالعه
شکل 10) نقشه کنتوری و همضخامت از زیستزون Kopetdagaria sphaerica در برشهای مورد مطالعه
پلیت 1) تصاویر منتخبی از جلبکهای سبز و فسیلهای همراه شناسایی شده در برش اسطرخی
Plate1 (Estarkhi section):A: Rumanoloculina sp. Sample number 49, B: Permocalculus minutus Bucur 1994b , Sample, number 49, C: Udoteacean algae, Juraella bifurcata, Bernier, 1984, Sample number 50, D: Charentia cuvillieri , (Neumann, 1965), Sample number 50, E: Rumanoloculina robusta, Sample number 50, F: Charentia cuvillieri , (Neumann, 1965), Sample number 50, G: Montiella elitzae ( Bakalova 1978) Radoicic 1980, Sample number 51, H: Permocalculus sp.( right side) and Mayncina bulgarica( left side) , Sample number 51. Scale bar represent 0.5mm.
پلیت 2) تصاویر منتخبی از جلبکهای سبز و فسیلهای همراه شناسایی شده در برش جوزک
Plate 2 (Jozak section): A: Moesiloculina histri (Neagu, 1968), Sample number 1156, B: Kopetdagaria cf k. sphaerica Malsov, 1960, Sample number 1157, C: Coptocampylodon lineolatus Elliott, 1963, Sample number 1158, D: Permocalculus minutus Bucur (1994b), Sample number 1159, E and F: Montiella elitzae (Bakalova, 1971), Sample number 1159, G: Palorbitolina lenticularis (Blumenbach, 1805), Sample number 1160, H: Montiella elitzae (Bakalova, 1971), Sample number 1160. Scale bar represent 0.5 mm.
پلیت 3) تصاویر منتخبی از جلبکهای سبز و فسیلهای همراه شناسایی شده در برش زاو
Plate 3 (Zaw section): Fig. 1: Montseciella arabica, sample BAFR 1554, Fig. 2: Mayncina bulgarica, sample BAFR 1559, Fig. 3: Dictyoconus pachymarginalis (D) and Motseciella arabica (M), sample BAFR 1562, Fig. 4: Salpingoporella muehlbergii, sample BAFR 1562, Fig. 5: Montiella elitzae, sample BAFR 1562, Scale bars: 500 µm, Age: Barremian-early Aptian.
سپاس و قدردانی
نویسندگان مقاله مراتب قدردانی و تشکر خود را از جناب آقای پروفسور FELIX SCHLAGINTWEIT از بابت تایید شناسایی نمونه های میکروفسیل اعلام میدارند. همچنین تمامی هزینه های انجام این پروژه از محل طرح درون دانشگاهی، دانشگاه فردوسی مشهد به شماره 39321 تامین شده است. از داوران مقاله آقایان دکتر ابراهیم محمدی (استادیار دانشگاه تحصيلات تكميلي صنعتي و فناوري پيشرفته، کرمان) و دکتر امراله صفری (دانشیار گروه زمین شناسی دانشگاه اصفهان) تشکر و قدردانی میگردد.
منابع
[1] آقابابایی، ع.، آقاجری، ل.، حسنی، س.، 1393، بازنگری در مطالعه زمین شناسی ساختمانی تاقدیس غلامان (کپه داغ باختری). مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت، گزارش فنی شماره 2332، 30 صفحه.
[2] آریافر، ب.، 1388، چینه نگاری ناحیه کرند و تطابق چینه‌ای آن با چاه قزل تپه-2 و مقاطع سطحی نارلی، سوملی، آیتامیر، حاجی داغ، غلامان، و تنگ ترکمن. مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت، گزارش فنی شماره 1740، 17 صفحه.
[3] آریافر، ب.، اصغری، ا.، معتمدی، ب.، 1393، چینه شناسی، رسوب شناسی و چینه نگاری سکانسی سازند تیرگان در کپه داغ غربی. مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت، گزارش فنی شماره 2232، 128 صفحه.
