تحولات نظری در قوۀ وهمی در تطورات تاريخي فلسفۀ اسلامی
الموضوعات :
1 - استادیار گروه فلسفة پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: وهم, عقل, حس‌مشترک, ابن‌سینا, صدرالمتألهین, حکیم سبزواری, علامه‌طباطبایی,
ملخص المقالة :
قوة وهمیه يكي از قواي اداركي جزئی باطنی نفس است که نقش بسزایی در شناختهای جزئی دارد بگونه‌يی که تنظيم و تعادل مناسبات زندگی بدون آن امکانپذیر نیست. فرا‌‌‌‌‌‌‌‌روي ادراکات اين قوه به فراسوي معانی، آن را در رأس قوای جزئی باطنی قرار داده است. این نوشتار با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی و سنجشی به بررسی تطور ديدگاههاي فيلسوفان اسلامی در اينباره پرداخته است. در این تطور، سه نظریۀ اساسی قابل شناسایی است. در نظریة فیلسوفان مشائی، هر نوع از ادراکات به مبدئی خاص اختصاص داده شده و از اینرو، قوة واهمه مستقل از دیگر قوا بشمار آمده و ادراکات در چهار نوع حسی، خیالی، وهمی و عقلی قرار داده شده است. صدرالمتألهین و علامه‌طباطبایی، هر یک بنوعی این نظریه را مورد نقد قرار داده‌اند. در نظریة صدرالمتألهین قوة واهمه به ساحت قوۀ عاقله ارتقاء یافته و در مرتبة عقل متنزل نشانده شده و ادراکات در سه نوع حسی، خیالی و عقلی قرار داده شده است. در نظریة علامه‌طباطبایی، قوة وهمیه ساقط شده و ادراکات آن به حس مشترک ارجاع داده شده و با اسقاط احساس، ادراکات حسی و خیالی و وهمی، نوعی واحد بشمار آمده و ادراکات در دو نوع قرار داده شده است.
آشتیانی، مهدی (1390) التعلیقة علی شرح المنظومة؛ قسم الحکمة، قم: المؤتمر العلامة الآشتيانی.
آملی، محمد تقی (بی‌تا) درر الفوائد، قم: اسماعیلیان.
ابن‌سينا (1375) النفس من کتاب الشفاء، تحقيق حسن حسن‌زاده‌آملی، قم: مکتب‌الإعلام‌الإسلامی.
ابن‌سينا (1379) النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، تهران: دانشگاه تهران.
ابن‌سينا (1381) الإشارات و التنبيهات، تحقیق مجتبی زارعی، قم: م‍ک‍ت‍ب الإع‍لام الإس‍لامی.
ابن‌سينا (1383الف) رسالۀ نفس، همدان: دانشگاه بوعلى سينا.
ابن‌سينا (1383ب) طبيعيات دانشنامه علائى، همدان: دانشگاه بوعلى سينا.
ابن‌سينا (1326ق) تسع رسائل فی الحكمة و الطبيعيات، قاهره: دارالعرب.
ابن‌سينا (1400ق) رسائل ابن سينا (يك جلدى)، قم: انتشارات بيدار.
ابن‌سينا (2005 م) القانون فی الطب، بیروت: دار احياء التراث العربی.
ابن‌سينا (2007 م) أحوال النفس رسالة فی النفس و بقائها و معادها، پاریس: دار بيبليون.
سبزواری، هادی بن مهدی (1369) شرح المنظومة، تعلیقات حسن حسن زاده‌آملی، تهران: ناب.
سبزواری، هادی بن مهدی (1383) أسرار الحکم في المفتتح و المختتم، تصحیح کریم فیضی، قم: مطبوعات دینی.
سبزواری، هادی بن مهدی (1981م) التعلیقة علی الحكمة المتعالية فى الأسفار العقلية الأربعة، بیروت: دار إحياء التراث العربی.
شعرانی، ابوالحسن (1376) شرح تجريد الاعتقاد، تهران: اسلاميه.
شنب غازانی، اسماعیل (1381) شرح فصوص الحکمة، تصحیح علی اوجبی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
طباطبایی، سیدمحمد حسین (1981) التعلیقة علی الحكمة المتعالية فى الأسفار العقلية الأربعة، بیروت: دار إحياء التراث العربی.
طوسى، نصیرالدین (1375) شرح الإشارات و التنبيهات، قم: البلاغه.
فارابی (1405 ق) فصوص الحکم، تحقیق محمد‌حسن آل‌یاسین، قم: بیدار.
ملاصدرا (1381) الحكمة المتعالية فى الأسفار الأربعة، ج6، تصحیح و تحقیق احمد احمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1382) الحكمة المتعالية فى الأسفار الأربعة، ج9، تصحیح و تحقیق رضا اکبریان، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383) الحكمة المتعالية فى الأسفار الأربعة، ج3، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383) الحكمة المتعالية فى الأسفار الأربعة، ج8، تصحیح و تحقیق علی اکبر رشاد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1386) مفاتيح الغيب، تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1392) تعليقات شرح حکمة الإشراق، تصحیح نجفقلی حبیبی و حسین ضیایی؛ تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
