طراحی مدلی برای استانداردسازی فناوری نانو با استفاده از نظریه پردازی داده بنیاد
الموضوعات :
مجتبی بحیرائی
1
,
منوچهر منطقی
2
,
عباس خمسه
3
1 - دانشجوی دکتری مدیریت تکنولوژی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استاد مجتمع دانشگاهی مدیریت و مهندسی صنایع، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تهران
3 - دانشیار گروه مدیریت صنعتی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران
الکلمات المفتاحية: استانداردسازیفناوری نانواستانداردسازی فناوری نظریه پردازی داده بنیادفناوری نوظهور,
ملخص المقالة :
با توجه به ابهام و عدم قطعیت موجود در ماهیت فناوری نانو، تجاری سازی آن مستلزم ایجاد یک نظام تنظیم گری مناسب بوده و پیش نیاز پیاده سازی چنین چارچوبی، استانداردسازی فناوری است. از این رو، هدف از این پژوهش، ارائه مدلی برای استانداردسازی فناوری نانو و تبیین قضایای تئوریک حاکم بر آن می باشد. این پژوهش از نظر هدف یک پژوهش کاربردی بوده که با رویکرد کیفی و رهیافت نظریه پردازی داده بنیاد انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش خبرگان و مدیران در سطح کلان و بنگاه بوده و از نمونه گیری هدفمند استفاده شده است. داده های کیفی گردآوری شده با استفاده از نرم افزار MAXQDA18 تحلیل و مدل نهایی استخراج شد. براساس تحلیل های صورت گرفته، در مراحل کدگذاری محوری 45 کد و کدگذاری گزینشی 6 مقوله شامل پیشران ها، استانداردسازی فناوری نانو، سازوکارها، پیش-نیازها، شرایط و موانع محیطی، و نتایج شناسایی شدند. نظریه حاصل نشان می دهد که استانداردسازی فناوری نانو منجر به افزایش سهم بازار، افزایش حجم تولید و تقاضا، برندسازی، افزایش کیفیت و ایمنی، خلق ثروت و مزیت اقتصادی، پیشگامی در فناوری نانو، جلب اعتماد عمومی، کاهش ریسک و عدم قطعیت فناوری و انتشار نوآوری می شود. برای دستیابی به این نتایج بر راهبردهای دیپلماسی استانداردسازی، جلب مشارکت بخش خصوصی، توسعه استانداردسازی شرکتی، بهبود و ارزشیابی نظام ملی استانداردسازی فناوری نانو، اجباری کردن برخی از استانداردها، صادرات محور کردن سیاست های استانداردسازی فناوری نانو، استانداردسازی در چرخه عمر فناوری، توسعه زیرساخت های آزمایشگاهی اندازه شناسی نانو، پژوهش وتوسعه در استانداردسازی فناوری نانو، سیاست گذاری صحیح دولت و کنترل و تضمین کیفیت محصولات تأکید می شود.
بحیرائی، مجتبی. محمدروضه¬سرا، مریم. استانداردها و استانداردسازی، تهران، انتشارات موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی، 1395.
دانایی فرد، حسن. حیدری، محمدمهدی. آذر، عادل. قلی پور، رحمت الله. فهم خاتمه خط¬مشی¬های عمومی در ایران؛ پژوهشی بر مبنای نظریه-پردازی داده¬بنیاد. اندیشه مدیریت راهبردی، سال نهم، شماره اول- بهار و تابستان 1394، صص 85-120.
حقیقی کفاش، مهدی. حمیدی بیناباج، مژگان. کریمی¬ علویجه، محمدرضا. خلیل نژاد، شهرام. برندسازی استراتژیک. مطالعات مدیریت راهبردی. شماره 43، پاییز 1399، صص 21-43.
سیم¬خواه، مسعود. فیضی، کامران. مدیریت ریسک عرضه در زنجیره تأمین صنعت خودرو: نظریه¬ای برخاسته از داده¬ها. فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات مدیریت صنعتی، سال دوازدهم، شماره 33، تابستان 1393، صص 1-24.
طباطبائیان، سید حبیب الله. ناصری، رویا. فرقانی، علی. تعیین چالش¬های موجود فراروی تجاری¬سازی فناوری¬های نوظهور در ایران (مطالعه موردی فناوری نانو). فصلنامه توسعه تکنولوژی. سال پنجم، شماره یازدهم، بهار و تابستان 1386، صص 51-78.
Aithal, P. Sreeramana, and Shubhrajyotsna Aithal. "Nanotechnology innovations and commercialization–opportunities, challenges & reasons for delay." International Journal of Engineering and Manufacturing (IJEM) 6, no. 6 (2016): 15-25.
Allen, Robert H., and Ram D. Sriram. "The role of standards in innovation." Technological Forecasting and Social Change 64, no. 2-3 (2000): 171-181.
Bergek, Anna, Staffan Jacobsson, Bo Carlsson, Sven Lindmark, and Annika Rickne. "Analyzing the functional dynamics of technological innovation systems: A scheme of analysis." Research policy 37, no. 3 (2008): 407-429.
Blind, Knut, and Stephan Gauch. "Research and standardisation in nanotechnology: evidence from Germany." The journal of technology transfer 34, no. 3 (2009): 320-342.
Blind, K. "The Impact of Standardization and Standards on Innovation". Report. National Endowment for Science, (2013).
Blind, Knut. "The impact of standardisation and standards on innovation." In Handbook of innovation policy impact. Edward Elgar Publishing, 2016.
Creswell, John W. Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall, 2002.
Creswell, John W., and Dana L. Miller. "Determining validity in qualitative inquiry." Theory into practice 39, no. 3 (2000): 124-130.
Delemarle, Aurélie. "Standardization and market framing: the case of nanotechnology." In Handbook of innovation and standards. Edward Elgar Publishing, 2017.
De Vries, Henk J. Standardization: A business approach to the role of national standardization organizations. Springer Science & Business Media, 2013.
de Vries, Henk. "Standardisation-Enabler for nanotechnology innovation." (2019).Ehrnberg, Ellinor, and Staffan Jacobsson. "Indicators of discontinuous technological change: an exploratory study of two discontinuities in the machine tool industry." R&D Management 27, no. 2 (1997): 107-126.
European Commission. Rolling Plan for ICT Standardisation. European Commission, Brussels, Belgium.(2013). Featherston, Charles R., Jae-Yun Ho, Laure Brévignon-Dodin, and Eoin O'Sullivan. "Mediating and catalysing innovation: A framework for anticipating the standardisation needs of emerging technologies." Technovation 48 (2016): 25-40.
Goluchowicz, Kerstin, and Knut Blind. "Identification of future fields of standardisation: An explorative application of the Delphi methodology." Technological forecasting and social change 78, no. 9 (2011): 1526-1541.
Hawkins, Richard, and Knut Blind. "Introduction: unravelling the relationship between standards and innovation." In Handbook of Innovation and Standards. Edward Elgar Publishing, 2017.
Hesser, Wilfried, and Alex Inklaar. An introduction to standards and standardization. Beuth, 1998. Ho, Jae-Yun, and Eoin O’Sullivan. "Evolving Roles of Standards in Technological Innovation-Evidence from Photovoltaic Technology." In 35th DRUID Celebration Conference, pp. 17-19. 2013.
Ho, Jae-Yun, and Eoin O’Sullivan. "Standardisation framework to enable complex technological innovations: The case of photovoltaic technology." Journal of Engineering and Technology Management 50 (2018): 2-23.
Hou, C. Abridged Edition of International Standardization. Shanghai University of Finance and Economics Press, Shanghai.( 1996). ISO/IEC 17000, Conformity assessment -- Vocabulary and general principles.
Jiang, Hong, Shukuan Zhao, Zuopeng Justin Zhang, and Yali Yi. "Exploring the mechanism of technology standardization and innovation using the solidification theory of binary eutectic alloy." Technological Forecasting and Social Change 135 (2018): 217-228.
Jiang, Hong, Shukuan Zhao, Siwen Zhang, and Xiaobo Xu. "The adaptive mechanism between technology standardization and technology development: An empirical study." Technological Forecasting and Social Change 135 (2018): 241-248.
Kaur, Indu Pal, Vandita Kakkar, Parneet Kaur Deol, Monika Yadav, Mandeep Singh, and Ikksheta Sharma. "Issues and concerns in nanotech product development and its commercialization." Journal of Controlled Release 193 (2014): 51-62.
KET, HLG. "High-level expert group on key enabling technologies." Directorate General Enterprise and Industry, European Commission (2011). Li, C. Everyone has his shortcomings and merits. World Stand. Qual. Manag. (1994), 6, 2–4.
Li, C. Standardization and innovation of social development of the power of the source. In: China Standardization. 5. (2004), pp. 66–70.
Li, X., Han, B., Wang, Z. Study on the Relationship between Standardization and Technology Innovation. Sci. Sci. Manage. of S.& T. (2010), 11, 40–44.
Lundvall, B.A. National Systems of Innovation: Towards a Theory of Innovation and Interactive Learning. Pinter Publishers, London (1992).
Metcalfe, John S., and Ian Miles. "Standards, selection and variety: an evolutionary approach." Information Economics and Policy 6, no. 3-4 (1994): 243-268.
Framework, N. I. S. T. "Roadmap for smart grid interoperability standards." National Institute of Standards and Technology 26 (2010). N. I. S. T. Framework. "Roadmap for Smart Grid Interoperability Standards." NIST Special Publication 1108R2 (2012).
N. I. S. T. Framework. "Roadmap for Smart Grid Interoperability Standards." NIST Special Publication 1108R2 (2014).
NSTC, CoT. "NSET." NNI Research and Development Leading to a Revolution in Technology and Industry-Supplement to the President's (2011): 2010-02.
O’Sullivan, Eoin, and Laure Brévignon-Dodin. "Role of Standardisation in support of Emerging Technologies." Cambridge: Institute for Manufacturing, University of Cambridge (2012).
Roca, Jaime Bonnín, Parth Vaishnav, M. Granger Morgan, Joana Mendonça, and Erica Fuchs. "When risks cannot be seen: Regulating uncertainty in emerging technologies." Research Policy 46, no. 7 (2017): 1215-1233.
Rotolo, Daniele, Diana Hicks, and Ben R. Martin. "What is an emerging technology?." Research policy 44, no. 10 (2015): 1827-1843.
Sherif, Mostafa Hashem. "A framework for standardization in telecommunications and information technology." IEEE Communications Magazine 39, no. 4 (2001): 94-100.
Strauss, Anselm, and Juliet Corbin. Basics of qualitative research techniques. Thousand oaks, CA: Sage publications, 1998. Swann, GM Peter. "The economics of standardization: An update." Report for the UK Department of Business, Innovation and Skills (BIS) (2010).
Tassey, Gregory. "Standardization in technology-based markets." Research policy 29, no. 4-5 (2000): 587-602.
TESSY. Final Report: TESSY Achievements and Future Perspectives in Synthetic Biology. Fraunhofer Institute Systems and Innovation Research, Karls- ruhe, Germany, (2008).
Van de Ven, A. H. A community perspective on the emergence of innovations. Journal of Engineering and Technology Management, (1993),10(1-2), 23-51.
Willetts, D. "Eight Great Technologies. The Policy Exchange." London (2013).
Xie, Zongjie, Jeremy Hall, Ian P. McCarthy, Martin Skitmore, and Liyin Shen. "Standardization efforts: The relationship between knowledge dimensions, search processes and innovation outcomes." Technovation 48 (2016): 69-78.
