تحلیل جایگاه دیو در مرزبان نامه از منظر آموزه های دین زرتشت و اسلام و باورهای عامیانه
الموضوعات :خدابخش اسداللهی 1 , علیرضا کاظمی ها 2
1 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی
2 - دانشجوی دکتری ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی
الکلمات المفتاحية: مرزبان نامه, دیو, زرتشت, اسلام, باورهای عامیانه,
ملخص المقالة :
در بین متون کهن ادبیات فارسی، شواهدی از رسوخ و نفوذ اساطیر کهن ملل می توان یافت که حاکی از تأثر نویسنده یا شاعر اثر از آن اساطیر است. آنگاه که اقوال نویسنده در متن از دیدگاه اسطوره شناختی مورد بررسی قرار می گیرد؛ کم کم این تأثیرپذیری ها خود را نشان می دهند زیرا فردی که از نظرگاه علم الأساطیر به مطالعة متون – کلاسیک و معاصر- بپردازد، در صورت وجود تأثر صاحب اثر از یک کهن الگو یا عنصر اسطوره ای، متوجه این عامل در اثر خواهد شد. در داستان دیو گاوپای و دانای دینی – که در باب چهارم مرزبان نامه ثبت شده- نیز همین عناصر دیده می شود. وجود شخصیتی منفی به نام دیو- که خود از زمان تغییرات دین زرتشتی در بین ایرانیان، جایگاه والایش را از دست داده و بر اساس آموزه های زرتشت، دارای جایگاه پست و منفور شده، از یک سو و گاو پای بودن آن از سوی دیگر، نیز خبر دادن متن مرزبان نامه از استیلایی که دیوان ابتدا بر محیط داشته اند و همچنین، گرد آمدن تمامی آنان به فرمان دیوگاوپای، همگی عناصری هستند که از دیدگاه علم الأساطیر و خوانش متون کهن و اعتقادات دین اسلام و زرتشت و نیز باورهای عامیانه ، قابل ردیابی می باشد. لذا در این پژوهش بر آن بوده ایم تا تاثیر اساطیر و معتقدات ایرانیان زرتشتی و مسلمان دراین متن را تببین کنیم .
1- قرآن کریم.1376. ترجمة مهدی الهی قمشه ای. چاپ چهارم. تهران. مهشاد.
2- آموزگار، ژاله. تفضلی ، احمد. 1372. اسطورة زندگی زرتشت. چاپ دوم. تهران.آویشن و چشمه.
3- ابراهیمی، معصومه.1392.دیوشناسی ایرانی. تهران. فرهامه.
4- بوکر، جان. 1390. ادیان جهان. ترجمة سیّد نیما اورازانی و سیّده الهه حسینی پرور. چاپ دوم. قزوین. سایه گستر.
5- توفیقی، حسین.1385. آشنایی با ادیان بزرگ. چاپ نهم.تهران. سمت.
6- حریری، ابومحمد قاسم بن محمد.1364. مقامات الحریری. به کوشش علی رواقی. چاپ دوم. تهران.مؤسسة شهید رواقی.
7- دوستخواه، جلیل.1375. اوستا(2جلد). چاپ سوم. تهران. مروارید.
8- دهخدا، علی اکبر.1373. لغتنامه.ج7. چاپ اول از سری جدید. تهران. دانشگاه تهران.
9- رضی، هاشم.1384.دین و فرهنگ ایرانی پیش از عصر زرتشت. چاپ دوم. تهران. سخن.
10- طباطبایی اردکانی، سیّد محمود.1390. گزیدة متون تفسیری فارسی.چاپ شانزدهم. تهران. اساطیر.
11- فردوسی، ابوالقاسم. 1387. شاهنامه( از روی نسخة مسکو). تهران. کتاب پارسه.
12- قدردان، مهرداد. 1386. جستاری در آیین زرتشت. شیراز. رخشید.
13- قدیانی، عبّاس.1384. فرهنگ توصیفی تاریخ ایران.ج3. چاپ دوم. تهران.فرهنگ مکتوب.
14- قلی زاده، خسرو.1388. فرهنگ اساطیر ایرانی. چاپ دوم. تهران. کتاب پارسه.
15- مصاحب، غلامحسین. 1345.دایره المعارف فارسی.ج1. تهران. فرانکلین.
16- ناس، جان. 1348. تاریخ جامع ادیان. ترجمة علی اصغر حکمت. چاپ دوم. تهران. پیروز.
17- نظامی، الیاس بن یوسف.1377. هفت پیکر. شرح بهروز ثروتیان. تهران.توس.
18- وراوینی، سعدالدین.1389. مرزبان نامه. شرح دکتر خلیل خطیب رهبر. چاپ پانزدهم.تهران. صفی علیشاه.
19- هاشمی، جمال.1390. اسطوره شناسی مینوی. تهران. شرکت سهامی انتشار.
20- هینلز، جان راسل.1385.شناخت اساطیر ایران. ترجمة باجلان فرّخی. چاپ دوم. تهران. اساطیر.
21- یاحقّی، محمّدجعفر.1375. فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. چاپ دوم. تهران. سروش.
