سازه‌شناسی حکمت عملی و نقش صناعات پنجگانه در آن
الموضوعات :
1 - استادیار مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، ایران
الکلمات المفتاحية: حکمت نظری, حکمت عملی, حکمت عملی دانشی, حکمت عملی کنشی, صناعات خمس, فلسفة عمل, مبادی صدور فعل,
ملخص المقالة :
میان حکمت عملی و حکمت نظری رابطه‌‌يی ناگسستنی وجود دارد. صناعات خمس نیز بعنوان بخشی از حکمت نظری میتواند در حکمت عملی دخيل باشد. حکمت عملی گاهی بمثابه معرفت و دانش، و گاهی بمثابه خُلق یا فضیلت بکار میرود. پرسش تحقیق حاضر اینست که نقش صناعات خمس، اولاً، در تولید مؤلفه‌های شناختاری حکمت عملی و ثانیاً، در مبادی صدور فعل، چقدر و چگونه است؟ چه عوامل و متغیرهایی از صناعات خمس، سازندة حکمت عملی هستند؟ اهمیت بیان رابطة آن دو در اینست که ملکات نفسانی، به هویت انسان تعين ميبخشند و صناعات خمس ملکات نفسانیند که میتوانند با تأثیرگذاری بر مبادی صدور فعل، در تعین هویت انسان نقش داشته باشند و در نتیجه، تمام شئون زندگی بشر مانند زندگی علمی، اجتماعی، سیاسی و... را تحت تأثیر قرار دهند. در این نوشتار ابتدا صناعات خمس و بطور خاص، ویژگیهای مشترک آنها از کتابهای منطقی استخراج شده و سپس با روش توصیفی ـ تحلیلی تأثیر آنها در مؤلفه‌های حکمت عملی دانشی و خُلقی بررسی ميشود. در بخش نخست، چرخش معرفتی از تصورات و تصدیقات خطایی، اثربخشی در روش‌شناسی حکمت عملی، شکلگیری مفاهیم اعتباری در مقام عمل و حصول تعقلات عقل عملی برای انواع انسانها، و در بخش دوم، انتظام‌بخشی به وظایف ویژۀ عقل عملی، مهارت تطبیق امور شناختی بر امور اجرایی، تأثیر در مبادی شناختی صدور فعل و شکل‌دادن به کنشهای انسانی، بعنوان نتایج تحقیق حاصل شده است.
قرآن کریم.
ابن‌سینا (1383) دانشنامۀ علائی؛ الهیات، تصحیح و مقدمه محمد معین، تهران/ همدان: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی/ دانشگاه بوعلی‌سینا.
ابن‌سینا (1404ق/الف) الشفاء، المنطق، البرهان، زیر نظر ابراهیم مدکور، تحقیق ابو‌العلا عفیفی، قم: كتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی.
ابن‌سینا (1404ق/ب) الشفاء، المنطق، الجدل، زیر نظر ابراهیم مدکور، تحقیق احمد فؤاد اهوانی، قم: كتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی.
ابن‌زُرعه، عیسی‌بن اسحاق (1994م) منطق ابن‌زرعه، بیروت: دارالفکر.
ابن‌مقفع، عبدالله (1357) «المنطق»، در: المنطق لابن‌المقفع و حدود المنطق لابن‌بهریز، تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: انجمن فلسفة ایران.
ارسطو (1980م) الخطابة، ترجمه عبدالرحمن بدوي، عراق: دار الرشید.
بغدادی، ابوالبرکات هبة الله بن علی (1373) المعتبر فی الحکمة، تصحیح فتحعلی اکبری، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
بهمنیار (1375) التحصیل، تصحیح مرتضی مطهری، تهران: دانشگاه تهران.
تهانوی، محمدعلی بن علی (1996م) کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، مقدمه رفیق عجم، تحقیق علی دحروج، ترجمه جورج زیناتى و عبدالله خالدى، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
جوادی آملی، عبدالله (1375) رحیق مختوم؛ شرح حکمت متعالیه، تنظیم و تدوین حمید پارسانیا، قم: اسراء.
سبزواری، ملاهادی (1981م) «تعلیقات»، در: ملاصدرا، الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
شهابی خراسانی، محمود (1340) رهبر خرد، تهران: کتابخانه خیام.
شیرازی، قطب‌الدین (1369) درة التاج: بخش حكمت عملی و سیر و سلوك، بکوشش و تصحیح ماهدخت بانو همایی، تهران: علمی و فرهنگی.
شیرازی، قطب‌الدین (1380) شرح حکمة الاشراق، بکوشش عبدالله نورانی و مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران/ مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل.
طوسی، خواجه نصیرالدین (1375) «شرح الاشارات و التنبیهات»، در: ابن‌سینا، الاشارات و التنبیهات، قم: نشرالبلاغة.
فارابی (1410ـ1408ق) المنطقیات، تحقیق محمدتقی دانش‌پژوه، قم: كتابخانة آيت‌الله مرعشی نجفی.
فارابی (1413ق) الاعمال الفلسفیة، تصحیح جعفر آل یاسین، بیروت: دار المناهل.
قراچه‌داغی تبریزی، محمدعلی بن احمد (1421ق) «حاشیه بر حاشیۀ ملاعبدالله بر تهذیب المنطق»، در: یزدی (1421) الحاشیة علی التهذیب، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
لک‌زایی، شریف (1387) سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه (دفتر اول؛ نشستها و گفتگوها)، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
لک‌زایی، شریف (1391) سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه (دفتر سوم؛ سخنرانیها و نشستهای همایش)، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
مطهری، مرتضی (1368) مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران: صدرا.
مظفر، محمدرضا (1421ق) المنطق (تعلیقۀ غلامرضا فیاضی)، تحقیق رحمت‌الله رحمتی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
ملاصدرا (1381) المبدأ و المعاد، تصحیح و تحقیق محمد ذبیحی و جعفر شاه نظری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1382الف) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج9، تصحیح و تحقیق رضا اکبریان، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1382ب) شرح و تعلیقه صدرالمتألهین بر الهیات شفا، تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383الف) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج8، تصحیح و تحقیق علی‌اکبر رشاد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383ب) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج8، تصحیح و تحقیق غلامرضا اعوانی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1389) اسرار الآيات و انوار البینات؛ رسالۀ متشابهات القرآن، تصحیح و تحقیق گروه مصححین، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
میدانی، عبدالرحمن حسن حَبنّکه (1395) ضوابط المعرفة و اصول الاستدلال و المناظرة، دمشق / بیروت: دار القلم.
یزدی، ملاعبدالله بن حسین (1421ق) الحاشیة علی تهذیب المنطق، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