[4] جمالی، م.، 1390، بایواستراتیگرافی و لیتواستراتیگرافی نهشته های کرتاسه زیرین در شرق کپه داغ، پایان نامه دکتری، دانشگاه شهید بهشتی، 446 ص.
[5] شکیبا، فیروز، کرمی، غ.،, طاهری، ع.، 1400، بررسی تاثیر محیط رسوبی و دیاژنز در پتانسیل توسعه کارست در سازند تیرگان در غرب کپه‌داغ) شمال‌شرق بجنود، رسوب شناسی کاربردی دانشگاه بوعلی سینا، 17: 114-130.
[6] کشاورز، غ.، 1376، بررسی لیتواستراتیگرافی سازند تیرگان در نواحی شمال شرق-شمال غرب مشهد (مقاطع چینه شناسی مزدوران-جاده کلات-دره رادکان). پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.
[7] هاشمی کاخکی، ن.، 1385، تحول زمین شناسی و بررسی چینه شناسی و ریزرخساره اورگونین سازند تیرگان در حوضه کپه داغ. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی، 110 صفحه.
[8] طاهر پور خلیل آباد، م.، وزیری، س. ح.، آریایی ع.ا.، عاشوری، ع.، 1393، کاربرد روزن داران کف زی و جلبک های آهکی در تعیین مرز بارمین-آپتین: مطالعه موردی سازند تیرگان در غرب حوضه رسوبی کپه داغ. نشریه علمی-پژوهشی دیرینه شناسی. پاییز و زمستان 1393. 2: 180-197.
[9] AFSHAR HARB, A., 1977, Guesstimte reserve of the Kopet Dagh Region, NIOC: Geological Note, 300, 1-127.
[10] ALEXANDRA, M.M. ROBERT, JEAN LETOUZEY, A. KAVOOSI, SHERKATI SH, and MÜLLER C, 2014, Structural evolution of the Kopeh Dagh fold-and-thrust belt (NE Iran) and interactions with the South Caspian Sea Basin and Amu Darya Basin: Marine and Petroleum Geology, Elsevier, 57, 68-87.
[11] BAHARI, L. F, MAHMUDY GHARAIE, M H, CONRAD M A, BARATTOLO F, MUOSSAVI HARAMI R, and MAHBOUBI A, 2020. On certain Neocomian – Aptian calcareous algae in the West of Kopeh- Dagh (NE-Iran) – Systematics and compared biogeography, focusing on Dasycladales: Geopersia, 10 (1), 115-134.
[12] BARATTOLO, F., CARRAS, N., CONRAD, M., and RADOIČIĆ, R., 2019, Falsolikanella campanensis (Azéma and Jaffrezo, 1972) Granier, 1987 revisited on type material, evidence of polyphysacean nature (green algae): Journal of Paleontology, 93(4), 593-611.
[13] BUCUR, I.I., MAJIDIFARD, M.R., and SENOWBARI-DARYAN, B., 2013, Early Cretaceous calcareous benthic microfossils from the eastern Alborz and western Kopet Dagh (northern Iran) and their stratigraphic significance: Acta Palaeontologica Romaniae, 9 (1), 23-37.
[14] BUCUR, I., YARAHMADZAHI, H., and MIRCESCU, C, 2019, The Lower Cretaceous Tirgan Formation in the Gelian section (Kopet-Dagh, north Iran): microfacis, microfossil, and their Biostratigraphic significance: Acta Palaeontologica Romniae, 15, 13–33.
[15] BUCUR, I., JOVANOVIĆ, D., RADOIČIĆ, R., SUDAR, M., and VICTOR, C., 2021, Lower cretaceous carbonate deposits from the derezna borehole (carpatho - balkanides, eastern serbia) and remarks on some dasycladalean algae: Acta Palaeontologica Romniae, 17 (1), 3-14.
[16] ELLIS, B., and MESSINA, A., 2009, Catalogue of Foraminifera, Museum Natural History, Special publication.
