واکاوی تداوم عناصر اندرزنامه نویسی سیاسی باستان در دوره قاجار
الموضوعات :سودابه دستی ترک 1 , سهیلا ترابی فارسانی 2 , ناصر جدیدی 3
1 - دانشجو
2 - عضو هیئت علمی
3 - عضو هیئت علمی
الکلمات المفتاحية: اندرزنامه, دوره قاجار, سیاست, عدالت, پادشاه, مردم,
ملخص المقالة :
اندرزنامه‌های سیاسی اگرچه آثاری هستند که در زمینه سیاست و تأملات سیاسی در ایران و اسلام و با هدف توصیه رفتار مناسب در زندگی سیاسی و تأثیرگزاری بر رفتار سیاسی صاحبان قدرت به رشته تحریر درآمده است، اما این اندرزنامه ها به مباحث اخلاقی و اجتماعی نیز می پردازد. محور مباحث اندرزنامه‌نویسان سیاسی، ارائه چارچوب قدرت حاکم، حفظ و اصلاح آن است. اندرزنامه ها به تفاسیر و توجیهات خود مبتنى بر اصولى چون توأمان بودن دین و سیاست، عدالت، اخلاق و دین، تجربیات پیشینیان و پند و حکمت قرار پرداخته اند. هدف اندرزنامه‌ها ارائه چگونگی رفتار مناسب در «کسب قدرت» و «حفظ قدرت» است. اندرزنامه‌های سیاسی به چگونگی کارکرد نظام سیاسی و تأثیر عوامل موجود در تولید و توزیع قدرت سیاسی می‌پردازند. یافته های این مطالعه نشان داد هدف عمدة اندرزنامه های دوران قاجار یافتن راه حل هایی عملی است برای خارج کردن کشور و رعیت از وضعیتی که عموماً آن را اسفناک ارزیابی می کنند. از این منظر اندرزنامه های عصر قاجار تفاوت های زیادی با نوشته های پیشینیان دارند. از دلایلی که باعث شده رسائل عصر قاجار در زمره اندرزنامه نویسی جای داده شوند آن است که مخاطب بسیاری از آنها، همچون متون پیشینیان، اول شخص کشور است. مهمترین وجوه عنصر تداوم در سیاست نامه های قاجار مباحثی چون عدالت، تمرکز بر قدرت پادشاه، قانون، رابطه شاه و رعیت (مردم) و پیوند دین و سیاست می باشد.
آدمیت فریدون؛ ناطق هما (1356)، افکار اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در آثار منتشر نشده دوره قاجار، تهران.انتشارات آگاه.چاپ اول
آذرگشسب، اردشیر (1346)، اندرزنامه های پهلوی، ، تهران: انتشارت راستی. چاپ اول
ابن مقفع. (1311)، ترجمه به فارسی به قلم ابن اسفندیار، به نقل از نسخ خطی و مقابله با چاپ دارمستتر)به ضمیمه دیـباچه و حـواشی و تـوضیحات به سعی و تحقیق مجتبی مـینوی، مـجلس، تـهران.
اصلانی، نسرین (1398)، اندرزنامه نویسی در ایران باستان،تهران: نشر اندیشه احسان. چاپ اول
امام محمد غزالی (1361)، نـصیحه المـلوک،به کوشش جلال الدین همایی،تهران .انتشارات بابک،چاپ سوم
بهار ملک‌الشعراء، محمد تقی (1370).سبک‌شناسی تاریخ تطور نـثر فارسی، تهران. ، امیر کبیر، چاپ ششم جلد 2
بهار، ملک الشعراء (1370)، سبک شناسی تاریخ تطور نثر فارسی ،تهران: انتشارات امیرکبیر. چاپ دوم، جلد دوم
بهبهانی ابوطالب (1389)، منهاج العلی: رساله ای در باب حکومت قانون، تهران: نشر میراث مکتوب.چاپ اول
ثقفی، مراد (1386)، مسائلی در باب حکومت مندی، تهران .پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
حیدری نیا، صادق (1393)، شهریار ایرانی ، تهران: انتشارات موسسه تحقیقات و توسعه انسانی، چاپ دوم
خواجه رشيدالدين فضل الله همدانى1362 ق.، «مكاتبات»،به سعى و اهتمام محمد شفيع. لاهور،
خواجه نظام الملک (1364)، سیر الملوک،به کوشش هـیوبرت دارک، تهران،شـرکت انتشارات علمی و فرهنگی،چاپ دوم
دینوری، ابوحنیفه بن داود (1384)، اخبار الطوال، ترجمه محمود مهدی دامغانی ، تهران: انتشارات نی. ، چاپ ششم
رجایی، فرهنگ (1373).معرکه جهانبینیها در خـردورزی سـیاسی و هویّت ما ایرانیان، تهران.احیاء کتاب، چاپ دوم
رجائی، فرهنگ (1373) معرکه جهانبینیها (در خردورزی سیاسی و هویت ما ایرانیان)، تهران، احياء كتاب.
زرگری نژاد، غلامحسین (1395)، سیاست نامه های قاجاری، ، تهران: انتشارات نگارستان اندیشه. چاپ اول. 4 جلد،
طباطبایى، سیدجواد (1357) خواجه نظامالملک، تهران، طرح نو.
