مقایسه تطبیقی نظریه عصبیت ابن خلدون، کاریزمای وبر و نخبگان پارتو در ظهور و سقوط سلسله قاجار
الموضوعات :
قاسم گل حسینی
1
(دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر )
منیره کاظمی راشد
2
(دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر )
شهرزاد ساسان پور
3
(دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر)
داوود ابراهیم پور
4
(دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز )
الکلمات المفتاحية: عصبیت ابن خلدون, کاریزمای وبر, نخبگان پارتو, ظهور و سقوط سلسله قاجار,
ملخص المقالة :
تاریخ، دانش واکاوی پیشامدهای گذشته سپری شده است. برمبنای این علم، حوادث تاریخی در یک سلسله زمانی و مکانی مورد بحث و تدقیق قرار می گیرند. هدف این پژوهش، مقایسه ی تطبیقی نظریه های عصبیت ابن خلدون، کاریزمای وبر و نخبگان پارتو در ظهور و سقوط سلسله قاجار می باشد تا خلاهای تحقیقاتی در رابطه با این موضوع به نوعی انجام گیرند. روش پژوهش مقایسه تطبیقی-تاریخی است. همچنین در این روش از اسناد نیز استفاده خواهد شد. یافته های پژوهش بر این قراراند که ابن خلدون در مقدمه خویش مفهوم عصبیت را در تبیین چونی و چرایی تطور دورانی تاریخ، ظهور و سقوط سلسله ها بکار بسته و تعمیم داده است. عصبیت در نظر ابن خلدون یکپارچگی وهمبستگی اجتماعی میان گروه، قبیله، قوم و ملت است. ماکس وبر نیز منابع سه گانه مشروعیت و اقتدار سیاسی را در جنبش های اجتماعی بر سه وجه (سنت، عقلانیت و کاریزما) دانسته است. کاریزما در اصطلاح به ویژگی و خصوصیت کسی اطلاق می شود که فی نفسه و بشخصه و یا در نظر دیگران، دارای قدرت رهبری فوق العاده است. همچنین در نظریه جابجایی نخبگان پارتو، در بین افراد یک گروه، شایسته ترین افراد آن گروه را نخبگان (Elite) می نامند. نتایج پژوهش بر این قرارند که در پی افول تدریجی سلسله صفوی و حمله افغان ها، عصبیت، کاریزمایی، نخبگی و معالا مشروعیت فرمانروایان و حاکمان صفویه زیر سوال رفت و نادرشاه نیز پس از مدتی فرمانروایی و حکومت جای خویش را به کریم خان زند داد؛ ولی با مرگ کریم خان و در دوران حکومت لطفعلی خان زند، سران اهل قاجار و بخصوص آغا محمد خان قاجار با نیروی عصبیت، کاریزمایی و نخبگی که در میان اهل خویش داشت، در ۱۱۱۷ خورشیدی توانست آنها را مقهور و سبب ظهور سلسله قاجار گردید. ولی باز طی سنت محتوم تطور دورانی تاریخ، مرگ زود هنگام وی، سبب شد که وارثان او ناتوان از بسط و گسترش سیطره خویش در کنار عوامل خارجی جهانی موثر همچون جنگ های ایران و روس، جنگ جهانی اول، دخالت انگلیس، در کنار عوامل داخلی و معالا با کاهش نیروی عصبیت، کاریزما و نخبگی در عقبه حاکمان قاجار، زمینه را برای برکناری احمدشاه و سقوط سلسله قاجار و برآمدن رضا خان و ظهور سلسله پهلوی در ۱۳۰۴ خورشیدی فراهم آورند.
آرون، ریمون (1396) . مراحل اساسی اندیشه در جامعه شناسی ، ترجمه باقر پرهام ، جلد دوم ، تهران ، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی .
ابن خلدون،عبدالرحمن بن محمد(1359) مقدمه ابن خلدون، ترجمه محمدپروین گنابادی،ج ا ،تهران:بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
اشپولر ، برتولد (1351). تاریخ مغول در ایران ، ترجمه محمود میر آفتاب ، تهران : انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
الگار، حامد(1356) دین و دولت در ایران، نقش علما در دوره قاجار، تهران:انتشارات توس.
توین بی ، آرنولد (1378). تاریخ تمدن ، ترجمه آژند، یعقوب ، تهران : انتشارات مولی.
شمیم،علی اصغر(1371) ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران: انتشارات علمی.
طباطبایی،محمد جواد(1373) زوال اندیشه سیاسی در ایران، تهران: انتشارات کویر.
کوزر ، لوئیس (1396). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه شناسی ، ترجمه ثلاثی ، محسن ، تهران : انتشارات علمی ، چاپ نهم .
کلیفوردباسورث،ادموند() سلسله های اسلامی، ترجمه فریدون بدره ای.
لمبتون،آن(1395). نظریه های دولت در ایران، ترجمه چنگیز پهلوان، تهران:کتاب آزاد.
آقازاده،جعفر و حسینی،سجاد."منابع مشروعیت حکومت آغا محمد خان قاجار" جستارهای تاریخی،پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال هشتم، شماره دوم،پاییز و زمستان 1396، صص 171-198.