MODIRIAT-E-FARDA JOURNAL ISSN 2228-6047 |
Designing a model for standardization of nanotechnology using Grounded Theory
Mojtaba Bahiraee1
| Manouchehr Manteghi2* | Abbas Khamseh3
1. PhD Candidate of Technology Management, Faculty of Management and Economics, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran. m.bahiraee@gmail.com
2. Professor, University Complex of Management and Soft Technology, Malek Ashtar University of Technology, Tehran, Iran. Visiting professor, Faculty of Management and Economics, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran. (Corresponding author: manteghi@guest.ut.ac.ir, 09127032582
3. Associate Professor, Department of Industrial Management, Karaj Branch, Islamic Azad University, Karaj, Iran. abbas.khamseh@kiau.ac.ir
Article Info | ABSTRACT |
Article type: Research Article
Article history: Received: 18 March 2021 Revised: 10 June 2021 Accepted: 16 June 2021
Keywords: Standardization, Nanotechnology, Technology Standardization, Grounded Theory, Emerging technology.
| Objective: Given the ambiguity and uncertainty in the nature of nanotechnology, its commercialization requires the development of an appropriate regulatory system, and the prerequisite for implementation of such a framework is technology standardization. Therefore, the purpose of this study is to provide a model for standardization of nanotechnology and explain the theoretical theorems. Methodology: This research is an applied research that has been done with a qualitative approach based on grounded theory. The statistical population of this study is experts at the macro and firm levels and purposeful sampling has been used. The collected qualitative data were analyzed using MAXQDA18 software and the final model was extracted. Conclusion: Based on the analyzes performed, in the axial and selective coding stages, 45 codes and 6 categories were identified, including drivers, nanotechnology standardization, mechanisms, prerequisites, surrounding conditions and barriers, and results. The resulting theory shows that standardization of nanotechnology leads to increasing market share and production volume and demand, branding, increasing quality and safety, creating wealth and economic advantage, pioneering in nanotechnology, gaining public trust, reducing risk and technology uncertainty, diffusion of innovation. To achieve these results are emphasized on strategies including, standardization diplomacy, attracting private sector participation, developing corporate standardization, improving and evaluating the national nanotechnology standardization system, enforcing some standards, export-oriented nanotechnology standardization policies, standardization in the technology life cycle, development of nanometrology laboratories, research and development in nanotechnology standardization, proper government policy, and product quality control and quality assurance. Originality: In this research, for the first time, a model for standardization of an emerging technology (nanotechnology) is presented. |
Cite this article: Bahiraee, Mojtaba., Manteghi, Manouchehr., & Khamseh, Abbas. (2020). Designing a model for standardization of nanotechnology using Grounded Theory. Academic Librarianship and Information Research, 54 (4), 1-20. DOI: 0000000000000000000
© The Author(s).
DOI: 00000000000000000000000000 , Vol, , No. , 2020, pp. . | |
طراحی مدلی برای استانداردسازی فناوری نانو با استفاده از نظریهپردازی دادهبنیاد
مجتبی بحیرائی1| منوچهر منطقی*2| عباس خمسه3
چکیده
هدف: هدف از این پژوهش، ارائه مدلی برای استانداردسازی فناوری نانو و تبیین قضایای تئوریک حاکم بر آن میباشد.
ضرورت: با توجه به ابهام و عدمقطعیت موجود در ماهیت فناوری نانو، تجاریسازی آن مستلزم ایجاد یک نظام تنظیمگری مناسب بوده و پیشنیاز پیادهسازی چنین چارچوبی، استانداردسازی فناوری است.
روش شناسی: این پژوهش از نظر هدف یک پژوهش کاربردی بوده که با رویکرد کیفی و رهیافت نظریهپردازی دادهبنیاد انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش خبرگان و مدیران در سطح کلان و بنگاه بوده و از نمونه گیری هدفمند استفاده شده است. داده های کیفی گردآوری شده با استفاده از نرمافزار MAXQDA18 تحلیل و مدل نهایی استخراج شد.
یافتهها: براساس تحلیلهای صورت گرفته، در مراحل کدگذاری محوری 45 کد و کدگذاری گزینشی 6 مقوله شامل پیشرانها، استانداردسازی فناوری نانو، سازوکارها، پیشنیازها، شرایط و موانع محیطی، و نتایج شناسایی شدند.
نتیجه‌گیری: نظریه حاصل نشان میدهد که استانداردسازی فناوری نانو منجر به افزایش سهم بازار، افزایش حجم تولید و تقاضا، برندسازی، افزایش کیفیت و ایمنی، خلق ثروت و مزیت اقتصادی، پیشگامی در فناوری نانو، جلب اعتماد عمومی، کاهش ریسک و عدمقطعیت فناوری و انتشار نوآوری میشود. برای دستیابی به این نتایج بر راهبردهای دیپلماسی استانداردسازی، جلب مشارکت بخش خصوصی، توسعه استانداردسازی شرکتی، بهبود و ارزشیابی نظام ملی استانداردسازی فناوری نانو، اجباری کردن برخی از استانداردها، صادراتمحور کردن سیاستهای استانداردسازی فناوری نانو، استانداردسازی در چرخه عمر فناوری، توسعه زیرساختهای آزمایشگاهی اندازهشناسی نانو، پژوهشوتوسعه در استانداردسازی فناوری نانو، سیاستگذاری صحیح دولت و کنترل و تضمین کیفیت محصولات تأکید میشود.
کلیدواژه‌ها: استانداردسازی، فناوری نانو، استانداردسازی فناوری، نظریهپردازی داده بنیاد، فناوری نوظهور.
استناد: بحیرائی، مجتبی؛ منطقی، منوچهر؛ خمسه، عباس (1400). طراحی مدلی برای استانداردسازی فناوری نانو با استفاده از نظریه پردازی داده بنیاد.
دریافت مقاله: 13/06/1400 پذیرش مقاله: 10/11/1400
مقدمه
فناوری نانو بهعنوان یک فناوری درحال ظهور دارای ویژگی عدمقطعیت و ابهام است. بنابراین تجاریسازی چنین فناوری که بتوان آن را در فرایندهای نابالغ تولید به‌کار گرفت، چالش‌برانگیز است، بهویژه زمانی‌که منابع عدمقطعیت مختلف بسیاری نیز وجود داشته باشد. در صنایعی با الزامات سخت‌گیرانه برای ایمنی، اجرای مداخلات تنظیم‌گرانه‌ای که بتواند همزمان با اینکه موجب حفظ انگیزه‌های نوآوری میشود، ایمنی را نیز تضمین کند، بسیار دشوار و مبهم است (Roca and et al., 2017). بسیاری از دولت ها و نهادهای اجرایی رویکردهای راهبردی برای پشتیبانی از فناوریهای نوظهور کلیدی به منظور تسریع رشد اقتصادی و غلبه بر چالشهای اجتماعی و زیست محیطی اتخاذ کردهاند (HLG KET, 2011; NSTC, 2011; Willetts, 2013). همچنین، درکی روزافزون از نقش و اهمیت استانداردسازی در نوآوری فناورانه و پتانسیلی برای استانداردهای فنی به عنوان منبعی برای مزیت رقابتی در صنایع جدید وجود دارد (Lundvall, 1992; Van de Ven, 1993; Metcalfe and Miles, 1994, Ehrnberg and Jacobsson, 1997; Tassey, 2000; Bergek et al., 2008; Swann, 2010).
امروزه، استانداردسازی به‌مثابه مجرایی برای انتقال فناوری و بهمنظور توانمند‌سازی و تسهیل در پژوهش مورد نظر است (Blind, 2013). ضمن اینکه استانداردها و استانداردسازی عاملی کلیدی برای رفع موانع تجاریسازی محصولات جدید در فناوریها بهویژه فناوریهای درحال ظهور محسوب میشوند. استانداردها میتوانند قواعد بازی بازارهای آینده را برای توسعه و پذیرش فناوریهای درحال ظهور تعیین کنند، اما در بسیاری موارد نادیده گرفته شده‌اند (Blind, 2016). تأخیر بین فرایند پژوهشوتوسعه و استانداردسازی در فناوریهای نوظهور و بهویژه فناوری نانو که یک فناوری ابعادی در اندازه جدید است، ممکن است پیشرفت در پژوهشهای بعدی را مختل کند. این ناکارآمدی برای پژوهشگران فناوریهای نوظهور که در لبه فناوری هستند، بسیار زیان‌آور است چون موجب از دست رفتن مزیت پیشگامی آنها در عرصه رقابتهای پژوهشی بینالمللی میشود (Blind and Gauch, 2009). از طرفی استانداردسازی نیز در سیاستهای دولتی برای فناوری های نوظهور روز به روز اهمیت و جایگاه ویژهای پیدا کرده است (NIST, 2010, 2012, 2014; European Commission, 2013; Featherston and et al., 2016 ). با این حال، هنوز هم چالشهای بسیاری در شناسایی نیازها، اولویتبندی و سیاستهای استانداردسازی فناوریهای نوظهور وجود دارد (Featherston and et al., 2016).
فناوری نانو در ایران یکی از فناوریهای راهبردی به‌شمار می‌رود که اولین بارقه‌های شکلگیری این فناوری در کشور در سال 1379 شروع شد و در سال 1382 با تشکیل "ستاد ویژه توسعه فناوری نانو" روند توسعه آن سرعت یافت. با وجود اینکه ایران در تولید علم در زمینه فناوری نانو از سال 2000 تاکنون در سطح جهان و منطقه رتبه خوبی کسب کرده، اما تجاریسازی و تولید ارزش و ثروت‌آفرینی از این فناوری در کشور با چالش هایی مواجه بوده‌است. در سال 2018 میلادی، 10138 مقاله مرتبط با فناوری نانو توسط محققان ایرانی در (WoS)1 نمایه شد که معادل 85/5 درصد از کل مقالات نانو منتشر شده در سال 2018 است. ایران با این سهم از انتشارات نانو، همانند سال گذشته در رتبه چهارم دنیا قرار گرفت. ایران در مجموع تا پایان سال 2018، 239 اختراع مرتبط با فناوری نانو در دفاتر ثبت پتنت آمریکا و اروپا نیز ثبت کرده است. تعداد پتنت های نانو ایران در USPTO2 در سال 2018، 18 پتنت بوده‌است. براین اساس رتبه ایران در پتنت های ثبت شده در USPTO در سال 2018 بیست و سوم است. نسبت تعداد پتنت‌ها به تعداد مقالات نانو نشان میدهد که ایران در زمینه نوآوری و تولید فناوری نانو همانند تولید علم، موفق نبوده‌است. همچنین، درحالی که از مجموع بازار فروش محصولات نانو ساخت ایران در سال 1396، رقم 494/2 میلیارد ریال یعنی حدود 18 درصد مربوط به صادرات این محصولات به کشورهای دیگر و 421/11 میلیارد ریال آن مربوط به فروش در بازار داخلی بوده‌است3. این آمار و ارقام در مقایسه با آمار انتشارات نانو و سهم تولید مقالات علمی، رقم بسیار ناچیزی است.
Pal Kaur and et al. (2014) چالشهای توسعه و تجاریسازی محصولات دارای فناوری نانو را به چندین دسته تقسیمبندی کردهاند. آنها نبود چارچوب تنظیمگری کافی و مناسب، چالشهای مشخصهیابی و کنترل کیفیت، و مسائل ایمنی را از چالشهای مهم در این زمینه نام بردهاند (Pal Kaur and et al., 2014). این موضوعات، بخشی از فعالیتهای استانداردسازی در هر کشوری به شمار میآیند. همچنین، Aithal and Aithal (2016) نیز چالشهایی مانند کمبود استانداردهای ارزشیابی و موضوعات عملکرد و ایمنی را از مسائل عمده در این زمینه ذکر میکنند (Aithal and Aithal, 2016).
1. مرورادبیات
1-1. فناوری نانو و ویژگیهای آن
فناوری نانو به عنوان یکی از فناوریهای درحال ظهور و کلیدی شناخته میشود (Blind and Gauch, 2009). فناوری نانو نشاندهنده اندازه موادی است که روزانه ممکن است با آن سروکار داشته باشید. یک ماده در مقیاس نانو میتواند خواص متفاوتی نسبت به ماده در مقیاس بزرگتر از خود نشان دهد. در مقیاس نانو، خواص میتوانند تغییر کنند: خواص اپتیکی (مانند رنگ، شفافیت)، خواص الکتریکی (مانند رسانایی)، خواص فیزیکی (مانند سختی) یا خواص شیمیایی (مانند واکنش پذیری) (Delemarle, 2017). این فناوری، هنوز هم با درجه بالایی از ریسک و عدمقطعیت همراه است (De Veries, 2019). Delemarle (2017) ضمن اینکه هنوز این فناوری را یک زمینه نوظهور میداند، سه ویژگی را به شرح زیر برای علم و فناوری نانو برمیشمرد: 1- یک فناوری همهمنظوره4، که فقط در یک صنعت خاص کاربرد ندارد و از کاربردی فراگیر در دامنه وسیعی از بخش ها و صنایع برخوردار است، 2- یک پدیده جهانی، توسعه این فناوری به عنوان یک پدیده جهانی مرزهای علم و فناوریهای گذشته را درهم نوردیده است و کنشگران آن نمیتوانند فقط در سطح ملی بازی کنند. 3- دارای عدمقطعیتهای علمی و اجتماعی، این عدمقطعیتها از طریق تأثیر روی سلامتی و محیطزیست در بلندمدت خود را نشان میدهند (Delemarle, 2017).
