بررسی رابطۀ نفوذپذیری و حضور زنان در شهرک¬های مسکونی (نمونه موردی: شهرک مسکونی هزار دستگاه و دولتآباد تهران)
الموضوعات :
فاطمه خدادادی آق قلعه
1
,
علی عسگری
2
1 - دانشجوی دکتری معماری،گروه معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - استادیار گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: امنیت, حضور زنان, نفوذپذیری, خوانایی, شهرک مسکونی, هزار دستگاه , دولتآباد,
ملخص المقالة :
یکی از اصلی ترین نیازهای زنان در جامعه که نیمی از جمعیت جهان را به خود اختصاص می‌دهند، حضور همراه با امنیت در فضاهای شهری میباشد. در این راستا بهبود کیفیت فضاهای شهری جهت حضور همه افراد جامعه به‌خصوص زنان از اهمیت شایانی برخوردار است. لذا یکی از مهم‌ترین عواملی که تداوم حضور بانوان در فضاهای شهری را امکان می‌بخشد، نفوذپذیری فضاهای شهری میباشد. بهبود کیفیت نفوذپذیری فضاهای شهری، موجب ارتقاء امنیت و به‌تبع آن حضور پذیری گسترده‌تری را نیز درپی خواهد داشت و درنهایت منجر به برقراری تعاملات اجتماعی در حوزه همگانی خواهد گشت. طرح پژوهش حاضر بر پایه روش همبستگی و بر پایه مقیاس مرکب مشاهده و مناظره، جهت درک رابطه میان حضور زنان و امنیت متأثر از نفوذپذیری شهرکهای مسکونی دولتآباد و هزار دستگاه تهران استفاده گردیده است. در این راستا براساس فرمول کوکران، گروه هایی از زنان ساکن در شهرک های مسکونی هزار دستگاه و دولت آباد با شرط حداقل سکونت در نمونه گیری تصادفی پیمایش این پژوهش شرکت داده شده و داده های و روابط متغیرها به کمک نرم افزار آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتايج به‌دست‌آمده در این پژوهش نشان میدهد که ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه نسبت به ساکنان شهرک مسکونی دولتآباد به‌طور معنی‌داری نفوذپذیری بالاتری را در فضاهای عمومی شهرک تجربه می کنند و احساس امنیت در بین ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه 2/52 درصد در مقایسه با ساکنان شهرک مسکونی دولتآباد 37 درصد میباشد. هم چنین در بررسی رابطه میان امنیت متأثر از نفوذپذیری و حضور زنان، عواملی نظیر کنترل و دسترسی بصری و خوانایی در مرتبه نخست و سپس یکپارچگی فضایی از اهمیت بسیاری برخوردار میباشد.
1- استاد غفاری، ص. (1395). بازآفرینی شهری خوانایی - محور، رویکردی به تجدید حیات شکلی و محتوایی ساخت اصلی. فصلنامه علمی و پژوهشی مطالعات شهری، 4(17)، 29-40.
2- امینزاده گوهرریزی، ب.، و بدر، س. (1390). تحلیل شاخصهای نفوذپذیری در بافت‌های شهری. فصلنامه هویت شهر، 6(12)، 39-48.
3- بتنلی، ای ین. (1398). محیط¬های پاسخده: کتابی راهنما برای طراحان. ترجمه بهزادفر، م. تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
4- بحرینی، ح. (1385). فرآیند طراحی شهری. تهران» انتشارات دانشگاه تهران.
5- بل. س.، و ریسمانچیان. ا. (1390). بررسي جدا افتادگي فضايي بافت¬هاي فرسوده در ساختار شهر تهران به روش چيدمان فضا. فصلنامه¬ی باغ نظر، 8(17)، 69-80.
6- ﺑﻬﺮاﻣﯽ، ف.، ﻣﺴﺘﻮﻓﯽ اﻟﻤﻤﺎﻟﮑﯽ، ر.، و ﺳﺮاﺋﯽ، م. (1396). ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻧﻘﺶ ﺷﺎﺧﺺ¬ﻫﺎي ﮐﺎﻟﺒﺪي در راﺳﺘﺎي ارﺗﻘﺎي اﻣﻨﯿﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﺎ روﯾﮑﺮد CPTED؛ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي: ﺑﺎﻓﺖ ﻓﺮﺳﻮده ﻣﺤﻠﻪ زﯾﻨﺒﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن. ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﻀﺎي ﺷﻬﺮي، 4(1)، 1-21.
7- بیرانوند زاده، م.، ابدالی، ی.، و مومنی چلکی، م. (1398). بررسی احساس امنیت زنان در فضاهای شهری (مطالعه موردی: پارک بعثت منطقه 16 شهرداری تهران). نشریه جغرافیا و روابط انسانی، 2(5)، 308-321.
8- تیبالدز، ف. (1388). شهرهای انسان‌محور: بهبود محیط شهری در شهرهای بزرگ و کوچک. ترجمه لقایی، ح.، و جدلی، ف. تهران: دانشگاه تهران.
9- جیکوبز، ج. (1386). مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی، ترجمه پارسی، ح.، و افلاطونی، آ. تهران: دانشگاه تهران.
10- حقی، م.، و ایزدی، م. (1394). ارتقای احساس امنیت در فضاهای عمومی با بهره‌گیری از طراحی شهری نمونه مطالعه: میدان امام شهر همدان. نشریه هنرهای زیبا، 20(2)، 5-12.
11- حقیقت، م.، و میرابوالقاسمی بهابادی، م. (1396). امنیت و حقوق شهروندی زنان در فضاهای شهری با رویکرد CPTED مورد: خیابان و پیاده راه. نشریه پژوهشهای مکانی – فضایی، 2.
12- رحمتی، م.، عسگری، ع.، کمونه، ز.، و شایانفر، س. (1400). بازشناسی عوامل مؤثر بر خوانایی بانوان از فضای شهری (نمونه موردی: شهرک اکباتان تهران). پژوهشهای میانرشتهای زنان، 2(2)، 7-27.
13- شکربیگی، ع.، و رادین، پ. (1395). بررسی عوامل مرتبط با احساس ناامنی اجتماعی زنان در فضاهای شهری (با تاکید بر ویژگیهای کالبدی شهری). مطالعات اجتماعی روان شناختی زنان، 14(2)، 87-126.
14- ﻗﺎﺳﻤﯽ، ر.، ﺿﺮﻏﺎم ﭘﻮر، ا.، و ﻫﺎﺷﻤﯽ، ز. (1397). ارزﯾﺎﺑﯽ ﻧﻘﺶ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ اﺣﺴﺎس اﻣﻨﯿﺖ زﻧﺎن در ﻣﺤﯿﻂ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي؛ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي: ﻣﻨﻄﻘﻪ 11 ﺗﻬﺮان. ﺷﻬﺮ اﯾﻤﻦ، 1(4)، 1-15.
15- کیایی، م.، پیوسته‌گر، ی.، حیدری، ع. (1396). بررسی کیفیت نفوذپذیری لبه بر تأمین امنیت فضا (نمونه موردی: تحلیل فضایی ساختار تیمچه در بازارهای سنتی ایران). نشریه هنرهای زیبا، 23(1)، 41-54.
