پیش در آمدی بر تولید دانش اسلامی
الموضوعات :مصطفی جعفرپیشه فرد 1 , محمد سعید جبل عاملی 2
1 - جامعه المصطفی العالمیه
2 -
الکلمات المفتاحية: دانش اسلامی کتاب سنّت معارف اسلامی گزاره¬, های وصفی گزاره های توصیه¬, ای,
ملخص المقالة :
در ترکیب «دانش اسلامی» سخن از آن است که چه حقایق و گزاره‌های خبری را می‌توان از منابع اسلامی استنتاج و استخراج کرد به گونه‌ای که بر طبق معیارهای علمی و روش‌های صحیح پژوهش، قابل اسناد به دین اسلام باشد و اسناد به آن، مجاز و مشروع و صحیح تلقی شود. دراینجا، اشاره به آن دسته از علوم و دانش‌های اسلامی است که تنها معطوف به معرفت می‌باشد و به شناخت جهان هستی، می‌پردازد و از منابع کتاب و سنّت قابل استخراج است. از این رو، به تفاوت میان دانش اسلامی بر مبنای معارف و گزاره‌های هستی‌شناسانه‌ی اسلام، و دانش اسلامی به معنای مطلق معارف و گزاره‌های مندرج در دین اسلام اعم از آنچه که مرتبط با هستی است و آنچه مرتبط با احکام و شریعت و قوانین و قواعد حقوقی آن است، توجه شده است . بنابراین قلمرو بحث از یک جهت محدودیت و از یک جنبه توسعه دارد. از جهت اکتفاء به دانش‌های هستی‌شناسانه‌ی اسلامی، قلمرو بحث محدود است و از جهت ورود به تمامی شاخه‌های دانش اسلامی مرتبط با هستی توسعه و گسترش دارد. در این مقاله، منظور از «دانش اسلامی» معرفت و علمی است که اوّلاً از دین اسلام، قرآن و سنت منشأ می‌گیرد و قابل إسناد و استناد به این دین است. ثانیاً مرتبط با گزاره‌های هستی‌شناسانه و واقعیت‌های عالم هستی به طور عام و گسترده، اعم از عالم مادّی و غیر مادّی و اعم از علوم عقلی، تجربی، انسانی و غیرانسانی باشد. بنابر این گزاره‌های دستوری و توصیه‌ای قرآن و سنت به طور مستقیم، خارج از موضوع این مقاله است. تشریح ارزش دانش و ضرورت آن ، تعریف دانش اسلامی و امکان آن و تبیین جایگاه خرد ورزی و عقلانیت در نظام اندیشه اسلامی، شرایط را برای معرفی مبانی تصدیقی و اصول راهبردی دانش اسلامی با رویکرد اجتهادی در این مقاله فراهم ساخته است. این اصول می تواند مبنای فراگیری دانش اسلامی و گسترش آن باشد.
1. . ملاعبدالله بن شهاب الدین حسینی، الحاشیه علی نهذیب المنطق، ص114-116، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ دوم، 1412ه.ق.
2. . محمد تقی مصباح یزدی، رابطه¬ی علم و دین، ص43-60، انتشارات مؤسسه آموزشی- پژوهشی امام خمینی(ره)، قم، 1392، و حسین بستان و همکاران، گامی به سوی علم دینی(1)، ص32-34، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1391ه.ش.
3. . محمد کاظم (آخند) خراسانی، کفایة الاصول، ص21، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1422ه.ق.
4. . شهید مرتضی مطهری، فلسفه تاریخ(1-4)، مجموعه آثار، ج15، ص504، تهران، مؤسسه نشر و آثار استاد شهید مطهری.
5. . عبدالحسن خسروپناه، کلام، جدید، ص89-90.
6. . محمدبین یعقوب کلینی، الاصول الکافی، کتاب الحج، باب ان الائمة علیهم السلام ولاة أمرالله و خزنته علمه، ج1، ص192-193، دارالکتب الاسلامیة، تهران، 1362ه.ش.
7. . محد رضا المظفر، المنطق، ص76-77، انتشارات المعارف الاسلامیه، قم، 1388ه.ش.
8. . محمدبن علی بن بابویه قمی، مشهور به شیخ صدوق، علل الشرائع، و میرزا حسین نائینی، فوائد الاصول، ج3، ص59، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1406ه.ق.
9. . سید محمد تقی حکیم، الاصول اللعامّة للفقه المقارن، ص270-286، المجمع العالمی لاهل البیت علیهم السلام، قم، 1418ه.ق.
10. . شهید مرتضی مطهری، ده گفتار، تقوا، مجموعه آثار، ج23، ص708،
11. . مهدی بازرگان، آخرت و خدا، هدف بعثت انبیاء، و ر ک؛ علی عبد الرزاق الاسلام و اصول الحکم.
12. . علی عبد الرزاق الاسلام و اصول الحکم و نویسنده، فقه الدولة ص37-52.
13. . آیت الله عبدالله جوادی آملی، انتظار بشر از دین و ر ک؛ عبدالحسین خسروپناه، انتظار بشر ازدین.
14. . سید محمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج19، ص311-313،
15. . دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
16. . شهید مرتضی مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، و همچنین محمد علی جلو نگر و محمد باقر خزائلی، تاریخ علم در تمدن اسلامی.
17. . محمد علی جلونگر، و محمد باقر خزائلی، تاریخ علم در تمدن اسلامی.
18. . همان.
19. . همان.
20. . مقاله¬ی تاریخچه نظام آموزش اسلامی، مجله پیام حوزه، تابستان1387، شمارة22.
21. . همان و همچنین مصطفی جعفر پیشه فرد، مقاله پیشینه¬ی نظام تعلیم و تربیت اسلامی، مخطوط.
22. . محمد باقر مجسلی، بحار الانوار الجامعة لدرر الاخبار الأئمة الاطهار علیهم السلام، ج1، ص106-161.
23. .همان، ج1 ص85-96، دارالاحیاء تراث العربی، بیروت، لبنان، 1432ه.ق.
24. . شیخ محمد یعقوب کلینی، الاصول من الکافی، ج1، ص19، دار الکتب الاسلامیة تهران، 1363ه.ق.
25. . ایان بار بور، علم و دین، ترجمه بهاء الدین خرمشاهی، مرکز نشر دانشگاهی تهران، 1362ه.ش.
26. . عبدالحسین خسروپناه، اسلام و مدرنیته، فصلنامه علمی پژوهشی کلام اسلامیف تابستان1392، شماره86.
27. .مصطفی جعفر پیشه فرد، الاجتهاد عند المذاهب الاسلامیة، ص126-127، بیروت، لبنان، 2011م، مرکز الحضارة لتنمیه الفکر الاسلامی.
28. .علامه محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج4، ص3-5.
29. . همان، ج1، ص162-181.
30. . همان، ج 2، ص 196 - 198.
31. . همان، ص 198 - 200.
32. . همان، ص 208.
33. . همان، ص 218.
34. . همان، ص 209 - 221.
35. . همان، ج 2، ص 1 - 25.
36. . همان، ص 218.
37. . همان، ج 2، ص 40.
38. . همان، ج 2، ص 45.
39. . همان، ص 59.
40. . همان، ص 64.
41. . همان، ص 81.
42. . همان، ج 2، ص 10
5. 43. . همان، ص 212.
44. . محمدبن یعقوب کلینی، الفروع من الکافی، کتاب المواریث، ج7، ص94-95، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1360ه.ش.
