نقد و بررسی دلایل ابن‌سینا درباره مادی‌انگاری تجربه‌های ادراکی جزئی؛ با تأکید بر مسئله «شکاف تبیینی»
الموضوعات :
احمد واعظی
1
(استاد گروه فلسفه‌های مضاف، دانشگاه باقرالعلوم، قم، ایران)
مهدی کریمی
2
(دانشجوی دکتری فلسفه اسلامی، دانشگاه باقر العلوم، قم، ایران)
الکلمات المفتاحية: ادراك جزئي, نفس, بدن, شكاف تبييني, رابطة نفس و بدن, ابن‌سينا, ملاصدرا,
ملخص المقالة :
با تشكيك در مادي‌بودن ادراكات، براساس مسئلة شكاف تبييني، مبنايي عقلاني براي نقد ادله ابن‌سينا دربارة امتناع تجـردِ ادراكات جزئي و اثبات امكان بلكه ضرورت تجرد انواع ادراك، فراهم مي‌آيد. تلقي مادي‌انگارانه در مورد ادراك ـ‌اعم از حسي و خيالي‌ـ از جمله ديدگاههاي ابن‌سينا در هستي‌شناسي ادراك است. او با بيان ادله‌يي بر امتناع تجرد تجربه‌هاي جزئي ادراكي، تنها حالت ممكن در مورد اين تجربه‌ها را مادي بودن آنها ميداند. از سوي ديگر، فرض جهان ممكني كه در آن بتوان حالتي متافيزيكي (مانند درد) را بدون وجود فرآيند عصبي تصور كرد، تمايز ميان حالت ذهني و فرآيند عصبي را ممكن ميسازد. اين شكاف تبييني ميان حالت ذهني و فرآيند عصبي، با نفي اينهماني ميان اين دو پديده، امكان تجرد و غيرمادي‌بودن ادراك را فراهم مي‌آورد. با عنايت به تمايز ميان دو حيث فيزيكي و متافيزيكي و ضرورت تجرد ادراك بدليل براهين متعدد فلسفي، مادي‌انگاري ادراك جزئي محل مناقشه بوده و ديدگاه ملاصدرا مبني بر تجرد ادراك حسي و خيالي (همانند ادراك عقلي)، تبيين جامعتري از ادراك و نفس ارائه ميدهد. محور اصلي اين مقاله، بررسي چيستي و هستي‌شناسي ادراكات جزئي است كه خود اين بحث ذيل مسئله» كلان رابطه» نفس و بدن در فرآيند ادراك قرار ميگيرد.
ابن‌سينا (1375) النفس من كتاب الشفاء، تصحيح حسن حسن زاده آملي، قم: مكتب الاعلام الاسلامي.
ابن‌سينا ( 1404ق) الشفا (النفس)، تحقيق سعيد زايد و ديگران، قم: كتابخانة آيتالله مرعشي.
ابن‌سينا (2007) رسالة احوال النفس، مقدمه و تحقيق فواد الاهواني، پاريس: داربيبليون.
توحيدي، ابوحيان (1366) المقابسات، تصحيح محمد توفيق حسين، تهران: مركز نشر دانشگاهي.
جمعي از مترجمان (1393) نظريه اينهماني در فلسفة ذهن، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي.
طباطبايي، سيدمحمدحسين (1379) اصول فلسفه و روش رئاليسم، در: مطهري، مجموعه آثار، جلد ششم، تهران: صدرا.
مطهري، مرتضي (1379) مجموعه آثار، جلد ششم، تهران: صدرا.
ملاصدرا (1383الف)، الحكمةالمتعالية في الاسفارالاربعة، ج3، تصحيح و تحقيق مقصود محمدي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1383ب) الحكمة المتعالية في الاسفار الاربعة، ج8، تصحيح و تحقيق علي اكبر رشاد، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
Armstrong, D.M. (1968), A Materialist theory of mind, London: Routledge.
Baker, Lynne Rudder. (2000), Persons and bodies: A constitution view, Cambridge: Cambridge University Press.
Benbaji, Hagit. (2008), “Constitution and the Explanatory Gap”, Synthese, Vol. 161, No. 2 pp. 183–202.
Block, Ned. (1980), Troubles with functionalism Readings in: philosophy of Psychology 268–305.
Brentano, Franz Clemens. (1995), Psychology from an empirical stand point. London, Routledge.
Chumley, Lily Hope, Harkness, Nicholas. (2013), “Introduction: Qualia” Anthropological Theory, vol. 13, No. 1-2, pp. 3–11.
Hughes, Christopher. (2004), Kripke: Names, necessity, and identity, Oxford: Clarendon Press.
Jackson, Frank. (1977), Perception: A Representative Theory, Cambridge: Cambridge University Press.
Jacob, Pierre. (2019), “Intentionality”, Stanford Encyclopedia of Philosophy.
Levine, Joseph. (1983), “Materialism and Qualia:The Explanatory Gap”, Pacific Philosophical Quarterly. No. 64, pp. 354–61.
Maslin, K. T. (2001), An introduction to the philosophy of mind, Cambridge: Polity Press.
Wilson, Margaret Dauler. (1982), Descartes: The Arguments of the philosophers, London: Routledge.
Wilson, Robert. A. (2003), “Intentionality and Phenomenology”, Pacific Philosophical Quarterly, vol. 84, No. 4, pp. 413–431.