به دلیل نوظهور بودن فناوری نانو و عدمقطعیت و ابهام بالای آن، سیاستگذاران و سایر کنشگرانی که در این زمینه تخصصی ندارند، بایستی درگیر این پدیده شوند، چرا که عدمقطعیتها در آن آنقدر پیچیده هستند که یک کنشگر خاص از عهده حل آنها برنمیآید. این ویژگیها سازماندهی بازار را برای محصولات و مواد مبتنیبر فناوری نانو دشوار میسازد (Delemarle, 2017). استانداردسازی و مقرراتگذاری تاحدود زیادی میتواند در مدیریت پیچیدگی و کاهش این عدمقطعیتها کمک کند.
1-2. فرایند استانداردسازی
Hesser and Inklaar (1998) از مبانی استانداردسازی سخن میگویند، منظور از مبانی استانداردسازی، "پیشنیازهای ضروری بوده که توانمندساز اجرای پروژههای استانداردسازی میباشند، این مبانی شامل واژهشناسی5، اندازهشناسی6 و موقعیت قانونی آن، و فناوری هستند. (بحیرائی و روضه سرا، 1395).
اگرچه در مطالعات موجود، بین استانداردسازی و استاندارد تفاوت وجود دارد، اما به‌ندرت بر این تفاوت تأکید میشود. برای مثال Tassey (2000) بیان میکند که "استانداردسازی، مدون کردن اجزای فناوری یک صنعت و یا اطلاعات مرتبط با مدیریت فعالیتهای اقتصادی است" در حالی که "استانداردها، مجموعهای از مشخصهها و معیارهایی هستند که کارکرد، عملکرد و سایر ویژگیهای یک محصول، خدمت، سیستم و یا فرایند را تعیین میکنند". این تعریف نشان میدهد که استانداردسازی، فرایند تدوین دانش است، به درک نوآوری‌ها کمک کرده و بهویژه در زمینههای با مهارت بالا موجب بهبود کارایی فعالیتهای اقتصادی میشود (Tassey, 2000).
استانداردسازی، یک فرایند بوده و شامل مجموعهای از فعالیت ها است. طبق تعریف، این فرایند، ورودیهایی شامل علم و دانش فنی و اختراعات ثبتشده را به خروجیهایی مانند انواع مختلف استانداردها تبدیل میکند. از این رو، هدف از استانداردسازی فقط تدوین کردن نیست، بلکه، فرایند پذیرش، پیادهسازی و انطباق با استانداردها را نیز دربر میگیرد (De Veries, 1999; Xie and et al., 2016; Hawkins and Blind, 2017).
از سوی دیگر، هنگامی‌که از "استانداردسازی یکپارچه7"صحبت میشود، منظور تمامی انواع فعالیت‌هایی است که ارتباط کارکردی مستقیم با استانداردسازی دارند و همچنین مواردی که شامل فعالیتهای استانداردسازی میشوند. فعالیت‌هایی که میتواند منجربه ایجاد رویکرد یکپارچه شوند، میتواند شامل تدوین استانداردها، ترویج کاربرد و یا استقرار استانداردها، ارزیابی انطباق و صدور گواهی نامه، و اندازهشناسی باشد.
بهطور معمول رویکرد یکپارچه در کشورهای درحال توسعه کاربرد دارد. یکی از دلایل این امر، به‌کارگیری گسترده برنامه‌ریزی توسعه ملی و مرکزی در چنین کشورهایی است، که بهعنوان ابزاری برای کنترل پیشرفت نظاممند اقتصاد، تجارت و صنعت و همچنین ارتقای استاندارد زندگی به‌کار گرفته میشود (بحیرائی و روضه سرا، 1395).
1-3. استانداردسازی فناوری
سازمان بین المللی استانداردسازی (ISO)8 استاندارد فناوری را به صورت "سندی تعریف میکند که دارای یک یا مجموعهای از الزامات مشخص اجباری یا توصیهای است که شامل جزئیاتی برای الزامات فناوری و راهکارهای فناورانه مرتبط است" که هدف از آن "توانمند کردن محصولات یا خدمات مرتبط بهمنظور دستیابی به الزامات ایمنی تعیینشده یا الزامات ورود به بازار است" (Hou, 1996; Jiang and et al., 2018).
استانداردسازی مجموعهای از فرایندها است که منجربه تشکیل استانداردهای فنی میشود. از دیدگاه Jiang and et al. (2018) فرایندهای استانداردسازی فناوری شامل فرایند شکلگیری استاندارد فناوری و انتشار آن است. شکلگیری استاندارد فناوری، درواقع نوعی فرایند تنظیمگری است که انطباق و ترکیب اجزای متغیر فناوری را تسهیل میکند بهگونهای که موجب تقویت نوآوری و توسعه فناوری شود. انتشار استاندارد فناوری نیز اشاره به فرایندهای خاصی دارد که از تدوین استاندارد تا پیادهسازی و استقرار آن را دربر میگیرد. میل به توسعه فناوری، تغییر تقاضای بازار و کشف و جستجوی فناوری نوآورانه موجب تحریک و تقویت فرایند استانداردسازی فناوری میشود (Jiang and et al., 2017).
بیشتر پژوهشگران تصریح میکنند که استانداردسازی بخشی از فرایند تحقیقوتوسعه بوده و عوامل بسیاری وجود دارند که میتوانند استانداردسازی فناوری را تحت تأثیر قرار دهند. فناوری، محور استاندارد بوده، و یکی از پیشنیازهای استانداردسازی به شمار میآید. آنها همچنین به این نکته اشاره میکنند که بیشتر استانداردهای فناوری ناشی از نوآوری فناوری بوده است (Jiang and et al., 2018).
Allen and Sriram (2000) در مقاله خود تصریح میکنند که استانداردسازی فناوری بهطور مستقیم و از طریق مدون کردن تجربههای فناورانه و انباشتشده و ایجاد مبنایی برای ظهور فناوریهای جدید، نوآوری را تحریک میکنند. استانداردها همچنین نوآوری را بهطور غیرمستقیم تحریک میکنند، زیرا آنها موجب افزایش رقابتپذیری جهانی میشوند که درنتیجه‌ی آن، نوآوری تحریک میشود. Goluchowicz and Blind (2011) بااستفاده از روش دلفی به شناسایی زمینههای آینده استانداردسازی مبتنیبر شاخصهای مختلف علم و فناوری پرداختند.
Li (1994) استدلال میکند که استانداردسازی فناوری و نوآوری فناوری در عین اینکه میتوانند همدیگر را تقویت کنند، ممکن است برای هم ممانعت هم ایجاد نمایند. نوآوری فناوری یک پیششرط کافی برای استانداردسازی فناوری بوده و متقابلا استانداردسازی فناوری مبنای پیادهسازی و اجرای نوآوری فناورانه است و آن را تضمین میکند (Li, 2004). Li and et al. (2010) همچنین تصریح میکنند که استانداردسازی فناوری مبنای نوآوری فناوری است و اشاره میکنند که میتواند جهت آن را نیز تعیین کند.
2. پیشینۀ پژوهش
نقش استانداردسازی و استاندارد در پژوهشوتوسعه برای اولین بار در پروژه "یکپارچهسازی پژوهش و استانداردسازی" بهطور جامع توسط Blind and Gauch (2009) بررسی شدهاست. مدل مفهومی آنها از نقش استانداردها در مراحل مختلف فرایند پژوهش و نوآوری، نه‌تنها در حوزه فناوری نانو بلکه در تمامی حوزه‌های پژوهشوتوسعه قابل‌تأیید میباشد.
در سال 2010، موسسه ملی استاندارد و فناوری (NIST) در ایالات متحده بهمنظور هماهنگ کردن توسعه استانداردهای شبکه هوشمند، پذیرش استانداردهای مربوطه را در ره‌نگاشت فناوری در خارج از کشور آغاز کرد (NIST, 2010, 2012, 2014).
اتحادیه اروپا در پروژه ره‌نگاشت (TESSY)9 توجه ویژهای به موضوعات و چالشهای مرتبط با زمان‌بندی استانداردسازی میکند و چهار مرحله‌ی متوالی استانداردسازی را بهعنوان بخشی از مقررات مشخص میکند (TESSY, 2008).
O’sullivan and Brevingnon-Dodin (2012)، برخی از رویکردهای بینالمللی را بهمنظور پشتیبانی از استانداردسازی در فناوریهای نوظهور در نظام ملی نوآوری ایالات متحده و آلمان، تحلیل کردهاند.
اقدامات بالا ارزش ملاحظات مختلف را در زمان پیشبینی نیازهای استانداردسازی نشان میدهد. با این حال، هیچ یک از مطالعات بهطور کامل و بهطور نظاممند تمامی این ملاحظات را بررسی نمی‌کند.
Featherston and et al. (2016) با مطالعه موردی فناوریهای زیست شناسی مصنوعی، ساخت افزودنی و شبکه هوشمند، چارچوبی برای پیشبینی نیازهای استانداردسازی در فناوریهای درحال ظهور ارائه میکنند. آنها در پژوهش خود با بهره‌گیری از ره نگاشت فناوری توانستند هماهنگی و توالی فعالیتهای نوآوری را در طول زمان با ملاحظات راهبردی استانداردسازی ترکیب کنند.
Ho and O' Sullivan (2018) نیز چارچوبی برای پیش بینی و تحلیل نظاممند و جامع از چگونگی پشتیبانی استانداردسازی از نوآوری با مطالعه موردی فناوری فتوولتائیک ارائه میکنند. چارچوب پیشنهادی آنها ابعاد بیش تری از استانداردسازی را دربر میگیرد و نسبت به چارچوب پیشنهادی Featherston and et al. (2016) جامع تر است. اما هر دو چارچوب صرفا بهعنوان ابزاری برای آینده نگاری و استانداردسازی راهبردی استفاده میشوند و برهم کنش ها و رابطه بین فرایند استانداردسازی و نوآوری را بررسی نمی‌کنند.
3. شکاف تحقیق و تعریف مسئله
یکی از مسائل عمده بر سر راه تولید و تجاریسازی محصولات نانویی در ایران، نبود یک سازمان یا نهاد متولی جهت استانداردسازی و اخذ مجوز برای این محصولات ذکر شده است (طباطبائیان و همکاران، 1386). با توجه به اهمیت موضوع استانداردسازی فناوری نانو برای توسعه و تجاریسازی این فناوری، ستاد ویژه توسعه فناوری نانو بهعنوان متولی رسمی توسعه فناوری نانو در کشور، از همان سال‌های آغازین تشکیل خود، به موضوع استاندارد و ایمنی فناوری نانو توجه نمود و یک گروه داخلی با عنوان کمیته استانداردسازی فناوری نانو ایجاد کرد. هر چند فعالیت‌ها و عملکرد ستاد نانو در حوزه‌های مختلف استانداردسازی نسبت به سایر فناوریها بهویژه فناوریهای نوظهور در کشور چشم‌گیر بوده‌است، اما هنوز خلأ وجود مدلی جامع و نظاممند برای استانداردسازی فناوری نانو در کشور وجود دارد. مدلی که بتواند با درنظر گرفتن ویژگیهای فناوری نانو، با شناسایی مسائل، نیازها، اولویتها و چالشهای استانداردسازی فناوری نانو، راهکارهای سیاستی ارائه بدهد.
از سوی دیگر، بررسی ادبیات نشان میدهد که چارچوبها و مدلهای مختلفی برای تحلیلهای نظاممند در پاسخ به این پرسش که استانداردسازی چگونه از نوآوری پشتیبانی میکند، وجود دارند بهعنوان مثال (Tassey, 2000; Sherif, 2001; Blind and Gauch, 2009; Ho and O' Sullivan, 2018)، اما تاکنون مدل مشخصی بهمنظور تعریف و تبیین ابعاد و مولفههای استانداردسازی در فناوریهای نوظهور توسعه نیافته است. در ایران نیز تاکنون مطالعهای در این زمینه انجام نشده است.
جدول 1 چارچوبهای موجود برای استانداردسازی فناوری های نوظهور را نشان می دهد. در هیچ یک از مدلها و چارچوبهای موجود در جدول 1 فرایند استانداردسازی با رویکردی همهجانبه (آنچنان که در این مقاله شرح داده شد) مورد توجه و تمرکز مطالعات و پیشینه پژوهشی نبوده است.