16- گلچین، م.، و مفاخری، ص. (1396). خوانایی محیطی و حضور شهروندان در فضاهای عمومی شهر تهران. نشریه مطالعات جامعه شناختی شهری، 7(22)، 23-46.
17- لینچ، ک. (1372). سیمای شهر ، ترجمه مزینی، م. انتشارات دانشگاه تهران
18- لینچ، ک. (1391). تئوری شکل شهر. ترجمه بحرینی، ح. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
19- محمودی نژاد. ه.، آجو،. س.، تقوایی، ع.، و انصاری، م. (1386). جلوگیری از طراحی شهری از طریق طراحی محیطی. فصلنامه¬ی معماری ایران، 29 و 30، 90-98.
20- مدنی پور. ع. (1379). طراحی فضای شهری: نگرشی بر فرآیندی اجتماعی و مکانی. ترجمه مرتضایی، ف. شرکت پردازش و برنامه¬ریزی شهری.
21- مدنی پور، ع. (1389). فضاهای عمومی و خصوصی شهر. ترجمه نوریان، ف. تهران: شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.
22- نیومن، ا. (1394). خلق فضاي قابل دفاع. ترجمه رواقی، ف.، و صابر، ک. تهران: انتشارات طحـان¬، هله.
23- Fisher, B . Nasar, JL. (1992). Fear in relation to three site features: Prospect, refuge and escape. Environment and Behavior, 24, 35-62
24- Kim, J. (2019). Designing multiple urban space: an actor-network theory analysis on multiplicity and stability of public space. Journal of Urban Design, 24(2), 249-268.
25- Mihinjac, M., & Saville, G. (2019). Third-generation crime prevention through environmental design (CPTED). Social Sciences, 8(6), 182.
26- Peponis, J., Zimring, C.,Choi, Y. K. (1990). "Finding the building in wayfinding." Environment and
Behavior 22: 590-555.
27- Schulz, C. N. (1988). Architecture: Meaning and Place. New York: Electa/Rizzol.
28- Stamps III, A. E. (2005). Visual permeability, locomotive permeability, safety, and enclosure. Environment and behavior, 37(5), 587-619.
29- Weisman, J. (1981). Evaluating architectural legibility: Way-finding in the built environment. Environment and behavior, 13(2), 189-204.
30- Wessel, G., Unruh, E., Chang, R., & Sauda, E. (2009). Urban user interface: Urban legibility reconsidered. Southwest ACSA Proceedings, 182-187..
31- Yaski, O., Portugali, J., & Eilam, D. (2012). Traveling in the dark: the legibility of a regular and predictable structure of the environment extends beyond its borders. Behavioural brain research, 229(1), 74-81.
DOR: 20.1001.1.27831175.1400.3.1.3.2 |
نوع مقاله: پژوهشی |
Woman Interdisciplinary Researches Journal Vol. 3, No. 1, Spring 2021 Pages 35-46 |
مجله علمی پژوهشهای میانرشتهای زنان دوره سوم، شماره 1، بهار 1400 (شماره 6 پیاپی) صفحات 46-35 |
بررسی رابطۀ نفوذپذیری و حضور زنان در شهرکهای مسکونی
(نمونه موردی: شهرک مسکونی هزار دستگاه و دولتآباد تهران)
فاطمه خدادادی آق قلعه1، علی عسگری*2
1- دانشجوی دکتری معماری،گروه معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
fatemeh.khodadadi@srbiau.ac.ir
2- استادیار گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول).
تاريخ دريافت: [7/8/1400] تاريخ پذيرش: [21/10/1400]
چکیده
یکی از اصلیترین نیازهای زنان در جامعه که نیمی از جمعیت جهان را به خود اختصاص می‌دهند، حضور همراه با امنیت در فضاهای شهری میباشد. در این راستا بهبود کیفیت فضاهای شهری جهت حضور همه افراد جامعه به‌خصوص زنان از اهمیت شایانی برخوردار است. لذا یکی از مهم‌ترین عواملی که تداوم حضور بانوان در فضاهای شهری را امکان می‌بخشد، نفوذپذیری فضاهای شهری میباشد. بهبود کیفیت نفوذپذیری فضاهای شهری، موجب ارتقاء امنیت و به‌تبع آن حضور پذیری گسترده‌تری را نیز درپی خواهد داشت و درنهایت منجر به برقراری تعاملات اجتماعی در حوزه همگانی خواهد گشت. طرح پژوهش حاضر بر پایه روش همبستگی و بر پایه مقیاس مرکب مشاهده و مناظره، جهت درک رابطه میان حضور زنان و امنیت متأثر از نفوذپذیری شهرکهای مسکونی دولتآباد و هزار دستگاه تهران استفاده گردیده است. در این راستا براساس فرمول کوکران، گروههایی از زنان ساکن در شهرکهای مسکونی هزار دستگاه و دولتآباد با شرط حداقل سکونت در نمونهگیری تصادفی پیمایش این پژوهش شرکت داده شده و دادههای و روابط متغیرها به کمک نرمافزار آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتايج به‌دست‌آمده در این پژوهش نشان میدهد که ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه نسبت به ساکنان شهرک مسکونی دولتآباد به‌طور معنی‌داری نفوذپذیری بالاتری را در فضاهای عمومی شهرک تجربه میکنند و احساس امنیت در بین ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه 2/52 درصد در مقایسه با ساکنان شهرک مسکونی دولتآباد 37 درصد میباشد. همچنین در بررسی رابطه میان امنیت متأثر از نفوذپذیری و حضور زنان، عواملی نظیر کنترل و دسترسی بصری و خوانایی در مرتبه نخست و سپس یکپارچگی فضایی از اهمیت بسیاری برخوردار میباشد.
واژگان کلیدی: امنیت، حضور زنان، نفوذپذیری، خوانایی، شهرک مسکونی، هزار دستگاه ، دولتآباد
1- مقدمه
نفوذپذیری در بافت شهری از مفاهیم پایه در نظریات و دیدگاه‌های معاصر معماری و شهرسازی هست. نفوذپذیری را میتوان از معیارهای ارزیابی کیفیت در بافت شهری دانست، بدین‌جهت توجه و اعمال آن در طراحی بافت‌های شهری از نکات حائز اهمیت به شمار میرود. این مهم خوددارای مفاهیم و تعاریف متعددی میباشد که درباره بسیاری از پدیده‌ها به‌مثابه یک ویژگی جوهره‌ای و اصلی درنظرگرفته میشود، اما مفهوم آن در برخی موارد نیز مانند بافت شهری، پاسخ یا سازوکاری جهت سهولت و یا محدود نمودن مکانیسم حرکتی میباشد (امینزاده گوهرریزی و بدر، 1390). همچنین نفوذپذیری را به جنبه‌های بصری و دیداری نیز میتوان نسبت داد، بنا به تعبیر استمپس1، نفوذپذیری بصری در بافت شهری در ارتباط با حس محصوریت و نفوذپذیری حرکتی در ارتباط با امنیت معنا می‌یابد (Stamps, 2005). در این راستا، در ادامه به بررسی شاخص امنیت متأثر از نفوذپذیری و فاکتورهای مؤثر در تأمین آن می‌پردازیم.
ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺷﻬﺮي می‌بایست ﻣﮑﺎﻧﯽ ﺑﺮاي ﺗﻌﺎﻣﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و زﻧﺪﮔﯽ ﺟﻤﻌﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ (ﺑﻬﺮاﻣﯽ، مستوفی الممالکی و سرائی، 1396). عامل امنیت در فضاهای عمومی یک شــهر، موجبات ایجاد ســرزندگی و پویایی فضا را فراهم می‌آورد کــه نمــود آن را می‌تــوان در حضور فعــال مردم، خلق فرهنــگ تعاون و تعامل، کاهش اســترس و نگرانــی، حضــور گروه‌های مختلف ســنی و جنســی و حیات شــبانه مشــاهده نمود (حقی و ایزدی، 1394). فاکتورهای بسیار زیادی در ایجاد امنیت محیط مؤثر میباشند. نیومن در کتاب خلق فضای قابل دفاع سه مؤلفهی کالبد، اجتماع و اقتصاد را از عوامل مهم در میزان بزه در محیط معرفی میکند (نیومن، 1394). برای نمونه فقدان روشنایی مناسب، آلودگی و اغتشاش بصری، ترافیک و غیره ازجمله عوامل کالبدی هســتند کــه بر امنیت فضا تأثیر می‌گذارند (حقی و ایزدی، 1394). همچنین عوامل کالبدی متعدد دیگری نیز در ارتقاء امنیت محیط واجد اهمیت هستند که ازجمله آنها میتوان به فاکتورهایی نظیر کنترل و دسترسی، مالکیت شخصی، وجود سلسله‌مراتب فضایی، تعمیر و نگهداری، جدا افتادگی و یا پیوستگی با محیط و ... در تأمین امنیت محیط اشاره نمود (محمودینژاد، آجو، تقوایی و انصاری، 1386). دﺳﺘﺮﺳﯽ، ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺳﻬﻮﻟﺖ «ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮي» ﺑﻪ بخش‌های ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎﻓﺖ ﺷﻬﺮي و ﻏﯿﺮه اﺳﺖ. ﺑﺪون اﻣﮑﺎن دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ، اﻣﮑﺎن اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻀﺎ ﮐﻢ میشود و اﺣﺴﺎس ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﮑﺎن ﻧﯿﺰ رﻗﯿﻖ میگردد (ﻗﺎﺳﻤﯽ، ضرغام پور و هاشمی،1397).
بااین‌حال پژوهش حاضر بر آن است تا با بررسی برخی از فاکتورهای یادشده، تأثیر آنها را بر تأمین امنیت محیط، با تأکید بر نقش نفوذپذیری در آن موردسنجش قرار دهد. لذا در تبیین شاخصهای تأمین امنیت محیطی، سه مؤلفهی «خوانایی»، «کنترل و دسترسی» و «میزان یکپارچگی فضایی» انتخاب شد. در این راستا پژوهش حاضر در پی بررسی و پاسخ به این پرسش است که چه رابطه‌ای میان ویژگی عوامل نفوذپذیری و حضور زنان در شهرکهای مسکونی وجود دارد.
2- مرور مبانی نظری و پیشینه
به‌طورکلی به نظر میرسد که مؤلفههای مطرح‌شده در ارتباط با شاخصهای محیطی کنترل امنیت جهت بررسی در فضاهای جمعی نظیر شهرک مسکونی مؤثر است. از سوی دیگر با در نظر گرفتن تأثیر لبه بر کیفیت کالبدی فضا، میتوان مؤلفههای سنجش محیط را از منظر فاکتورهای تأمین امنیت بررسی نمود. لذا جهت بررسی کیفیت محیط با لحاظ نمودن شاخصهای امنیتی، مؤلفههای «خوانایی»، «کنترل و دسترسی» و «یکپارچگی فضایی» برگزیده شدند. بر این اساس باتوجه به ماهیت هر یک از شاخصهای ذکرشده، این فاکتورها به‌وسیله‌ی شاخصهای نحو فضا قابل‌تجزیه و تحلیل میباشند.
به این معنی که: فاکتور «خوانایی» با استفاده از شاخص عمق در محیط، جهت شناسایی نقاط عمیق و با نفوذپذیری مشکل قابل ارزیابی است. از سویی دیگر ازدیاد عمق در فضاها موجب پیچیدگی فضا گردیده و احتمال ناامنی در محیط را افزایش میدهد. همچنین در بررسی فاکتور «کنترل و دسترسی»، افزایش میــزان دید از بیرون به داخل توســط نیروهای امنیتی میتواند در کنترل نزاع و کاهش درگیری‌ها مثمر ثمر واقع شود و در نمونه‌های نفوذپذیر شاهد محدوده دید بیشتری از آن فضا هستیم و در بررسی مؤلفه «یکپارچگی فضایی» نیز میتوان اشاره نمود که کاهــش میــزان نفوذپذیــری موجب کاهش میزان اتصال و یکپارچگی فضایی میگردد و درنتیجه کاهش میزان امنیت را در پی خواهد داشت (کیایی، پیوستگر و حیدری، 1396).
جدول (1): صاحبنظران با تأکید بر رابطه نفوذپذیری اجتماعی و امنیت منجر به حضور اجتماعی
علیخواه و نجبیبی ربیعی | 1385 | تخلخل و عدم پیوستگی فضای شهری و لکههای متروک در عدم حضور و رفت و آمد زنان در فضاهای عمومی شهری تأثیرگذاراست. |
صالحی | 1387 | امنیت محیطی در دوجنبه عینی و ذهنی تعمیم میپذیرد. ترس و إحساس ناامنی تحت تاثیر تجربه و ادراک زنان از مکانهاست. |
بمانیان و همکاران | 1388 | بین احساس امنیت درک شده از فضا و میزان رفت و آمد و استفاده از آن رابطه مستقیمی قرار دارد. |
ضابطیان و همکاران | 1389 | پویایی و فعال بودن جمعیت، آشنا بودن فضا و ایجاد خاطره مثبت، خوانایی محیط، میزان نظارت طبیعی بر فضا و دسترسی به امداد، مؤثر بر افزایش امنیت و طبعاً حضور زنان در فضاهای شهری میداند. |
گلی | 1390 | عوامل محیطی مانند کاربری اراضی، تنوع کاربریهای پیرامون و ساعات فعالیت آنها و نیز مجاورت مکانی کاربریها، با افزایش حس امنیت رابطه معناداری دارد. |
اصغری زمانی و زادولی خواجه | 1393 | راهکارهای اجتماعی و فیزیکی همچون تنوع کاربری، افزایش دسترسی، تعمیر و نگهداری، پویا سازی و رونق به ویژه در شب و راهکارهای فرهنگی همچون افزایش حس تعلق و مسئولیت به فضاهای شهری و کاهش رفتارهای خرابکارانه در کنار فرهنگ سازی اجتماعی، به صورت دو سویه میتواند در حضور زنان در بستر فضایی امن مؤثر واقع شود. |
گلی و همکاران | 1393 | متغیرهای نور، آلودگی محیطی، نفوذپذیری، دسترسی به خدمات حمل و نقل و کیفیت فعالیتها و کاربری زمین به ترتیب بیشتر و کمترین تأثیر را در میزان احسان امنیت زنان دارد. |
حقیقت و میرابوالقاسمی | 1396 | در کشورهایی که ساختار فرهنگی و مذهبی عمیقتری وجود داشته باشد، طراحی شهرهای آنها مرد محور بوده و باعث ایجا عدم امنیت و بروز زمینههای مشکلات اجتماعی، فرهنگی و روانی میشود و همه اقضار جامعه را متأثر میکند. |
بیرانوندزاده و همکاران | 1398 | ترس از جرم و بر روی حالات در فضاهای شهری تأثیرگذار است و این موضوع در خصوص زنان شدیدتر خواهد بود. این مسئله در محدود شدن حرکت زنان، در خانه ماندن به وِیژه در ساعات تاریکی هوا تاثیر میگذارد. همچنین امنیت را وابسته به نظارت اجتماعی دائم میدانند. |
همانگونه که جدول شماره (1) نیز اشاره میگردد، پژوهشهای موثر بر بحث، بر روندی از مداخلات اجتماعی، عملکردی و کالبدی اشاره دارند که این موضوع در حوزه کالبدشناسی بصری این پژوهش محدود به مباحثی میگردد که منجر به رضایت بصری، ادراک پذیری بالاتر جهت فهم فضا و کاهش ترس ناشی از حضور در احجام تک عملکردی یک مجتمع مسکونی را در بر میگیرد.
