بررسی موسیقی بیرونی و کناری اشعار حسرت همدانی
الموضوعات :
1 - مدرس مدعو، زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، صندوق پستی 4697- 19395 تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: وزن شعر, حسرت همدانی, قافيه, بحور عروضي, زحافات, رديف,
ملخص المقالة :
تدوين فرهنگ تاريخي عروض شعر فارسي به نحوي که بتوان زمان آغاز به کار رفتن يک وزن و سپس ميزان کاربرد آن در ادوار بعدي و تعيين بسامد و ترسيم فراز و نشيب موجود در تداول هر يک از اوزان عروضي را به دقت تمام تعيين کرد، امروزه خصوصاً با توجه به وجود چاپ‌هاي منقح از دواوين و منظومه‌هاي شعر فارسي، امري بسيار ضروري و مفيد به نظر مي‌رسد؛ خاصه از آن جهت که جاي چنين فرهنگي ـ البته با ويژگي‌هاي مذکور فوق ـ در حوزه پژوهش‌ها و منابع موجود خالي است. بديهي است اولين قدم در راه تدوين چنين فرهنگي، بررسي يک يک ديوان‌هاي شعر فارسي موجود و استخراج نتايج آن به عنوان مواد و عناصر اوليه و اساسي مورد نياز است. اين مقاله، پاسخي است به اين نياز ضروري که در آن ديوان اشعار حسرت همدانی را از جهت رديف، قافيه و اوزان عروضي بررسي کرده‌ايم. روشی که برای این کار مد نظر است، روش توصیفی ـ تحلیلی است. حسرت در اشعار خود، هشت بحر از بحور عروضی استفاده کرده‌است که در این میان بحر هزج بسامد بالایی دارد. اکثر اشعار وی در قالب مُسدس و دارای قافیه اسمی هستند. در غزلیات وی حروف روی «ن» و «ر» بیشتر بکار رفته‌اند. بسامد استفاده از ردیف و اشعار مردف در غزلیات شاعر زیاد است. در موسیقی کناری، استفاده حسرت از کلمات خوش آهنگ و مصوّت بلند در قافیه باعث زیبایی و گوش‌نوازی اشعار وی شده‌است.
1- آرين پور،يحيي، (1387) از صبا تا نيما (دوره بازگشت بيداري)، جلد اول، تهران: زوار.
2- دنبلی، عبدالرزاق بن نجفقلی، (1342) تذکره نگارستان دارا، تصحیح عبداالرسول خیام پور، تبریز: بی‌نام.
3- دهخدا، علی‌اکبر، (1377) لغت‌نامه، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه.
4- سلمانی، مهدی، (1395) حسرت در حسرت «تأملی بر دیوان حسرت همدانی». مجله متن‌شناسی ادب فارسی (علمی -پژوهشی)، دانشکده ادبیات و علوم انسانی- دانشگاه اصفهان، دوره جدید، شماره 1، (پیاپی 29) صص 116- 103.
5- شفيعي‌كدكني، محمّدرضا، (1379) موسیقی شعر، تهران: آگه.
6- ـــــــــــــــــــــــــ ، (1386) زمینه اجتماعی شعر فارسی، چاپ دوم. تهران: اختران.
7- شميسا، سيروس، (1374) آشنايي با عروض و قافيه، چاپ یازدهم، تهران: فردوسي.
8- ــــــــــــــــ ، (1386) سير غزل در شعر فارسي، ويرايش دوم، چاپ اول، تهران: علم.
9- گروسی، فاضل خان، (1376) انجمن خاقان، با مقدمه توفیق سبحانی، تهران: روزنه.
10- محمود میرزا قاجار، (1346) سفینۀ المحمود، تصحیح عبدالرسول خیام پور، تبریز: موسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
11- ملاح، حسنعلی، (1385) پیوند موسیقی و شعر، تهران: فضا.
12- نواب شیرازی، علی اکبر، (1371) تذکره دلگشا، تصحیح منصور رستگار فسایی، شیراز: نوید شیراز.
13- ولك، وارن؛ رنه، آستن، (1373) نظريه ادبيات، ترجمه ضيا موحد و پوران مهاجر، تهران: علمي و فرهنگي.
14- هدایت، رضا قلی خان، (1374) تذکره ریاض العارفین، تصحیح ابوالقاسم رادفر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
15- همايي، جلال لدين، (1373) فنون بلاغت و صناعات ادبي، تهران: هما.
16- همدانی، ملا محمد تقی، (1389) دیوان حسرت همدانی، تصحیح رضا عبداللهی، تهران: نگاه.
