نقش و جایگاه زنبور در تصویر ساخت‌های مثنوی معنوی
الموضوعات :روح‌الله كريمي نورالدین وند 1 , امیرحسین سعیدی پور 2
1 - دانشجوی دکتری دانشگاه فرهنگیان
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان
الکلمات المفتاحية: مولانا, مثنوی معنوی, زنبور, تصویرپردازی, مفاهیم اخلاقی و عرفانی.,
ملخص المقالة :
در جهان‌بینی شاعران عرفان‌گرا و اخلاق‌مدار، تصویر یکی از کارآمدترین راهبردها برای بیان مفاهیم متعالی عرفانی و اخلاقی محسوب می‌شود.مولانا، یکی از سرشناس‌ترین چهره‌های تصویرپرداز در قلمرو ادب عرفانی در خلال بیان داستان‌ها و تعالیم عرفانی و پندآموز خود در مثنوی معنوی، با عملکرد هوشمندانه و هنری به کارگیری تصویر، به ملموس کردن مفاهیم برای مخاطبان خود پرداخته است. در میان اغلب سروده‌های او و به طور خاص در مثنوی معنوی طبیعت و پدیده‌های آن جایگاه ویژهای دارند. یکی از جانورانی که مولوی در مثنوی به‌صورت ویژه از آن نام برده و به تصویرسازی و مضمون‌آفرینی پرداخته، زنبورعسل و وابسته‌های آن (شهد، عسل، موم و نیش) می‌باشد. مولوی با آگاهی از اهمیت این حشره در قرآن کریم و با تأکید بر برخی از مهم‌ترین جنبه‌های زندگی آن، به برقراری پیوند میان این جانور و برخی از ابعاد زندگی انسان‌ها پرداخته و از این حشره در ساخت تصویرهای حقیقی و مجازی مثنوی برای بیان مفاهیم عرفانی و اخلاقی بهره گرفته است. در این پژوهش کوشیده شده تا ضمن اشاره به تصویر ساخت‌های مولوی از زنبور در مثنوی، از طریق تحلیل صور خیال زنبور و بررسی آن ها در مثنوی به تحلیل معانی و مفاهیم عمیق عرفانی و اخلاقی نهفته در ورای این تصاویر پرداخته و از طریق بررسی و بسط این تصاویر به شناخت و آگاهی نسبت به این جانور و تصویرهای آن در مثنوی دست یابند.
فهرست منابع کتاب‌ها قرآن کریم.
شیمل، آن ماری، (1370)، شکوه شمس، ترجمۀ حسن لاهوتی، چاپ دوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
فتوحی، محمود، (1389)، بلاغت تصویر، چاپ دوم، تهران: سخن.
تاجدینی، علی، (1383)، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها در اندیشۀ مولانا، تهران: سروش.
شعبانی، معصومه، (1386)، شاخۀ مرجان (رمزپردازی حیوانات در مثنوی معنوی)، تهران: ثالث.
شفیعی کدکنی، محمد رضا، (1397)، صور خیال در شعر فارسی، چاپ بیستم، تهران: آگه.
معین، محمد، (1384)، فرهنگ دو جلدی، (به گردآوری عزیز الله علیزاده)، جلد اول، چاپ سوم، تهران: ادنا.
مکارم شیرازی، ناصر، (1390)، تفسیر نمونه، چاپ سی و سوم، جلد یازدهم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
عبداللهی، منیژه، (1381)، فرهنگ نامۀ جانوران در ادب فارسی، تهران: پژوهنده. بخش نخست الف – ش.
پاک‌نژاد، رضا، (1361)، اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، جلد پنجم، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
زمانی، کریم، (1391)، شرح جامع مثنوی معنوی، جلد اول، دوم، سوم، چارم، پنجم ، ششم.چاپ های چهلم، سی‌ام، بیست و سوم، بیست و دوم، نوزدهم، بیستم. تهران: اطلاعات.
شمیسا، سیروس، (1374)، بیان، چاپ پنجم، تهران، فردوس.
شریفی، محمد، (1387)، فرهنگ ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ نشر نو – معین.
پور نامداریان، تقی، (1383)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، چاپ پنجم، تهران: علمی و فرهنگی.
خیریه، بهروز، (1384)، نقش حیوانات در داستان‌های مثنوی معنوی، تهران: فرهنگ مکتوب.
گلپرورفرد، نازنین، (1388)، انسان طبیعت معماری، تهران: طحان.
مقالات کلاهچیان، فاطمه و سیده نادیا حیدریان، (1392)، «تصویر طبیعت در غزلیات مولوی»، مجلۀ عرفانیات در ادب فارسی، شمارۀ 16، صص 71- 92.
ممتحن، مهدی و فاطمه قربانی، بهار (1393)، «نماد عنکبوت و زنبورعسل در قرآن و مثنوی»، فصلنامۀ مطالعات قرآنی، سال پنجم، شمارۀ 17، 157- 172.
فتوحی، محمود، (1381)، «تصویر خیال»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز (زبان و ادب فارسی)، شمارة 185، 103- 134.
پویان، حکیمه،آبان (1388)، «زندگی اسرار آمیز زنبورعسل»، مجلۀ نامۀ جامعه، شمارۀ 62، صص 96- 105.
مشیری، محمد، اسفند (1345)، «مهندسی زنبورعسل»، مجلۀ هلال، شمارۀ 65، صص 13- 16.
فتوحی، محمود، (1380)، «تحلیل تصویر دریا در مثنوی»، مجلۀ شناخت، پاییز شمارۀ 31، صص 1- 24.
عباسی، ولی الله، (1386)، «نقد و بررسی نظریۀ نمادین در باب زبان وحی»، مجلۀ الهیات و حقوق، شمارۀ 5، 533– 566
گلچین، میترا، (1384)، «جایگاه کنایه در مثنوی مولانا»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال پنجاه و ششم، شمارۀ 3، صص 95- 114.
پایان‌نامه اکبری، محمد، آبان (1389)، جلوه‌های طبیعت (طبیعت‌گرایی عرفانی) در دفتر اول مثنوی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور، مرکز مشهد.
