ارزيابی انتقادی نظرية ذهنمندی حیوان از نگاه دکارت، بر اساس فلسفة صدرایی
الموضوعات :
آرمین منصوری
1
(دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه قم، قم، ايران)
حبیب الله دانش شهرکی
2
(استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه قم، قم، ايران )
زهرا خزاعی
3
(استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه قم، قم، ايران)
الکلمات المفتاحية: ذهن, نفس, نظریة ماشینی حیوان, تجرد مثالی, دکارت, ملاصدرا,
ملخص المقالة :
حیات نفسانی مجرد براي حیوانات و برخورداری آنها از توانمندیهای ذهنی، همواره محل تردید و اختلاف ميان فلاسفه بوده است. وجود برخی شباهتها میان حیوان و انسان، در عین تمام تفاوتهایی که با هم دارند، ارائة تبیینی دقیق از نحوة حیات حیوانی را دشوار كرده است. دکارت با توجه به اعتقاد به دو جوهر جسمانی و عقلی مجرد برای انسان، با تمسک به سه دلیل: «عدم توانایی کاربست زبان در حیوان»، «نفی خلاقیت»، و «نفی آگاهی از حیوان»، وجود اندیشه و تعقل در حیوان را نفی کرده و فقط حیات جسمانی را برای آن ميپذيرد و در نتیجه حیوان را ماشینی پیچیده میداند که فاقد حیات ذهنی است. این نظریة دکارت به «نظریة ماشینی حیوان» موسوم است. اما ملاصدرا با قائل شدن به سه مرتبة مادی، مثالی و عقلی برای عالم، موجودات را متناسب با آن مراتب تحلیل میکند. بر همین اساس، او برای نفوس حیوانی، تجرد مثالی قائل بوده و ذهنمندی در مرتبة حیوانی را بر مبناي آن تبیین مینمايد. نظریة ماشینی دکارت و ادلة سه‌گانة آن، براساس مرتبة تجرد مثالی‌يي که ملاصدرا برای نفوس حیوانی اثبات میکند، رد میشود.
دكارت، رنه (1381) تأملات در فلسفه اولي، ترجمة احمد احمدي، تهران: سمت. دكارت، رنه (1396) گفتار در روش راه بردن عقل، ترجمة محمدعلي فروغي، تهران: علمي و فرهنگي.
ريونزكرافت، ايان (1398) فلسفه ذهن، يك راهنماي مقدماتي، ترجمة حسين شيخ‌رضايي، تهران: صراط.
طباطبايي، سيدمحمدحسين (1392) نهاية الحكمة، قم: انتشارات اسلامي.
عبوديت، عبدالرسول (1395) درآمدي به نظام حكمت صدرايي، ج3، تهران: سمت.
كاتينگهام، جان (1379) «گفت‌وگو با جان كاتينگهام دربارة دكارت»، ترجمة مرتضي فتحي‌زاده، پژوهشهاي فلسفي كلامي، سال دوم، شمارة 5، ص71ـ49.
مسلين، كيت (1391) درآمدي به فلسفه ذهن، ترجمة مهدي ذاكري، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي.
ملاصدرا (1366) شواهد الربوبيه، ترجمه و تفسير جواد مصلح، تهران: سروش.
ملاصدرا (1382) الحكمة المتعالية في الاسفار الاربعة، ج9، تصحيح و تحقيق رضا اكبريان، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1383 الف) الحكمة المتعالية في الاسفار الاربعة، ج1، تصحيح و تحقيق غلامرضا اعواني، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1383 ب) الحكمة المتعالية في الاسفار الاربعة، ج3، تصحيح و تحقيق مقصود محمدي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1386) مفاتيح الغيب، تصحيح و تحقيق نجفقلي حبيبي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
موسوي، هادي (1396) مسئلة نفس و بدن در حكمت صدرايي، با نگاهي به نوخاسته‌گرايي، قم: دفتر تبليغات اسلامي.
Descartes, René (1985). The Philosophical Writings of Descartes, vol., trans. by J. Cottingham, R. Stoothoff, and D. Murdoch, Cambridge: Cambridge University Press.
Descartes, René (1991). The Philosophical Writings of Descartes, vol. 3, J. Cottingham, D. Murdoch, R. Stoothoff, and A. Kenny, (eds.), Cambridge: Cambridge University Press.
