تحلیل سنت‌شناختی بر نقش فاعلی امام زمان(عج)
الموضوعات :
قاسم ترخان
1
(پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی)
الکلمات المفتاحية: امام زمان (عج), نفس قدسی امام, سنتهای الهی, بلای عمومی, اسباب معنوی, بیماری کرونا,
ملخص المقالة :
سنتهای الهی از مباحث فراموش شده‌ای است که جای آن در پژوهش‌های کلامی خصوصا مباحث مربوط به بیماری کرونا و جهان پساکرونا خالی است. نوشتار حاضر تلاش کرده است با مراجعه به متون دینی و بهره‌مندی از روش کتابخانه‌ای در گردآوری اطلاعات و روش توصیفی تحلیلی در استنتاج دیدگاه و روش اجتهادی در کارکردها و برآیندها و استمداد از سنن الهی به این پرسش پاسخ گوید که در بلاهای عمومی و از جمله بیماری کرونا امام زمان(عج) چه نقشی دارد؟ از سویی عالم بر اساس سنتهای الهی اداره می‌شود که استثناناپذیر است و از سویی دیگر آن حضرت در سلسله علل غایی و فاعلی عالم قرار دارد. نقش فیض‌رسانی عام و خاص امام زمان(عج) را نیز باید در شبکه‌ای از سنتهای الهی دید؛ یعنی امام در این منظومه به ایفای نقش می‌پردازد. بر اساس همین نظام، در دفع یا رفع بلا باید اولا از اسباب مادی استفاده شود؛ اگرچه کارکرد اسباب مادی در دفع یا رفع عامل معنوی بلا، دائمی و همه‌جانبه نیست؛ ثانیا؛ تأثیر عوامل معنوی در قالب سنت مشروط و مطلق تحقق می‌پذیرد که در اولی وجود شرط و در دومی وجود مصلحت محوریت دارند و نقش حضرتش را باید در این قالب دید.
قرآن
ابراهیمى دینانى، غلامحسین، قواعد کلى فلسفى در فلسفه اسلامى، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، چ2، تهران: 1365ش.
ابناثیر، مبارک‌بن‌محمد؛ النهایة فی غریب الحدیث و الاثر؛ مؤسسه اسماعیلیان، چ4، قم: 1364.
ابن‌بابويه، محمدبن‌على؛ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال؛ دار الشريف الرضي للنشر، چ2، قم: 1406ق.
ابن‌بابويه، محمدبن‌على؛ علل الشرائع؛ داورى، چ1، قم: 1385 ش.
ابن‌بابويه، محمدبن‌على؛ كمال الدين و تمام النعمة؛ محقق/مصحح: على اكبر غفارى، اسلاميه، چ2، تهران: 1395ق.
ابن‌بابويه، محمدبن‌على؛ من لايحضره الفقيه؛ دفتر انتشارات اسلامى، قم: 1413ق.
ابنفارس، احمدبن‌فارس؛ معجم مقاييس اللغه؛ تحقیق عبدالسلام محمد هارون؛ مكتب الاعلام الاسلامي، چ1، قم: 1404ق.
ابن‌مشهدى، محمدبن‌جعفر؛ المزار الكبير؛ دفتر انتشارات اسلامى، چ1، قم: 1419ق.
ابنمنظور، محمدبن‌مكرم؛ لسان العرب؛ داراحیاء التراث العربی، چ3، بیروت: ۱۴۰۸ق.
آملى، سیدحیدر؛ جامع الأسرار و منبع الانوار؛ تصحیح هانری کربن و عثمان اسماعیل یحیی؛ انتشارات علمى و فرهنگى، چ1، تهران: 1368.
ايجى- ميرسيدشريف؛ شرح المواقف؛ تصحيح بدر الدين نعسانى، الشريف الرضي، چ1، قم: 1325ق.
ترخان، قاسم و حسین یوسفیان؛ تحلیل انتقادی سند توسعه پایدار با نگاهی به سنتهای الهی؛ شیعه‌شناخت، شماره2، 1398، ص 141-168.
ترخان، قاسم؛ «تأملی در قوانین فرامادی پیشرفت بر اساس سنتهای اجتماعی الهی، دوره 5، ش1، 1397، ص125-152.
ترخان، قاسم؛ رابطه توحید و ولایت (با تاکید بر حدیث سلسله الذهب)؛ قبسات، ش62؛ 1390، ص33-62.
ترخان، قاسم؛ نقش و تأثیر علل و عوامل فرامادی در بلایای طبیعی؛ قبسات، ش96؛ 1399، ص35-65.
جوادی آملی، عبدالله؛ تحریر تمهید القواعد، الزهراء، تهران: 1372.
جوادی آملی، عبدالله؛ تسنیم؛ ج15؛ نشر مرکز اسراء، قم: 1387.
جوادی آملی، عبدالله؛ تسنیم؛ ج16؛ نشر مرکز اسراء، قم: 1388.
حر عاملى، محمدبنحسن؛ وسائل الشیعة؛ مؤسسه آل‌البيت لإحياء التراث، چ1، قم: 1409ق.
حسینی‌تهرانی، سیدمحمدحسین؛ امام شناسی؛ ح‍ک‍م‍ت، تهران: ۱۴۰8ق.
راوندى، قطب‌الدين؛ الدعوات/سلوة الحزين؛ دليل ما، قم: ۱۳۸۵.
ربانی‌گلپایگانی، علی؛ نقش غایی امام در نظام آفرینش؛ انتظار موعود،ش31، 1388(الف)، ص9-24.