خوانایی محیط (متغیر مستقل) تنها یک مفهوم کارکردی ساده برای تسهیل جهتیابی و مسیریابی یا دسترسی به خدمات و فعالیتهای ضروری نیست. بلکه دارای ابعاد و مؤلفههای گوناگون کالبدی، عملکردی و حسی - معنایی میباشد که آن را به مفهومی جامع و پرمحتوا بدل مینماید (استاد غفاری، 1395).
کوین لینچ، به عنوان نخستین فردی که مفهوم خوانایی را در طراحی شهری مطرح ساخته، خوانایی را امکانی برای شناخت آسان شهر و مرتبط ساختن اجزای آن در ذهن مخاطب به صورت یک کلیت تعریف نموده و با مطالعه نقشههای ذهنی شهروندان پنج عنصر راه، لبه، گره، نشانه و محله را بهعنوان عناصر شاخص در محیط معرفی مینماید (لینچ، 1391). همسو با نگرش لینچ، تیبالدز نیز توالی مرتبط با فضاها به همراه نشانههای شهری را منجر به خوانایی دانسته و خط آسمان را که گاهی میتواند با نشان دادن برخی فعالیتها، یا تجمع برخی کاربریها، به خوانایی بیفزاید و همچنین عناصری همچون طراحی همساز با توپوگرافی، اهمیت به عناصر طبیعی منحصر به فرد، نورپردازی مناسب در شب را به مباحث خوانایی اضافه مینماید (تیبالدز، 1388). یاسکی در این میان آرایش منظم و ساختار یافته عناصر شاخص محیط را سبب افزایش خوانایی دانسته و وجود این عناصر به خودی خود را کافی نمیداند (Yaski, Portugali & Eilam, 2012). افرادی نیز مانند بنتلی خوانایی را مؤثر در درک فعالیت قلمداد نموده و مانند جیکوبز علت اصلی ناخوانایی شهرهای امروز را فقدان نیروهای بصری کافی برای تأکید بر نظم عملکردی و وجود تناقضات بصری غیر لازم معرفی میکنند که هر دو جنبههایی از بحث عملکرد در خوانایی به شمار میروند (بنتلی، 1398؛ جیکوبز، 1386). در معقوله معنا نیز افرادی همچون شولتز و وسل نگاهی انتقادی به دید صرفاً کالبدی و عملکردی دارند و لزوم تکامل فیزیکی را با معنا یافتن به کمک محیط اجتماعی نمادین تلفی مینمایند (Schulz, 1988). این اطلاعات معنایی مثل محلههای امن، حوزههای کار و خرید، نشانههای کالبدی و غیر کالبدی را در بر میگیرند و این نشاندهندهی تأثیر این عوامل بر ادراک آنان است (Wessel, Unruh, Chang & Sauda, 2009).
درباره اینکه چگونه نظم اجتماعی را میتوان حفظ کرد و چگونه یکپارچگی اجتماعی را افزایش داد. تقویت فضای عمومی وسیلهای برای رویارویی با این پراکندگی و نگرانیهای اجتماعی است. تقویت حس با هم بودن از طریق ایجاد انواعی از فضاهای عمومی امکانپذیر است. فضا عمومی شهر بهعنوان سرمایه اجتماعی که میتوان از آن در هماهنگی و پیوند ساکنان جامعه با یکدیگر به کار گرفت، تلقی شده است (مدنیپور، 1389). فضای عمومی پاسخگوی نیازهای کاربران، میتواند با جذب آنها به درون فضاهای عمومی و ماندگاریشان، در زمینهی شکلگیری روابط اجتماعی، تقویت هنجارها و ارزشهای مرتبط با این پیوندها، برای مردم و در مقیاس وسیعتر برای جامعه پیامدهای مهمی داشته باشد. یکی از این تأثرات خوانایی محیطی و یکپارچگی فضایی است که با حضور شهروندان در فضاهای عمومی رابطه دارد (گلچین و مفاخری، 1396).
عدم توان بازشناسی محیط یا به عبارتی عدم خوانایی، موجب سردرگمی و استرس در کاربران فضا و درنتیجه عدم یادآوری مکانها یا نقشههای ذهنی توسط آنها میشود و احساس امنیت در محیط را تحت تأثیر قرار میدهد. (لینچ، 1372؛ مدنیپور، 1379). همچنین ویزمن2 در مطالعهای اشاره میکند که درجهی خوانایی میتواند بر میزان رضایت، حس نظارت و ایمنی محیط تأثیر بگذارد (Weisman, 1982) به‌طورکلی میتوان بیان نمود که خوانایی یکی از ویژگیهای اساسی محیطهای شهری باکیفیت بهشمار میرود که به فرد جهت درک صحیح و عمیق پیرامون خود، امکان برقراری ارتباط مطلوب بین فرد و محیط شهری را فراهم میسازد. درواقع هنگام قرارگیری در محیط خوانا، تصویر ذهنی افراد در قالب نقشههای شناختی از محیط، سبب میشود افراد هنگام حرکت در فضا به‌آسانی مسیریابی نموده و حس سردرگمی نخواهند داشت (رحمتی، عسگری، کمونه و شایانفر، 1400). درواقع ﻣﺴﯿﺮﻫﺎي ﭘﯿﺎده خوانا، ﺣﻀﻮر طولانی‌تر ﻣﺮدم در ﻣﺤﯿﻂ ﺷﻬﺮي را ﻓﺮاﻫﻢ میکنند و اﻣﮑﺎن ﻣﻼﻗﺎت، ﮔﻔﺘﻤﺎن و ﺗﺒﺎدل اﻓﮑﺎر و ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺑﺎ اﻧﻮاع سلیقه‌ها از ﻫﺮ ﻃﺒﻘﻪ به‌گونه‌ای ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻓﺮاﻫﻢ میشود (Mihinjac & Saville, 2019 ).