با توجه به این خلأ، در این پژوهش سعی میشود مدلی برای استانداردسازی فناوریهای نوظهور با تمرکز بر فناوری نانو ارائه شود. در این پژوهش به‌دنبال این هستیم که با توجه به چالشهای اشارهشده در حوزه استانداردسازی فناوریهای نوظهور در سطح ملی و بینالمللی، با استفاده از رویکرد کیفی و نظریهپردازی دادهبنیاد، ضمن طراحی و تبیین ابعاد و مولفههای استانداردسازی فناوری نانو، به شناسایی علل و عوامل، زمینهها و راهبردهای استانداردسازی این فناوری بپردازیم. همچنین، به این پرسش اصلی نیز پاسخ میدهیم، که قضایای تئوریک حاکم بر استانداردسازی فناوری نانو در کشور کدام است.
جدول (1): تمرکز تحلیل ها و موضوعات مختلف بررسی شده در مدل ها و چارچوب های موجود استانداردسازی فناوری نوظهور
مراجع | Sherif (2001) | Blind and Gauch (2009) | Featherston and et al. (2016) | Ho and O' Sullivan (2018) |
|---|---|---|---|---|
تمرکز تحلیلها | چرخه عمر فناوری | فرایندهای پژوهش و نوآوری | پیش بینی نیازهای استانداردسازی در نوآوری فناوری های نوظهور به عنوان ابزاری برای آیندهنگاری راهبردی | پیش بینی نیازهای استانداردسازی و یکپارچه کردن ابعاد استانداردسازی در حمایت از نوآوری های فناورانه پیچیده به عنوان ابزاری برای آیندهنگاری راهبردی |
فناوری مورد مطالعه | فناوری اطلاعات و ارتباطات | فناوری نانو | زیست شناسی مصنوعی10، ساخت افزودنی11، و شبکه هوشمند12 | انرژی فتوولتائیک |
اجزای مدل | زمان بندی یا توالی، فعالیت های نوآورانه، گونه های استانداردها | فعالیت های نوآورانه و گونه های استانداردها | زمان بندی یا توالی، فعالیت های نوآورانه، گونه های استانداردها، و ذی نفعان درگیر در فرایند استانداردسازی | زمان بندی یا توالی، فعالیت های نوآورانه، گونه های استانداردها، ذی نفعان درگیر در فرایند استانداردسازی، محل استانداردسازی، چگونگی انجام استانداردسازی |
نگاه انتقادی به مدل | · مدل فقط با تمرکز بر بافتار فناوری ارتباطات و اطلاعات توسعه یافته است، · تأکید مدل بیش تر بر زمان بندی استانداردسازی است، · فرایند استانداردسازی فناوری مورد توجه نبوده است. | · هر چند تمرکز بر بافتار فناوری نانو بوده، اما با تأکید بر فرایند تحقیق و توسعه انجام شده است، · تأکید بیش تر بر مطالعه کارکردی گونه های استانداردها در فرایند تحقیق و توسعه و نوآوری است، · فرایند استانداردسازی فناوری مورد توجه نبوده است. | · تمرکز مطالعه روی سه فناوری نوظهور زیست شناسی مصنوعی، ساخت افزودنی و شبکه هوشمند است، · مدل بیش تر با هدف ارائه یک ابزار آینده نگاری راهبردی در زمینه استانداردسازی توسعه یافته است، · فرایند استانداردسازی فناوری مورد توجه نبوده است. | · تمرکز مطالعه روی فناوری فتوولتائیک است، · مدل بیش تر با هدف ارائه یک ابزار آینده نگاری راهبردی در زمینه استانداردسازی توسعه یافته است، · فرایند استانداردسازی فناوری مورد توجه نبوده است. |
4. روش شناسی
این پژوهش با رویکرد کیفی و با استفاده از راهبرد نظریهپردازی دادهبنیاد و طرح نظاممند Strauss and Corbin (1998) انجام شده است. با توجه به اینکه از نتایج این پژوهش برای سیاستگذاریهای استانداردسازی در حوزه فناوری نانو استفاده خواهد شد، بنابراین پژوهش از حیث هدف، کاربردی است. راهبرد نظریهپردازی دادهبنیاد روشی نظاممند و کیفی برای خلق نظریهای است که در سطحی گسترده، به تبیین فرایند، کنش یا کنش متقابل موضوعی با هویت مشخص میپردازد (Creswell, 2002). ایده اصلی در نظریه دادهبنیاد، این است که نظریهپردازی از دادههای دردسترس انجام نمیشود بلکه براساس دادههای حاصل از مشارکتکنندگان در فرایند پژوهش مفهومسازی میشود (Strauss and Corbin, 1998). استفاده از این راهبرد در پژوهش حاضر با توجه به نبود مدل یا چارچوبی مدون برای استانداردسازی فناوریهای نوظهور در کشور صورت گرفته است. طبق طرح Strauss & Corbin (1998)، بهمنظور تحلیل دادههای کیفی گردآوریشده بایستی تا سه مرحله کدگذاری باز، محوری و گزینشی اجرا شود تا درنهایت، مدلی پارادایمی منطقی یا تصویری عینی از نظریه خلقشده ارائه شود (دانایی فرد و همکاران، 1394). این مدل بااستفاده از نرمافزار MAXQDA 18 ایجاد میشود.
4-1. روش گردآوری و تفسیر دادهها
در ابتدا، دادههای کیفی حاصل از مصاحبههای عمیق و نیمهساختاریافته با خبرگان در دو سطح کلان و بنگاه گردآوری شد. با توجه به اینکه بیشتر خبرگان و مصاحبهشوندگان در ستاد ویژه توسعه فناوری نانو حضور دارند، تعداد 6 مصاحبه با مدیران و معاونینی که تحصیلات مرتبط با حوزه فناوری و تجربه مرتبط با استانداردسازی در سطح ملی و بینالمللی دارند، انجام شد. تعداد 4 مصاحبه نیز با مدیران کنترل و تضمین کیفیت در سطح بنگاه و شرکتهای دانشبنیان قوی در حوزه نانو صورت گرفت که بیشتر آنها بهواسطه حجم فروش در استانداردسازی ملی مشارکت زیادی داشتند. مدت زمان مصاحبهها بهطور متوسط بین 60 تا 90 دقیقه به طول انجامید.
نمونهگیری بهصورت نظری یا هدفمند انجام شد که این نوع نمونهگیری به پژوهشگر در خلق یا کشف نظریه یا مفاهیمی که ارتباط نظری آنها با نظریه درحال تکوین به اثبات رسیده است، کمک میکند (داناییفرد و همکاران، 1394). بهمنظور تدوین پرسشها و پروتکل مصاحبه از مفاهیم استخراجشده از مرور ادبیات و مبانی نظری موجود استفاده شد. ولی پرسشها بهصورت باز و کلی مطرح شدند، به این صورت که روند مصاحبه تا حدودی با تکیه بر پرسشها و تعاملات صورتگرفته بین پژوهشگر و مصاحبهشونده حین مصاحبه پیش رفت. راهنمای نمونهگیری نظری، نیز پرسشها و مقایسههایی بودند که حین تحلیل متون مصاحبهها با خبرگان انجام میشد و موجب کشف و بروز مقولهها و مفاهیم آن میشدند. نمونهگیری نظری و مصاحبه تا رسیدن مقولهها به اشباع نظری ادامه یافت. اشباع نظری مرحلهای است که در آن دادههای جدیدی در ارتباط با مقوله خلق نمیشوند، مفاهیم و مقولهها گسترش یافته و روابط بین آنها ایجاد و تأیید میشوند (Strauss & Corbin, 1998). اشباع نظری در این پژوهش با انجام 10 مصاحبه حاصل شد. ترکیب مصاحبهشوندگان در جدول 2 آمده است.
جدول (2): ترکیب و اطلاعات مصاحبهشوندگان
ردیف | سازمان/شرکت | سطح تحصیلات | سمت سازمانی | سابقه خدمت (سال) |
|---|---|---|---|---|
1 | ستاد ویژه توسعه فناوری نانو | دکتری | مشاور ارشد و رئیس کارگروه استاندارد و ایمنی ستاد | 35 |
2 | ستاد ویژه توسعه فناوری نانو | دکتری | مدیر استانداردسازی و نوآوری | 23 |
3 | ستاد ویژه توسعه فناوری نانو | دکتری | مدیر سیاستگذاری در فناوری نانو | 21 |
4 | ستاد ویژه توسعه فناوری نانو | کارشناسی ارشد | کارشناس استانداردسازی و ترویج | 16 |
5 | بهران فیلتر | دانشجوی دکتری | مدیر تحقیق و توسعه | 16 |
6 | بسپار پیشرفته شریف | دکتری | مدیرعامل و مدیر تحقیق و توسعه | 13 |
7 | فناوران نانو مقیاس | کارشناسی ارشد | مدیر طرح و توسعه | 11 |
8 | اسپانباند ایرانیان | کارشناسی ارشد | مدیر کنترل کیفیت | 9 |
9 | سنجهگستران کیفیت کارکیا | دکتری | مدیرعامل، ارزیاب فناوری های پیشرفته | 15 |
10 | مشاور و مدرس دانشگاه مالک اشتر | دکتری | مشاور استانداردسازی | 36 |
5. چارچوب پژوهش
در این پژوهش، از روش نظاممند نظریه دادهبنیاد (مبتنیبر روش پارادایمی اشتراووس و کوربین) استفاده شدهاست. از اینرو، چارچوب مورد استفاده نیز براساس چارچوب Strauss & Corbin (1998) مطابق با شکل 1 میباشد. این چارچوب، چند وجهی و شامل شرایط علّی، شرایط زمینهای، عوامل مداخلهگر، راهبردها، پیامدها و پدیده (مقوله) اصلی میباشد.
شکل (1): چارچوب پژوهش (مبتنیبر Strauss & Corbin (1998))
6. یافتهها و تحلیل یافتههای پژوهش
همزمان با گردآوری دادهها فرایند کدگذاری آنها نیز شروع شد و ابتدا با کدگذاری باز، مفاهیم و مقولههای بسیاری شکل گرفت. لازم به ذکر است که این مقولهها طی یک فرایند رفت و برگشتی تحلیل دادهها، اصلاح و بازبینی شده و تعداد مقولهها کاهش مییافت. سپس کدگذاری محوری و گزینشی صورت گرفت. بهطوری که متن مصاحبهها و دادههای خام اولیه، بهطور مجموع 498 نکته کلیدی در قالب 177 مقوله در کدگذاری باز استخراج شد. در مرحله کدگذاری محوری یکی از مقولات، محور فرایند کدگذاری و اکتشاف قرار گرفت و مقولات دیگر بهطور نظری به آن ارتباط داده شد. این مقولات محوری عبارت هستند از شرایط علی (علتهای بوجود آورنده پدیده اصلی)، راهبردها، عوامل زمینهای یا بستر (شرابط بسترساز خاص موثر بر راهبردها)، شرایط مداخلهگر (شرایط بسترساز عام در راهبردها) و پیامدها (نتایج به کاربردن راهبردها). درنهایت، در فرایند کدگذاری گزینشی، قضایای پژوهش و مدل نهایی که دلالت بر روابط بین مقولهها و مفاهیم استخراجشده دارند، شکل گرفتند. در مجموع، 45 مقوله محوری و 6 مقوله نهایی شناسایی شد. درادامه، سه مرحله طی شده در فرایند کدگذاری و تحلیل دادهها شرح داده میشود.
6-1. مرحله اول: کدگذاری باز
در این مرحله، با پس از استخراج نکتههای کلیدی در متون مصاحبهها، مفاهیم و مقولههای مناسب کشف و دستهبندی شد. سپس براساس نظر Strauss and Corbin (1998)، مراحل مشخصی برای کدگذاری باز اجرا شد. به این صورت که ابتدا کدهای زیادی استخراج شد و بهطور رفت و برگشتی تا زمان دستیابی به کدهای نهایی، دادهها مورد بازنگری و پالایش قرار گرفت. سپس مفاهیم مقولهبندی شد و مقولههایی انتزاعی به هر یک از مفاهیم اختصاص یافت. با توجه به تسلط پژوهشگر به موضوع استانداردسازی و فناوری نانو و همچنین بااستفاده از نظر خبرگان، مقولههای انتخابی بیشترین ارتباط را با داده ها و کدها داشتند. درادامه، هر مقوله بهروشنی توصیف و ویژگیهای آن تعیین و در قالب جدولی ارائه شد. در جدول 3، نمونهای از کدهای اولیه استخراجشده حاصل از مرحله کدگذاری باز از مصاحبهها ارائه شده است.
