زمینه‌های کلامی حقوقی امکان تفویض قانون‌گذاری به بشر در حکومت اسلامی با نگاهی به وقایع مشروطه
الموضوعات :سید ابراهیم حسینی 1 , محمد جواد شفقی 2
1 - موسسه امام خمینی (ره)
2 - دانشگاه تهران
الکلمات المفتاحية: تفویض, قانون, قانون‌گذاری, مشروطه, منطقه‌الفراغ,
ملخص المقالة :
مطابق بینش اسلامی اصل بر عدم ولایت فردی بر دیگری است و حق حاکمیت تنها به خداوند مالک هستی و عالم علی‌الاطلاق، تعلق دارد و در حکومت اسلامی که فرض بر انحصار قانون‌گذاری در خداوند است قانون‌گذاری افراد همواره مورد سؤال بوده که بر چه اساس استوار است و کدام مبانی به آن مشروعیت می‌بخشد. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر اسناد کتابخانه‌ای به واکاوی امکان قانون‌گذاری بشر به عنوان اختیاری تفویضی از سوی خدا پرداخته است. فرضیه منتخب در برابر فرضیه رقیب که اساساً چنین حقی را به رسمیت نمی‌شناسد بر این نظر منطبق گردید که با نگاهی به جریان مشروطه و نیز سایر نظریات فقهی کلامی مطرح در این زمینه، اختیار قانون‌گذاری به افراد در برخی حوزه‌ها تفویض گردیده البته مشروط به مطابقت و یا لااقل عدم مغایرت با موازین اسلامی.
اسماعیلی، محسن، (1390). دین و قانون، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق
بخشی زاده، فاطمه و راسخ، محمد، (1397). شرع گرایان و قانون در عصر انقلاب مشروطه ایران، مجله حقوقی دادگستری، شماره ۱۰۱
ترکمان، محمد، (1363). مکتوبات و اعلامیه ها، مکتوبات... و چند گزارش پیرامون نقش شیخ فضل الله نوری در مشروطیت، تهران، موسسه خدمات فرهنگی رسا
جاوید، محمد جواد، (1389). قانون و قانون‌گذاری در آرای اندیشمندان شیعه، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، چ1
جعفری لنگرودی، محمد جعفر، (1353). مکتب‌های حقوقی در حقوق اسلام، تهران، ابن سینا، چ3
جوادی آملی، عبدالله، (1387). حق تعیین حقوق بشر تنها از آنِ خداست، مجله الکترونیکی اسراء، شماره 2
الحاكم النيشابوري، محمد بن عبد الله (1427). المحقق: عبد السلام بن محمد بن عمر علوش، بيروت، دار المعرفة، الطبعة الثانية
حسینی، سید ابراهیم، (1396). شریعت و تقنین در کشور های اسلامی، قم، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی
رجبی (دوانی)، محمد حسن، (1390)و مکتوبات و بیانات سیاسی و اجتماعی علمای شیعه، تهران، نشر نی، ج2
زرگری نژاد، غلامحسین، (1390) رسائل مشروطیت به روایت موافقان و مخالفان، تهران، انتشارات موسسه تحقیقات علوم انسانی، چ2
سبحانی، جعفر و محمد رضایی، محمد، (1386). اندیشۀ اسلامی، تهران، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، چ 16
سبحانی، جعفر، (1409). الالهیات علی هدی الکتاب و السنه و العقل، به قلم الشیخ حسن مکی العاملی، قم، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، الطبعه الثانیه
سبحانی، جعفر، (1383). منشور جاوید (تفسیر موضوعی)،قم، موسسه امام صادق (ع)، ج1، چ1.