دسترسی (متغیر مستقل) را به معنی توانایی و امکان دسترسی به دیگر افراد، فعالیتها، منابع، خدمات، اطلاعات و یا مکانها شامل مقدار و نوع عناصر و عواملی که میتوان به آنها دست یافت، تقسیم کرد (بحرینی، 1385). کنترل، دسترسی و نظارت طبیعی نیز بر امنیت کالبدی مؤثر است (Fisher & Nasar, 1992). فیشر و نسر در سال 1992 عامل دید و چشم‌انداز را به‌منظور راهکاری جهت کاهش جرم مطرح کرده و معتقد بودند که دید گسترده این امکان را به فرد میدهد که بتواند محیط پیرامون خود را بهتر درک کند و در هنگام وقوع جرم سریعتر تصمیم بگیرد. به‌طورکلی با میزان وضوح دسترسی مطلوب در محیط، به سبب برجسته نمودن آن بخش نسبت به سایر فضاهایی که وضوح دسترسی کمتری را دارا میباشند، میزان کنترل بر فضا افزایش‌یافته و امنیت محیطی را تحت تأثیر قرار میدهد (Peponis, Zimring & Choi, 1990 ). میزان یکپارچگی فضایی نیز برافزایش امنیت محیط مؤثر است. فضاهای جدا افتاده و غیر هم پیوند، مشکلات اقتصادی و اجتماعی را دامن میزنند و امنیت در محیط را کاهش میدهد (بل و ریسمانچیان، 1390). در ﻫﻤﯿﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ اﻣﻨﯿﺖ و آﺳﺎﯾﺶ روﺣﯽ- رواﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ میرسد ﮐﻪ ﺣﺲ اﻣﻨﯿﺖ در ﺟﺎﻣﻌﻪ مهم‌تر از وﺟﻮد اﻣﻨﯿﺖ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ، ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع اﺣﺴﺎس اﻣﻨﯿﺖ ﺳﺒﺐ اﯾﺠﺎد ﺣﺲ تعلق‌خاطر در ﺑﯿﻦ ﺷﻬﺮوﻧﺪان میگردد (Kim, 2019).
امنیت به عنوان متغیر وابستهی این پژوهش از حقوق و نیازهای اولیه جامعه انسانی بهشمار میرود و تا جایی این امر مهم و حیاتی میباشد که جز عوامل توسعه هر کشور شناخته میشود.. زنان در مواجه با مردان آسیبپذیر تر هستند و امنیت زنان در نهایت امنیت کل جامعه را میسازد. فضاهای شهری در این خصوص در مقابل ناامنی آسیب پذیرترند و این موضوع باعث کاهش حضور و استفاده زنان از این فضاها و در مواردی اجتناب از آن میشود که در بلند مدت مضرات اجتماعی و اقتصادی زیادی به بار خواهد آورد (بیرانوندزاده، ابدالی و مؤمنی چلکی، 1398).
ﺣﻀﻮر ﺑﯿﺸﺘﺮ زﻧﺎن درﺑﯿﺮون ﺳﺒﺐ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻋﻼﯾﻖ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﻮد اﻣﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮐﻤﺒﻮد ﺷﺪﯾﺪ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻓﻀﺎﻫﺎ از ﻃﺮق دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﻧﯿﺎز را ﺟﺒﺮان ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ. ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜـﺎل ﭘﺪﯾـﺪهي ﭘﺎﺳـﺎژﮔﺮدي ﮐـﻪ در اﺻﻄﻼح ﻻﺗﯿﻦ آن ﺑﻪ ﺧﺮﯾﺪ از ﭘﺸﺖ ﺷﯿﺸﻪﻫﺎي ﻣﻐﺎزه ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ را ﻣﯽﺗﻮان ذﮐﺮ ﮐﺮد. در واﻗﻊ ﻣﺤﯿﻂ ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪه و ﭘﻮﯾﺎي ﭘﺎﺳﺎژﻫﺎ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ زﯾﺒﺎ و اﻣﻦ ﭘﺎركﻫﺎ و ﻣﺮاﮐﺰ ﺗﻔﺮﯾﺤﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻧﮕﺮاﻧـﯽ زﻧـﺎن از ﻧﺎاﻣﻨﯽ ﻣﺤﯿﻂ ﻧﯿﺰ از ﻋﻮاﻣﻞ ﮐﺎﻫﺶ ﺣﻀﻮر آﻧﻬﺎ در ﻗﻠﻤﺮو ﻋﻤﻮﻣﯽ اﺳـﺖ (شکربیگی و رادین، 1395) وﺟـﻮد ﻋـﺪم اﻣﻨﯿﺖ ﺑﺮاي زﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدان ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺸﺮ اﺳـﺖ. ﻋـﺪم اﻣﻨﯿـﺖ ﺑـﺮاي زﻧـﺎن ﺗﻘﺮﯾﺒـﺎً در ﺗﻤـﺎﻣﯽ ﻃﺒﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ از ﺷﻬﺮ ﮐﻪ از اﻣﻨﯿﺖ ﮐﻤﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ، ﺷﺎﯾﻊﺗﺮ اﺳﺖ (حقیقت و میرابوالقاسمی بهابادی، 1396)
3- روششناسی
روش تحقیق حاضر در پارادایم کیفی و با رویکرد همبستگی بوده که از ابزار پیمایش (پرسشنامهای) و مشاهده به ترتیب اولویت به منظور ارتقای روانسنجی پژوهش استفاده نموده است. در این میان دادههای اولیه پژوهش که مبتنی بر پاسخهای مخاطبان پژوهش بودند، به منظور تحلیل دادهها، در چهارچوب عددی تبدیل شده تا رابطهی همبستگی بین دو متغیر نفوذپذیری و حضور زنان در شهرکهای مسکونی را نمایش دهد.
جمعآوری دادهها از طریق مشاهدات و پیمایش (پرسشنامه) صورت پذیرفته است. مطالعه حاضر بر روی زنان ساکن شهرک مسکونی هزار دستگاه (309نفر) و شهرک مسکونی دولتآباد (289 نفر) انجام گردیده است (حجم نمونه براساس فرمول کوکران محاسبه‌شده است) و مبنای انتخاب این دو گروه سکونت حداقل 2 ساله در هریک از شهرکهای مسکونی نام‌برده است. علت انتخاب این دو شهرک ویژگیهای نفوذپذیری مشترک (عدم خوانایی فضاهای عمومی، عدم کنترل و دسترسی بصری) میباشد.
بر این اساس، در هر دو گروه نمونهگیری به‌صورت تصادفی از میان ساکنان شهرک مسکونی انتخاب شدند. این دو گروه از نظر سن، شغل و سطح تحصیلات باهم همسان‌سازی شدند، حداقل سن ورود به مطالعه 14 سال در نظر گرفته‌شده است و مدت‌زمان جمعآوری نمونه محدود 2 ماه به طول انجامید. ابزارهای بکار رفته یک فرم ثبت‌نام اطلاعات شامل (وضعیت اقتصادی، سن، وضعیت تأهل، میزان تحصیلات و شغل) و نیز آزمون تستی 21 سؤالی حضور پذیری که شامل 21 پرسش است که هر پرسش شامل 4 گزینه میباشد که از صفرتا سه درجه‌بندی میشود. هر فرد باید گزینه‌ای که با حال کنونی او بیشتر سازگار است را علامت بزند. امتیاز بالا نشانه میزان بیشتر حضور پذیری است. بر اساس سیستم نمره‌گذاری: به نمره 10-0: حضور خیلی کم، نمره 16-11: حضور کم، نمره 20-17: حضور متوسط، 30-21: حضور زیاد، 40-31: حضور خیلی زیاد و 41< حضور مستمر، اطلاق میشود. افرادی که پرسشنامه ناقص تکمیل کردند از مطالعه کنار گذاشته شدند. قبل از پر کردن پرسشنامه توضیحات لازم برای فرد توضیح داده شد، و رضایت فرد کسب گردید. سپس پرسشنامه‌ها تکمیل گردید و درنهایت دادهها با استفاده از برنامه آماری SPSS-22 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای مقایسه از آزمون تی مستقل و آزمون مجذورکای استفاده گردید. سطح معنیدار آماری در این مطالعه (p<0/05) در نظر گرفته شد.