[17]GHEIASVAND, M., ASHOURI, A. R., AGHANABATI, S. A., TAHERPOURKHALIL ABAD, M., and GHADERI, A., 2019a, Biostratigraphy of the Tirgan Formation in the Kopet-Dagh basin: Stratigraphic sections of the Tirgan village and Amirabad: Journal of stratigraphy and sedimentology researches, 35, 23-36.
[18] GHEIASVAND, M., KARL, B., FÖLLMI, , ARNAUD VANNEAU, A., and ADATTE, T., 2019B, New stratigraphic data for the Lower Cretaceous Tirgan Formation, Kopet-Dagh Basin, NE Iran: Arabian Journal of Geosciences, 12(5). DOI:10.1007/s12517-019-4248-9.
[19] GHEIASVAND, M., ASHOURI, A.R., AGHANABATI, S.A., KHALIL-ABAD, M.T., and GHADERI, A., 2020, Stratigraphic distribution of shallow-water benthic foraminifera from the Lower Cretaceous Taft formation, Central Iran (Yazd Block), with evidence for the importance of hiatuses: Annales de Paléontologie, 106.
[20] GHEIASVAND, M., FÖLLMI, K.B., STAMPFLI, G.M., VÉRARD, C., LUCIANI, V. and MORSILLI, M., 2021, Paleoenvironment and paleobiogeography of Lower Cretaceous carbonate successions of the northern Tethyanmar-gin: Examples from Northeastern and Central Iran: Journal of Asian Earth Sciences, 213, 104752.
[21] GOLAFSHANI, T., KHANEHBAD, M., MOUSSAVI‑HARAMI, R., MAHBOUBI, A., and FEIZY, A., 2020, Carbonate platform evolution of the Tirgan formation during Early Cretaceous (Urgonian) in the eastern Kopet‑Dagh Basin, northeast Iran: depositional environment and sequence stratigraphic Significance: Carbonates and Evaporites, 35, 110. https://doi.org/10.1007/s13146-020-00647-9.
[22] GAWLICK, H.J., SCHLAGINTWEIT, F., and MISSONI, S., 2005, Barmsteinkalke der Typlokalität nordwestlich Hallein (hohes Tithonium bis Tifferes Berriasium; Salzburger Kalkalpen) – Sedimentologie, Mikrofazies, Stratigraphie und Mikropaläontologie: neue Aspekte zur Interpretation der Entwiklungsgeschichte der Ober-Jura-Karbonatplattform und der tektonischen Interpretation der Hallstätter zone von Hallein-Bad Dümberg: Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie, Abhandlungen, 236, 351-421.
[23] GRADSTEIN, F., M., OGG, J., G Schmitz, M, and Ogg, G., 2020, A geologic time scale 2020, Cambridge University Press, 1390.
.[24] HOSSEINI, S. A., 2014, Holostratigraphy of the Berriasian-Aptian Carbonate Platform Deposits from the Zagros Fold-thrust Belt, SW Iran, Ph. D thesis, University of Geneva, Switzerland, 273.
[25] HOSSEINI S. A., CONRAD, M. A., CLAVEL, B., and CARRAS, N., 2016, Berriasian-Aptian shallow water carbonates in the Zagros fold-thrust belt, SW Iran: integrated Sr-isotope dating and biostratigraphy: Cretaceous Research, 57, 257-288.
[26] HUGO, K.H., OLIEROOK, JOURDAN, F., RENAUD E. MERLE, T., 2019, Age of the Barremian–Aptian boundary and onset of the Cretaceous Normal Superchron: Earth-Science Reviews, 197. https://doi.org/10.1016/j.earscirev.2019.102906.
[27] HUSINEC, A., VELIC, I., FUCEK, L., VLAHOVIĆ, I., MATICEC, D., OSTRIC, N., and KORBAR, T., 2000, Mid Cretaceous Orbitolininid (Foraminiferida) record from the islands of Cres and Losing (Croalia): Cretaceous Research, 21, 155-171.