صدر، محمد باقر، (1399)ق. لمحة فقهية تمهیدیة عن مشروع دستور الجمهوریة الاسلامية فی ایران،قم، مطبعه الخیام
صدر، محمد باقر، (1411). اقتصادنا، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ج 1 و 2
صدر، محمد باقر، (1421). الاسلام یقود الی الحیاة، قم، مركز الابحاث و الدراسات التخصصية للشهيد الصدر
طحان نظیف، هادی، احسانی، رضا. (2017). خوانشی نو از دیدگاه‌های تحلیلی نسبت به مفهوم قانون در عصر مشروطه. پژوهش‌نامه حقوق اسلامی, 18(45), 57-80
عبد الرازق، علی، (1382). اسلام و مبانی قدرت، ترجمه امیر رضایی، تهران، قصیده سرا، چ2
عمید زنجانی، عباسعلی، (1378). قواعد فقه، تهران، سمت، چ3
الغفوری، خالد، (1391). معالم العلاقه بین الفقه و القانون، در: الفقه و القانون تصورات و مقترحات و معالجات منهجیه، قم، مرکز الدراسات الاسلامیه لمجلس الشوری الاسلامی، چ 1
فراستخواه، مقصود، (1373). سرآغاز نواندیشی معاصر، تهران، شرکت سهامی انتشار
قدردان قراملکی، محمد حسن، (1380). سکولازیم در مسیحیت و اسلام، قم، بوستان کتاب، چ2
مصباح یزدی، محمد تقی، (1391). حقوق و سياست در قرآن، نگارش محمد شهرابي، قم، انتشارات مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره)، چ4
مصباح یزدی، محمد تقی، (1392). قرآن شناسی، تحقیق و نگارش غلامعلی عزیزی کیا، قم، انتشارات مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره)
مطهری، مرتضی، (1373). اسلام و مقتضیات زمان، تهران، صدرا، چ9
نائینی، میرزا محمد حسن، (1382). تنبیه الامه و تنزیه المله، تصحیح و تحقیق سید جواد ورعی، قم ،بوستان کتاب، چ1
نجفی مرندی، ابوالحسن، (بی تا). دلایل البراهین الفرقان فی بطلان قوانین نواسخ محکمات القران: در زرگری نژاد، غلامحسین، (1390) رسائل مشروطیت به روایت موافقان و مخالفان، تهران، انتشارات موسسه تحقیقات علوم انسانی، چ2
نوری ، شیخ فضل الله، (بی تا). رساله تذکره الغافل و ارشاد الجاهل در زرگری نژاد، غلامحسین، (1390) رسائل مشروطیت به روایت موافقان و مخالفان، تهران، انتشارات موسسه تحقیقات علوم انسانی، چ2
نوری، شیخ فضل الله، (1325)ق. در دفاع از نظرات خود درباره‌ی مجلس شورا، در رجبی (دوانی)، محمد حسن، (1390)و مکتوبات و بیانات سیاسی و اجتماعی علمای شیعه، تهران، نشر نی، ج2
نوری، شیخ فضل الله، (بی تا). رساله حرمت مشروطیت، در ترکمان، محمد، (1363). مکتوبات و اعلامیه ها، مکتوبات... و چند گزارش پیرامون نقش شیخ فضل الله نوری در مشروطیت، تهران، موسسه خدمات فرهنگی رسا
وثیق، شیدان، (1391). لائیسیته چیست، تهران، اختران، چ1
ویلسون، برایت آر، (1374). جداانگاری دین و دنیا، ترجمه مرتضی اسعدی در فرهنگ و دین زیر نظر بهاءالدین خرمشاهی، تهران، طرح نو
هاشم زهی، نوروز، (1386). شرایط اجتماعی و پارادایم های روشنفکری در آستانه دو انقلاب ایران: انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چ1.
https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/boiling-us-like-frogs-chinas-clampdown-on-muslims-creeps-into-the-heartland-finds-new-targets/2019/09/20/25c8bb08-ba94-11e9-aeb2-a101a1fb27a7_story.html
Zubair, H. M. (2013). Legislation of Islamic Jurisprudence: A Dialogue between Opponents and Proponents. Journal of Rotterdam Islamic Social Sciences Vol, 2(1).
Kamali, M. H. (1991). Principles of Islamic jurisprudence(pp. 283-296). Cambridge: Islamic Texts Society.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 94 ـ 73
زمینه‌های کلامی حقوقی امکان تفویض قانون‌گذاری به بشر
در حکومت اسلامی با نگاهی به وقایع مشروطه
سید ابراهیم حسینی 1
محمد جواد شفقی 2
چکیده
مطابق بینش اسلامی اصل بر عدم ولایت فردی بر دیگری است و حق حاکمیت تنها به خداوند مالک هستی و عالم علی‌الاطلاق، تعلق دارد و در حکومت اسلامی که فرض بر انحصار قانون‌گذاری در خداوند است قانون‌گذاری افراد همواره مورد سؤال بوده که بر چه اساس استوار است و کدام مبانی به آن مشروعیت می‌بخشد. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر اسناد کتابخانه‌ای به واکاوی امکان قانون‌گذاری بشر به عنوان اختیاری تفویضی از سوی خدا پرداخته است. فرضیه منتخب در برابر فرضیه رقیب که اساساً چنین حقی را به رسمیت نمی‌شناسد بر این نظر منطبق گردید که با نگاهی به جریان مشروطه و نیز سایر نظریات فقهی کلامی مطرح در این زمینه، اختیار قانون‌گذاری به افراد در برخی حوزه‌ها تفویض گردیده البته مشروط به مطابقت و یا لااقل عدم مغایرت با موازین اسلامی.
واژگان کلیدی
تفویض، قانون، قانون‌گذاری، مشروطه، منطقه‌الفراغ.
[1] 3. استادیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ایران.
Email: sehoseini@hotmail.com
[2] 3. دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق دانشگاه تهران،ایران. (نویسنده مسئول)
Email: m.shafaghi@ut.ac.ir
تاریخ دریافت: 2/2/1400 پذیرش نهایی: 16/4/1400