جدول (3): نمونهای از کدهای استخراجی از مصاحبهها در لایه اول
ردیف | متن مصاحبه (نکتههای کلیدی) | کد اولیه |
|---|---|---|
1 | ما به استانداردی در خصوص واژگان مربوط به چرخه نوآوری در حوزۀ نانو نیاز داریم. چرا که زمانی که دولت آمار مشاغل مرتبط با نانو و یا شرکتهای مرتبط با نانو را می خواهد، و یا اینکه تعریف جامع نانو چیست؟ | استاندارد واژهشناسی نانو |
توجه استانداردسازی به پژوهش و نوآوری | ||
2 | کاری که در داخل کشور انجام داده ایم این بوده است که در همان زمان درخواست تشکیل یک کمیتۀ ملی دادهایم. ما پیشنهاد دادیم و ایشان هم پذیرفتند و مسئولیت را به ما واگذار نمودند. در کمیتۀ ملی، بخشی به موارد ترجمه مربوط میشود؛ بخش دیگر adaption است و بخش دیگر آن پژوهشمحور است. | ضرورت تشکيل کميتههای فنی ملی |
ترجمه و تطبیق استاندارد | ||
پژوهشمحوری در استانداردسازی | ||
3 | اگر قرار باشد تکلیف شرکتهای ما را در حوزۀ نانو که ما در آنجا تمرکز و توانی داریم. دیگران تعیینکنند، مشخص میشود که بایستی در زمین آنها بازی کنیم. ولی زمانی که تعیینکننده ما باشیم، بعنوان مثال محصولnanoclay هم میگویم برای آن استانداردی وجود نداشت. بین خریدار و فروشنده فقط یک توافق فی مابین وجود داشت. | استاندارد به معنای تسلط بر بازار |
استاندارد توافق بين فروشنده و خريدار | ||
4 | ولی ما بحث safety را شوخی نگرفتیم. شبکۀ ایمنی نانو را راه‌اندازی کردیم. که با یک سری برنامههای ترویجی بتوانیم ظرفیت دانشی حوزۀ nano safety را افزایش دهیم. این کار مستلزم افزایش تعداد بود. درنتیجه یک سری برنامهها، حمایتهایی را ارائه کردیم. | توجه به ترويج دانش |
برنامههای استانداردسازی درزمینه ایمنی نانو | ||
5 | کاری که سازمان استاندارد ما انجام داده است، پخش کردن مسئولیتهایش بوده است. که در بخشهای مختلف گفته است شما استانداردها را بنویسید و در نهایت بر انطباق این استانداردها با استانداردهای بینالمللی نظارت خواهم داشت. انعکاس این امر در تعداد استانداردهای بینالمللی است که آمار آن بسیار پایین است. | مسئوليتپذير نبودن سازمان ملی استاندارد |
استانداردسازی بینالمللی |
6-2. مرحله دوم: کدگذاری محوری
در این مرحله، یکی از مقولهها بهعنوان مقوله محوری انتخاب شد و ارتباط نظری سایر مقولهها با آن بهترتیب زیر تعیین شد.
6-2-1. مقوله (پدیده) اصلی
مقوله محوری یا اصلی در این پژوهش، استانداردسازی فناوری نانو است. پژوهشگران و صاحبنظران استانداردسازی هر یک نظرات متفاوتی در خصوص مراحل فرایند استانداردسازی دارند. در این پژوهش، رویکرد یکپارچه به استانداردسازی اتخاذ شده است، به این معنی که تمامی مراحل تدوین استاندارد، پیادهسازی و استقرار استاندارد، و ارزیابی انطباق و صدور گواهینامه و همچنین، اندازهشناسی مورد نظر است.
تدوین استاندارد و مشخصهیابی: در این زمینه با توجه به گفتههای مصاحبهشوندگان، تدوین استاندارد چه در عرصه ملی و بینالمللی از اهمیت بسیاری برخوردار است، زیرا موجب تسهیل عملکرد سازمانهای تنظیمگر میشود و تدوین استانداردهای بینالمللی به توسعه و تصاحب بازارهای منطقهای و بینالمللی بسیار کمک خواهد کرد. طبق اظهارات یکی از مشارکتکنندگان "موفقیت نوآوری درحال حاضر در بازار در گرو تدوین استاندارد آن است. بدون داشتن استاندارد؛ تولیدکنندگان نمیتوانند زبان مشترکی با بیرون داشته باشند". از طرفی مشخصهیابی محصولات و مواد نانو (به معنی تعیین ویژگیهایی که فناوری نانو به یک محصول یا ماده اضافه کردهاست) که یکی از پیشنیازهای تدوین استانداردهای محصولی محسوب میشود، بهدلیل نوظهور بودن و تازگی فناوری، کاری بسیار پیچیده و دشوار است و بهعنوان یکی از مراحل اصلی فرایند استانداردسازی مطرح میشود. بهگونهای که یکی از مصاحبهشوندگان در این باره چنین میگوید: "... نانو ذراتی که تولید میشود؛ مستلزم یک سری استاندارد میباشند. حداقل آن این است که... چه ویژگیهایی داشته باشند. ویژگیهای آنها چگونه نوشته شود".
استقرار و پیادهسازی استاندارد: موضوع استقرار و پیادهسازی استاندارد اشاره به اجرای استانداردهای تدوینشده در یک بنگاه دارد. استقرار استانداردها مستلزم ایجاد زیرساختهای سخت (مانند تجهیزات، آزمایشگاه، ابزارآلات و ...) و نرم (مانند دانش فنی، مهارتها، مستندات و ...) در یک بنگاه میباشد. یکی از خبرگان در این زمینه چنین گفته است: "او (مدیرعامل یکی از شرکتها) فهمیده بود که اگر این استاندارد را پیادهسازی نکند موفق نخواهد شد و اسناد و مدارک این کار را به من نشان داد مبنیبر اینکه ریز به ریز کلیۀ آیتمهای ایزو را رعایت میکنم. این امر باعث شده که ایشان درحال حاضر محصول خود را در کشورهای خارجی – از جمله امریکا- میسازد، در جای دیگری آن را مونتاژ میکند آن را برند میکند. این امر مهم است که ایشان در فاصلۀ ده هزار کیلومتر دورتر خدمات بعد از فروش ارائه میکند. آنهم برای چنین محصول پیچیدهای".
ارزیابی انطباق و صدور گواهینامه یا اعطای نشان استاندارد: پس از مرحله استقرار استاندارد، مرحله مهم دیگر ارزیابی انطباق و صدور گواهینامه است. ارزیابی انطباق به معنی اثبات این که الزامات مشخص مربوط به یک محصول یا خدمت تحقق یافته است یا خیر (ISO/IEC 17000). در پایان این ارزشیابی یک گواهینامه یا نشان (نماد) بهعنوان انطباق کامل به محصول یا خدمت ارزیابی شده تعلق میگیرد. یکی از خبرگان در این باره چنین گفته است: " بحث نانو نماد هم در همین مفهوم است- به چه نحو میتوانیم خارج از کشور را به دادههایمان مطمئن کنیم. چگونه آنها را متقاعد کنیم". یکی دیگر از خبرگان چنین میگوید: "چنین برنامهای برای نانو نماد وجود دارد. تا به شرکتها کمک کند از آن شرایط لازم حداقلی بالاتر رفته و توسعه پیدا کنند و رشد کنند و با ارائۀ کیفیت بهتری تولید محصول و فرایند تولید محصول صورت بگیرد".
اندازهشناسی نانو (نانومترولوژی): موضوع اندازهشناسی در فناوریهای نوظهور به ویژه نانو از آن جهت اهمیت دارد که نانو خود یک فناوری مبتنیبر مقیاس و اندازه است. نانومترولوژی بهعنوان یکی از پیشنیازها و مراحل مهم فرایند استانداردسازی نانو مطرح است. یکی از خبرگان در خصوص اهمیت این مرحله از استانداردسازی چنین میگوید: "بحث استانداردسازی روشهای اندازه گیری و درواقع ورود به حوزۀ نانومترولوژی بود. که بصورت یک شاخۀ تخصصی مورد پیگیری قرار بگیرد. در این رابطه با مرکز ملی مترولوژی سازمان ملی استاندارد ارتباط برقرار شد و... توافقنامه ای با مرکز ملی مترولوژی منعقد شد تا بتوان فعالیتهای حوزۀ توسعۀ اندازهشناسی نانو را در قالب فعالیتهای توسعهای اندازهشناسی ملی گنجاند." یکی دیگر از خبرگان چنین گفته است: " زمانی که نتوانید نظام مترولوژی را در کشور پیاده کنید و آن را به معنای واقعی کلمه نهادینه کنید، پس بحثهای دیگر بیهوده است."
جدول 4، نمونه کدگذاری باز و محوری پدیده اصلی را نشان میدهد.
جدول (4): نمونه کدگذاری پدیده اصلی (محوری)
پدیده اصلی | کد محوری | نمونه کدهای باز |
|---|---|---|
استانداردسازی فناوری نانو | تدوین استاندارد و مشخصهیابی | ضرورت تدوين استاندارد محصولی با همکاری ذينفعان، تغيير نگرش از ترجمه به تدوين استاندارد، تدوين استاندارد توسط مصرفکننده و توليدکننده، توجه به ويژگی خاص فناوری نوظهور |
استقرار و پیادهسازی استاندارد | استقرار استانداردهای جديد و موانع زيرساختها، ضرورت استقرار نظام کاليبراسيون در آزمايشگاهها، پيادهسازی نظام استانداردسازی، ضعف سازمان استاندارد در ترويج | |
ارزیابی انطباق و صدور گواهینامه یا اعطای نشان استاندارد | نمادها مشوقهای نظام استانداردسازی، طراحی نانو نماد برای تعيين سطح کيفيت، نشانهگذاری و اختصاص نماد به فناوری نانو، لزوم ارزيابی انطباق معتبر برای تعيين سهم بازار و صادرات | |
اندازهشناسی نانو (نانومترولوژی) | توجه به نانو مترولوژی در فناوری نوظهور، دقت و صحت آزمايشگاههای داخلی برای نوظهورها، اهميت اندازهشناسی در اثبات فناوری نوظهور |
6-2-2. شرایط علی
شرایط علی، پدیدآورنده مقوله اصلی یا محوری هستند. براساس تحلیلهای صورتگرفته، 8 مقوله علی به شرح جدول 5 شناسایی شدند.
جدول (5): نمونه کدگذاری شرایط علی
کد محوری | نمونه کدهای باز |
|---|---|
پذیرش و توسعه بازار | لزوم ارزيابی انطباق معتبر برای تعيين سهم بازار و صادرات، جهت دادن به بازار ملی و بينالمللی با پيشگامی تدوين استاندارد، نقش مهم بازار در تقاضا و استانداردسازی |
تضمین کیفیت و ایمنی | تضمين کيفيت از طریق سرمايهگذاری، استانداردسازی و کيفيت و ايمنی، نظام استانداردسازی در مواجهه با ايمنی و امنيت مردم، جنبههای ايمنی و امنيت کاربران فناوريهای نوظهور |
رقابتپذیری | تدوين استاندارد يعنی محدود کردن رقبا، استانداردسازی با فشار رقابت و برند، استانداردسازی ابزار رشد و توسعه شرکتها، استانداردسازی محور رقابت با سایر کشورها |
تعاملپذیری | توافق بین فروشنده و خریدار، تعاریف متفاوت در کشورها از استاندارد، فناوری نوظهور و ضرورت توسعه ادبیات و ترمینولوژی، سند استاندارد زبان مشترک، |
حمایت از حقوق مصرفکننده | استانداردسازی و حمایت از مصرفکننده، استاندارد برای محافظت مردم در برابر خواص فناوریهای نوظهور، جنبههای ایمنی و امنیت کاربران فناوریهای نوظهور، اخذ گواهینامه و نشان تضمین رعایت حقوق مصرفکننده |
توسعه صنعتی | نظام استانداردسازی به عنوان برند و پشتوانه صنعتی، استانداردسازی پیشران توسعه صنعتی، استانداردسازی پیشنیاز صنعتیسازی، استانداردسازی معیار صنعتیشدن |
کسب دانش و اطلاعات | نشت اطلاعات فناوری نوظهور از طریق استانداردها، کارکرد اطلاعاتی استانداردها، انتقال دانش فنی از طریق استانداردسازی، ارائه اطلاعات فناوری نوظهور ار طریق انتشار استانداردها |
سرمایهگذاری در فناوری | تضمین کیفیت از طریق سرمایهگذاری، سرمایهگذاری در یک فناوری عامل و تضمین استاندارد بودن، استانداردسازی عامل توسعه فناوری و جذب سرمایه |
6-2-3. راهبردها
منظور از راهبردها نحوه و سازوکارهای پاسخگویی به مجموعه شرایطی است که در استانداردسازی فناوری نانو رخ میدهند یا وجود دارند و تحتتأثیر شرایط مداخلهگر و زمینهای حاصل میشوند. با تمرکز بر این موضوع، براساس تحلیلها، 11 راهبرد به شرح جدول 6 شناسایی شد.