[28] HUSINEC, A. and SOKAC, B., 2006, Early Cretaceous benthic associations (foraminifera and calcareous algae) of a shallow tropical-water Piatform environment (Mljet Island, southern Croatia): Cretaceous Research, 27, 418–441.
[29] KALANTARI, A., 1969, Foraminifera from the Middle Jurassic-Cretaceous successions of the Koppet-Dagh region (N.E. Iran): Nat Iran OilCompany Geol Lab Publ, 3, 1–298.
[30] LOEBLICH, A. R., and TAPPAN, H., 1988. Foraminiferal Genera and their Classification, Van Nostrand Reinhold Co., New York, 970.
[31] MAJIDIFARD, M. R., ZAVAR, P., KHALIL-ABAD, M. T., PEDRAM, M. Z. and MOHTAT, T., 2019, Microbiostratigraphy of the lower Cretaceous strata from South East of Maragheh, NW Iran: Iranian Journal of Earth Sciences, 11, 68-79.
[32] MASLOV, V. P., 1960, New Cretaceous algae of Kopet Dag (Turkmenistan): Dokl. Akad. Nauk. SSSR, 14, 198-223.
[33] MOLAEI, M., VAZIRI, S.H., RAISOSSADAT, S.N., TAHERPOUR-KHALIL-ABAD, M., and TAHERI, J., 2019, Late Barremian-Early Aptian Ammonites from the Tirgan Formation, Kopet-Dagh Sedimentary Basin, NE Iran: Journal of Sciences, Islamic Republic of Iran, 30(1), 51 – 59.
[34] RIAHI, N., SADEGHI, A., ADABI, M., and KAMYABI SHADAN, H., 2021, Biostratigraphy of the Tirgan Formation in Robat-Eshgh (south-west of Bojnurd) and Ghezelghan (North of Bojnurd) stratigraphic sections, and comparing them with each other: Iranian Journal of Geology, 15(57), 123-141.
[35] SAINT-MARC, P., 1970, Contribution à la connaissance du Crétacé basal au Liban: Revue de Micropaléontologie, 12 (4), 224-233.
[36] SCHLAGINTWEIT, F., BUCUR, I.I., RASHIDI, K., and SABERZADEH, B., 2013, Praeorbitolina claveli n.sp. (benthic Foraminifera) from the Lower Aptian sensu lato (Bedoulian) of Central Iran: Carnets de Géologie [Notebooks on Geology], Brest, 4, 255-272.
[37] SCHLAGINTWEIT, F., and WILMSEN, M., 2014, Orbitolinid biostratigraphy of the top Taft Formation (Lower Cretaceous of the Yazd Block, Central Iran): Cretaceous Research, 49, 125-133.
[38] SCHLAGINTWEI, T., ROSALES, I., and NAJARRO, M., 2016, Glomospirella cantabrica n. sp., and other benthic foraminifera from Lower Cretaceous Urgonian-type carbonates of Cantabria, Spain: Biostratigraphic implications: Geologica Acta: an international earth science journal, 14, 113-138.
[39] SCHLAGINTWEIT, F., and BUCUR, I., 2020, Cantabriconus? meridionalis n. sp., a new orbitoliniform benthic foraminifera from the lower Aptian of the Reşita–Moldova Nouă zone, Romania: Cretaceous Research, 106.
[40] SCHLAGINTWEIT, F., 2021, Comments on “stratigraphic distribution of shallow-water benthic foraminifera from the Lower Cretaceous Taft Formation, central Iran (yazd block), with evidence for the importance of hiatuses” by gheiasvand, m. et al. [annales de paléontologie, 2020, 154 (3), 102399] and related papers: Acta palaeontologica romaniae, 18(1), 3-8.
[41] SCHROEDER, R.,1963, Palorbitolina, einneues subgenus der gattung Orbitolina (Foram): Neues. Jahrbuch Fur. Geologie und paläontologie, 117, 346-359.