تصویر 1: نقشه هوایی دو محله هزار دستگاه و دولتآباد تهران، منبع: Google earth |
تصویر 2: محدوده دو محله هزار دستگاه و دولتآباد تهران، منبع: Google earth |
4- یافتهها
در این مطالعه 368 نفر از ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه و 368 نفر از ساکنان شهرک مسکونی دولتآباد انتخاب شدند که 59 نفر از گروه اول و 79 نفر از گروه دوم به دلیل ذکرشده از مطالعه کنار گذاشته شدند. 2/47 درصد از شرکت‌کنندگان را زنان 14 تا 35 سال و 8/52 درصد از آنان را زنان 35 تا 60 سال تشکیل می‌دادند. گروه اول شامل 138 نفر از زنان 14 تا 35 سال (6/44 درصد) و 171 نفر از زنان 35 تا 60 سال (4/55 درصد) و گروه دوم شامل 144 نفر از زنان 14 تا 35 سال (8/49 درصد) و 145 نفر از زنان 35 تا 60 سال (2/50 درصد) بودند. میانگین سنی ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه 4/44 سال و در ساکنان شهرک مسکونی دولتآباد 36/45 سال بود اختلاف سنی بین دو گروه با 669/0t= و 596df= معنیدار نبوده است. ازنظر تحصیلات در هر دو گروه بیشترین فراوانی مربوط به گروه دیپلم و فوق‌دیپلم (8/34) و کمترین فراوانی مربوط به گروه لیسانس و بالاتر (7/5درصد) بود. به‌علاوه در بین ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه، بیشترین میزان حضورپذیری در گروه زیر دیپلم مشاهده گردید. وضعیت اقتصادی بین ساکنان شهرک مسکونی دولتآباد در 8/83 درصد موارد بد ارزیابی شد (جدول 2).
جدول 2- مشخصات جمعیتشناختی ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه و دولتآباد - مأخذ: نگارندگان
گروه‌ها
متغیرها | ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه | ساکنان شهرک مسکونی دولتآباد | |||
تعداد | درصد | تعداد | درصد | ||
سن | 14 تا 35 سال | 138 | 6/44 | 144 | 8/49 |
35 تا 60 سال | 171 | 4/55 | 145 | 2/50 | |
وضعیت تأهل | مجرد | 78 | 2/52 | 65 | 5/22 |
متأهل | 185 | 60 | 206 | 3/71 | |
بیوه | 46 | 8/14 | 18 | 2/6 | |
میزان تحصیلات | بی‌سواد | 73 | 6/23 | 76 | 29/26 |
زیر دیپلم | 123 | 8/39 | 84 | 06/29 | |
دیپلم و فوق‌دیپلم | 96 | 1/31 | 112 | 7/38 | |
لیسانس و بالاتر | 17 | 5/5 | 17 | 9/5 | |
شغل | آزاد | 59 | 1/19 | 44 | 22/15 |
کارمند | 45 | 5/14 | 109 | 7/37 | |
کارگر | 1 | 3/0 | 33 | 41/11 | |
خانه‌دار | 141 | 7/45 | 61 | 1/21 | |
دانشجو دانش‌آموز | 30 | 7/9 | 41 | 1/41 | |
بیکار | 33 | 7/10 | 1 | 3/0 | |
وضعیت اقتصادی
| متوسط | 56 | 1/18 | 47 | 2/16 |
بد | 253 | 9/81 | 242 | 8/83 | |
در نمرات پرسشنامه حضورپذیری، ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه نمرات بالاتری نسبت به ساکنان شهرک مسکونی دولتآباد نشان داده شد (با میانگین نمره 77/19درصد در ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه در مقابل 25/10درصد ساکنان شهرک مسکونی دولتآباد) (جدول 3)
جدول 3: مقایسه میانگین نمرات حضورپذیری در بین ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه و دولتآباد
گروه | تعداد | میانگین | انحراف معیار | مقدارp |
ساکنان شهرک مسکونی دولتآباد | 289 | 25/10 | 84/7 | 001/0 |
ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه | 309 | 77/19 | 53/12 |
|
از مجموع 309 نفر از ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه، 158 نفر (6/57 درصد) احساس ادراک خوانایی فضاهای عمومی شهرک را دارند و 131 نفر (4/42 درصد) احساس ادراک خوانایی فضاهای عمومی را ذکر نمی‌کردند. اما نمره حضورپذیری بین این دو گروه اختلاف معنی‌داری را نشان نداد (میانگین نمره حضورپذیری در افراد با نفوذپذیری فضای عمومی 75/19 و در افراد بدون نفوذپذیری فضاهای عمومی 80/19 ارزیابی شد (جدول 4)
جدول 4: مقایسه میانگین نمرات حضورپذیری در بین ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه با و بدون نفوذپذیری فضاهای عمومی
نفوذپذیری فضاهای عمومی | تعداد | میانگین | انحراف معیار | مقدارp |
دارد | 158 | 75/19 | 10/12 | 969/0 |
ندارد | 131 | 80/19 | 14/13 |
|
در بین ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه میانگین نمره احساس امنیت در گروهی که سابقه حضور در فضای عمومی شهرک را داشتند بالاتر از گروهی بود که بدون سابقه حضور در فضای عمومی شهرک بودند (05/46 در مقابل 24/18 درصد). همچنین در بررسی توزیع سنی در بین ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه، بیشترین میزان احساس امنیت در گروه سنی 45-26 سال (8/5 درصد) و کمترین میزان در گروه سنی 65-45 سال (5/33 درصد) به دست آمد (جدول 5).
جدول 5: مقایسه میانگین نمرات حضورپذیری در بین ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه با و بدون سابقه درک یکپارچگی فضایی
سابقه حضور در فضای عمومی شهرک | تعداد | میانگین | انحراف معیار | مقدارp |
دارد | 17 | 05/46 | 24/7 | 001/0 |
ندارد | 292 | 24/18 | 99/10 |
|
از طرفی میزان حضورپذیری در بین ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه که سابقه تجربه درک یکپارچگی فضاهای عمومی شهرک را داشتند بیشتر از افراد بدون سابقه درک یکپارچگی فضاهای عمومی شهرک ارزیابی شد (جدول 6).
جدول 6: مقایسه میزان حضورپذیری در بین ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه با و بدون کنترل و دسترسی بصری
گروه‌ها میزان حضورپذیری | بدون تجربه کنترل و دسترسی بصری | باتجربه کنترل و دسترسی بصری |
حضور مستمر | 7/12 | 4/39 |
حضور خیلی زیاد | 7/13 | 1/23 |
حضور زیاد | 1/13 | 4/19 |
حضور متوسط | 3/10 | 1/26 |
حضور کم | 7/12 | 9/18 |
حضور خیلی کم | 6/4 | 6 |
همچنین ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه نسبت به ساکنان شهرک مسکونی دولتآباد به‌طور معنی‌داری نفوذپذیری را بیشتر تجربه میکنند (جدول 7).