.حجاریان، سعید."نگاهی به مسئله مشروعیت" فصلنامه راهبرد.شماره3 بهار1373.
راش ، مایکل (1388). جامعه و سیاست ،ترجمه منوچهر صبوری ، تهران : انتشارات سمت.
سیدولیلو ، میرمحمود ( 1398) . سفربه درون خود ( کاربست نظریه های شخصیت ...) تهران : انتشارات نارون پژوهش.
مدیرشانه چی،محسن(1373)تاریخ ایران و دیدگاه نخبه گرایی,فصلنامه نگاه نو,فروردین و اردیبهشت 1373.
واعظ،نفیسه." انتقال قدرت از قاجاریه به پهلوی. فصلنامه علوم سیاسی 1382. شماره 24. زمستان 1382/11/1.
http:wwwporseman.com/article/147706
1.laikie , Norman )2004 (. " Analayzing Quantitive Data From Description to Explanation " , SAGE Publications, London, Thousand Oaks, New Delhi
2.Skocpol, Theda,)2014(. "History and Theory " , Vol.1 ,
No.1, Published by : Wiley for Wesleyan University.
265 |
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 284 - 265
مقایسه تطبیقی نظریه عصبیت ابن خلدون، کاریزمای وبر
و نخبگان پارتو در ظهور و سقوط سلسله قاجار
قاسم گل حسینی 1
منیره کاظمی راشد 2
شهرزاد ساسان پور 3
داوود ابراهیم پور 4
چکیده
تاریخ، دانش واکاوی پیشامدهای گذشته سپری شده است. برمبنای این علم، حوادث تاریخی در یک سلسله زمانی و مکانی مورد بحث و تدقیق قرار می گیرند. هدف این پژوهش، مقایسه ی تطبیقی نظریه های عصبیت ابن خلدون، کاریزمای وبر و نخبگان پارتو در ظهور و سقوط سلسله قاجار می باشد تا خلاهای تحقیقاتی در رابطه با این موضوع به نوعی انجام گیرند. روش پژوهش مقایسه تطبیقی-تاریخی است. همچنین در این روش از اسناد نیز استفاده خواهد شد. یافته های پژوهش بر این قراراند که ابن خلدون در مقدمه خویش مفهوم عصبیت را در تبیین چونی و چرایی تطور دورانی تاریخ، ظهور و سقوط سلسله ها بکار بسته و تعمیم داده است. عصبیت در نظر ابن خلدون یکپارچگی وهمبستگی اجتماعی میان گروه، قبیله، قوم و ملت است. ماکس وبر نیز منابع سه گانه مشروعیت و اقتدار سیاسی را در جنبش های اجتماعی بر سه وجه (سنت، عقلانیت و کاریزما) دانسته است. کاریزما در اصطلاح به ویژگی و خصوصیت کسی اطلاق می شود که فی نفسه و بشخصه و یا در نظر دیگران، دارای قدرت رهبری فوق العاده است. همچنین در نظریه جابجایی نخبگان پارتو، در بین افراد یک گروه، شایسته ترین افراد آن گروه را نخبگان (Elite) می نامند. نتایج پژوهش بر این قرارند که در پی افول تدریجی سلسله صفوی و حمله افغان ها، عصبیت، کاریزمایی، نخبگی و معالا مشروعیت فرمانروایان و حاکمان صفویه زیر سوال رفت و نادرشاه نیز پس از مدتی فرمانروایی و حکومت جای خویش را به کریم خان زند داد؛ ولی با مرگ کریم خان و در دوران حکومت لطفعلی خان زند، سران اهل قاجار و بخصوص آغا محمد خان قاجار با نیروی عصبیت، کاریزمایی و نخبگی که در میان اهل خویش داشت، در ۱۱۱۷ خورشیدی توانست آنها را مقهور و سبب ظهور سلسله قاجار گردید. ولی باز طی سنت محتوم تطور دورانی تاریخ، مرگ زود هنگام وی، سبب شد که وارثان او ناتوان از بسط و گسترش سیطره خویش در کنار عوامل خارجی جهانی موثر همچون جنگ های ایران و روس، جنگ جهانی اول، دخالت انگلیس، در کنار عوامل داخلی و معالا با کاهش نیروی عصبیت، کاریزما و نخبگی در عقبه حاکمان قاجار، زمینه را برای برکناری احمدشاه و سقوط سلسله قاجار و برآمدن رضا خان و ظهور سلسله پهلوی در ۱۳۰۴ خورشیدی فراهم آورند.
واژگان کلیدی
عصبیت ابن خلدون، کاریزمای وبر، نخبگان پارتو، ظهور و سقوط سلسله قاجار.
[1] . دانشجوی دکتری تاریخ، واحدشبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر ،ایران.
[2] . هیئت علمی گروه تاریخ،واحدشبستر،دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر ،ایران. (نویسنده مسئول)
[3] . هیئت علمی گروه معارف اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران مرکزی، ایران.
[4] . هیئت علمی گروه جامعه شناسی ،واحدتبریز،دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز ،ایران.
تاریخ دریافت: 20/3/1400 پذیرش نهایی: 4/6/1400