[42] SCHROEDER, R., VAN BUCHEM, F.S.P., CHERCHI, A., BAGHBANI, D., VINCENT, B., IMMENHAUSER. A., and GRANIER, B., 2010, Revised orbitolinid biostratigraphic zonation for The Barremian- Aptian of the eastern Arabian plate and implications for regional stratigraphic correla: Geoarbia special publications, 4 (1), 49-96.
[43] SIMMONS, M.D., 1994, Micropalaeontological biozonation of the Kahmah Group (Early Cretaceous), Central Oman Mountains. In: Simmons, M.D., (ed.), Micropalaeontology and Hydrocarbon Exploration in the Middle East. Chapman & Hall, London, 177-219.
[44] TABATABAEE, P., LASEMI, Y. and JAHANI, D, 2019, Facies variability of a lower Aptian carbonate platform succession, Tirgan Formation, eastern Kopet Dagh Basin, northeast Iran: Carbonates Evaporites, 34, 597–608. https://doi.org/10.1007/s13146-018-0428-z.
[45] TAHERPOUR KHALIL-ABAD, M., SCHLAGINTWEIT, F., VAZIRI, S.H., ARYAEI, A.A., and ASHOURI, A.R., 2013, Balkhania balkhanica Mamontova, 1966 (benthic foraminifera) and Kopetdagaria sphaerica Maslov, 1960 (dasycladale alga) from the Lower Cretaceous Tirgan Formation of the Kopet Dagh mountain range (NE-Iran) and their palaeobiogeographic significance: Facies, 59, 267-285.
[46] VELIC, I., 2007, Stratigraphy and Palaeobiogeraphy of Mesozoic Benthic Foraminifera of the Karst Dinarides (SE Europa): Geologia Croatica, 60 (1), 1-113.
Biostratigraphy, Lithocorrelation and Biocorrelation of the Tirgan Formation, west of Kopeh-Dagh sedimentary basin (NE Iran)
Atefeh Chenarani1, Meysam Shafiee Ardestani2, Mohamad Vahidinia3*
1- Phd student of Geology, Faculty of Sciences, Department of Geology, Ferdowsi university of Mashhad, Mashhad, Iran
2- Post-Doc researcher of Paleontology and Stratigraphy, Faculty of sciences, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
3*- Associate professor of geology, Faculty of Sciences, Department of Geology, Ferdowsi university of Mashhad, Mashhad, Iran
Abstract
In order to study the lithostratigraphy, biostratigraphy, microfacies, depositional setting and also to reconstruct the paleo-environmental conditions of the Tirgan Formation, three outcrop sections (Estarkhi (129m), Jozak (362m) and Zaw (639m)) were selected in the western part of the Kopet Dagh sedimentary basin. Based on the study of benthic foraminifera and calcareous green algae assemblage, a total number of 28 genera and 32 species of benthic foraminifera along with 21 genera and 24 species of green algae in Estarkhi section, 32 genera and 37 species of benthic foraminifera with 12 genera and 15 species of green algae in Jozak section, and finally, 25 genera and 32 species of benthic foraminifera and 13 genera and 19 species of green algae in Zaw section, were recognized. Based on the appearance, extend and disappearance of the marker taxa, two local biozones were defined and suggested for the Tirgan Formation throughout the studied area. They are: 1) Kopetdagaria sphaerica Zone, which has been defined based on the first appearance of this taxon as the lower boundary, and its upper boundary is the first occurrence of Palorbitolina lenticularis. This biozone has a thickness of 70 m in Estarkhi section, 75 m in Jozak section and 415 m in Zaw section. 2) Palorbitolina lenticularis Total Range Zone, that is defined based on the total range of this species. This biozone has a thickness of 20 m in Estarkhi section, 288 m in Jozak section and 170 m in Zaw section. According to the stratigraphical value of the mentioned taxa and the associated fauna, the Tirgan Formation is assigned to the Barremian-early Aptian age in the study area.
Key-words: Kopet Dagh sedimentary basin, Tirgan Formation, Lithostratigraphy, Biostratigraphy, Estarkhi section, Jozak section, Zaw section.