طباطبائی فر، سیدمحسن (1384)، نظام سلطانی از دیدگاه اندیشه ی سیاسی شیعه، ، تهران: انتشارات نی. چاپ اول
طوسى، خواجه نظامالملک (1372)؛ سیرالملوک، به اهتمام هیربرت دارک، تهران، انتشارات علمى و فرهنگى
عنصرالمعالی کیکاووس بن اسکندر بن قابوس بن وشمگیر بن زیار (1371). قابوس‌نامه، بـه اهتمام و تصحیح غلامحسین یوسفی ، تهران. انتشارات علمی و فرهنگی. ، چاپ ششم
عنصرالمعالی، کیکاوس (1379)، قابوس نامه، به کوشش غلامحسین یوسفی ، تهران: انتشارات علمی فرهنگی. ، چاپ دوم
فروزش، سینا (1391)، بررسی تحلیلی سنت اندرزنامه‌نویسی سیاسی در تاریخ میانه ایران: عنصرالمعالی کیکاووس‌ابن اسکندر زیاری، تهران: نشر جهاد دانشگاهی.چاپ اول
فروزش، سینا؛ شیرعلیزاده، افسانه (1390)، ریشه ها و مبانی فکری اندرزنامه نویسی سیاسی در دو قرن اول هجری، تهران: نشر جهاد دانشگاهی.چاپ اول
قادری، حاتم (1385)، اندیشه های سیاسی در ایران ، تهران: انتشارات سمت. ، چاپ هفتم
قادري، حاتم (1388)، انديشههاي سياسي در اسلام و ايران، تهران، انتشارات سمت.
لمبتن، آن (1372). تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران. نشر نی
مجتبایی، فتح اللّه (1352). شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران بـاستان ، تهران. ، انـجمن فرهنگ ایران باستان
محتشم، عیسی (۱۳۹۵)، رابطه دین و سیاست در مشروعیت سیاسی حکومتهای ایران باستان، سومین کنگره بین المللی فرهنگ و اندیشه دینی، تهران، موسسه سفیران فرهنگی مبین، https://www.civilica.com/Paper-ICCRT03-ICCRT03_111.html
مسکویه رازی، ابو علی (1369). تجارب‌الامم، ترجمه دکتر ابو القاسم امـامی، ، تهران .انتشارات سروش،. جـلد اول
نصیر الدین طوسی (1356). اخلاق ناصری، تصحیح و توضیح مجتبی مینوی، علیرضا حیدری، تهران .خوارزمی.
یاوری، نگین (1398)، اندرزبه سلطان، ترجمه محمد دهقانی ، تهران: نشر تاریخ ایران. ، چاپ دوم.
131 |
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 152 – 131
واکاوی تداوم عناصر اندرزنامه نویسی سیاسی باستان
در دوره قاجار
سودابه دستی ترک 1
سهیلا ترابی فارسانی 2
ناصرجدیدی 3
چکیده
اندرزنامه‌های سیاسی اگرچه آثاری هستند که در زمینه سیاست و تأملات سیاسی در ایران و اسلام و با هدف توصیه رفتار مناسب در زندگی سیاسی و تأثیرگزاری بر رفتار سیاسی صاحبان قدرت به رشته تحریر درآمده است، اما این اندرزنامه ها به مباحث اخلاقی و اجتماعی نیز می پردازد. محور مباحث اندرزنامه‌نویسان سیاسی، ارائه چارچوب قدرت حاکم، حفظ و اصلاح آن است. اندرزنامه ها به تفاسیر و توجیهات خود مبتنى بر اصولى چون توأمان بودن دین و سیاست، عدالت، اخلاق و دین، تجربیات پیشینیان و پند و حکمت قرار پرداخته اند. هدف اندرزنامه‌ها ارائه چگونگی رفتار مناسب در «کسب قدرت» و «حفظ قدرت» است. اندرزنامه‌های سیاسی به چگونگی کارکرد نظام سیاسی و تأثیر عوامل موجود در تولید و توزیع قدرت سیاسی می‌پردازند. یافته های این مطالعه نشان داد هدف عمدة اندرزنامه های دوران قاجار یافتن راه حل هایی عملی است برای خارج کردن کشور و رعیت از وضعیتی که عموماً آن را اسفناک ارزیابی می کنند. از این منظر اندرزنامه های عصر قاجار تفاوت های زیادی با نوشته های پیشینیان دارند. از دلایلی که باعث شده رسائل عصر قاجار در زمره اندرزنامه نویسی جای داده شوند آن است که مخاطب بسیاری از آنها، همچون متون پیشینیان، اول شخص کشور است. مهمترین وجوه عنصر تداوم در سیاست نامه های قاجار مباحثی چون عدالت، تمرکز بر قدرت پادشاه، قانون، رابطه شاه و رعیت (مردم) و پیوند دین و سیاست می باشد.
واژگان کلیدی
اندرزنامه، دوره قاجار، سیاست، عدالت، پادشاه، مردم.
[1] . دانشجوی دکتری گروه تاریخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
Email: dastitork0641@gmail.com
[2] . دانشیار گروه تاریخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران. (نویسنده مسئول)
Email: stfarsani1963@gmail.com
[3] . استادیار گروه تاریخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
Email: Naserjadidi1397@gmail.com
تاریخ دریافت: 20/3/1400 پذیرش نهایی: 4/6/1400