جدول 7: مقایسه میزان نفوذپذیری در بین ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه و دولتآباد بر اساس پرسشنامه
گروه‌ها میزان احساس امنیت | ساکنان شهرک مسکونی دولتآباد | ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه |
نفوذپذیری مستمر | 8/27 | 63 |
نفوذپذیری خیلی زیاد | 8/17 | 2/15 |
نفوذپذیری زیاد | 9/15 | 3/9 |
نفوذپذیری متوسط | 2/17 | 5/12 |
نفوذپذیری کم | 2/16 | - |
نفوذپذیری خیلی کم | 2/5 | - |
همانگونه که نتایج نشان داد در 2/72 درصد از ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه درجاتی از میزان نفوذپذیری کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد مشاهده گردید درحالی‌که در ساکنان شهرک مسکونی دولتآباد تنها و در حدود 37 درصد از احساس نفوذپذیری خیلی کم تا احساس نفوذپذیری متوسط در رنج بوده‌اند. ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه ازلحاظ میزان احساس نفوذپذیری به‌طور معنی‌داری احساس نفوذپذیری خیلی زیاد و مستمر بالاتری نسبت به گروه ساکنان شهرک مسکونی دولتآباد تجربه میکنند (p<0/001). بیشترین حضورپذیری در بین ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه، باسابقه کنترل و دسترسی بصری از نوع حضور زیاد و کمترین در بدون سابقه کنترل و دسترسی بصری گزارش گردید. نتایج پژوهش ارتباط معناداری بین سابقه کنترل و دسترسی بصری و حضورپذیری عمده نشان داد. به نظر میرسد با توجه به مشکلات نفوذپذیری در فضای سکونتی شهرک مسکونی دولتآباد وجود عدم تمایل به حضور در این گروه بیشتر باشد. همچنین نتایج نشان داد که میانگین سابقه حضور افراد در فضای عمومی شهرک در بین ساکنان شهرک مسکونی هزار دستگاه با افرادی که سابقه حضور زیادی در فضاهای عمومی شهرک ندارند اختلاف معنی‌داری وجود دارد (p<0/001). واضح است در فردی که سابقه حضور در فضای عمومی شهرک و تجربه درک نفوذپذیری فضا دارد احساس خوانایی براساس تجربه‌های ذهنی افزایش می‌یابد. مطالعه حاضر اختلاف معناداری را در توزیع سنی به احساس درک نفوذپذیری فضا داد (p=0/001). همچنین بیشترین میزان حضور در گروه زیر دیپلم مشاهده گردید.
5- بحث نتیجهگیری
اعمال هریک از مؤلفههای کالبدی نام‌برده درروند تحقیق که عبارت‌اند از «خوانایی»، «کنترل و دسترسی بصری» و «یکپارچگی فضایی» در فضاهای شهری موجبات ایجاد نفوذپذیری و در ادامه حس امنیت و حضور پذیری در سطح جامعه را فراهم می‌آورد و هرچه کیفیت مؤلفههای مذکور افزایش یابد، شاهد دامنه حضور بیشتری از افراد در فضای شهری هستیم. در حقیقت مؤلفههای کنترل و دسترسی بصری و خوانایی در مرتبه نخست و سپس یکپارچگی فضایی منجر به کاهش فرصت‌های مجرمانه، بهبود کیفیت زندگی و باعث ایجاد امنیت روانی در محیط میشود.
بدین ترتیب در پژوهش حاضر، باتوجه به تحلیل‌های صورت پذیرفته چنین استنباط میگردد که تلاش در جهت خلق فضاهای شهری خوانا، نفوذپذیر و قابل پیش‌بینی و نیز طراحی سلسله‌مراتب حریم از فضاهای عمومی به نیمه عمومی و نیمه‌خصوصی تا خصوصی، احیای فعالیتهای جمعی کارآمد میتواند در اولویت برنامه‌ریزی‌ها در جهت ارتقای حضور پذیری ساکنان شهرک‌ها و کاهش میزان جرم و جنایت در این راستا باشد. تأکید بر فعالیت‌هایی که بر خوانایی فضای جمعی شهرک‌ها می‌افزایند و پرهیز از ایجاد فضاهای پس‌مانده شهری در برنامهریزی کالبدی کاربریها به‌منظور اثرگذاری بر حضورپذیری ساکنان شهرک‌ها، از مهم‌ترین وظایف برنامه‌ریزان و طراحان شهرکهای مسکونی در جهت افزایش فضاهای نفوذپذیر است.
باتوجه به نتایج پژوهش، لازم است برنامهریزی جهت ارتقا عوامل مؤثر بر حضور پذیری در شهرک مسکونی هزار دستگاه و دولتآباد اجرا گردد. نتایج این مطالعه مبنایی برای مطالعات دیگر باهدف بررسی تأثیر اقدامات مؤثر مؤلفههای نفوذپذیری بر میزان حضور پذیری و بهبود کیفیت زندگی ساکنان شهرکهای مسکونی میباشد. به‌منظور تدقیق دامنه کاربرد نفوذپذیری، لازم است بررسی مقایسه‌ای بر روی فضاهای عمومی سایر کاربریها در شهر صورت گیرد.
6- تقدیر و تشکر
نویسندگان بر خود لازم میدانند، مراتب قدردانی خود را از شهروندان ساکن در دو شهرک مسکونی هزار دستگاه و دولت آباد که در مرحله پیمایش میدانی این پژوهش مشارکت داشته اند، اعلام نمایند.
7- منابع
1- استاد غفاری، ص. (1395). بازآفرینی شهری خوانایی - محور، رویکردی به تجدید حیات شکلی و محتوایی ساخت اصلی. فصلنامه علمی و پژوهشی مطالعات شهری، 4(17)، 29-40.
2- امینزاده گوهرریزی، ب.، و بدر، س. (1390). تحلیل شاخصهای نفوذپذیری در بافت‌های شهری. فصلنامه هویت شهر، 6(12)، 39-48.
3- بتنلی، ای ین. (1398). محیطهای پاسخده: کتابی راهنما برای طراحان. ترجمه بهزادفر، م. تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
4- بحرینی، ح. (1385). فرآیند طراحی شهری. تهران» انتشارات دانشگاه تهران.
5- بل. س.، و ریسمانچیان. ا. (1390). بررسي جدا افتادگي فضايي بافتهاي فرسوده در ساختار شهر تهران به روش چيدمان فضا. فصلنامهی باغ نظر، 8(17)، 69-80.
6- ﺑﻬﺮاﻣﯽ، ف.، ﻣﺴﺘﻮﻓﯽ اﻟﻤﻤﺎﻟﮑﯽ، ر.، و ﺳﺮاﺋﯽ، م. (1396). ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻧﻘﺶ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﮐﺎﻟﺒﺪي در راﺳﺘﺎي ارﺗﻘﺎي اﻣﻨﯿﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﺎ روﯾﮑﺮد CPTED؛ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي: ﺑﺎﻓﺖ ﻓﺮﺳﻮده ﻣﺤﻠﻪ زﯾﻨﺒﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن. ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﻀﺎي ﺷﻬﺮي، 4(1)، 1-21.