ربانی‌گلپایگانی، علی؛ نقش فاعلی امام در نظام آفرینش؛ انتظار موعود، ش29، 1388(ب)، ص7-30.
صدر، سیدمحمدباقر؛ المدرسة القرآنیة؛ مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیه للشهید الصدر، چ3، قم: 1398 ق.
صدرالمتألهین، محمدبن‌ابراهیم؛ الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة؛ تعلیقه علامه طباطبایی، دار إحیاء التراث العربی، چ3، بیروت: 1981م
طباطبايى، سیدمحمدحسين؛ شيعه در اسلام (طبع قديم)؛ دفتر انتشارات اسلامى، چ13، قم: 1378ش.
طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان في تفسير القرآن؛ مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، چ2، بیروت: 1390ق.
طبرسى، حسن‌بن‌فضل؛ مكارم الأخلاق؛ الشريف الرضى، چ4، قم: 1412ق.
طبرسى، على‌بن‌حسن؛ مشكاة الأنوار في غرر الأخبار؛ المكتبة الحيدرية؛ چ2، نجف: 1385ق.
طوسى، محمدبنحسن؛ مصباح المتهجد و سلاح المتعبد؛ مؤسسة فقه الشيعة، بيروت: 1411ق.
فيض‌كاشانى، محمدمحسن؛ الوافی؛ كتابخانه امام‌أميرالمؤمنين(ع)؛ چ1، اصفهان: 1406 ق.
فیومی، احمدبن‌محمد؛ المصباح المنیر؛ مؤسسه دارالهجره، چ2، قم: 1414ق.
کلینی، محمدبن‌يعقوب؛ الكافي(ط- الإسلامية)؛ دار الكتب الإسلامية، چ4، تهران: 1407ق.
گرامی، محمدعلی؛ در بارة حدیث لولا فاطمه؛ دارالفکر، چ2، قم: 1384.
مازندرانى، محمدصالح؛ شرح الكافي-الأصول و الروضة؛ محقق/مصحح: ابوالحسن شعرانى، المكتبة الإسلامية، چ1، تهران: 1382ق
مجلسى، محمدباقر؛ بحار الأنوار (ط-بيروت)؛ دار إحياء التراث العربي، چ2، بيروت: 1403ق.
مجلسى، محمدباقر؛ زاد المعاد-مفتاح الجنان؛ موسسة الأعلمي للمطبوعات، چ1، بيروت: 1423ق.
مصباح‌یزدی، محمدتقی؛ جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن کریم؛ شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، چ7، تهران: 1391.
مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار شهید مطهری؛ ج1؛ انتشارات صدرا، چ12، تهران: 1384ه ش.
مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار شهید مطهری؛ ج15؛ انتشارات صدرا، چ7، تهران: 1384ه ش.
مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار شهید مطهری؛ ج2؛ انتشارات صدرا، چ7، تهران: 1384 ه ش.
مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار شهید مطهری؛ ج3؛ انتشارات صدرا، چ7، تهران: 1384 ه ش.
مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار شهید مطهری؛ ج4؛ انتشارات صدرا، چ16، تهران: 1395ه ش.
مفيد، محمدبن‌محمد؛ كتاب المزار- مناسك المزار؛ كنگره جهانى هزاره شيخ مفيد، چ1، قم: 1413 ق.
موسوی اصفهانی، محمدتقی، مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم(عج)؛ کامکار، چ1، قم: 1383.
موسوی خمینى، روح‌الله؛ آداب الصلوة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، تهران: 1378.
Hume, David; An Enquiry Concerning Human Understanding, Edited by Antony Flew, USA: Open Court, 1988
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 50 ـ 27
تحلیل سنت‌شناختی بر نقش فاعلی امام زمان(عج)
قاسم ترخان 1
چکیده
سنتهای الهی از مباحث فراموش شده‌ای است که جای آن در پژوهش‌های کلامی خصوصا مباحث مربوط به بیماری کرونا و جهان پساکرونا خالی است. نوشتار حاضر تلاش کرده است با مراجعه به متون دینی و بهره‌مندی از روش کتابخانه‌ای در گردآوری اطلاعات و روش توصیفی تحلیلی در استنتاج دیدگاه و روش اجتهادی در کارکردها و برآیندها و استمداد از سنن الهی به این پرسش پاسخ گوید که در بلاهای عمومی و از جمله بیماری کرونا امام زمان(عج) چه نقشی دارد؟
از سویی عالم بر اساس سنتهای الهی اداره می‌شود که استثناناپذیر است و از سویی دیگر آن حضرت در سلسله علل غایی و فاعلی عالم قرار دارد. نقش فیض‌رسانی عام و خاص امام زمان(عج) را نیز باید در شبکه‌ای از سنتهای الهی دید؛ یعنی امام در این منظومه به ایفای نقش می‌پردازد. بر اساس همین نظام، در دفع یا رفع بلا باید اولا از اسباب مادی استفاده شود؛ اگرچه کارکرد اسباب مادی در دفع یا رفع عامل معنوی بلا، دائمی و همه‌جانبه نیست؛ ثانیا؛ تأثیر عوامل معنوی در قالب سنت مشروط و مطلق تحقق می‌پذیرد که در اولی وجود شرط و در دومی وجود مصلحت محوریت دارند و نقش حضرتش را باید در این قالب دید.
واژگان کلیدی
امام زمان (عج)، نفس قدسی امام، سنتهای الهی، بلای عمومی، اسباب معنوی، بیماری کرونا.
[1] . دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، ایران.
Email: arkhan@iict.ac.ir
تاریخ دریافت: 3/7/1399 پذیرش نهایی: 25/12/1399