جدول (6): نمونه کدگذاری راهبردها
کد محوری | نمونه کدهای باز |
|---|---|
دیپلماسی استانداردسازی | لابیگری و اجماع در مجامع، نقش سازمان استاندارد در ارتباط با مجامع و تأییدیههای بین المللی، سازوکار لابیگری در سطح بینالمللی، ارتباط با بازیگران استانداردسازی در سطح بینالمللی |
جلب مشارکت بخش خصوصی | متولی بودن بخش خصوصی در استانداردسازی محصول، ضرورت سرگروهی شرکت خصوصی برای تدوین استاندارد ملی، لزوم مشارکت بخش خصوصی در تدوین استانداردها برای پایبندی |
توسعه استانداردسازی شرکتی | استانداردهای شرکتی فناوری نوظهور و نانو، استانداردهای شرکتی نقطه تمایز شرکتها، تدوین استاندارد شرکتی، استانداردسازی شرکتی مقدمه استاندارد ملی و بینالمللی، استانداردسازی شرکتی مختص تولیدکننده |
صادراتمحور کردن سیاستهای استانداردسازی | طرحریزی نظام استانداردسازی با رویکرد صادرات، تفکیک محصولات صادراتی از غیرصادراتی کشور، طراحی و تولید فناوری نوظهور با رویکرد صادرات، سیاستگذاری استانداردسازی با محوریت صادرات |
استانداردسازی در چرخه عمر فناوری | ترویج استانداردها از مرحله توسعه فناوریها، توجه استانداردسازی به پژوهش و نوآوری، نقش استانداردها در تحقیق و توسعه فناوری نوظهور، استانداردسازی همزمان با مراحل توسعه فناوری نانو |
توسعه زیرساختهای آزمایشگاهی اندازهشناسی نانو | استانداردسازی آزمایشگاهها یک پیشنیاز، ضعف در کالیبراسیون تجهیزات، توجه همزمان به نظام اندازهشناسی و کالیبراسیون، زیرساختهای اندازهگیری و آزمایشگاهی ضرورت فناوری نوظهور |
پژوهش و توسعه استانداردسازی در فناوری نانو | ضرورت وجود پتانسیل تحقیقاتی در سازمان استاندارد، استانداردهای پژوهشمحور، تعریف پروژههای تحقیقاتی در استانداردسازی، تحقیقوتوسعه در سیاستهای استانداردسازی نانو |
سیاستگذاری صحیح دولت | سیاست استانداردسازی برای شرکتهای کوچک و بزرگ، لزوم تعیین سیاستهای استانداردسازی، لزوم سیاستگذاری استانداردسازی از سوی دولت، سیاستگذاری درست و پیامد کیفیتی آن |
کنترل و تضمین کیفیت محصولات نانو | استانداردسازی عامل تضمین کیفیت، کنترل کیفیت محصولات نانو، اهمیت نظام مدیریت کیفیت در نانو، استقرار نظام مدیریت کیفیت برای محصولات نانو |
6-2-4. شرایط زمینه ای
شرایط زمینهای الگوهای پایداری هستند که مجموعه موقعیتهایی را ایجاد کردهاند تا افراد و سازمانها تحت آنها از خود کنش/واکنش نشان دهند. شرایط زمینهای بر راهبردها تأثیر میگذارند. در این پژوهش درنتیجه تحلیلها، 9 شرایط زمینهای به شرح جدول 7 شناسایی و تعیین شد.
جدول (7): نمونه کدگذاری شرایط زمینهای
کد محوری | نمونه کدهای باز |
|---|---|
ترویج و فرهنگسازی | ترویج استانداردسازی از مرحله توسعه فناوریها، ترویج استانداردسازی از سوی سازمان ملی استاندارد، ایجاد آگاهی و اطلاعرسانی به ذینفعان دررابطه با عمل به استاندارد، لزوم ترویج فواید استانداردسازی برای ذینفعان |
نظام ملی استانداردسازی منعطف و اثربخش | ضرورت وجود نظام استانداردسازی موثر برای ارزیابی، سازوکار بررسی اثربخشی نظام استانداردسازی، نقش نظام استانداردسازی در توسعه |
مستندات سیاستی و مقررات | ضرورت ارائه یک الگو، تدوین سند نانومترولوژی، تدوین نظام استانداردسازی و نقشه راه کشور، ضرورت وجود نقشه راه، فناوری نوظهور و مقررات و استانداردها، ارائه مدل استانداردسازی از لایه های بالا |
نیروی انسانی | انتصابات و شایستهسالاری، توسعه دانش افراد در استانداردسازی نانو، لزوم وجود افراد متخصص در استانداردسازی، تعیین برنامههای توسعه افراد متخصص، تقویت بنیه کارشناسی برای مواجهه با چالشها |
سازماندهی و شبکهسازی | توسعه شبکه آزمایشگاهی، استفاده از شبکه آزمایشگاهی بینالمللی، شبکهسازی و سازماندهی در سطح ملی و بینالمللی، کمیتههای علمی و فنی برای توسعه فناوری نانو |
تعامل با ذینفعان و ذیربطان | نقش کاتالیزوری ستاد نانو در ارتباط دادن ذینفعان به هم، توجه به ذینفعان در سیاستگذاری، نظام استانداردسازی متشکل از تمامی نهادهای ذی ربط و ذی نفع |
یادگیری | بهره گیری از تجربیات کشورها در ارزیابی فناوری نانو، یادگیری سیاستی در استانداردسازی، انتقال فناوری از طریق استانداردها، کارکرد اطلاعاتی استانداردها |
حمایتها و تسهیلگری دولتی | حمایت دولتی و تعیین بازار، حمایت دولتی برای صادرات محصول نانویی، ضرورت حمایتهای مالی برای توسعه فناوریهای نوظهور، لزوم حمایت و تشویق در تولید محصولات فناوری نانو |
آیندهنگاری در حوزه فناوری نانو | دیدهبانی فناوری نانو از طریق عضویت در مجامع بینالمللی، دیدهبانی روندهای آینده، مطالعه نیازهای آینده استانداردسازی فناوری نانو، شناسایی نیازهای آینده تدوین استاندارد در فناوریهای نوظهور |
6-2-5. شرایط مداخلهگر
شرایط مداخلهگر یا واسطهای که بر وقایعی دلالت دارد که بر راهبردها تأثیر میگذارد (حقیقی کفاش و همکاران، 1399). براین اساس، در این پژوهش، 8 مقوله مداخلهگر به شرح جدول 8 شناسایی شد.
جدول (8): نمونه کدگذاری شرایط مداخلهگر
کد محوری | نمونه کدهای باز |
|---|---|
چالشهای مدیریتی | مسئولیتپذیر نبودن سازمان ملی استاندارد، عدم یکنواختی و کیفیت محصولات کشور، عمل نکردن سازمان استاندارد به وظایف خود، عدم تعهد سازمان ملی استاندارد، سازمان استاندارد و بروکراسی سنگین |
چالشهای مالکیت فکری | ارائه اطلاعات فناوری نوظهور از طریق انتشار استاندارد، نشت اطلاعات فناوری نوظهور در صورت ارتباط با خارج، ضرورت مدیریت مالکیت فکری از طریق استانداردها، تدوین استاندارد به معنی دادن اطلاعات به رقیب |
چالشهای سیاستی | فناوری محور نبودن سازمان استاندارد، نامشخص بودن فرایند استانداردسازی در رابطه با فناوری نوظهور، عدم وجود شاخص برای محصولات نوظهور در داخل، عدم وجود سازوکار ارزیابی انطباق برای فناوریهای نوظهور |
چالشهای فناورانه | استقرار استانداردهای جدید و موانع زیرساختها، طولانی بودن زمان آزمون ها به دلیل آزمایشگاههای نامناسب، تأسیس آزمایشگاه های مرجع نانو در کشور، متناسب نبودن توانمندی آزمایشگاهی موجود با فناوری نانو |
شرایط رقابتی | اعتماد بیش از اندازه به محصول خارجی، پیشگامی سایر کشورها از طریق تعیین استانداردها برای بازار، عرصه رقابت و مانع تراشی برای تصویب استانداردهای خاص، زمین خوردن شرکت های داخلی با محصولات بی کیفیت خارجی |
شرایط سیاسی | تصویب یک استاندارد و جنبه سیاسی آن، جایگاه استانداردسازی در نظام سیاسی کشور، اهمیت مسائل غیرفنی در صحنه بینالمللی استانداردسازی، سایه انداختن تفکر سیاسی بر سیاستهای استانداردسازی |
شرایط صنعتی و اقتصادی | رابطه متقابل نظام استانداردسازی با سیاست صنعتی و سیاست اقتصادی، استانداردسازی و سیاست های بازار و اقتصاد، یکپارچگی سیاستهای اقتصادی و صنعتی، جنبه اقتصادی استانداردها بین ذینفعان |
هزینه و زمان توسعه استانداردهای فناوری نانو | عمر فناوری نوظهور و سرعت استانداردسازی، هزینههای بالای اخذ گواهی از مراجع بینالمللی، هزینههای بالا و بدون حمایت مانع توسعه فناوری نانو، نداشتن توان مالی شرکت برای تجهیز آزمایشگاه خود |
6-2-6. پیامدها
پیامدها، مجموعه نتایج بالفعل/ بالقوه یا ملموس/ ناملموسی هستند (سیمخواه و فیضی، 1393) که از راهبردهای مورداستفاده برای استانداردسازی فناوری نانو حاصل میشوند. پیامدها را اصولا نمیتوان پیشبینی کرد و لزوما همان مواردی که افراد قصد آن را داشتهاند، نیستند (حقیقی کفاش و همکاران، 1399). در این پژوهش، 9 مقوله پیامد به شرح جدول 9 شناسایی و تعیین شد.
جدول (9): نمونه کدگذاری پیامدها
کد محوری | نمونه کدهای باز |
|---|---|
افزایش سهم بازار | انگیزه استانداردسازی برای سهم بازار بیشتر، استانداردسازی موجب افزایش سهم بازار، تبدیل استاندارد ملی به بین المللی برای سهم بازار، استاندارد محصول و سهم بیش تر بازار، ارتباط بین سهم بازار و استانداردسازی |
افزایش حجم تولید و تقاضا | رابطه مستقیم استانداردسازی و حجم تولید و تقاضا، استانداردسازی ملی عامل توسعه تولید ملی، نقش مثبت ارزیابی انطباق و صدور گواهی نامه در تولید با کیفیت، نشان ملی و افزایش تولید با کیفیت |
برندسازی در نانو | ارتباط بین استانداردسازی و برند، استانداردسازی با فشار رقابت و برند، استانداردسازی راهی برای برندسازی، نقش نظام استانداردسازی در برند ملی، نظام استانداردسازی به عنوان برند و پشتوانه صنعتی |
افزایش کیفیت و ایمنی | استانداردسازی و افزایش کیفیت و ایمنی، جنبه هایی ایمنی کاربران فناوری های نوظهور، استاندارد برای محافظت مردم در برابر خواص فناوری نانو، کارکرد افزایش ایمنی و کیفیت استانداردها، استانداردهای کیفیت و ایمنی |
خلق ثروت و مزیت اقتصادی | جنبه اقتصادی استانداردها برای خلق ثروت و مزیت اقتصادی، استانداردها سازوکار خلق ثروت و ارزش افزوده، استانداردسازی فناوری نوظهور و ایجاد سود اقتصادی، نقش استانداردسازی در افزایش ارزش افزوده شرکتها |
پیشگامی در فناوری نانو | پیشگامی در فناوری نوظهور و نفوذ بیشتر در سازمانهای بینالمللی، پیشگامی در فناوری نانو و صادرات محصول، تدوین استاندارد زمینه پیشگامی در عرصه ملی و بینالمللی، استانداردسازی سازوکار پیشگامی در فناوری نوظهور |
جلب اعتماد عمومی | استانداردسازی زمینه جلب اعتماد به فناوری نوظهور، اخذ گواهی نامه استاندارد برای جلب اعتماد مردم، جلب اعتماد عمومی از طریق نشان استاندارد، استانداردسازی فناوری نانو زمینه ساز پذیرش جامعه |
کاهش ریسک و عدمقطعیت فناوری نانو | کم کردن عدمقطعیت فناوری نانو از طریق استانداردسازی آن، استانداردسازی نانو عامل پایین آوردن ریسک فناوری، پیشبینیپذیری زیرساختها از طریق تدوین استاندارد در سطح ملی، کارکرد استانداردها در کاهش عدمقطعیت فناوری |
انتشار نوآوری | اجماع در تدوین استاندارد زمینهساز انتشار نوآوری، استانداردسازی زمینه تسهیل انتشار فناوری نوظهور، استانداردسازی سازوکار انتشار نوآوری، انتشار فناوری نانو از طریق استانداردسازی، تجاری سازی از طریق استانداردسازی عامل انتشار نوآوری |
6-3. مرحله سوم: کدگذاری گزینشی
کدگذاری گزینشی دو مرحله کدگذاری پیشین را با یکپارچهسازی و پالایش مقولهها در چارچوبی نظری تکمیل میکند. در یکپارچهسازی، مقولهها حول پدیده اصلی یا محوری سازماندهی می شوند. مقوله اصلی یا پدیده محوری به عنوان بدنه اصلی چارچوب نظری مطرح است و سایر مقولهها با استفاده از جملات و عبارات تشریحی به آن ربط داده میشوند (سیمخواه و فیضی، 1393). مهمترین گام در مرحله کدگذاری گزینشی، ترسیم کدهای منتخب ناشی از مقولات علی، محوری، راهبردی، پیامدی و زمینهای است. جدول 10، الگوی کدگذاری گزینشی منتج از کدگذاری محوری را در این پژوهش نشان میدهد.
