مقايسه و داوري ميان آراء و مباني ملاصدرا و فخررازي در مسئلة معاد جسماني
الموضوعات :سید علی رضی زاده 1 , سید عباس ذهبی 2
1 - دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار گروه فلسفه، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: معاد جسماني, اعاده معدوم بعينه, نفس, تجرد قوا, تجرد خيال, ملاصدرا, فخررازي,
ملخص المقالة :
فخررازي و ملاصدرا از معتقدان به معاد جسماني هستند، اما از دو منظر متفاوت. مقايسة آراء ايشان نشاندهندة وجود مشابهت در برخي مباني و اختلافات بنيادين در برخي ديگر است. خاستگاه اختلافات آنها در مباني فلسفي و بويژه بحث «اعاده» معدوم بعينة و «تجرد قوا» است. اثبات عقلي معاد جسماني فخررازي، با اعتقاد به اينهماني آن با اعادة معدوم بعينه همراه است كه نتايج نادرستي مانند مادي‌شدن ابعاد مجرد نفس در معاد را در پي دارد. از سوي ديگر، برخلاف ادعاي فخررازي مبني بر عدم اعتقاد فيلسوفان به معاد جسماني، ملاصدرا نخستين‌بار در مقام يك فيلسوف، به اثبات فلسفي آن همت گمارد. اگرچه رويكرد فلسفي او موجب بروز انتقاداتي بر وي شد، اما همين رويكرد رمز مصونيت او از تكرار اشتباهات متكلمان، ازجمله فخررازي نيز بود. ملاصدرا با ردّ نظرية اعادة معدوم، به معاد جسماني اخروي معتقد بود نه معاد جسماني عنصري؛ بهمين دليل براي اعادة افعال شخص، ديگر احتياجي به نظرية متكلمان مبني بر «بازگشت اجزاء متفرق شده» انسان نداشت. از ديگر تفاوتهاي فخررازي و ملاصدرا، مسئلة تعدد و تجرد قواست. هر دو انديشمند به تجرد نفس معتقد بودند، با اين تفاوت كه فخررازي به عدم تعدد قواي نفساني باور داشت و سعي ميكرد اين آموزه را با اعتقاد به اعادة معدوم بعينه هماهنگ كند، اما در مقابل، ملاصدرا راه‌حل مسئلة معاد جسماني را همانند بسياري از مسائل ديگر، در طريق خاص معرفت نفس، بويژه تجرد خيال ميدانست. اين مقاله بدنبال تبيين و ارزيابي اختلافات مبنايي ايندو متفكر در مسئلة معاد جسماني است.
قرآن‌كريم.
آملي، محمدتقي (1374) درر الفوائد، قم: اسماعيليان.
ابراهيمي ديناني، غلامحسين (1399) معاد، تهران: حكمت.
رفيعي قزويني، ابوالحسن (1367) مجموعه مقالات، تصحيح غلامحسين رضانژاد، تهران: الزهرا.
فخررازي، محمد بن عمر (1411ق/ الف) المحصل، عمان: دارالرازي.
فخررازي، محمد بن عمر (1411 ق/ ب) المباحث المشرقية في علم الالهيات و الطبيعيات، قم: بيدار.
فخررازي، محمد بن عمر (1986 م) الاربعين في اصول الدين، قاهره: مكتبة الكليات الازهرية.
مصباح يزدي، محمدتقي (1389) شرح الاسفار الاربعه، تحقيق محمد سعيدي‌مهر، قم: مؤسسه» امام خميني (ره).
مطهري، مرتضي (1379) معاد، تهران: صدرا.
ملاصدرا (1378) المظاهر‌الاهية في اسرارالعلوم الكمالية، تصحيح و تحقيق سيدمحمد خامنه‌اي، تهران: بنياد حكمت صدرا.
ملاصدرا (1381) المبدا و المعاد، تصحيح و تحقيق محمدذبيحي و جعفرشاه‌نظري، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1382) الحكمةالمتعالية في الاسفار الاربعة، ج9، تصحيح و تحقيق رضا اكبريان، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1383) الحكمة المتعالية في الا‌سفارالاربعة، ج1، تصحيح و تحقيق غلامرضا اعواني، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1386) مفاتيح‌الغيب، تصحيح و تحقيق نجفقلي حبيبي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1391) الشواهد الربوبية في‌مناهج السلوكية، تصحيح و تحقيق سيدمصطفي محقق داماد، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