7- بیرانوند زاده، م.، ابدالی، ی.، و مومنی چلکی، م. (1398). بررسی احساس امنیت زنان در فضاهای شهری (مطالعه موردی: پارک بعثت منطقه 16 شهرداری تهران). نشریه جغرافیا و روابط انسانی، 2(5)، 308-321.
8- تیبالدز، ف. (1388). شهرهای انسان‌محور: بهبود محیط شهری در شهرهای بزرگ و کوچک. ترجمه لقایی، ح.، و جدلی، ف. تهران: دانشگاه تهران.
9- جیکوبز، ج. (1386). مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی، ترجمه پارسی، ح.، و افلاطونی، آ. تهران: دانشگاه تهران.
10- حقی، م.، و ایزدی، م. (1394). ارتقای احساس امنیت در فضاهای عمومی با بهره‌گیری از طراحی شهری نمونه مطالعه: میدان امام شهر همدان. نشریه هنرهای زیبا، 20(2)، 5-12.
11- حقیقت، م.، و میرابوالقاسمی بهابادی، م. (1396). امنیت و حقوق شهروندی زنان در فضاهای شهری با رویکرد CPTED مورد: خیابان و پیاده راه. نشریه پژوهشهای مکانی – فضایی، 2.
12- رحمتی، م.، عسگری، ع.، کمونه، ز.، و شایانفر، س. (1400). بازشناسی عوامل مؤثر بر خوانایی بانوان از فضای شهری (نمونه موردی: شهرک اکباتان تهران). پژوهشهای میانرشتهای زنان، 2(2)، 7-27.
13- شکربیگی، ع.، و رادین، پ. (1395). بررسی عوامل مرتبط با احساس ناامنی اجتماعی زنان در فضاهای شهری (با تاکید بر ویژگیهای کالبدی شهری). مطالعات اجتماعی روان شناختی زنان، 14(2)، 87-126.
14- ﻗﺎﺳﻤﯽ، ر.، ﺿﺮﻏﺎم ﭘﻮر، ا.، و ﻫﺎﺷﻤﯽ، ز. (1397). ارزﯾﺎﺑﯽ ﻧﻘﺶ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ اﺣﺴﺎس اﻣﻨﯿﺖ زﻧﺎن در ﻣﺤﯿﻂ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي؛ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي: ﻣﻨﻄﻘﻪ 11 ﺗﻬﺮان. ﺷﻬﺮ اﯾﻤﻦ، 1(4)، 1-15.
15- کیایی، م.، پیوسته‌گر، ی.، حیدری، ع. (1396). بررسی کیفیت نفوذپذیری لبه بر تأمین امنیت فضا (نمونه موردی: تحلیل فضایی ساختار تیمچه در بازارهای سنتی ایران). نشریه هنرهای زیبا، 23(1)، 41-54.
16- گلچین، م.، و مفاخری، ص. (1396). خوانایی محیطی و حضور شهروندان در فضاهای عمومی شهر تهران. نشریه مطالعات جامعه شناختی شهری، 7(22)، 23-46.
17- لینچ، ک. (1372). سیمای شهر ، ترجمه مزینی، م. انتشارات دانشگاه تهران
18- لینچ، ک. (1391). تئوری شکل شهر. ترجمه بحرینی، ح. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
19- محمودی نژاد. ه.، آجو،. س.، تقوایی، ع.، و انصاری، م. (1386). جلوگیری از طراحی شهری از طریق طراحی محیطی. فصلنامهی معماری ایران، 29 و 30، 90-98.
20- مدنی پور. ع. (1379). طراحی فضای شهری: نگرشی بر فرآیندی اجتماعی و مکانی. ترجمه مرتضایی، ف. شرکت پردازش و برنامهریزی شهری.
21- مدنی پور، ع. (1389). فضاهای عمومی و خصوصی شهر. ترجمه نوریان، ف. تهران: شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.
22- نیومن، ا. (1394). خلق فضاي قابل دفاع. ترجمه رواقی، ف.، و صابر، ک. تهران: انتشارات طحـان، هله.
23- Fisher, B . Nasar, JL. (1992). Fear in relation to three site features: Prospect, refuge and escape. Environment and Behavior, 24, 35-62
24- Kim, J. (2019). Designing multiple urban space: an actor-network theory analysis on multiplicity and stability of public space. Journal of Urban Design, 24(2), 249-268.
25- Mihinjac, M., & Saville, G. (2019). Third-generation crime prevention through environmental design (CPTED). Social Sciences, 8(6), 182.
26- Peponis, J., Zimring, C.,Choi, Y. K. (1990). "Finding the building in wayfinding." Environment and
Behavior 22: 590-555.
27- Schulz, C. N. (1988). Architecture: Meaning and Place. New York: Electa/Rizzol.
28- Stamps III, A. E. (2005). Visual permeability, locomotive permeability, safety, and enclosure. Environment and behavior, 37(5), 587-619.
29- Weisman, J. (1981). Evaluating architectural legibility: Way-finding in the built environment. Environment and behavior, 13(2), 189-204.
30- Wessel, G., Unruh, E., Chang, R., & Sauda, E. (2009). Urban user interface: Urban legibility reconsidered. Southwest ACSA Proceedings, 182-187..
31- Yaski, O., Portugali, J., & Eilam, D. (2012). Traveling in the dark: the legibility of a regular and predictable structure of the environment extends beyond its borders. Behavioural brain research, 229(1), 74-81.
Relationship between Permeability and the Presence of Women in Residential Towns (Case Study: Hezar Dastgah and Dowlatabad Residential Towns, Tehran)
Fatemeh khodadadi Agh Ghal’e1, Ali Asgari2*
1. Ph.d Candidate in Architecture, Department of Architecture, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
fatemeh.khodadadi@srbiau.ac.ir
2. Assistant Professor, Department of Architecture, Art and Architecture faculty, Shahr-e-Qods Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran (Corresponding Author).
Abstract
Women constitute half of the global population. Currently, one of the main needs of females in society is to be present in urban spaces with security. In this regard, it is of great importance to improve the quality of urban spaces for the presence of all members of society, especially women. Therefore, the permeability of urban spaces is one of the most important factors enabling the continuous presence of women in urban spaces. Enhancing the permeability of urban spaces will improve security, thereby leading to the significant presence and the establishment of social interactions in the public area. The present research is a descriptive-analytical study carried out to understand the relationship between the presence of women and security provided by permeability in Dowlat Abad and Hezar Dastgah residential towns in Tehran. To this end, 309 women live in Hezar Dastgah residential town, and 289 women live in Dowlat Abad residential town. Those who have had a residency history of at least two years are randomly selected (the sample size was estimated using Cochran's formula), and obtained data are analyzed using SPSS 22 software. The results indicate that the residents of Hezardastgah residential town experience significantly higher permeability in the public spaces compared to those of Dowlat Abad residential town. While about 52.2% of the residents of Hezar Dastgah residential town have the feeling of security, 37% of the residents in Dowlat Abad residential town have this feeling. Moreover, examining the relationship between security provided by permeability and the presence of women indicates that factors such as visual control and accessibility and legibility are the most important factors playing a role in providing security, followed by spatial integrity.
Keywords: security, presence of women, permeability, legibility, residential town.
[1] Stamps
[2] Weisman