جدول (10): کدگذاری گزینشی و تدوین و توصیف مقولهها
ردیف | کدهای محوری | مقولههای گزینشی یا منتخب | نوع متغیر |
|---|---|---|---|
1 | پذیرش و توسعه بازار | پیشرانهای استانداردسازی فناوری نانو | علی |
تضمین کیفیت و ایمنی | |||
رقابتپذیری | |||
تعاملپذیری | |||
حمایت از حقوق مصرفکننده | |||
توسعه صنعتی | |||
کسب دانش و اطلاعات | |||
سرمایهگذاری در فناوری | |||
2 | تدوین استاندارد و مشخصهیابی | استانداردسازی فناوری نانو | پدیده اصلی (محوری) |
استقرار و پیادهسازی استاندارد | |||
ارزیابی انطباق و صدور گواهینامه یا اعطای نشان استاندارد | |||
اندازهشناسی نانو (نانومترولوژی) | |||
3 | دیپلماسی استانداردسازی | سازوکارهای استانداردسازی فناوری نانو | راهبردها |
جلب مشارکت بخش خصوصی | |||
توسعه استانداردسازی شرکتی | |||
بهبود و ارزشیابی نظام ملی استانداردسازی | |||
اجباری کردن برخی از استانداردها | |||
صادراتمحور کردن سیاستهای استانداردسازی | |||
استانداردسازی در چرخه عمر فناوری | |||
توسعه زیرساختهای آزمایشگاهی اندازهشناسی نانو | |||
پژوهشوتوسعه استانداردسازی در فناوری نانو | |||
سیاستگذاری صحیح دولت | |||
کنترل و تضمین کیفیت محصولات نانو | |||
4 | ترویج و فرهنگسازی | پیشنیازهای استانداردسازی فناوری نانو | زمینهای |
نظام ملی استانداردسازی منعطف و اثربخش | |||
مستندات سیاستی و مقررات در حوزه نانو | |||
نیروی انسانی | |||
سازماندهی و شبکهسازی | |||
تعامل با تمامی ذینفعان و ذیربطان | |||
یادگیری | |||
حمایتها و تسهیلگری دولتی | |||
آیندهنگاری | |||
5 | چالشهای مدیریتی | شرایط و موانع محیطی | مداخلهگر |
چالشهای مالکیت فکری | |||
چالشهای سیاستی | |||
چالشهای فناورانه | |||
رقابتی | |||
سیاسی | |||
صنعتی و اقتصادی | |||
هزینه و زمان توسعه استانداردهای فناوری نانو | |||
6 | افزایش سهم بازار | نتایج استانداردسازی فناوری نانو | پیامدها |
افزایش حجم تولید و تقاضا | |||
برندسازی در نانو | |||
افزایش کیفیت و ایمنی | |||
خلق ثروت و مزیت اقتصادی | |||
پیشگامی در فناوری | |||
جلب اعتماد عمومی | |||
کاهش ریسک و عدم قطعیت فناوری نانو | |||
انتشار نوآوری |
درنهایت، در این مرحله از نتایج دادههای کیفی، مدل پارادایمی تدوین شده است. شکل 2، مدل پارادایمی حاصل از کدگذاری و شکل 3، مدل استانداردسازی فناوری نانو را به صورت خروجی نرمافزار MAXQDA 18 نشان میدهد.
شکل (2): مدل پارادایمی حاصل در استانداردسازی فناوری نانو (مرجع: یافتههای پژوهشگر)
شکل (3): مدل نظری استخراجشده از خروجی نرمافزار MAXQDA
6-4. روش برازش پژوهش
برای حصول اطمینان از روایی پژوهش و یا به تعبیر Creswell and et al. (2000) دقیق بودن یافتهها از نظر پژوهشگر یا خوانندگان گزارش پژوهش اقدامات زیر صورت گرفت:
مراحل کدگذاری توسط چند تن از مشارکتکنندگان مورد بازبینی و اعمال نظر قرار گرفت و از نظرات اصلاحی آنها استفاده و تغییراتی در عناوین مقولهها انجام شد.
مراحل کدگذاری به دقت ثبت و پیادهسازی شده و پایگاه دادهای از تمامی دادههای گردآوریشده تهیه گردید. ضمن اینکه مراحل کدگذاری بهطور رفت و برگشتی انجام و مورد بازبینی و اصلاح قرار میگرفت.
نتایج پژوهش توسط 3 نفر از خبرگان موضوع بررسی و صحهگذاری شد.
سعی شد ضمن اینکه از مصاحبهشوندگان در سطوح مختلف مدیریتی (کلان و بنگاه) استفاده میشود، با طرح پرسشهایی بهطور همزمان و مشارکتی نیز از آنها در تحلیل و تفسیر دادهها کمک گرفته شود.
7. نتیجه گیری
اساسا با توجه به پیچیدگی، ابهام و عدمقطعیت موجود در ماهیت فناوریهای نوظهور (Rotolo and et al., 2015; Delemarle, 2017; Roca and et al., 2017)، تجاریسازی این فناوریها مستلزم ایجاد یک نظام تنظیمگری مناسب است. پیشنیاز و زیرساخت پیادهسازی چنین چارچوبی، توجه به استانداردسازی فناوری در هر کشوری میباشد. درنتیجه، این پژوهش، با هدف ارائه مدلی برای استانداردسازی فناوری نانو با استفاده از رویکرد کیفی و رهیافت نظریهپردازی دادهبنیاد انجام شد تا به سیاستگذاران، مدیران صنایع و افرادی که در زمینه استانداردسازی بهویژه فناوری نانو اشتغال دارند، در تصمیمگیریها و تصمیمسازیها یاری رساند. بدینمنظور، از متون مصاحبهها و مستندات بررسیشده در نرمافزار MAXQDA 18، 177کد باز استخراج شد و در مرحله بعد از طریق کدگذاری محوری 45 کد شناسایی که در مرحله کدگذاری گزینشی در قالب 6 مقوله دستهبندی شد. براساس نتایج این پژوهش و فرایند کدگذاری انتخابی، قضایا (گزارهها) به شرح زیر تدوین شده است. این گزارهها روابط بین مقولهها را تعیین میکنند.
قضیه 1: مشخصهیابی و تدوین استاندارد، استقرار و پیادهسازی استاندارد، ارزیابی انطباق و صدور گواهینامه و اندازهشناسی نانو (نانومترولوژی) مراحل تبیینکننده مقوله محوری این پژوهش یعنی استانداردسازی فناوری نانو میباشند.
قضیه 2: پیشرانهای استانداردسازی فناوری نانو شامل پذیرش و توسعه بازار، تضمین کیفیت و ایمنی، رقابتپذیری، تعاملپذیری، حمایت از حقوق مصرفکننده، توسعه صنعتی، کسب دانش و اطلاعات و سرمایهگذاری در فناوری بهعنوان شرایط علی پدیده محوری بوده و استانداردسازی فناوری نانو تحت تأثیر این عوامل میباشد.
قضیه 3: سازوکارهای استانداردسازی فناوری نانو شامل دیپلماسی استانداردسازی، جلب مشارکت بخش خصوصی، توسعه استانداردسازی شرکتی، بهبود و ارزشیابی نظام ملی استانداردسازی فناوری، اجباری کردن برخی از استانداردها، صادراتمحور کردن سیاستهای استانداردسازی در فناوری نانو، استانداردسازی در چرخه عمر فناوری، توسعه زیرساختها آزمایشگاهی اندازهشناسی، پژوهشوتوسعه در استانداردسازی فناوری، سیاستگذاری صحیح دولت، و کنترل و تضمین کیفیت محصولات نانو بهعنوان راهبردهای اساسی در استانداردسازی فناوری نانو محسوب میشوند.
قضیه 4: پیشنیازهای استانداردسازی فناوری نانو شامل ترویج و فرهنگسازی، نظام ملی استانداردسازی منعطف و اثربخش، مستندات سیاستی و مقررات، نیروی انسانی، سازماندهی و شبکهسازی، تعامل با تمامی ذینفعان و ذیربطان، یادگیری، حمایتها و تسهیلگری دولتی، و آیندهنگاری در حوزه فناوری نانو بهعنوان عوامل بسترساز موثر بر استانداردسازی فناوری نانو هستند.
قضیه 5: شرایط و موانع محیطی چون چالشهای مدیریتی، چالشهای مالکیت فکری، چالشهای سیاستی، چالشهای فناورانه، شرایط رقابتی، شرایط سیاسی، شرایط صنعتی و اقتصادی، و هزینه و زمان توسعه استانداردهای فناوری نانو به عنوان شرایط مداخلهگر بر استانداردسازی فناوری نانو تأثیر گذاشته و آن را تسهیل یا تحدید مینمایند.
قضیه 6: براساس راهبردها و سازوکارهای تعریف شده و همچنین، عوامل زمینهای و شرایط مداخلهگری که روی راهبردها تأثیرگذار هستند، پیامدها و نتایج استانداردسازی فناوری نانو حاصل میشود. استانداردهای فناوری نانو، نتایج افزایش سهم بازار، افزایش حجم تولید و تقاضا، برندسازی در نانو، افزایش کیفیت و ایمنی، خلق ثروت و مزیت اقتصادی، پیشگامی در فناوری نانو، جلب اعتماد عمومی، کاهش ریسک و عدمقطعیت فناوری نانو، و انتشار نوآوری را در پی دارد.
مزیت پژوهش حاضر درمقایسه با پژوهشها، چارچوبها و مدلهای مطرحشده در زمینه استانداردسازی فناوری مانند Sherif (2001)، Blind and Gauch (2009)، Featherston and et al. (2016)، و Ho and O' Sullivan (2018)، این است که اول، تمرکز آن برخلاف این مدلها، بر فرایند استانداردسازی فناوری بوده، دوم با مطالعه موردی فناوری نانو به توسعه مدل استانداردسازی اختصاصی آن پرداخته است. هر یک از این مدلها به جنبههایی خاص از استانداردسازی فناوری پرداختهاند. بهعنوان مثال، چارچوب Sherif (2001) با تمرکز بر چرخه عمر فناوری، چارچوب Blind and Gauch (2009) با تمرکز بر فرایندهای نوآوری و پژوهش و چارچوب Featherston and et al. (2016) و همچنین، Ho and O' Sullivan (2018) نیز به عنوان چارچوبی جامع و نظام مند با هدف توسعه ابزاری در زمینه آینده نگاری راهبردی در زمینه استانداردسازی توسعه یافتهاند. از بین مدلهای موجود، فقط مدل Blind and Gauch (2009) است که با تمرکز بر فناوری نانو مطالعه شده، اما این مدل نیز با هدف مطالعه کارکردی گونههای مختلف استانداردها در فرایند تحقیق و توسعه و نوآوری فناوری نانو توسعه یافته است. پژوهش حاضر درمقایسه با پژوهشهای پیشین، به توسعه مدلی جامع و مبتنیبر عمل پرداخته و همزمان سعی داشته است که بیشتر به مولفههای موثر بر فرایند استانداردسازی فناوری نانو توجه کرده و درنتیجه توانسته پیوندی بین نظریه و عمل در استانداردسازی فناوریهای نوظهور با تمرکز بر فناوری نانو برقرار نماید.
از جمله محدودیتهای ناظر بر این پژوهش این است که انجام این پژوهش با تمرکز بر فناوری نانو موجب کاهش تعمیمپذیری نتایج آن به سایر بخشهای فناوری نوظهور میشود. محدودیت دیگر این است که با توجه به نوظهور بودن فناوری و بهویژه، کمسابقه بودن فعالیتهای استانداردسازی این فناوری در کشور و تخصصی بودن موضوع، تعداد مشارکتکنندگانی که بهطور همزمان مسلط به فعالیتهای استانداردسازی و فناوری نانو باشند، محدود و اندک بود.
پیشنهادات کاربردی
دستاوردهای این پژوهش نشان میدهد که سیاستگذاران بایستی برای انتشار نوآوری و خلق مزیتهای اقتصادی در حوزه فناوریهای نوظهور نسبت به استانداردسازی فناوری اقدام نمایند. در این راستا، مدیران ارشد و سیاستگذاران بایستی از راهبردهایی مانند دیپلماسی استانداردسازی، جلب مشارکت بخش خصوصی، توسعه استانداردسازی شرکتی، بهبود و ارزشیابی نظام ملی استانداردسازی، اجباری کردن برخی از استانداردها، صادراتمحور کردن سیاستهای استانداردسازی، استانداردسازی در چرخه عمر فناوری، توسعه زیرساختهای آزمایشگاهی و اندازهشناسی، پژوهشوتوسعه در استانداردسازی فناوری، سیاستگذاری صحیح و کنترل و تضمین کیفیت محصولات در حوزه فناوری نانو بهرهبرداری نمایند.
تحقیقات آتی
درنهایت، با درنظر داشتن اینکه بر پایه گزارههای نظری استخراجشده از مدل توسعهیافته از نظریه دادهبنیاد میتوان فرضیههای راهبردی تدوین کرد (داناییفرد و همکاران، 1394) برای پژوهشهای آتی پیشنهاد میشود، پژوهشهای کمی با هدف آزمون فرضیههای حاصل از این پژوهش تعریف و انجام شوند. همچنین، از آنجا که این پژوهش با مطالعه فناوری نانو صورتگرفته، پیشنهاد میشود، پژوهشهایی نیز با تمرکز بر سایر فناوریهای نوظهور در کشور صورت گیرد و نیز تعمیمپذیری مدل در سایر بخشهای نوظهور مورد آزمون قرار گیرد. همچنین، مدل توسعهیافته در این پژوهش میتواند مبنایی برای سیاستگذاران استانداردسازی و نوآوری بهویژه در فناوری نانو به کار رود.
منابع
بحیرائی، مجتبی. محمدروضهسرا، مریم. استانداردها و استانداردسازی، تهران، انتشارات موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی، 1395.
دانایی فرد، حسن. حیدری، محمدمهدی. آذر، عادل. قلی پور، رحمت الله. فهم خاتمه خطمشیهای عمومی در ایران؛ پژوهشی بر مبنای نظریهپردازی دادهبنیاد. اندیشه مدیریت راهبردی، سال نهم، شماره اول- بهار و تابستان 1394، صص 85-120.
حقیقی کفاش، مهدی. حمیدی بیناباج، مژگان. کریمی علویجه، محمدرضا. خلیل نژاد، شهرام. برندسازی استراتژیک. مطالعات مدیریت راهبردی. شماره 43، پاییز 1399، صص 21-43.
سیمخواه، مسعود. فیضی، کامران. مدیریت ریسک عرضه در زنجیره تأمین صنعت خودرو: نظریهای برخاسته از دادهها. فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات مدیریت صنعتی، سال دوازدهم، شماره 33، تابستان 1393، صص 1-24.
طباطبائیان، سید حبیب الله. ناصری، رویا. فرقانی، علی. تعیین چالشهای موجود فراروی تجاریسازی فناوریهای نوظهور در ایران (مطالعه موردی فناوری نانو). فصلنامه توسعه تکنولوژی. سال پنجم، شماره یازدهم، بهار و تابستان 1386، صص 51-78.
References
Aithal, P. Sreeramana, and Shubhrajyotsna Aithal. "Nanotechnology innovations and commercialization–opportunities, challenges & reasons for delay." International Journal of Engineering and Manufacturing (IJEM) 6, no. 6 (2016): 15-25.
Allen, Robert H., and Ram D. Sriram. "The role of standards in innovation." Technological Forecasting and Social Change 64, no. 2-3 (2000): 171-181.
Bergek, Anna, Staffan Jacobsson, Bo Carlsson, Sven Lindmark, and Annika Rickne. "Analyzing the functional dynamics of technological innovation systems: A scheme of analysis." Research policy 37, no. 3 (2008): 407-429.
Blind, Knut, and Stephan Gauch. "Research and standardisation in nanotechnology: evidence from Germany." The journal of technology transfer 34, no. 3 (2009): 320-342.
Blind, K. "The Impact of Standardization and Standards on Innovation". Report. National Endowment for Science, (2013).
Blind, Knut. "The impact of standardisation and standards on innovation." In Handbook of innovation policy impact. Edward Elgar Publishing, 2016.
Creswell, John W. Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall, 2002.
Creswell, John W., and Dana L. Miller. "Determining validity in qualitative inquiry." Theory into practice 39, no. 3 (2000): 124-130.
Delemarle, Aurélie. "Standardization and market framing: the case of nanotechnology." In Handbook of innovation and standards. Edward Elgar Publishing, 2017.
De Vries, Henk J. Standardization: A business approach to the role of national standardization organizations. Springer Science & Business Media, 2013.
de Vries, Henk. "Standardisation-Enabler for nanotechnology innovation." (2019).
Ehrnberg, Ellinor, and Staffan Jacobsson. "Indicators of discontinuous technological change: an exploratory study of two discontinuities in the machine tool industry." R&D Management 27, no. 2 (1997): 107-126.
European Commission. Rolling Plan for ICT Standardisation. European Commission, Brussels, Belgium.(2013).
Featherston, Charles R., Jae-Yun Ho, Laure Brévignon-Dodin, and Eoin O'Sullivan. "Mediating and catalysing innovation: A framework for anticipating the standardisation needs of emerging technologies." Technovation 48 (2016): 25-40.
Goluchowicz, Kerstin, and Knut Blind. "Identification of future fields of standardisation: An explorative application of the Delphi methodology." Technological forecasting and social change 78, no. 9 (2011): 1526-1541.
Hawkins, Richard, and Knut Blind. "Introduction: unravelling the relationship between standards and innovation." In Handbook of Innovation and Standards. Edward Elgar Publishing, 2017.
Hesser, Wilfried, and Alex Inklaar. An introduction to standards and standardization. Beuth, 1998.
Ho, Jae-Yun, and Eoin O’Sullivan. "Evolving Roles of Standards in Technological Innovation-Evidence from Photovoltaic Technology." In 35th DRUID Celebration Conference, pp. 17-19. 2013.
Ho, Jae-Yun, and Eoin O’Sullivan. "Standardisation framework to enable complex technological innovations: The case of photovoltaic technology." Journal of Engineering and Technology Management 50 (2018): 2-23.
Hou, C. Abridged Edition of International Standardization. Shanghai University of Finance and Economics Press, Shanghai.( 1996).
ISO/IEC 17000, Conformity assessment -- Vocabulary and general principles.
Jiang, Hong, Shukuan Zhao, Zuopeng Justin Zhang, and Yali Yi. "Exploring the mechanism of technology standardization and innovation using the solidification theory of binary eutectic alloy." Technological Forecasting and Social Change 135 (2018): 217-228.
Jiang, Hong, Shukuan Zhao, Siwen Zhang, and Xiaobo Xu. "The adaptive mechanism between technology standardization and technology development: An empirical study." Technological Forecasting and Social Change 135 (2018): 241-248.
Kaur, Indu Pal, Vandita Kakkar, Parneet Kaur Deol, Monika Yadav, Mandeep Singh, and Ikksheta Sharma. "Issues and concerns in nanotech product development and its commercialization." Journal of Controlled Release 193 (2014): 51-62.
KET, HLG. "High-level expert group on key enabling technologies." Directorate General Enterprise and Industry, European Commission (2011).
Li, C. Everyone has his shortcomings and merits. World Stand. Qual. Manag. (1994), 6, 2–4.
Li, C. Standardization and innovation of social development of the power of the source. In: China Standardization. 5. (2004), pp. 66–70.
Li, X., Han, B., Wang, Z. Study on the Relationship between Standardization and Technology Innovation. Sci. Sci. Manage. of S.& T. (2010), 11, 40–44.
Lundvall, B.A. National Systems of Innovation: Towards a Theory of Innovation and Interactive Learning. Pinter Publishers, London (1992).
Metcalfe, John S., and Ian Miles. "Standards, selection and variety: an evolutionary approach." Information Economics and Policy 6, no. 3-4 (1994): 243-268.
Framework, N. I. S. T. "Roadmap for smart grid interoperability standards." National Institute of Standards and Technology 26 (2010).
N. I. S. T. Framework. "Roadmap for Smart Grid Interoperability Standards." NIST Special Publication 1108R2 (2012).
N. I. S. T. Framework. "Roadmap for Smart Grid Interoperability Standards." NIST Special Publication 1108R2 (2014).
NSTC, CoT. "NSET." NNI Research and Development Leading to a Revolution in Technology and Industry-Supplement to the President's (2011): 2010-02.
O’Sullivan, Eoin, and Laure Brévignon-Dodin. "Role of Standardisation in support of Emerging Technologies." Cambridge: Institute for Manufacturing, University of Cambridge (2012).
Roca, Jaime Bonnín, Parth Vaishnav, M. Granger Morgan, Joana Mendonça, and Erica Fuchs. "When risks cannot be seen: Regulating uncertainty in emerging technologies." Research Policy 46, no. 7 (2017): 1215-1233.
Rotolo, Daniele, Diana Hicks, and Ben R. Martin. "What is an emerging technology?." Research policy 44, no. 10 (2015): 1827-1843.
Sherif, Mostafa Hashem. "A framework for standardization in telecommunications and information technology." IEEE Communications Magazine 39, no. 4 (2001): 94-100.
Strauss, Anselm, and Juliet Corbin. Basics of qualitative research techniques. Thousand oaks, CA: Sage publications, 1998.
Swann, GM Peter. "The economics of standardization: An update." Report for the UK Department of Business, Innovation and Skills (BIS) (2010).
Tassey, Gregory. "Standardization in technology-based markets." Research policy 29, no. 4-5 (2000): 587-602.
TESSY. Final Report: TESSY Achievements and Future Perspectives in Synthetic Biology. Fraunhofer Institute Systems and Innovation Research, Karls- ruhe, Germany, (2008).
Van de Ven, A. H. A community perspective on the emergence of innovations. Journal of Engineering and Technology Management, (1993),10(1-2), 23-51.
Willetts, D. "Eight Great Technologies. The Policy Exchange." London (2013).
Xie, Zongjie, Jeremy Hall, Ian P. McCarthy, Martin Skitmore, and Liyin Shen. "Standardization efforts: The relationship between knowledge dimensions, search processes and innovation outcomes." Technovation 48 (2016): 69-78.
پینوشت
1. Web of Science
2. United States Patent and Trademark Office
3. گزارش عملکرد سند گسترش کاربرد فناوری نانو در سال 1397، ستاد ویژه توسعه فناوری نانو، بهار 1398.
4. General-Purpose Technology
5. Terminology
6. Metrology
7. Integrated Standardization
8. International Organization for Standardization
9. The EU Towards a European Strategy in Synthetic Biology
10. Synthetic biology
11. Additive manufacturing
12. Smart grid
[1] دانشجوی دکتری مدیریت تکنولوژی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. m.bahiraee@gmail.com
[2] استاد مجتمع دانشگاهی مدیریت و مهندسی صنایع، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تهران، ایران. manteghi@guest.ut.ac.ir، استاد مدعو دانشکده مدیریت و اقتصاد، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. 09127032582
[3] دانشیار گروه مدیریت صنعتی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران. abbas.khamseh@kiau.ac.ir
